Dwudziesto038aangelsa

Temat: Futuryzm, ekspresjonizm, surrealizm jako techniki artystyczne.

Futuryzm
- ojczyzną futuryzmu były Włochy, ponieważ tam zaistniały idealne warunki do
jego rozwoju. Futuryzm od łacińskiego słowa futurum - przyszłość, był zwrócony
całą swą istotą ku przyszłości. Był wyrazem buntu przeważającej większości
młodzieży włoskiej wobec dziedzictwa kulturowego, wobec historii Włoch, kraju
pamiątek, ruin. Twórcami futuryzmu byli poeta Filippo Tomasso Marinetti i malarz
Umberto Boccioni. Ogłosili oni w 1909 roku pierwszy manifest futurystyczny w
paryskim dzienniku Le Figaro, w którym sformułowali główne założenia. Po I
wojnie światowej szał futurystyczny wyczerpał się, ich założenia poszły w stronę
faszyzmu. Interesujące jest to, że z Włoch futuryzm przerzucił się do innych
krajów, dał ciekawe rezultaty. Rozwinął się zwłaszcza w przedrewolucyjnej Rosji.
Marinetti mówił, ze wojna jest jedyna higieną świata, głosił kult siły. Zwrócił
się i zaangażował w ruch faszystowski.
Mówiąc o futuryzmie należy wymienić dwa kraje, gdzie rozwinął się: Włochy i
Rosja. Futuryści rosyjscy nie stanowili jednolitej grupy: część związana była z
symbolizmem - egofuturyści; i estetyzmem, między innymi Szerszeniewicz,
Sywierianin, Marien Hof. Drugi nurt kubofuturyści - zdecydowani przeciwnicy
symbolizmu i estetyzmu: Majakowski, Burluk, Plebnikow. Pierwszą zbiorową
manifestacją kubofuturystów była książka pod tytułem "Sadzawka Sędziów"
wydrukowana na papierze toaletowym w 1909 roku. Pierwszym manifestem programu
był artykuł pod tytułem "Policzek powszechnemu smakowi". Autorzy tego manifestu
zaatakowali nie tylko symbolizm, ale i klasyków: Dostojewskiego, Tołstoja.
Wstąpienia kubofuturystów, ich metody propagandowe bardzo przypominały włoskich
futurystów. Prowokacyjne wystąpienia, hałaśliwy tryb życia, atmosfera skandali.
Po zwycięstwie rewolucji część futurystów przyjęła postawy neutralne, a część
wrogie. Grupa z Majakowskim na czele przyjęła rewolucję z entuzjazmem. Jego
śmierć w 1930 roku oznacza koniec futuryzmu w Rosji.
Do Polski dotarł program futurystów. Był to jednak kraj słabo rozwinięty,
rolniczy, zaniedbany. Futuryści w Polsce opiewali rozwój cywilizacyjny, postęp.
Trafili ze swoim programem na podatny grunt. Sytuacja Polski odbudowującej się,
wzmacniającej się, sprawiała, ze futuryzm miał tutaj dziwną drogę: początkowe
zachłyśnięcie się, a potem dostosowanie się do polskich warunków. Pionierem był
Jerzy Jankowski. Okres rozkwitu i ekspansji przypadał na lata 1917-22. Powstały
dwa ważne ośrodki: Warszawa i Kraków. W Krakowie powstały kluby futurystyczne:
"Katarynka", "Gałka Muszkatułowa". Prezentowali tu swoje ekstrawaganckie utwory
polscy futuryści: Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec, Tytus Czyżewski, Leon
Kwistek, Witkiewicz.
