Tło filozoficzne Młodej Polski (Schopenhauer, Nietzsche, Bergson)








'); //-->

Tło filozoficzne Młodej Polski (Schopenhauer, Nietzsche,
Bergson)


Za początek epoki przyjęto datę 1891 r., której towarzyszyły nowe tendencje
ideowo-artystyczne, a za koniec - 1918 r., czyli rok odzyskania przez Polskę
niepodległości. Już pod koniec lat osiemdziesiątych XIX w. wyraźnie narasta
krytyka programu pozytywistycznego, którą podejmują nie tylko zwolennicy nowych
przeobrażeń w literaturze i sztuce, ale i sami pozytywiści. Atakom podlega nie
tylko program, który zawiódł oczekiwania i nadzieje, ale i literatura, która go
rozpowszechniała, i która poprzez swój realizm i tendencyjność ograniczała
swobodę twórczą pisarzy.
Friedrich Nietzsche - twórca "filozofii życia XIX/XX w.", był
przedstawicielem immoralizmu - głosił, że podstawą wszelkich ocen powinny być
jedynie kryteria i wartości pozamoralne; przeprowadził ostrą krytykę
obowiązujących zasad moralnych prowadzącą do "przewartościowania wszelkich
wartości" i głosił, że jedynie słuszną zasadą jest działanie "poza dobrem i
złem"; w działaniu tym motorem jest "wola mocy", która decyduje o pozycji
człowieka w społeczeństwie; poglądy te torowały drogę ludziom silnym i
bezwzględnym i usprawiedliwiały ich działania, a jednocześnie głosiły pogardę
dla wszelkiej słabości; głosiły sens istnienia "rasy panów", "nadludzi", którzy
swą silną indywidualnością i niespożytą siłą biologiczną mogą uratować świat od
szarzyzny i nijakości stworzonej przez zwykłych zjadaczy chleba. Filozofię
Nietzschego chętnie przyjmowano dlatego, że przeciwstawiała się dekadentyzmowi,
niosła kult życia, wiarę w jego sens i skuteczność energicznego działania.
Artur Schopenhauer - według filozofa człowiek gnany jest bezrozumnym
popędem i w związku z tym nigdy nie pozna praw rządzących światem i nigdy nie
osiągnie szczęścia; jedynym ratunkiem przed nieuniknionym poczuciem niedosytu i
cierpieniami życiowymi jest ucieczka w świat sztuki bądź przez kontemplację i
przeżywanie jej dzieł, bądź przez ich tworzenie.
Henryk Bergson - nie można odnaleźć żadnych przyczyn, czy logicznych
przesłanek, w rozwoju świata; rozwój ten jest samorzutny i nieprzewidziany, a
decyduje o nim "pęd życiowy" wszelkich organizmów żywych; świata nie można więc
poznać przy pomocy intelektu, lecz dzięki intuicji, instynktowi, który pozwala
"uczyć się świata" poprzez doznawane wrażenia i przeżycia.