Hormony kory nadnerczy (kortykosteroidy)
" zawierają w swej budowie 4 pierścieniową cząsteczkę steranu
" związkiem wyjściowym do ich syntezy jest cholesterol
" działają przez łączenie się z wewnątrzkomórkowymi recepto-
rami we wrażliwych komórkach - kompleks hormon-receptor
wnika do jądra i wpływa na ekspresję różnych białek
" naturalnie wytwarzane przez korÄ™ nadnerczy:
Glukokortykosteroidy:
" wytwarzane przez warstwÄ™ pasmowatÄ… kory
o kortyzol (hydrokortyzon)
główny glukokortykosteroid organizmu
o kortyzon
wytwarzany przez organizm w niewielkich ilo-
ściach
aktywny biologicznie dopiero po przekształceniu
w wÄ…trobie w hydrokortyzon
Mineralokortykosteroidy
" wytwarzane przez warstwę kłębuszkowatą kory
o aldosteron
główny mineralokortykosteroid organizmu
o deoksykortykosteron
niewielkie znaczenie - nie przenika do krwio-
obiegu.
Hormony płciowe
" wytwarzane w niewielkich ilościach w warstwie sia-
teczkowatej kory nadnerczy
o androgeny
o estrogeny
o progesteron
1
Glukokortykosteroidy
Działanie:
1. Wpływ na gospodarkę:
węglowodanową:
" ę! stężenia glukozy we krwi
" “! zużycia glukozy w tkankach obwodowych
" ułatwienie glukoneogenezy
" ę! zawartości glikogenu w wątrobie
białkową:
" przyspieszenie obwodowego katabolizmu białka
(w wÄ…trobie aminokwasy glukoza)
tłuszczową:
" ę! lipolizy (produkty rozpadu tłuszczów są zużywa-
ne lub przekształcane w glukozę)
" nieprawidłowe odkładanie się tkanki tłuszowej 
tułów, kark, policzki
wodno-elektrolitową (słaby):
" poprzez niewielkie powinowactwo do receptorów
dla mineralokortykosteroidów
" retencja Na+ i wody, eliminacja K+ Ä™! RR
2. Działanie przeciwzapalne
zarówno na wczesne (obrzęk, rozszerzenie naczyń) jak
i póz
ne (rozrost tk. Å‚Ä…cznej) reakcje zapalne
mechanizm:
" hamowanie biosyntezy: mediatorów reakcji zapal-
nej, bradykininy, serotoniny, histaminy, niektórych
cytokin, enzymów niszczących tkanki (elastaza,
kolagenaza)
" hamowanie aktywności fosfolipazy A2 poprzez li-
pokortynÄ™ “! syntezy leukotrienów i prostaglan-
dyn
" zmniejszenie liczby i ograniczenie migracji limfocy-
tów, monocytów, eozynofili
2
3. działanie immunosupresyjne:
hamowanie uwalniania interleukin, TNF-Ä…, IFN-Å‚
hamowanie rozwoju tkanki limfoidalnej
wygaszanie odczynów zapalnych towarzyszących pro-
cesom alergicznym
Działania niepożądane glikokortykosteroidów:
" dawki fizjologiczne (np. hydrokortyzon 20-30 mg/24h) nie
powodują zaburzeń metabolicznych
" leczenie dużymi dawkami nie dłużej niż 2-3 dni powoduje
zwykle tylko przejściowe zaburzenia homeostazy (ew. ostry
wrzód trawienny)
" działania niepożądane pojawiają się w czasie długotrwałego
stosowania leczniczych dawek sterydów:
zmiany somatyczne (jatrogenny zespół Cushinga):
" otyłość, zaokrąglenie i zaczerwienienie twarzy
" czerwone rozstępy