W Warszawie grupie futurystów przewodził Anatol Stern i Aleks Wat, wydawali oni
zbiorowe publikacje futurystów. W 1921 roku słynną "1-aktówką futurystów" i
"Nożem w brzuchu" zanegowali celowość stosowania ortografii. Bardzo
ekstrawaganckie wystąpienia futurystów kończące się skandalami, wkroczeniem
policji, w swych utworach atakowali dawnych autorów, wysyłali ich do muzeum
staroci. Takie wieczory kończyły się bijatykami. Futuryzm - kierunek zwrócony w
przyszłość. Futuryści agresywnie atakowali dziedzictwo kulturowe. Traktowali
tradycje jako "nienawistny hamulec", który krępuje swobodę twórczą. W swych
agresywnych wystąpieniach futuryści włoscy porównywali przeszłość i tradycję do
dwóch spluwaczek. Uważali, że trzeba niszczyć zabytki, bo są bardziej zaraźliwe
niż cholera. Futuryści zachęcali do niszczenia bibliotek, muzeów, pamiątek.
Marinetti wołał "chcemy uwolnić ten kraj od śmierdzącej gangreny profesorów i
archeologów". Podobne hasła odnajdujemy w Polsce: "cywilizacja i kultura jest
chrobliwością na śmietnik, wybieramy prostotę, ordynarność, wesołość, zdrowie,
trywialność, śmiech"; "ogłaszamy wielką wyprzedaż starych rupieci, sprzedajemy
za pół ceny świeże mumie Mickiewiczów i Słowackich". Cechą futuryzmu była
gwałtowność, agresywność, kult przemocy, wojny: "chcemy sławić wojnę, jedyną
higienę świata". Futuryzm cechował aktywizm, rozpęd działania. Celem było
przezwyciężenie bierności dotychczasowej literatury. Chcieli chwalić przygodę,
odwagę, bunt. Marinetti mówił: "Ryczący samochód (...) piękniejszy od Nike z
Samotraki". Czas aktualności dzieła oceniali na 24 godziny. Jutro dzieło będzie
antykiem. Trzeba szybko tworzyć. Obsesja materii - odrzucali dziedzictwo
romantyzmu, psychologizm, antropoceptyzm: "precz z psychologicznym,
metafizycznym niepokojem". Wprowadzali materię jako jedyny motyw godny poezji.
Marinetti: "gorąco kawałka drzewa lub żelaza roznamiętnia nas bardziej niż
uśmiech i łzy kobiety". Tytus Czyżewski zalecał kochać maszyny elektryczne, nie
kobiety. Marinetii: "ból ludzi jest tak samo interesujący jak ból lamp".
Kryterium futuryzmu było dążenie do oryginalności, odrzucenie tradycji. Wydali
walkę fantazji i marzycielstwu. Sztuce wysunięto postulat oryginalności. Chcieli
stworzyć nowy język poetycki wyzwolony z ograniczeń regułami. Chcieli stworzyć
język pozarozumowy. Żądali uwolnienia słowa z niewoli rozumu "Należy uwolnić
słowa udręczone i storturowane tyranią myśli, należy stworzyć uniwersalny język
pozarozumowy, w którym nie myśl rządziłaby słowami, lecz słowo - dźwięk objąłby
nieznaną i rewelacyjną treść". W nowym języku odrzucali przyimki, spójniki, a
głównie znaki interpunkcyjne. Stosowanie nowego sposobu obrazowania polegającego
na wzajemnym przenikaniu się słów i obrazów w celu oddania dynamiczności.
Ekstrawagancja w zakresie formy typograficznej. Wiersze na przykład kombinacje
małych i wielkich liter, różne kolory farby do druku, czcionka łamana w różne
figury geometryczne.
Ekspresjonizm
Ekspresjonizm jest kierunkiem w sztuce stworzonym przez generację urodzoną
między rokiem 1875 a 1895. Jego największy rozkwit i aktywność przypadły na lata
1910-1925. Sam termin pochodzi z łacińskiego expressio - wyraz, wyrażenie.
