OBIEKTY BUDOWLANE I POMIESZCZENIA PRACY Rączkowski

OBIEKTY BUDOWLANE I POMIESZCZENIA PRACY
OBIEKTY BUDOWLANE
Podstawowe wymogi bezpieczeństwa i higieny pracy dla budynków
Obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny spełniać wymagania do-
tyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się
pomieszczenia pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy
(dotyczy to także części obiektu budowlanego, w której znajdują się pomieszczenia pracy).
Pracodawca jest zobowiązany:
" zapewnić, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się po-
mieszczenia pracy, była wykonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania
bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznaw-
ców, zgodnie z odrębnymi przepisami [Q058],
" utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny i
urządzenia z nimi związane w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
" zapewniać pomieszczenia pracy, odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrud-
nionych pracowników.
W szczególności budynki powinny być tak projektowane i budowane, aby zapewniały:
" bezpieczeństwo budowy i użytkowania, bezpieczeństwo pożarowe oraz nie-zbędne warunki
zdrowotne,
" układ funkcjonalny dostosowany do przeznaczenia budynku,
" ochronę środowiska,
" ochronę pomieszczeń i otaczającej przestrzeni przed czynnikami uciążliwymi (np. hałasem i
drganiami),
" niezbędne izolacje cieplne i przeciwwilgociowe oraz optymalny stopień prze-szklenia,
" ochrony sąsiedztwa budynku (np. zapewnienie dopływu światła dziennego do sąsiednich budyn-
ków, dojazd do dróg publicznych, zaopatrzenie w wodę, odprowadzenie ścieków itp.).
Zakłady przemysłowe (produkcyjne) powinny być wyposażone w urządzenia likwidujące szkodliwe
oddziaływanie prowadzonych w nich procesów produkcyjnych, a szczególnie w urządzenia:
" do odpylania i oczyszczania gazów odlotowych,
" do oczyszczania ścieków,
" do tłumienia hałasu,
" służące do hermetyzacji aparatury, przewodów itp.,
" zapobiegające oddziaływaniu substancji promieniotwórczych i innych czynników szkodliwych
dla zdrowia.
Opiniowanie dokumentacji projektowej
Zgodnie z art. 20 ust. 1 [Q 051] do podstawowych obowiązków projektanta między innymi należy:
" zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu projektu osób posiadających uprawnienia
budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności oraz wzajemne skoordynowanie
techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie
zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z
uwzględnieniem specyfiki projektowanego obiektu budowlanego,
" sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę
projektowanego obiektu budowlanego, uwzględnianej w planie bezpieczeństwa i ochrony zdro-
wia,
" uzyskanie wymaganych opinii, urządzeń i sprawdzeń rozwiązań projektowych w zakresie wyni-
kającym z przepisów.
Projekt powinien posiadać opinie pod względem:
" zgodności z wymogami bezpieczeństwa i higieny pracy,
" zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej,
" spełnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych.
1
1. Projekty nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych albo ich części, w
których przewiduje się pomieszczenia pracy, podlegają opiniowaniu pod względem zgodności z
wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii przez rzeczoznawcę do spraw bez-
pieczeństwa i higieny pracy. Rzeczoznawca opiniuje projekty, biorąc pod uwagę specyfikę, cha-
rakter i przeznaczenie obiektu budowlanego lub jego części, a zwłaszcza warunki wynikające z
części technologicznej projektu. Opiniowanie polega w szczególności na sprawdzeniu przez rze-
czoznawcę zgodności przyjętych rozwiązań z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, wyma-
ganiami ergonomii oraz z Polskimi Normami, a także na sprawdzeniu, czy przyjęte rozwiązania
likwidują bądz ograniczają zagrożenia, jakie może spowodować projektowany proces technolo-
giczny.
Rzeczoznawca opiniuje projekty architektoniczno-budowlane, technologiczne i inne, których
rozwiązania mają wpływ na stan bezpieczeństwa i higieny pracy. Rzeczoznawca, po analizie pro-
jektu, umieszcza na rzucie podstawowym obiektu pieczęć zawierającą klauzulę z opinią oraz pie-
częć imienną.
Zaopiniowano pod względem zgodności z przepisami bezpieczeostwa i higieny
pracy oraz wymaganiami ergonomii
1) bez zastrzeżeo
2) z zastrzeżeniami wymienionymi w załączonej opinii*)
Data ..................................
........................................ & & & .
(podpis i pieczęd imienna)
Lp. opinii ...........................
*) niepotrzebne skreślid
Jeżeli jednostka projektowania, projektant lub inwestor nie zgadza się z opinią wydaną przez
rzeczoznawcę, może w terminie 14 dni od dnia otrzymania opinii zwrócić się do okręgowego in-
spektora pracy, właściwego ze względu na lokalizację projektowanego obiektu budowlanego, o
ocenę prawidłowości rozwiązań przyjętych w projekcie. Stanowisko okręgowego inspektora pra-
cy jest ostateczne.
Wymagania w stosunku do rzeczoznawcy do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy [Q 002]
Ukończenie wyższych studiów technicznych.
Udokumentowanie co najmniej pięcioletniej praktyki zawodowej w zakresie ukończonego kie-
runku studiów.
Ukończenie kursu przygotowującego do opiniowania projektów w zakresie bezpieczeństwa i
higieny pracy oraz ergonomii, przeprowadzonego przez podmiot upoważniony przez Głównego
Inspektora Pracy, według programu zatwierdzonego przez Głównego Inspektora Pracy.
Złożenie z wynikiem pozytywnym egzaminu przed Komisją.
Z wnioskiem o nadanie uprawnień rzeczoznawcy występuje do komisji kandydat na rzeczoznawcę
lub jednostka, w której kandydat jest zatrudniony.
Wykaz grup uprawnień rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy
Oznaczenia grup
Rodzaje budow- uprawnieo
Grupy projektowe
nictwa rzeczoznawców do
spraw bhp
Budownictwo Obiekty administracyjne, socjalne, kultury i sztuki, nauki, oświa-
powszechne i ty, szkolnictwa, sportu i wypoczynku, przedszkola, domy dziec-
komunalne ka, hotele, obiekty handlu hurtowego i detalicznego, małe za-
1.0
kłady produkcyjne, usługowe i rzemieślnicze z przewidywanym
zatrudnieniem do 20 osób, oczyszczalnie ścieków, przepom-
pownie, stacje uzdatniania wody, budownictwo rolne
2
Oznaczenia grup
Rodzaje budow- uprawnieo
Grupy projektowe
nictwa rzeczoznawców do
spraw bhp
Górnictwo 2.1
Hutnictwo 2.2
Energetyka 2.3
Przemysł materiałów budowlanych 2.4
Przemysł metalowy, elektromaszynowy 2.5
Budownictwo
Przemysł chemiczny 2.6
przemysłowe
Przemysł lekki 2.7
Przemysł drzewny i papierniczy 2.8
Przemysł elektroniczny i teletechniczny 2.9
Inne niż wyżej wymienione 2.10
Budownictwo Przemysł rolno-spożywczy i zakłady przetwórstwa rolno-
3.0
rolno-spożywcze spożywczego
Aącznośd, radio, telewizja
4.1
Komunikacja i transport (dworce kolejowe, autobusowe i lotni-
4.2
cze, bazy i stacje paliw, stacje obsługi pojazdów itp.)
Gospodarka morska i rzeczna (porty, stocznie, przystanie itp.)
4.3
Budownictwo
Zakłady opieki zdrowotnej (szpitale, przychodnie i ośrodki
specjalistyczne
zdrowia, zakłady opiekuoczo-lecznicze, pogotowie ratunkowe,
4.4
sanatoria, gabinety lekarskie, stacje krwiodawstwa, laboratoria
diagnostyczne, apteki, żłobki itp.)