" obrzęki na podudziach, zaniki mięśni,
Ä™! RR (retencja sodu)
zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego
" ułatwienie powstawania owrzodzeń
zaburzenia metaboliczne:
" “! tolerancji glukozy (do cukrzycy wÅ‚Ä…cznie)
" zasadowica hipokaliemiczna (wypłukiwanie potasu)
zaburzenia metabolizmu kości
" osteoporoza ze złamaniami patologicznymi
" martwica aseptyczna kości
“! odpornoÅ›ci
" ę! podatności na zakażenia bakteryjne i grzybicze
" ułatwione warunki rozsiewu
opóz
nianie gojenia siÄ™ ran
napady drgawkowe
zaburzenia psychiczne
" niepokój, bezsenność, stany psychotyczne
3
 zaburzenia gospodarki hormonami płciowymi
" hirsutyzm, trÄ…dzik
" skÄ…pe, nieregularne miesiÄ…czki
" zaburzenia płodności
" “! potencji i libido u mężczyzn
zaćma, jaskra
zaburzenia wzrostu u dzieci
hamowanie wydzielania ACTH po nagłym odstawieniu 
wtórna niewydolność nadnerczy
Badania kontrolne przy stosowaniu kortykosteroidów:
" masa ciała
" ciśnienie krwi
" dobowa ilość moczu, obecność obrzęków
" morfologia
" kał na obecność krwi utajonej
" tolerancja glukozy
" K+ w osoczu
" gastroskopia, rtg kl. piersiowej
Wskazania do stosowania glukokortykosteroidów
I. Wskazania do leczenia pozasubstytucyjnego (działanie prze-
ciwzapalne i immunosupresyjne glukokortykosteroidów)
1. Nagłe:
" odczyny anafilaktyczne, ciężkie odczyny uczuleniowe
" stan astmatyczny
" obrzęk krtani, obrzęk mózgu
" wstrzÄ…s septyczny (kontrowersyjne)
" śpiączka hipoglikemiczna
" niektóre odczyny poprzetoczeniowe
2. Przewlekłe:
" choroby hematologiczne: niedokrwistość hemolityczna,
aplastyczna, małopłytkowość idiopatyczna, leczenie in-
dukcyjne białaczek i chłoniaków
4
" stany alergiczne: atopowe zapalenie skóry (miejsco-
wo), nadwrażliwość na leki
" choroby z autoagresji: SLE, zapalenie skórno-
mięśniowe, mieszana choroba tk. łącznej, sarkoidoza,
myasthenia gravis
" astma oskrzelowa (głównie wziewnie)
" zapalenie serca - reumatyczne, wirusowe
" choroba Crohna, colitis ulcerosa
" choroby skóry: pęcherzyca, ciężkie przypadki łuszczy-
cy, rumienia wielopostaciowego, Å‚ojotokowego zapale-
nia skóry
" choroby układu nerwowego: zaostrzenia stwardnienia
rozsianego, chłoniak mózgu
" ostre zapalenie nerwu wzrokowego
" szybko postępujące zapalenie kłębuszków nerkowych
" groz
ne powikłania chorób infekcyjnych (przy jednocze-
snym stosowaniu leczenia przyczynowego!!)
" immunosupresja po przeszczepach
II. Wskazania do leczenia substytucyjnego
1. Nagłe:
" ostra niewydolność kory nadnerczy (przełom nadner-
czowy) - w chorobie Addisona, zespole Waterhouse a-
Friederichsena, po ciężkich urazach
" osłona adrenalektomii
2. Przewlekłe:
" choroba Addisona
" wtórna niedoczynność kory nadnerczy
" stan po adrenalektomii
" zaburzenia steroidogenezy (bloki enzymatyczne)  np.
