1026 c na 2006, 62 )
r ryg n n r g n r
rz pa ni ocz nno ci or na n rcz
u 6 ! ni go p a
PAWEA
JONKiSZ, ANNA KUZiEMSKA, THOMAS DE LUBOMiRZ TRETER*
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z KIiniką Chorób Koni, Psów i Kotów
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR, PI. GrunwaIdzki 47, 50-366 Wrocław
*Prywatna praktyka, MitteIstrasse 152, D-53424 Remagen, Niemcy
Jonkisz P., Kuziemska A., Treter T.
poa r nocor ici in a 6 ar o! og
Summary
A castrated female Labrador retriever, aged 6, was treated for chronic renal failure. Hypoadrenocorticism
was suspected because of a lack of progress in the treatment. An ACTH stimulation test was performed
confirming the diagnosis. Mineralocorticoid and glucocorticoid supplementation was undertaken. After one
week of treatment the dog s clinical status improved significantly.
Keywords: dog, Addison s disease, hypoadrenocorticism
Nadnercza są parzystym narządem leżącym przy dogłowo- rozwijającą się z powodu obniżenia wydzielania ACTH lub
wym biegunie nerek. Złożone są z dwóch odrębnych anato- CRH (hormonu uwalniania kortykotropiny). U psów diagno-
micznie i funkcjonalnie gruczołów wewnętrznego wydziela- zuje się dużo częS
ciej postać pierwotną, wtórna zaS
jest zwyk-
nia, z których jeden (rdzeń) otoczony jest przez drugi (kora). le jatrogenna, spowodowana może być wiekiem, predyspo-
Rdzeń nadnerczy jest zwojem współczulnym pochodzenia zycją rasową, płcią, a często długotrwałą terapią glukokorty-
neuroektodermalnego, w którym neurony zwojowe utraciły kosteroidami (8).
aksony i stały się komórkami wydzielniczymi, odpowiedzial- NajczęS
ciej niedoczynnoS
ć kory nadnerczy występuje
nymi za syntezę i wydzielanie katecholamin. Stykając się u psów młodych (poniżej 5 roku życia), częS
ciej u samic niż
z zatokami żylnymi wydzielają głównie adrenalinę i noradre- u samców. Predysponowanymi rasami są: rottweiler, pudel,
nalinę pod wpływem impulsów nerwowych biegnących przez west higland white terrier, labrador retriever i leonberger (1, 4).
włókna nerwowe przedzwojowe, dochodzące za poS
rednic- Objawy kliniczne pierwotnego hypoadrenokortycyzmu
twem nerwów trzewnych. zmieniają się w zależnoS
ci od postaci choroby. W formie ostrej
Kora nadnerczy jest pochodzenia mezodermalnego, podzie- dominuje przede wszystkim obraz wstrzÄ…su hipowolemicz-
lona jest na trzy warstwy pod względem morfologicznym nego oraz nietolerancja na stres (tzw. kryzys nadnerczowy).
i czynnoS
ci sekrecyjnej. Najbardziej zewnętrznie leży war- Zwierzę trafia do lekarza zazwyczaj w stanie zapaS
ci. Bada-
stwa kłębkowata (łukowata) wydzielająca mineralokortyko- niem klinicznym stwierdza się słaby puls, pogłębiającą się
steroidy (aldosteron), pod nią zlokalizowana jest warstwa bradykardię, ból brzucha. Towarzyszą temu wymioty, biegun-
pasmowata wydzielająca głównie glikokortykosteroidy, a naj- ka, odwodnienie i hypotermia. Stan pacjenta bardzo szybko
bardziej wewnętrznie znajduje się warstwa siateczkowata ulega pogorszeniu i wymaga podjęcia intensywnej terapii pły-
w której produkowane są głównie glikokortykosteroidy i ste- nami dla wyrównania gospodarki wodno-elektrolitowej i kwa-
rydy androgenne. Wydzielanie przez korÄ™ nadnerczy jest kon- sowo-zasadowej organizmu dla uzyskania czasu na postawie-
trolowane głównie przez hormon adrenokortykotropowy nie diagnozy.
(ACTH) uwalniany z przedniego płata przysadki oraz w nie- W formie przewlekłej objawy kliniczne są niespecyficzne.