Inne niż wyżej wymienione
4.5
WAŻNE: Uprawnienia rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy uzyskane
przed 2008 r. zachowują swoją ważność.
2. Uzgodnienia pod kątem zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej wymagają [Q104]
projekty budowlane takich między innymi obiektów, jak:
" budynku zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL I lub
ZL II;
" budynku należącego do grupy wysokości: średniowysokie, wysokie lub wysokościowe, zawiera-
jącego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL III, ZL IV lub ZL V;
" budynku niskiego zawierającego strefę pożarową o powierzchni przekraczającej 1000 m2, za-
kwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL III, obejmującą kondygnację nadziemną inną niż
pierwsza;
" budynku niskiego zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia lu-
dzi ZL V i mającego ponad 50 miejsc noclegowych;
" obiektu budowlanego innego niż budynek, przeznaczonego do użyteczności publicznej lub za-
mieszkania zbiorowego, w którym przewiduje się możliwość jednoczesnego przebywania w
strefie pożarowej ponad 50 osób na powierzchni do 2000 m2;
" budynku zawierającego strefę pożarową produkcyjną lub magazynową, wolno stojącego urzą-
dzenia technologicznego lub zbiornika poza budynkami oraz placu składowego albo wiaty, jeże-
li zachodzi co najmniej jeden z następujących warunków:
strefa pożarowa produkcyjna lub magazynowa wymienionych obiektów budowlanych ma
powierzchnię przekraczającą 1000 m2 oraz gęstość obciążenia ogniowego przekraczającą
500 MJ/m2,
występuje zagrożenie wybuchem;
" garażu wielopoziomowego;
" obiektu budowlanego objętego obowiązkiem wykonania systemu sygnalizacji pożarowej lub
stałych urządzeń gaśniczych;
" parkingu dla pojazdów przewożących ładunki niebezpieczne;
" przeciwpożarowego zbiornika wodnego oraz stanowiska czerpania wody do celów przeciwpo-
żarowych;
" tunelu o długości ponad 100 m.
3
UWAGA: Uzgodnieniu podlegają także rozbudowy lub modernizacje obiektów albo kapi-
talne remonty, jeśli charakter lub rozmiar robót wymaga sporządzenia do-
kumentacji projektowej.
Projekty budowlane wymienione powyżej są uzgadniane z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciw-
pożarowych. Uzgodnienie jest potwierdzone przez podpisanie go i ostemplowanie w trzech egzem-
plarzach pieczęcią według wzoru [Q104] na:
" rzucie kondygnacji podstawowej obiektu budowlanego (parteru budynku),
" mapie zagospodarowania działki lub terenu.
Rzeczoznawcy prowadzą ewidencję uzgodnionych projektów budowlanych.
3. Opiniowanie projektów pod względem spełnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych doko-
nywane jest przez rzeczoznawców uprawnionych przez Głównego Inspektora Sanitarnego [Q
270].
" Uprawnienie rzeczoznawcy może być przyznane w następujących zakresach:
" budownictwo przemysłowe;
" budownictwo ogólne bez obiektów ochrony zdrowia;
" budownictwo ogólne z obiektami ochrony zdrowia;
" bez ograniczeń.
Zakresy uprawnień obejmują:
" budownictwo przemysłowe: zakłady przemysłowe i usługowe wraz z zakładami pracy chronio-
nej, w tym:
zakłady gospodarki rolno-spożywczej i przetwórstwa w tym zakresie,
stacje paliw, obiekty obsługi samochodów i transportu,
warsztaty produkcyjno-usługowe,
obiekty hodowlane oraz związane z obsługą rolnictwa,
obiekty weterynaryjne,
magazyny i hurtownie,
obiekty gospodarki komunalnej, w tym budynki stacji uzdatniania wody i oczyszczalni ście-
ków,
stołówki, mieszkania służbowe, pomieszczenia badań lekarskich, jeżeli ich funkcja jest zwią-
zana z funkcją podstawową obiektu przemysłowego, z wyłączeniem przychodni lekarskich;
" budownictwo ogólne bez obiektów ochrony zdrowia:
obiekty budownictwa mieszkaniowego, w tym zamieszkania zbiorowego,
obiekty użyteczności publicznej określone w przepisach o warunkach technicznych, jakim
powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, z wyłączeniem obiektów ochrony zdrowia
wraz z zespołami obsługi technicznej,
pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne, w tym po-mieszczenia badań
lekarskich i pielęgniarskich, jeżeli ich funkcja jest związana z funkcją podstawową obiektu
użyteczności publicznej, z wy-łączeniem przychodni lekarskich,
magazyny i hurtownie,
zakłady usługowe nieprodukcyjne,
obiekty weterynaryjne,
domy pomocy społecznej;
" budownictwo ogólne z obiektami ochrony zdrowia:
budownictwo, o którym mowa w pkt 2,
zakłady opieki zdrowotnej, w tym żłobki,
pomieszczenia, w których wykonywana jest indywidualna, indywidualna specjalistyczna lub
grupowa praktyka lekarzy, pielęgniarek lub położnych,
sanatoria, zakłady przyrodolecznicze,
apteki;
" bez ograniczeń: budownictwo, o którym mowa powyżej.
Przekazanie obiektu budowlanego do użytkowania
O zamiarze przystąpienia do użytkowania obiektu budowlanego po ukończeniu budowy inwestor
jest obowiązany powiadomić organy:
" Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
" Państwowej Inspekcji Pracy,
" Państwowej Straży Pożarnej.
4
Organy te zajmują stanowisko w sprawie zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem
budowlanym.
Do powiadomienia o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub wniosku o udzielenie pozwo-
lenia na użytkowanie inwestor obowiązany jest dołączyć:
" oryginał dziennika budowy,
" oświadczenie kierownika budowy dotyczące:
zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym i warunkami pozwole-
nia na budowę oraz przepisami,
doprowadzenia do należytego stanu i porządku terenu budowy, a także - w razie korzystania -
ulicy sąsiedniej nieruchomości, budynku lub lokalu,
" oświadczenie o właściwym zagospodarowaniu terenów przyległych, jeżeli eksploatacja wybu-
dowanego obiektu jest uzależniona od ich odpowiedniego zagospodarowania,
" protokoły badań i sprawdzeń,
" inwentaryzację geodezyjną powykonawczą,
" potwierdzenie, zgodne z odrębnymi przepisami, odbioru wykonanych przyłączy.
W razie zmian nieodstępujących w sposób istotny od zatwierdzonego projektu lub warunków po-
zwolenia na budowę, dokonanych podczas wykonywania robót, do zawiadomienia o zakończeniu
budowy obiektu budowlanego lub wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie należy dołą-
czyć kopie rysunków wchodzących w skład zatwierdzonego projektu budowlanego, z naniesionymi
zmianami, a w razie potrzeby także uzupełniający opis. W takim przypadku oświadczenie kierow-
nika budowy, o którym mowa powyżej, powinno być potwierdzone przez projektanta i inspektora
nadzoru inwestorskiego, jeżeli został ustanowiony.
WAŻNE: Do użytkowania obiektu budowlanego, na którego wzniesienie jest wymagane
pozwolenie na budowę albo zgłoszenie, można przystąpić po zawiadomieniu
właściwego organu o zakończeniu budowy, jeżeli organ ten, w terminie 14 dni
od dnia doręczenia zawiadomienia, nie zgłosi sprzeciwu. Niezajęcie stanowi-
ska przez organy wymienione powyżej, w terminie 14 dni od dnia otrzymania
zawiadomienia, traktuje się jak niezgłoszenie sprzeciwu lub uwag.