zespół nadnerczowo-płciowy
III. Wskazania diagnostyczne  test supresji z deksametazonem
w celu określenia przyczyny nadczynności kory nadnerczy
5
Przeciwwskazania
" uogólnione zakażenia grzybicze, opryszczka rogówki i powiek,
półpasiec oczny
" ostre psychozy
" wysokie nadciśnienie tętnicze
" niewydolność krążenia
" niewydolność nerek
" cukrzyca
" wrzód żołądka lub dwunastnicy
" ciąża (zwłaszcza I trymestr)
" osteoporoza
" padaczka
" jaskra
Nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania gliko-
kortykosteroidów w leczeniu substytucyjnym oraz w
stanach zagrożenia życia (np. we wstrząsie anafilak-
tycznym)
" względne przeciwwskazania: inne infekcje uogólnione lub
miejscowe, przebyte psychozy, choroba wrzodowa bez czyn-
nej niszy wrzodowej, uchyłki przewodu pokarmowego,
zmniejszona tolerancja glukozy, otyłość
" tak jak w przypadku każdego leku zawsze należy wyważyć,
czy ważniejsze są wskazania, czy przeciwwskazania
6
Mineralokortykosteroidy
" działają na kanaliki dalsze nefronu powodując zatrzymanie
Na+, Cl- i H2O, a wydalenie K+, H+
" odgrywają zasadniczą rolę w utrzymaniu prawidłowego stę-
żenia osmotycznego płynów pozakomórkowych i utrzymaniu
prawidłowej objętości krwi
" w leczeniu wykorzystywane sÄ… do:
uzupełnienia substytucyjnych dawek kortyzonu i hydrokor-
tyzonu w leczeniu niewydolności kory nadnerczy
Fludrokortyzon (Cortineff) z wskazań pozasubstytucyj-
nych stosowany w samoistnym niedociśnieniu ortostatycz-
nym, w okulistyce, dermatologii
" mogą powodować:
zatrzymanie sodu w organizmie obrzęki i nadciśnienie
tętnicze
wypÅ‚ukiwanie potasu zab. rytmu serca, “! siÅ‚y mięśni
7
Preparaty kortykosteroidów
" syntezowane sztucznie
" różne preparaty, różne cele, różne drogi podania  doustnie,
dożylnie, domięśniowo, doodbytniczo, wziewnie, dostawowo,
miejscowo (maści)
" preparaty doustne szybko i dobrze wchłaniają się z przewodu
pokarmowego
" metabolizowane sÄ… tymi samymi drogami co kortykosteroidy
endogenne
" w zależności od budowy chemicznej - różnice w farmakokine-
tyce oraz powinowactwie do receptorów gluko- bądz
minera-
lokortykosteroidowych
Ważniejsze preparaty kortykosteroidów
Działanie Dawka równo-
Lek
ważna (mg)
p/zapalne retencja Na
Krótko działające glukokortykosteroidy
Hydrokortyzon 1 1 20
Prednizon (Encorton) 4 0,3 5
Prednizolon 5 0,3 5
(Encortolon)
Metyloprednizolon
6 0 4
(Solu-Medrol)
Średnio długo działające glukokortykosteroidy
Triamcinolon
5 0 4
(Polcortolon)
Długo działające glukokortykosteroidy
Betametazon 25-40 0 0,75
Deksametazon 30 0 0,75
Mineralokortykosteroidy
Fludrokortyzon 10 250
(Cortineff)
8
Hydrokortyzon  szerokie wskazania, leczenie substytucyjne
(najbardziej naturalne), przeciwzapalne, wstrzÄ…s anafilaktyczny
(hemibursztynian hydrokortyzonu iv.) i in.
Prednizon (Encorton), Prednizolon (Encortolon)  długo-
trwałe leczenie pozasubstytucyjne (z powodu krótkiego czasu
hamowania układu podwzgórze-przysadka oraz małego wpływu
mineralotropowego), prednizolon także iv., im.
Metyloprednizolon (Solu-Medrol)  silniejsze działanie
przeciwzapalne, najczęściej stosowany preparat pozajelitowy
spośród wszystkich kortykosteroidów, nie zatrzymuje jonów Na,
zwiększa przesączanie kłębuszkowe, stosowany ze wskazań ży-
ciowych w tzw. pulsach
Triamcynolon (Polcortolon)  siła działania podobna do me-
tyloprednizolonu, nie pobudza łaknienia (nie powoduje otyło-
ści), silne działanie kataboliczne względem białek (może powo-
dować zaniki mięśni)
Budezonid (Pulmicort)  wykazuje miejscowe działanie prze-
ciwzapalne, stosowany wziewnie w astmie, stosowany miejsco-
wo może sprzyjać rozwojowi pleśniawek
Betametazon  bardzo silne działanie przeciwzapalne, stoso-
wany miejscowo (ciężkie stany wypryskowe), dostawowo, ogól-
nie (choroby autoimmunologiczne), w położnictwie (zapobiega-
nie zespołowi błon szklistych), w leczeniu obrzęku mózgu
Deksametazon (Dexaven)  bardzo silne działanie przeciw-
zapalne, stosowany szczególnie chętnie w obrzęku mózgu, tak-
że z typowych wskazań substytucyjnych i pozasubstytucyjnych,
w okulistyce, w dermatologii, w diagnostyce nadczynności kory
nadnerczy (test supresji)
9