wielkim stopniu przez czynniki krążące we krwi (głównie mi- WłaS
ciciele tych pacjentów zwracają uwagę przede wszyst-
neralokortykosteroidy, np. przez angiotensyne II). Hormony kim na niechęć do jedzenia, wymioty, ospałoS
ć, otępienie
kory nadnerczy są pochodnymi cholesterolu. Za mineralokor- i słaboS
ć oraz utratę masy ciała. W trakcie badania kliniczne-
tykosteroidy uważa się te, które mają wpływ na wydalanie go zwraca uwagę odwodnienie i bradykardia. Ogólnemu ob-
jonów Na+ i K+ (aldosteron), a za glikokortykosteroidy te, które razowi choroby mogą towarzyszyć drżenia mięS
niowe i krwa-
głównie wywierają wpływ na przemianę glukozy i białek wienia z przewodu pokarmowego (2, 5, 6). Przewlekła po-
i tłuszczów (kortyzol, kortykosteron) (9). stać niedoczynnoS
ci kory nadnerczy jest często mylona, mię-
NiedoczynnoS
ć kory nadnerczy (choroba Addisona) cha- dzy innymi, z przewlekłą niewydolnoS
ciÄ… nerek i pierwotny-
rakteryzuje się zmniejszonym wydzielaniem najczęS
ciej mi zaburzeniami nerwowo-mięS
niowymi, co spowodowane
wszystkich hormonów wytwarzanych przez korę nadnerczy, jest, między innymi, faktem, że zaordynowane w takich przy-
zarówno glikokortykosteroidów, jak i mineralokortykostero- padkach leczenie daje początkowo pożądany efekt.
idów. Może być spowodowana jej zanikiem, usunięciem nad- W badaniach morfologicznych dominuje głównie limfo-
nerczy w czasie sterylizacji lub ovariohysterectomii przy ro- cytoza i eozynofilia, rzadko natomiast występuje normocy-
pomaciczu, rozrostem procesu nowotworowego samych nad- tarna, normochromatyczna, nieregeneratywna niedokrwistoS
ć
nerczy bÄ…dx
przysadki mózgowej i jajników, a nawet na tle o umiarkowanym nasileniu. W badaniach biochemicznych
immunologicznym. Wyróżnia się niedoczynnoS
ć pierwotną, szczególnie zwraca uwagę hyperkaliemia i hyponatremia,
związaną z uszkodzeniem komórek kory nadnerczy i wtórną gdzie stosunek sodu do potasu jest mniejszy niż 20 : 1 (5, 7,
 c na 2006, 62 ) 102
Tab. 1. Wyniki badań morfologicznych i biochemicznych krwi psa objawy chorobowe oraz
wyniki badań poS
rednio
mogły wskazywać na
chorobÄ™ Addisona, ale
również na podejrzewaną
przewlekłą niewydolnoS
ć
nerek. Jednak ogólny nie-

zły stan pacjenta i bardzo
subtelny przebieg choro-

by, jak również słaba
reakcja na zastosowane
leczenie spowodowały
rewizjÄ™ postawionej diag-
nozy i dalsze poszukiwa-
nia przyczyny. Choroby
zwiÄ…zane z zaburzeniami
wydzielania hormonów
tarczycy, kory nadnerczy
i cukrzyca są najczęstszy-
mi zaburzeniami endo-
krynologicznymi spoty-
9, 10). Towarzyszą temu również umiarkowanie podniesione kanymi u psów (8). Dużo częS
ciej występuje nadczynnoS
ć
poziomy mocznika i kreatyniny, kwasica metaboliczna, hy- kory nadnerczy (zespół Cushinga) niż jej niedoczynnoS
ć,
perchloremia, hyperkalcemia i hipoglikemia. Potwierdzeniem a brak charakterystycznych objawów sprawia, że często nie
diagnozy niedoczynnoS
ci kory nadnerczy jest wykonanie jest ona diagnozowana. W Polsce trudno dostępne są prepa-
testu stymulacji ACTH (3). Przy zastosowaniu prawidłowe- raty ACTH.
go leczenia rokowanie jest pomyS
lne. W postawieniu diagnozy zasadnicze znaczenie odegrał
wywiad i brak efektów podjętego leczenia. Zwrócenie uwagi
Opi prz pa u
właS
cicieli na brak apetytu i utratę masy ciała powinny nakie-
rować lekarza na schorzenia związane z zaburzeniami meta-
Kastrowana suka, rasy labrador retriever w wieku 6 lat, przyjęta
bolicznymi, głównie związanymi z gospodarką energetyczną
została w prywatnej praktyce w Niemczech. Przypadek konsultowa-
organizmu. Dodatkowo nie odnotowano objawów ze strony
no z lekarzami pracującymi w Katedrze Chorób Wewnętrznych i Pa-
przewodu pokarmowego, takich jak: wymioty, biegunka,
sożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów we Wrocławiu.