Utrzymanie obiektów budowlanych
Książka obiektu budowlanego
Właściciel lub zarządca jest obowiązany prowadzić dla każdego budynku książkę obiektu budowla-
nego według wzoru poniżej, stanowiącą dokument przeznaczony do zapisów dotyczących prze-
prowadzonych badań i kontroli stanu technicznego, remontów i przebudowy w okresie użytkowa-
nia obiektu budowlanego [art. 64 Q051].
Protokoły z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyzy dotyczące jego stanu technicznego
oraz dokumenty techniczne robót budowlanych wykonywanych w obiekcie, w toku jego użytkowa-
nia, opracowania projektowe - są dołączane do książki obiektu budowlanego. Książkę należy zało-
żyć w dniu przekazania obiektu do użytkowania i systematycznie prowadzić przez okres jego użyt-
kowania. Książka powinna mieć format A4, strony ponumerowane oraz zabezpieczone przed ich
usunięciem lub wymianą,
Wpisów do książki dokonuje właściciel lub zarządca obiektu albo osoba upoważniona przez właści-
ciela lub zarządcę. Dalej podano wzór książki obiektu budowlanego - według [Q 057].
Wzór książki obiektu budowlanego
KSIŻKA
OBIEKTU BUDOWLANEGO
(strona tytułowa)
5
Strona 1
SPIS TREŚCI
Lp. Wyszczególnienie Str.
I Osoba upoważniona do dokonywania wpisu 2
II Dane identyfikacyjne obiektu 3
III Spis dokumentacji dołączonej do książki obiektu 4 i 5
IV Dane techniczne charakteryzujące obiekt 6
V Plan sytuacyjny obiektu 7
VI Wykaz protokołów okresowych kontroli stanu technicznego obiektu 8-21
VII Wykaz protokołów okresowych kontroli stanu technicznego i
przydatności do użytkowania obiektu 22-29
VIII.1 Wykaz opracowań technicznych dotyczących obiektu 30-32
VIII.2 Dane dotyczące opracowania technicznego 33-44
IX.1 Wykaz protokołów odbiorów robót remontowych w obiekcie 45-60
IX. 2 Dane dotyczące dokumentacji technicznej 61-70
X Wykaz protokołów awarii i katastrof obiektu 71-73
XI Wykaz pozwoleń na zmianę sposobu użytkowania obiektu 74
Kontrole obiektu budowlanego
Obiekt budowlany - właściciel lub zarządca - poddaje okresowej kontroli:
" raz w roku - polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego sprawności:
elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i
niszczące działanie czynników występujące podczas użytkowania obiektu,
instalacji urządzeń służących ochronie środowiska,
instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyj-
nych),
" raz na 5 lat - polegającej na sprawdzeniu stanu sprawności technicznej i wartości użytkowej ca-
łego obiektu budowlanego, estetyki obiektu oraz jego otoczenia (kontrola powinna obejmować
m.in. badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń,
osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uzie-
mień, instalacji i aparatów).
UWAGA: Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych i piorunochronnych oraz
gazowych powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane
przy wykonywaniu dozoru lub usług w zakresie naprawy lub konserwacji od-
powiednich urządzeń energetycznych lub gazowych określone w przepisach
szczególnych.
Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych powinny przeprowadzać osoby:
posiadające kwalifikacje mistrza w rzemiośle kominiarskim - w odniesieniu do przewodów
dymowych oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych i wentylacyjnych,
posiadające uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalności - w odniesieniu do przewodów
kominowych, o których mowa powyżej, oraz do kominów przemysłowych, kominów wolno sto-
jących oraz kominów lub przewodów kominowych, w których ciąg kominowy jest wymuszony
pracą urządzeń mechanicznych.
6
POMIESZCZENIA I URZDZENIA HIGIENICZNOSANITARNE I ŚRODKI HIGIENY OSOBISTEJ
Zgodnie z art, 233 [Q 001] pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urzą-
dzenia higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić
środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Rodzaj, ilość i wielkość urządzeń higie-
nicznosanitarnych i środków higieny osobistej powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych
pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest wy-
konywana.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej do picia oraz do celów higie-
nicznosanitarnych, gospodarczych i przeciwpożarowych. Ilość wody do celów higienicznych przy-
padająca dziennie na każdego pracownika nie może być mniejsza niż:
" 120 l - przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub zakaznymi albo po-
wodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przypadku korzystania z natrysków,
" 90 l - przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub wymagających za-
pewnienia należytej higieny procesów technologicznych, w tym 60 l w przypadku korzystania z
natrysków,
" 30 l - przy pozostałych pracach.
Niezależnie od ilości wody określonej wyżej należy zapewnić wodę niezbędną do utrzymania czy-
stości pomieszczeń i terenu zakładu pracy w ilości co najmniej 1,51 na dobę na każdy metr kwadra-
towy powierzchni podłogi, wymagającej zmywania, oraz co najmniej 2,5 1 na dobę na każdy metr
kwadratowy powierzchni terenu poza budynkami, wymagającej polewania (tereny zielone, utwar-
dzone ulice, place itp.). Zbiorniki, przewody i miejsca czerpania wody powinny być zabezpieczone
przed zanieczyszczeniem lub zakażeniem. Czerpanie wody ze zbiorników powinno odbywać się
wyłącznie z zaworów czerpalnych.
UWAGA: Miejsce czerpania wody nienadającej się do picia powinno być oznakowane
zgodnie z Polską Normą.
Do pomieszczeń higienicznosanitarnych zalicza się: szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryska-
mi, ustępy, palarnie, jadalnie z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do wypoczynku, pomieszczenia
do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania
odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej.
Ogólne wymogi dotyczące pomieszczeń higienicznosanitarnych
Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia higienicznosanitarne oraz znajdujące
się w nich urządzenia w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich przez
pracowników.
Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym odbywa się
praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które w przypadku przecho-
dzenia z ogrzewanych pomieszczeń pracy powinno być również ogrzewane.
Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny być usytuowane w sposób uniemożliwiający pra-
cownikom korzystającym z nich przechodzenie przez pomieszczenia, w których stosowane są
substancje trujące lub materiały zakazne albo wykonywane są prace szczególnie brudzące, jeżeli
nie pracują oni w kontakcie z tymi czynnikami.
Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane zgodnie
z przepisami techniczno-budowlanymi i Polskimi Normami.
Wysokość pomieszczeń higienicznosanitarnych nie powinna być w świetle mniejsza niż 2,5 m [z
wyjątkiem łazni ogólnodostępnej, której wysokość powinna wynosić co najmniej 3,0 m). Dopusz-
cza się zmniejszenie wysokości do 2,2 m w świetle - w przypadku usytuowania ich w suterenie,
piwnicy lub na poddaszu (z wyjątkiem ogólnodostępnych ustępów i łazni).
Podłoga oraz ściany pomieszczeń higienicznosanitarnych powinny być tak wykonane, aby moż-
liwe było łatwe utrzymanie czystości w tych pomieszczeniach.
Ściany pomieszczenia higienicznosanitarnego powinny być do wysokości co najmniej 2 m pokry-
te materiałami gładkimi, nienasiąkliwymi i odpornymi na działanie wilgoci.
W pomieszczeniach umywalni i natrysków na podłogach wykonanych z materiałów o dużym
przewodnictwie ciepła należy ułożyć w miejscach mycia podkładki izolujące (podesty).
Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla
kobiet i mężczyzn (nie dotyczy to zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest do dziesięciu pra-
7
cowników - pod warunkiem zapewnienia możliwości osobnego korzystania przez kobiety i męż-
czyzn z tych pomieszczeń).
Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić im co najmniej ustę-
py i umywalki, a także warunki do higienicznego przechowywania odzieży własnej (domowej),
roboczej i ochronnej oraz do higienicznego spożywania posiłków.