Ekspresjonistów przed ekspresjonizmem znaleźć można zarówno w średniowieczu,
baroku jak i romantyzmie. Wszędzie tam gdzie widać świadomą i wyraźną dążność do
wielokrotnego wzmacniania siły wyrazu, zastąpienia klasycznego spokoju
ekstatycznym napięciem, mówimy o przejawach ekspresjonizmu. Istota metody
ekspresjonistycznej polega na wydatnej koncentracji i uintensywnieniu siły
wyrazu, dążeniu do spotęgowania indywidualnych cech przedstawionego przedmiotu,
operowaniu dysonansem i kontrastem wewnętrznym. Dla ekspresjonisty tylko to co
zdolne jest wywołać żywiołową reakcję, przyspiesza obieg krwi, wstrząsa i
przejmuje, ma w dziele sztuki istotną wartość. Genealogia ekspresjonizmu jest
dość powikłana: z jednej strony jest on niewątpliwie kontynuacją prądów
romantycznych, z drugiej jest reakcją na powszechny kryzys duchowy, który
dotknął kulturę europejska na przełomie wieków.
Ekspresjoniści odrzucali modernistyczny estetyzm, artystyczny izolacjonizm,
obojętność do tak zwanych problemów życia. Po raz pierwszy użył terminu
ekspresjonizm dla oznaczenia dzieł sztuki plastycznej malarz francuski J. A.
Merv, który w 1901 roku nadał tę nazwę cyklowi swoich obrazów. Pierwsze próby
sformułowania zasad pojawiły się w latach 1905-06 w czasopiśmie "Die Erde", a
rozgłosu nabrały ekspresjonistyczne idee po roku 1910, gdy zaczęły je lansować
berlińskie czasopisma "Pan", "Die Aktion" i "Der Sturm". Cała sztuka niemiecka
okresu I wojny światowej i pierwszych lat powojennych rozwijała się pod
zawołaniem ekspresjonizmu. W malarstwie reprezentowała ten kierunek założona w
1906 roku drezdeńsko-berlińska grupa "Die Brcke" - Emil Nolde, Otoo Mller, Franz
Marc. W muzyce te tendencje wyraziły się najsilniej w twórczości kompozytorów
niemieckich i austriackich Gustawa Mahlera i Richarda Straussa.
Ekspresjonizm literacki najsilniej przejawiał się w poezji lirycznej (Benn,
Trakl) oraz w dramacie i w liryce postulującej to samo - całkowitą przebudowę
człowieka i warunków życia oraz nieodwracalną agonię świata mieszczańskiego. W
formie zupełne zerwanie z naturalizmem, z realistyczną psychologią, za to
symbolizm, wizyjność, stylizacja języka.
Jako świadomy swych założeń i programowo skodyfikowany kierunek literacki,
ekspresjonizm polski pojawił się u schyłku I wojny światowej. W 1917 roku młody
ziemianin Jerzy Hulewicz zaczął wydawać w Poznaniu pismo "Zdrój" - przed wojną
studiował malarstwo w Krakowie, Paryżu, Monachium, był malarzem, myślicielem,
magiem i poetą. "Zdrój" ukazywał się w latach 1917-22 początkowo jako
dwutygodnik, potem jako kwartalnik. Pierwszą próbą zdefiniowania i określenia
nowego kierunku było wystąpienie na wiosnę roku 1918 grupy młodych malarzy,
artystów, poetów która przyjąwszy nazwę "Bunt" urządziła wystawę obrazów w
Poznaniu i wydała zeszyt "Zdroju", tak zwany zeszyt "Buntu". Należeli do tej
grupy: Jerzy i Witold Hulewicz, Władysław Skotarek, Adam Bederski, Małgorzata i
Stanisław Kuliccy. Zarysem ich programu był artykuł Stura "Czego chcemy", oraz
Kosidłowskiego "Z zagadnień twórczości". Nie zweryfikowali swego programu w
literackich utworach, grupa była stała, a talenty mierne. "Zdrój" przestał
wychodzić.