W przeprowadzonym wywiadzie właS
ciciele zwrócili głównie uwa- bolesnoS
ci narządów jamy brzusznej, jak również nie stwier-
gę na apatię psa i jego osłabienie oraz brak apetytu. Niepokojąca dla dzono: bradykardii, polidypsji czy poliurii, które według
nich była również utrata masy ciała, pies w ciągu 2 tygodni schudł
danych piS
miennictwa należą do najczęstszych objawów prze-
około 2 kg, co przy masie ciała 34 kg stanowiło 5,9%. Innych obja- wlekłego hypoadrenokortycyzmu (5).
wów nie obserwowano. W badaniu klinicznym nie wykazano zmian
Obecnie lekarze weterynarii mają coraz szerszy dostęp do
chorobowych, a jedynie całkowita biernoS
ć psa budziła pewne za-
bardziej nowoczesnych technik diagnostycznych, które uprasz-
strzeżenia. Wyniki badań laboratoryjnych wykazały nieznacznie pod-
czajÄ… znacznie ich pracÄ™. Wykonanie testu stymulacji ACTH
wyższone parametry mocznika i kreatyniny oraz kwasicę metabo-
nie obciąża organizmu i wymaga jedynie dwukrotnego po-
licznÄ… z nieznacznÄ… hyperchloremiÄ… (tab. 1).
brania krwi do badań hormonalnych, które można wykonać
U psa podejrzewano przewlekłą niewydolnoS
ć nerek i zastoso-
zarówno w laboratoriach analitycznych Akademii Medycz-
wano terapię płynami. W ciągu pierwszych 2 dni wyrównano gos-
nej, jak i w wyspecjalizowanych laboratoriach weterynaryj-
podarkÄ™ kwasowo-zasadowÄ… organizmu. TerapiÄ™ kontynuowano
nych.
przez kolejne dwa tygodnie, jednak parametry biochemiczne krwi
jak również stan kliniczny nie uległy poprawie. Pies stał się mniej
i i nnic o
apatyczny, ale nadal miał słaby apetyt i tracił na wadze. Dodatkowo
1. Famula T. R., Belanger J. M., Oberbauer A. M.: Heritability and complex segre-
zaobserwowano kłopoty z oddawaniem moczu, pies oddawał mocz
gation of hypoadrenocorticism in the standard poodle. J. Small. Anim. Pract. 2003,
rzadko, nieregularnie. Badanie moczu wykazało nieznacznie obni- 44, 8-12.
2. Greco D. S.: NiedoczynnoS
ć kory nadnerczy u psów i kotów. Weterynaria po Dyp-
żony ciężar właS
ciwy. Z uwagi na utrzymujÄ…cy siÄ™ w surowicy krwi
lomie. 2002, 3, 12-17.
w górnych granicach wartoS
ci referencyjnych poziom potasu i niski
3. Kintzer P. P., Peterson M. E.: Diagnosis and management of primary spontaneous
poziom sodu, zdecydowano siÄ™ na wykonanie testu stymulacji ACTH.
hypoadrenocorticism (Addison s disease) in dogs. Semin. Vet. Med. Surg (Small
Wynik poziomu kortyzolu w próbce pobranej przed podaniem ACTH,
Anim.) 1994, 9, 148-152.
jak i w próbce pobranej po podaniu ACTH byÅ‚ mniejszy niż 0,3 µg/dl. 4. Kintzer P. P., Peterson M. E.: Primary and secondary canine hypoadreno-corti-
cism. Vet. Clin. North Am. Small. Anim. Pract. 1997, 27, 349-357.
Wobec braku odpowiedzi na stymulacjÄ™ nadnerczy potwierdzona
5. Morgan R. V., Bright R. M., Swartout M. S.: Handbook of Small Animal Practice.
została niedoczynnoS
ć kory nadnerczy. Nie wykazano innych endo-
Saunders Company, Philadelphia 2003.
krynopatii. Podjęto leczenie uzupełniające niedobory mineralokor-
6. Podell M.: Canine hypoadrenocorticism. Diagnostic dilemmas associated with
tykosteroidów i glukokortykosteroidów, stosując preparaty fludro- the  great pretender , Probl. Vet. Med. 1990, 2, 717-737.
7. Sadek D., Schaer M.: Atypical Addison s disease in the dog: a retrospective
kortyzonu i prednizolonu. Dodatkowo w pierwszym okresie lecze-
survey of 14 cases. J. Am. Anim. Hosp. Assoc. 1996, 32, 159-163.
nia podawano amoksycylinÄ™ z kwasem klawulanowym i ranitydynÄ™.
8. R
lebodziński A. B.: Zaburzenia czynnoS
ci kory nadnerczy u psów (częS
ć 5). Nie-
U psa obserwowano systematycznÄ… poprawÄ™ stanu klinicznego, od-
doczynnoS
ć korowonadnerczowa. Życie Wet. 2000, 75, 143-146.
zyskał apetyt i zaczął przybierać na wadze. 9. Torrance A. G., Mooney C. T.: Manual of Small Animal Endocrinology.
British Small Animal Veterinary Association, Shurdington, Cheltenham 1998.
10. Willard M. D.: Disorders of potassium homeostasis. Vet. Clin. North. Am. Small.
ni i i o ó i ni
Anim. Pract. 1989, 19, 241-263.
Przedstawiony przypadek odbiega od klasycznego obrazu
Adres autora: dr Paweł Jonkisz, ul. Kosynierów Gdyńskich 91/4, 51-687
przewlekłej postaci niedoczynnoS
ci kory nadnerczy. Ogólne
Wrocław; e-mail: [e-mail]