UWAGA: Jeśli w zakładzie pracy takiego pracodawcy nie występują czynniki szkodliwe
dla zdrowia i prace brudzące lub nie występują szczególne wymagania sani-
tarne, miejsca do spożywania posiłków, przechowywania odzieży oraz umy-
walki mogą znajdować się w jednym pomieszczeniu.
Odzież powinna być przechowywana w szatniach. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniach
biurowych mogą przechowywać swoją odzież w przeznaczonych do tego miejscach w pomiesz-
czeniach pracy.
Pracodawca zatrudniający pracowników niepełnosprawnych powinien zapewnić dostosowanie
urządzeń higienicznosanitarnych oraz dojść do nich - do potrzeb i możliwości tych pracowników,
wynikających ze zmniejszonej sprawności, zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.
Szatnie
Szatnie powinny być urządzone w oddzielnych lub wydzielonych pomieszczeniach.
Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny być suche i w miarę możliwości oświetlone
światłem dziennym,
Szatnie mogą być urządzone w suterenach lub piwnicach, pod warunkiem za-stosowania odpo-
wiedniej izolacji ścian zewnętrznych i podłóg zabezpieczających pomieszczenia przed wilgocią i
nadmiernymi stratami ciepła oraz zapewnienia warunków ewakuacji ludzi z tych pomieszczeń.
Szatnie te powinny być dodatkowo wyposażone w wentylację mechaniczną.
W szatniach należy zapewnić przynajmniej czterokrotną wymianę powietrza na godzinę, a w
szatniach wyposażonych w okna otwieralne, przeznaczonych dla nie więcej niż 10 pracowników,
wymiana powietrza nie może być mniejsza niż dwukrotna na godzinę,
W szatni powinny być zapewnione miejsca siedzące dla co najmniej 50% zatrudnionych na naj-
liczniejszej zmianie.
Szerokość przejść między dwoma rzędami szaf oraz głównych przejść komunikacyjnych powinna
być nie mniejsza niż 1,5 m. Szerokość przejść między rzędami szaf a ścianą powinna być nie
mniejsza niż 1,1 m.
Szafy na odzież powinny spełniać wymagania Polskiej Normy.
Szatnie powinny być dostosowane do rodzaju prac, stopnia narażenia pracownika na zabrudzenie
ciała i zanieczyszczenia jego odzieży substancjami szkodliwymi, trującymi lub materiałami zakaz-
nymi. W związku z tym szatnie dzielimy na:
szatnie odzieży własnej pracowników przeznaczone do przechowywania odzieży należącej
do pracowników (domowej], jeżeli ze względów higienicznych odzież ta nie powinna się stykać z
odzieżą roboczą i środkami ochrony indywidualnej.
szatnie odzieży roboczej i ochronnej przeznaczone do przechowywania odzieży i obuwia
roboczego oraz środków ochrony indywidualnej. Szatnia odzieży roboczej i ochronnej powinna
być urządzona - niezależnie od szatni odzieży własnej pracowników - dla pracowników zatrud-
nionych przy pracach powodujących znaczne zabrudzenie odzieży (stwarzające możliwość za-
nieczyszczenia wnętrz szafy do przechowywania odzieży) lub jej zamoczenie oraz dla pracowni-
ków, których odzież robocza, z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, musi spełniać szczególne
wymagania higienicznosanitarne.
szatnie podstawowe przeznaczone do przechowywania odzieży własnej pracowników oraz
odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej. Szatnia podstawowa może być urządzona
zamiast osobnych szatni odzieży własnej pracowników oraz szatni odzieży roboczej i ochronnej
dla zatrudnionych przy pracach, podczas których zabrudzenie odzieży roboczej i środków
ochrony indywidualnej występuje w tak małym stopniu, że nie stwarza ryzyka zanieczyszczenia
odzieży własnej pracowników. Szatnia ta powinna mieć bezpośrednie połączenie z umywalnią.
szatnie przepustowe składające się z części przeznaczonej na odzież własną pracowników,
części przeznaczonej na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego ze-
społu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części. Szatnia przepustowa powinna być
urządzona dla pracowników zatrudnionych przy pracach związanych ze stosowaniem lub wy-
8
dzielaniem substancji trujących, zakaznych, promieniotwórczych, drażniących lub uczulających
oraz innych substancji o nieprzyjemnym zapachu, a także przy pracach pylących, w wilgotnym i
gorącym mikroklimacie lub powodujących intensywne brudzenie.
Poniżej podano podstawowe wymogi dla poszczególnych rodzajów szatni.
Szatnie odzieży własnej pracowników
Szatnia odzieży własnej powinna być wyposażona w szafy przeznaczone do indywidualnego
użytku każdego pracownika.
W pomieszczeniu szatni powinno przypadać co najmniej 0,3 m2 wolnej powierzchni podłogi na
każdego pracownika korzystającego z tej szatni.
Szatnia odzieży własnej pracowników może być urządzona w formie szatni wieszakowej, jeżeli
nie ma do tego przeciwwskazań ze względu na rodzaj pracy, warunki jej wykonywania, rodzaje
występujących zanieczyszczeń itp. oraz jeżeli jest zapewniona szybka obsługa. Szatnia taka po-
winna odpowiadać następującym wymaganiom:
powinna być urządzona osobna szatnia dla mężczyzn i osobna dla kobiet; w przypadku za-
trudnienia mniej niż pięciu pracowników na jednej zmianie szatnie mogą być wspólne dla
mężczyzn i kobiet, z tym że powinny być urządzone kabiny do przebierania się,
przyjmowanie i wydawanie odzieży do szatni powinno być wykonywane przez specjalnie do
tego wyznaczony personel,
powinna być wyposażona w stojaki wieszakowe na odzież własną pracowników; odzież ta
powinna być przechowywana na indywidualnych wieszakach,
stojaki wieszakowe powinny być jednopoziomowe i mieć w dolnej części siatkowe półki na
obuwie, w górnej zaś - półki na nakrycia głowy, teczki itp.,
szerokość przejścia dla obsługi szatni powinna wynosić co najmniej 1,1 m między rzędami
wieszaków na dwóch sąsiednich stojakach, zaś co naj-mniej 0,95 m między ścianą a zewnętrz-
nym rzędem wieszaków,
powinna się w niej znajdować przebieralnia wyposażona w miejsca do siedzenia i wieszaki na
odzież; liczba miejsc do siedzenia powinna wynosić co najmniej 30% liczby zatrudnionych na
najliczniejszej zmianie.
Szatnie wieszakowe przeznaczone dla pracowników nie mających obowiązku stosowania odzie-
ży roboczej i ochronnej nie muszą być urządzane osobno dla kobiet i osobno dla mężczyzn i nie
musi się w nich znajdować przebieralnia.
Szatnie odzieży roboczej i ochronnej
Szatnia powinna być wyposażona w szafy przeznaczone do indywidualnego użytku, przy czym na
każdego pracownika korzystającego z tej szatni po-winno przypadać 0,3 m2 wolnej powierzchni
podłogi.
Szatnia odzieży roboczej i ochronnej powinna mieć bezpośrednie połączenie z umywalnią, z na-
tryskami i szatnią odzieży własnej pracowników.
Szatnie podstawowe
W szatni podstawowej powinno przypadać co najmniej 0,5 m2 wolnej powierzchni podłogi na
każdego pracownika korzystającego z tej szatni.
Szatnia podstawowa powinna być wyposażona w dwie szafy pojedyncze lub jedną szafę podwój-
ną dla każdego pracownika korzystającego z tej szatni. Jedna szafa pojedyncza lub jedna część
szafy podwójnej powinna być przeznaczona na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej,
druga zaś na odzież własną pracowników.