Twórców i wyznawców ekspresjonizmu przerażała pustka i jałowość ducha
współczesności, rozpleniony szeroko gruby i prymitywny materializm, zagrażające
suwerenności wewnętrznej człowieka technika i mechanizacja. Niepokoiła fala
rezygnacji i nihilizmu idąca przez całą Europę. Ekspresjonizm atakował
naturalizm - za ciasnotę i ograniczoność założeń; i modernizm - za zupełne
wyzucie z odpowiedzialności za los świata. Przyczyn kryzysu współczesności
szukał w odwróceniu się człowieka od wartości duchowych i od naturalnych norm
moralności. Pierwszym hasłem i zadaniem ekspresjonizmu miał być powrót do
pierwotnych, duchowych źródeł kultury. Według ekspresjonistów sztuka
dotychczasowa, realistyczna, naturalistyczna czy impresjonistyczna zajmowała się
rzeczywistością zewnętrzną, gubiła się w drobiazgach i szczegółach, w sprawach
obojętnych, bo nie tłumaczących istoty życia. Sztuka ekspresjonistyczna miała na
nowo przywrócić walor aktualności problematyki stosunku człowieka do absolutu.
Miała być czymś sakralnym, wiersz miał być modlitwą, środkiem wyrażania
najwyższej prawdy i odsłonięcia tajemnic bóstwa. W przedstawieniu natury
chodziło o kosmiczne odczucie jej potęgi. Poszukiwanie absolutu doprowadziło
ekspresjonistów do otwartego zakwestionowania formalnych, etycznych walorów
sztuki. Sztuka miała szukać przede wszystkim prawdy, prawda jest najważniejsza.
Konwencjonalne piękno uznali z element podrzędny, destrukcyjny, zabójczy, bo
artysta dążąc do doskonałości formalnej zaniedbuje istotę rzeczy, ideowo-moralną
treść i wartość dzieła. Odrzucili uznane i konwencjonalne kanony piękna,
ignorowali prawa i konieczności literatury, co wiodło do niezrozumienia, sztuki
ciemnej, nieczytelnej. Zewnętrzność świata uważali za omyłkę i złudę. Sztuka
miała wyrastać ze "światłości ducha". Jednym z podstawowych postulatów
ekspresjonistów było pragnienie istotności. Sztuka miała docierać do istotnego
jądra rzeczy, artysta winien być wizjonerem. Drogami prowadzącymi do powszechnej
odnowy miały być: aktywizm, czyn przeobrażający rzeczywistość, powrót do
naturalnego porządku świata. Wszystko co pierwotne i proste, w swej istocie
wspaniałe, poczytane zostało za synonim wartościowego.
Nadrealizm
Nadrealizm - termin , który po francusku brzmi surrealisne, wprowadził jeszcze
Apollinaire, który w momencie powstania kierunku już nie żył. Sztuka nie powinna
naśladować natury w sposób mechaniczny. Człowiek chcąc naśladować chód wymyślił
koło, które wcale nie przypomina nogi i w ten sposób nieświadomie stworzył
nadrealizm.
Autorem pierwszego manifestu nadrealistów, ogłoszonego w roku 1924, był
francuski poeta Andre Breton. Mechaniczne notowanie potoku luźnych skojarzeń
obrazowych z dążeniem do eliminacji kontroli rozumu miało jego zdaniem prowadzić
do ujawnienia głębszych pokładów psychiki.
Nadrealizm ogarniał także malarstwo, odegrał znaczną rolę w ewolucji sztuki
światowej. Nadrealiści buntowali się przeciw nacjonalizmowi i tradycji
klasycznej. Głosili "nowy romantyzm". Chcieli być nie tylko ruchem artystycznym,
ale także wywołać "rewolucję w psychice". Niektórzy pojmowali swój bunt jako
bunt społeczny, niechęć do kultury mieszczańskiej. Paul Elnard i Louis Aragon w
drugiej połowie lat międzywojennych związali się z francuskim ruchem
komunistycznym. Aragon jako prozaik, autor powieści "Dzwony Bazylei", "Piękne
dzielnice" odszedł jednak od nadrealizmu do konwencji realistycznych.
Nadrealizm oddziaływał na poezję innych krajów. Za jego sprawą duża część
nowoczesnej liryki wyzwoliła się całkowicie z więzów logiki zdania,
obowiązującej w prozie. W wierszu tradycyjnym stała się potokiem obrazów, grą
niespodzianych skojarzeń z pogranicza jawy i snu, "przygodą wyobraźni".