W szatni podstawowej zamiast szaf można stosować stojaki wieszakowe, z tym że powinny być
osobne na odzież własną pracowników i osobne na odzież roboczą i ochronną.
Szatnie przepustowe
Część szatni przeznaczona na odzież roboczą i środki ochrony indywidualnej powinna być wypo-
sażona w szafy przeznaczone do indywidualnego użytku, przy czym na każdego pracownika ko-
rzystającego z tej szatni powinno przy-padać 0,3 m2 wolnej powierzchni podłogi.
Część szatni przeznaczona na odzież własną powinna odpowiadać wymaganiom określonym dla
szatni odzieży własnej pracowników.
Ruch użytkowników szatni przepustowej pomiędzy obu jej częściami powinien odbywać się wy-
łącznie przez zespół sanitarny z natryskami.
9
Dla pracowników mających kontakt z substancjami trującymi lub zakaznymi powinna być prze-
znaczona odrębna szatnia przepustowa.
Umywalnie i pomieszczenia z natryskami
W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla pracowników i zapew-
niające bezkolizyjny ruch pracowników już umytych i przebranych w odzież własną,
Umywalnia powinna być wyposażona w umywalki emaliowane lub wykonane z materiału od-
pornego na korozję, zgodne z Polską Normą.
Do umywalek powinna być doprowadzona bieżąca woda - ciepła i zimna.
Szerokość przejścia między umywalkami a ścianą przeciwległą powinna wy-nosić nie mniej niż
1,3 m, a między dwoma rzędami umywalek nie mniej niż 2 m.
Na każdych dziesięciu pracowników najliczniejszej zmiany powinna w umywalni przypadać co
najmniej jedna umywalka indywidualna, a przy pracach brudzących i w kontakcie z substancjami
szkodliwymi lub zakaznymi - co najmniej jedna umywalka na każdych pięciu pracowników - lecz
nie mniej niż jedna przy mniejszej liczbie zatrudnionych.
W przypadku zastosowania umywalek szeregowych do mycia zbiorowego (np. na placach budo-
wy) powinno przypadać co najmniej jedno stanowisko do mycia (zawór czerpalny wody) na każ-
dych pięciu pracowników jednocześnie zatrudnionych.
Na każdych trzydziestu mężczyzn lub na każde dwadzieścia kobiet jednocześnie zatrudnionych
przy pracach biurowych lub w warunkach zbliżonych do tych prac powinna przypadać co naj-
mniej jedna umywalka, lecz nie mniej niż jedna umywalka przy mniejszej liczbie zatrudnionych,
Umywalki po-winny być instalowane w pomieszczeniach ustępów lub w ich przedsionkach izola-
cyjnych.
Dla pracowników narażonych na zabrudzenie nóg przy pracy powinny być instalowane w umy-
walniach brodziki do mycia nóg z doprowadzeniem ciepłej wody, w ilości co najmniej jeden bro-
dzik na każdych dziesięciu użytkowników. Brodziki nie są wymagane dla pracowników zatrud-
nionych przy pracach na otwartej przestrzeni - poza terenem zakładu pracy.
W zespole szatni powinny znajdować się pomieszczenia z natryskami, jeśli wymagają tego wa-
runki pracy lub ochrona zdrowia pracowników.
Pomieszczenia z natryskami powinny być łatwo dostępne dla pracowników i zapewniać bezkoli-
zyjny ruch pracowników już umytych i przebranych w odzież własną.
Na każdych ośmiu pracowników najliczniejszej zmiany wykonujących prace powodujące zabru-
dzenie ciała powinna przypadać co najmniej jedna kabina ustępowa, a przy pracach związanych
ze stosowaniem lub wydzielaniem substancji trujących, zakaznych, promieniotwórczych, draż-
niących lub uczulających oraz innych substancji o nieprzyjemnym zapachu, a także przy pracach
pylących, w wilgotnym i gorącym mikroklimacie lub powodujących intensywne brudzenie - co
najmniej jedna kabina natryskowa na każdych pięciu pracowników, lecz nie mniej niż jedna przy
mniejszej liczbie zatrudnionych.
Drzwi do łazienki, umywalni i wydzielonego ustępu powinny otwierać się na zewnątrz pomiesz-
czenia, mieć szerokość co najmniej 0,8 m i wysokość 2,0 m w świetle ościeżnicy i w dolnej części
otworu o sumarycznym przekroju nie mniejszym niż 0,022 m2 dla dopływu powietrza. W budyn-
kach użyteczności publicznej szerokość drzwi powinna wynosić co najmniej 0,9 m.
Kabina natryskowa niezamknięta, stanowiąca wydzieloną część pomieszczeń natrysków i umy-
walni zbiorowych, powinna mieć powierzchnię nie mniejszą niż 0,9 m2 i szerokość co najmniej
0,9 m.
Kabina natryskowa zamknięta, wydzielona ściankami na całą wysokość po-mieszczenia, powinna
mieć powierzchnię nie mniejszą niż 1,5 m2 i szerokość co najmniej 0,9 m oraz być wyposażona w
wentylację mechaniczną wywiewną.
Kabina natryskowa zamknięta, przystosowana do potrzeb osób niepełno-sprawnych, które mu-
szą korzystać z wózków inwalidzkich, w trakcie kąpieli powinna mieć powierzchnię nie mniejszą
niż 2,5 m3 i szerokość co najmniej 1,5 m oraz być wyposażona w wentylację mechaniczną wy-
wiewną,
Szerokość przejścia między dwoma rzędami kabin, przy zastosowaniu zasłon zasuwanych lub
ścianek osłaniających, powinna wynosić co najmniej 1,3 m, a między kabinami i ścianą - co naj-
mniej 0,9 m.
W pomieszczeniu z natryskami poszczególne sitka powinny być zainstalowane w oddzielnych
kabinach i umieszczone w taki sposób, aby strumień wody spływał na ramiona, a nie na głowę.
10
Pomieszczenie z natryskami, w którym znajduje się więcej niż sześć sitek, powinno być oddzielo-
ne od szatni pomieszczeniem izolującym.
Do natrysków powinna być doprowadzona woda bieżąca zimna i ciepła,
Woda zużyta powinna być odprowadzana do kanalizacji,
Przy pomieszczeniach z natryskami powinna znajdować się wydzielona kabina z jedną miską
ustępową na każde dziesięć natrysków, lecz nie mniej niż jedną.
Temperatura wody ciepłej doprowadzonej do umywalek, natrysków i brodzików przy zastoso-
waniu centralnej regulacji lub zbiorowego mieszania wody powinna wynosić od 35�C do 40�C
(od 308 K do 313 K), a w przypadku indywidualnego mieszania wody - od 50�C do 60�C (od 323
K do 333 K).
W pomieszczeniach umywalni należy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza w
ciągu godziny, natomiast w pomieszczeniach z natryskami wymiana ta nie powinna być mniejsza
niż pięciokrotna w ciągu godziny.
Ustępy
Odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliższego ustępu nie może
być większa niż 75 m, a od stanowiska pracy chronionej - 50 m. Odległość ta może być większa
jedynie dla pracowników pracujących stale na otwartej przestrzeni, lecz nie powinna przekra-
czać 125 m od najdalszego stanowiska pracy,
W budynkach ustępy powinny być urządzone na każdej kondygnacji. Jeżeli na kondygnacji pracu-
je mniej niż dziesięć osób, ustępy mogą się znajdować nie dalej niż na sąsiedniej kondygnacji,
Wejścia do ustępów powinny prowadzić bezpośrednio z pomieszczeń, korytarzy lub dróg służą-
cych do komunikacji ogólnej.
Wejściowe pomieszczenie izolujące ustęp powinno być wyposażone w umywalki z dopływem
ciepłej i zimnej wody w ilości co najmniej jedna umywalka na trzy miski ustępowe lub pisuary,
lecz nie mniej niż jedna umywalka.
Kabina ustępowa (ustęp wydzielony), nieprzeznaczona dla osób niepełno-sprawnych, powinna
mieć najmniejszy wymiar poziomy (szerokość) w świetle co najmniej 0,9 m i powierzchnię przed
miską ustępową co najmniej 0,6 x 0,9 m w rzucie poziomym, spełniającą również funkcję po-
wierzchni przed umywalką - w przypadku jej zainstalowania w kabinie ustępowej,
Drzwi prowadzące do pomieszczenia izolującego oraz drzwi łączące je z dalszą częścią ustępu
powinny zamykać się samoczynnie,
Zainstalowane w ustępach miski ustępowe i pisuary powinny być spłukiwane bieżącą wodą oraz
podłączone do kanalizacji,
Ustępy powinny być wyposażone w instalacje i urządzenia przeznaczone do utrzymania wyma-
gań higienicznosanitarnych.
W pomieszczeniach ustępów należy zapewnić wymianę powietrza w ilości nie mniejszej niż 50
m3 na godzinę na jedną miskę ustępową i 25 m3 na jeden pisuar.
Dla pracowników zatrudnionych na otwartej przestrzeni poza terenem zakładu pracy przez
okres nie dłuższy niż 3 miesiące oraz zatrudnionych w budynkach niewyposażonych w instalację
wodociągową i kanalizacyjną mogą być urządzane ustępy wyposażone w szczelne zbiorniki nie-
czystości. W takim przypadku ustępy mogą nie spełniać wymagań dotyczących wymiany powie-
trza, spłukiwania bieżącą wodą i konieczności posiadania izolującego pomieszczenia wejściowe-
go z umywalką,
Szerokość przejścia wzdłuż kabin ustępowych przy jednostronnym ich rozmieszczeniu powinna
wynosić co najmniej 1,3 m, jeżeli naprzeciwko kabin są umieszczone pisuary, odległość między
ścianą, na której są zainstalowane, a kabinami nie powinna być mniejsza niż 2 m. Przejście mię-
dzy rzędami kabin powinno mieć szerokość co najmniej 2 m.
Na każdych trzydziestu mężczyzn zatrudnionych na jednej zmianie powinna przypadać co naj-
mniej jedna miska ustępowa i jeden pisuar, lecz nie mniej niż jedna miska i jeden pisuar przy
mniejszej liczbie zatrudnionych,
Na każde dwadzieścia kobiet zatrudnionych na jednej zmianie powinna przy-padać jedna miska
ustępowa, lecz nie mniej niż jedna miska przy mniejszej liczbie zatrudnionych,
Kabina ustępowa (ustęp wydzielony), nieprzeznaczona dla osób niepełno-sprawnych, wyposa-
żona w umywalkę, powinna mieć co najmniej 1,35 m długości i 1 m szerokości, natomiast bez
umywalki - co najmniej 1,15 m długości i 0,9 m szerokości.
W budynku użyteczności publicznej i zakładu pracy należy urządzić ustępy ogólnodostępne.
11
W tych budynkach, w ustępach ogólnodostępnych powinna na 35 mężczyzn przypadać co naj-
mniej jedna miska ustępowa i jeden pisuar oraz jedna miska ustępowa na 25 kobiet, jeżeli prze-
pisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy nie stanowią inaczej,
Ustępy ogólnodostępne powinny mieć wejścia z dróg komunikacji ogólnej. W ustępach tych nale-
ży stosować:
przedsionki oddzielone ścianami pełnymi na całą wysokość pomieszczenia,
drzwi wejściowe o szerokości co najmniej 0,9 m oraz drzwi wewnętrzne i drzwi do kabin
ustępowych, otwierane na zewnątrz, o szerokości co naj-mniej 0,8 m,
przegrody dzielące ustęp damski od męskiego, wykonane jako ściany pełne na całą wysokość
pomieszczenia,
miski ustępowe umieszczone w oddzielnych kabinach ze ścianami i drzwiami o wysokości co
najmniej 2 m z prześwitem nad podłogą 0,15 m,
co najmniej jedną umywalkę na każdą z 1-3 misek ustępowych lub każdy z 1-3 pisuarów,
wpusty kanalizacyjne z syfonem i kratką oraz zawory wodociągowe ze złączką do węża,
wentylację grawitacyjną lub mechaniczną, w ustępach z oknem i jedną kabiną, a w innych -
mechaniczną, włączaną automatycznie i spełniającą po wyłączeniu funkcję wentylacji grawi-
tacyjnej.
W budynku, na kondygnacjach dostępnych dla osób niepełnosprawnych, co najmniej jedno z
ogólnodostępnych pomieszczeń higienicznosanitarnych po-winno być przystosowane dla tych
osób przez:
zapewnienie przestrzeni manewrowej o wymiarach co najmniej 1,5 x 1,5 m,
stosowanie w tych pomieszczeniach i na trasie dojazdu do nich drzwi bez progów,
zainstalowanie odpowiednio przystosowanej co najmniej jednej miski ustępowej i umywalki,
a także jednego natrysku, jeżeli ze względu na przeznaczenie przewiduje się w budynku takie
urządzenia,
zainstalowanie uchwytów ułatwiających korzystanie z urządzeń higienicznosanitarnych (do-
puszcza się stosowanie pojedynczego ustępu dla osób niepełnosprawnych bez przedsionka
oddzielającego od komunikacji ogólnej).
Jadalnie
Pracodawca zatrudniający powyżej dwudziestu pracowników na jednej zmianie powinien zapewnić
pracownikom pomieszczenie do spożywania posiłków - jadalnię. Obowiązek ten dotyczy również
pracodawców zatrudniających mniej niż dwudziestu pracowników, jeżeli narażeni są na kontakt ze
środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi, materiałami biologicznie zakaznymi albo przy
pracach szczególnie brudzących.
UWAGA: Powyższe nie dotyczy zakładów pracy; w których wykonywane są prace wyłącz-
nie o charakterze biurowym.
W zależności od rodzaju spożywanych posiłków ustalono następujące typy jadalni:
typ I jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych. Na każdego z pracowników
jednocześnie spożywającego posiłek powinno przypadać co najmniej 1,1 m2 powierzchni, przy
czym powierzchnia jadalni nie powinna być mniejsza niż 8 m2.
typ II jadalnia przeznaczona do spożywania posiłków własnych i wydawania napojów. Taka
jadalnia powinna składać się z dwóch części: jadalni właściwej, odpowiadającej wymaganiom ja-
dalni typu I i pomieszczeń do przygotowywania, wydawania napojów i zmywania naczyń.
typ III jadalnia z zapleczem, przeznaczona do spożywania posiłków profilaktycznych. Powinna
ona odpowiadać wymaganiom określonym dla jadalni typu II oraz powinna posiadać węzeł sani-
tarny dla konsumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla pracowników obsługi.
W jadalni należy umieścić w widocznych miejscach napisy lub znaki informujące o zakazie pale-
nia tytoniu.
Dla każdego pracownika spożywającego posiłek w jadalni należy zapewnić indywidualne miejsce
siedzące przy stole.
Jadalnia powinna być wyposażona w umywalki w ilości nie mniejszej niż jedna umywalka na
dwadzieścia miejsc siedzących w jadalni, lecz nie mniej niż jedna umywalka. Przy każdej umy-
walce powinny znajdować się ręczniki jednorazowe lub powinna być zainstalowana suszarka do
rąk.
12
W jadalni powinny być zainstalowane urządzenia do podgrzewania przez pracownika posiłku
własnego oraz zlewozmywaki dwukomorowe w ilości jeden zlewozmywak na dwadzieścia
miejsc w jadalni, ale nie mniej niż jeden zlewozmywak.
W jadalniach typu I i II lub przy nich powinny znajdować się indywidualne zamykane szafki
przeznaczone do przechowywania w higienicznych warunkach własnego posiłku pracownika.
W pomieszczeniu jadalni należy zapewnić przynajmniej dwukrotną wymianę powietrza w ciągu
godziny.
Dla pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu prac w kontakcie ze szkodliwymi substan-
cjami lub materiałami zakaznymi lub trującymi powinna być urządzona oddzielna jadalnia nie-
dostępna dla innych pracowników. Powinna być ona oddzielona od pomieszczeń pracy pomiesz-
czeniem izolującym, w którym należy urządzić miejsca do pozostawienia odzieży ochronnej oraz
zainstalować umywalki z ciepłą bieżącą wodą.
Pomieszczenia do wypoczynku
Pracodawca zapewnia łatwo dostępne pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku pracowni-
ków, jeżeli wymaga tego ich bezpieczeństwo i zdrowie, w szczególności gdy:
wykonywana praca wymaga stosowania indywidualnych środków ochrony układu oddecho-
wego;
prace okresowe, w szczególności montażowe, konserwacyjne i remontowe, są wykonywane
przez pracowników w pomieszczeniach ciasnych lub niskich, niespełniających wymagań
określonych w ż 19 ust. 2iż20[Q052];
praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowana procesami
technologicznymi jest stale wyższa niż 30�C (303 K).
Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku powinny być wyposażone w stoły oraz krzesła z
oparciami spełniające wymagania ergonomii. Liczba miejsc siedzących powinna być nie mniejsza
niż jedno miejsce na pięciu pracowników korzystających z pomieszczenia, zatrudnionych na naj-
liczniejszej zmianie. Odległość od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia przeznaczo-
nego do wypoczynku nie powinna przekraczać 75 m.
Pracownikom zatrudnionym w warunkach, o których mowa powyżej, należy stworzyć możliwość
umycia ciała, szczególnie w ciepłej porze roku - poprzez umieszczenie w pobliżu pomieszczeń
pracy natrysków ręcznych na giętkich przewodach, z doprowadzeniem zimnej i ciepłej wody.
Jako pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku mogą być wykorzystane jadalnie, o ile spełnia-
ją wymagania określone w przepisach.
W pomieszczeniach przeznaczonych do wypoczynku należy zapewnić przy-najmniej dwukrotną
wymianę powietrza w ciągu godziny,
Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku dla pracowników wykonujących prace w pomiesz-
czeniach, w których temperatura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wyższa
niż 30�C (303 K), powinny być klimatyzowane. Wymóg ten nie dotyczy pomieszczeń przeznaczo-
nych do wypoczynku dla pracowników zatrudnionych w podziemnych zakładach górniczych.
W zakładzie pracy zatrudniającym na jedną zmianę więcej niż dwadzieścia kobiet w jednym bu-
dynku należy urządzić pomieszczenie z miejscami do wypoczynku w pozycji leżącej dla kobiet w
ciąży i karmiących matek, przyjmując co najmniej jedno miejsce na każdych trzysta kobiet za-
trudnionych na jednej zmianie, lecz nie mniej niż jedno miejsce. Powierzchnia pomieszczenia nie
może być mniejsza niż 8 m2.
Palarnie
Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio przystosowanych
pomieszczeniach (palarniach) wyposażonych w odpowiednią liczbę popielniczek,
Palarnie powinny być usytuowane w sposób nienarażający osób niepalących na wdychanie dymu
tytoniowego,
W palarni powinno przypadać co najmniej 0,1 m2 powierzchni podłogi na każdego pracownika
najliczniejszej zmiany, z tym jednak że powierzchnia poszczególnych pomieszczeń przeznaczo-
nych na palarnie nie powinna być mniejsza niż 4 m2,
W palarni należy zapewnić przynajmniej dziesięciokrotną wymianę powietrza w ciągu godziny.
13
Pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz
środków ochrony indywidualnej
W zakładzie pracy powinna być urządzona specjalna pralnia odzieży wyposażona w urządzenia
mechaniczne do prania, jeżeli przeznaczona do prania odzież robocza lub ochronna może stać się
powodem skażenia innej odzieży pranej jednocześnie lub jeżeli jest ona szczególnie zabrudzona,
a także gdy wymagają tego specjalne względy higieny produkcji,
Przy pralni należy zapewnić możliwość odpylania, dezynfekcji i suszenia odzieży i obuwia robo-
czego oraz środków ochrony indywidualnej, a także naprawy odzieży i obuwia roboczego,
W zakładzie pracy, w którym odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej stoso-
wane przez pracowników są narażone na zanieczyszczenie substancjami lub preparatami che-
micznymi sklasyfikowanymi jako niebezpieczne, należy stosować urządzenia służące do neutra-
lizacji tych substancji lub preparatów.
Pomieszczenia do ogrzewania się pracowników
Przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzeni lub w nieogrzewanych pomieszczeniach
należy zapewnić pracownikom w pobliżu miejsc pracy po-mieszczenia umożliwiające im schro-
nienie się przed opadami atmosferycznymi, ogrzanie się oraz zmianę odzieży. Pomieszczenia te
powinny być zapatrzone w urządzenia do podgrzewania posiłków,
W pomieszczeniach do ogrzewania się pracowników powinna być zapewniona temperatura co
najmniej 16�C [289 K), a na każdego pracownika najliczniejszej zmiany powinno przypadać co
najmniej 0,1 m2 powierzchni, przy czym całkowita powierzchnia pomieszczenia nie może być
mniejsza niż 8 m2.
W razie gdy ze względu na rodzaje prac wykonywanych na otwartej przestrzeni w okresie zimo-
wym nie jest możliwe zapewnienie pomieszczeń do ogrzewania się pracowników, należy zapew-
nić pracownikom w pobliżu miejsca ich pracy odpowiednio urządzone zródła ciepła, przy za-
chowaniu wymagań ochrony przeciwpożarowej.
Dla lepszego zobrazowania wymogów dla pomieszczeń higienicznosanitarnych zebrano podstawo-
we dane w formie tabeli.
Oświe-
Lp. Pomieszczenie Powierzchnia Wentylacja tlenie Inne wymogi
[lx]
1. Szatnie odzieży własnej co najmniej 0,3 m2 wol- 4-krotna wy- 200 Miejsca siedzące dla co naj-
pracowników nej powierzchni podłogi miana na godz. mniej 50% zatrudnionych na
Szatnie odzieży robo- na każdego pracownika W szatniach najliczniejszej zmianie
czej i ochronnej korzystającego z szatni zaopatrzonych
Szatnie przepustowe w okna otwie-
Szatnie podstawowe co najmniej 0,5 m2 wol- ralne, przezna-
nej powierzchni podłogi czonych dla nie
więcej niż 10
na każdego pracownika
pracowników -
korzystającego z szatni
2-krotna wy-
miana na godz.
2. Umywalnie Powierzchnia wynika z 2-krotna wy- 200 1 umywalka na:
ilości zainstalowanych miana na godz. - 10 pracowników najliczniej-
urządzeo i zachowania szej zmiany,
minimalnych wymiarów - 5 pracowników przy pra-
przejśd cach brudzących,
- 30 mężczyzn, 20 kobiet
przy pracach biurowych.
Na podłodze podkładki izolu-
jące (podesty)
3. Natryski - otwarty 0,9 m2, 5-krotna wy- 200 - 1 natrysk na 8 pracowników
- zamknięty 1,5 m2, miana na godz. przy pracach brudzących,
- dla niepełnospraw- - 1 natrysk na 5 pracowników
nych 2,5 m2 przy pracach z substancja-
oraz przejścia między mi trującymi itp.
rzędami kabin a ścianą. Na podłodze podkładki izolu-
jące (podesty)
14
4. Ustępy Kabiny ustępowe: 50 m3/godz. na 200 Na każdych 30 mężczyzn za-
- 1,35x 1 m z umywalką, 1 miskę ustę- trudnionych na jednej zmia-
- 1,15x 0,9 m bez umy- pową i nie - 1 miska ustępowa i 1
walki 25 m3/godz. na pisuar.
1 pisuar Na każde 20 kobiet - 1 miska
ustępowa.
Ustępy w odległości nie więk-
szej niż 75 m od stanowiska
pracy, a na otwartej prze-
strzeni nie więcej niż 125 m
oraz 50 m od stanowiska
pracy chronionej
5. Jadalnie typu I 1,1 m2 powierzchni na 1 2-krotna wy- 200 Na każdego pracownika spo-
pracownika, jednak nie miana na godz. żywającego posiłek 1 miejsce
mniej niż 8 m2 indywidualne

6. Palarnie co najmniej 0,1 m2 na 10-krotna wy- 100
każdego pracownika miana na godz.
najliczniejszej zmiany,
lecz nie mniej niż 4m2

7. Pomieszczenia do od- co najmniej 0,2 m2 na 100
każania, suszenia i każdego pracownika
odpylania odzieży ro- korzystającego z su-
boczej i ochronnej szarni

8. Pomieszczenia do Na każdego pracownika 100 Zapewnienie temperatury co
ogrzewania się pra- najliczniejszej zmiany co naj-mniej 16�C
cowników najmniej 0,1 m2, ale nie
mniej niż 8 m2
Środki higieny osobistej
Zgodnie z art. 233 [Q 001] pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom odpowiednie urzą-
dzenia higienicznosanitarne oraz dostarczyć niezbędne środki higieny osobistej, a także zapewnić
środki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Ilość i rodzaje urządzeń higienicznosani-
tarnych i środków higieny osobistej powinny być dostosowane do rodzaju i stopnia zanieczyszcze-
nia ciała przy określonych pracach, tzn. mydło, ręczniki, pasty itp. Normy przydziału środków higie-
ny osobistej ustalają pracodawcy.
Przykład
1. Dla ślusarza (przy średnio brudnej pracy):
2 kostki mydła / miesięcznie,
1 opakowanie pasty bhp/miesięcznie,
1 ręcznik / 6 miesięcy.
2. Dla pracowników biurowych(dla których nie zapewniono mydła i ręczników w umywalniach):
1 kostka mydła / miesięcznie,
1 ręcznik / 12 miesięcy.
Wskazane jest, aby normy te były ustalone w porozumieniu z zakładową organizacją związkową (w
przypadku braku takiej organizacji - z innym przedstawicielstwem pracowniczym oraz po uzyska-
niu opinii lekarza sprawującego opiekę nad pracownikami).
15
WARUNKI ZABEZPIECZENIA BUDYNKÓW PRZED POŻAREM I WYBUCHEM
Budynek i urządzenia z nim związane powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapew-
niający w razie pożaru:
" nośność konstrukcji przez czas wynikający z rozporządzenia [Q 053],
" ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu w budynku,
" ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie budynki,
" możliwość ewakuacji ludzi, a także
" uwzględniający bezpieczeństwo ekip ratowniczych.
Wymagania dotyczące bezpieczeństwa pożarowego budynków lub ich części, wynikają z ich:
" przeznaczenia i sposobu użytkowania,
" wysokości lub liczby kondygnacji, a także
" położenia w stosunku do poziomu terenu oraz do innych obiektów budowlanych.
Należy przy tym także uwzględnić przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej, określające w
szczególności:
" zasady oceny zagrożenia wybuchem i wyznaczania stref zagrożenia,
" wybuchem, warunki wyposażania budynków lub ich części w instalacje sygnalizacyjno-alarmowe
i stałe urządzenia gaśnicze,
" zasady przeciwpożarowego zaopatrzenia wodnego,
" wymagania dotyczące dróg pożarowych,
a także wymagania Polskich Norm dotyczące w szczególności zasad ustalania:
" gęstości obciążenia ogniowego pomieszczeń i stref pożarowych,
" klas odporności ogniowej elementów budynku,
" stopnia rozprzestrzeniania ognia przez elementy budynku,
" niepalności materiałów budowlanych,
" stopnia palności materiałów budowlanych,
" dymotwórczości materiałów budowlanych,
" toksyczności produktów rozkładu spalania materiałów.
Budynki oraz części budynków, stanowiące odrębne strefy pożarowe, z uwagi na przeznaczenie i
sposób użytkowania, dzieli się na:
" mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej (charakteryzowane kategorią
zagrożenia ludzi) określane dalej jako ZL,
" produkcyjne i magazynowe, określane dalej jako PM (także garaże, hydrofornie, kotłownie, wę-
zły ciepłownicze, rozdzielnie elektryczne, stacje transformatorowe, centrale telefoniczne oraz in-
ne o podobnym przeznaczeniu),
" inwentarskie (służące do hodowli inwentarza, a także budynki w zabudowie zagrodowej o kuba-
turze brutto nieprzekraczającej 1500 m3, jak stodoły, budynki do przechowywania płodów rol-
nych i budynki gospodarcze), określane dalej jako IN.
Budynki oraz części budynków, stanowiące odrębne strefy pożarowe, określane jako ZL, zalicza się
do jednej lub do więcej niż jedna spośród następujących kategorii zagrożenia ludzi;
1) ZL I - zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób
niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o
ograniczonej zdolności poruszania się,
2) ZL II - przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się
(szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych),
3) ZL III - użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II,
4) ZL IV - mieszkalne,
5) ZL V - zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II.
Strefy pożarowe zaliczone, z uwagi na przeznaczenie i sposób użytkowania, do więcej niż jednej
kategorii zagrożenia ludzi, powinny spełniać wymagania określone dla każdej z tych kategorii.
Wprowadzono następujący podział budynków na grupy wysokości:
" niskie (N) - do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 4 kondygna-
cji nadziemnych włącznie,
" średniowysokie (SW) - ponad 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o
wysokości ponad 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie,
16
" wysokie (W) - ponad 25 m do 55 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości
ponad 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącznie,
" wysokościowe (WW) - powyżej 55 m nad poziomem terenu.
Odporność pożarowa budynków
Ustanowiono klasy odporności pożarowej budynków lub ich części, podanych w kolejności od naj-
wyższej do najniższej i oznaczonych literami: A , B , C , D i E . Elementy budynku, odpowiednio
do jego klasy odporności pożarowej dla budynku, zaliczonego do jednej kategorii ZL" powinny w
zakresie klasy odporności ogniowej spełniać co najmniej wymagania określone w poniższej tabeli:
Budynek ZL I ZL II ZL III ZL IV ZL V
niski (N) B B C D C
średniowysoki (SW) B B B C B
wysoki (W) B B B B B
wysokościowy (WW) A A A B A
Dopuszcza się obniżenie wymaganej klasy odporności pożarowej w niektórych budynkach niskich
(N) do poziomu, który określa poniższa tabela:
Liczba kondygnacji
ZL I ZL II ZL III
nadziemnych
1 D D D
2* C C D
* Gdy poziom nad pierwszą kondygnacją jest na wysokości nie większej niż 9 m.
Wymaganą klasę odporności pożarowej dla budynku PM określa poniższa tabela:
Maksymalna gęstośd Budynek o jednej Budynek wielokondygnacyjny
obciążenia ogniowego kondygnacji nadziemnej
niski średniowysoki wysoki wysokościowy
strefy pożarowej w (bez ograniczenia
(N) (SW) (W) (WW)
budynku Q [MJ/m2] wysokości)
Q < 500 E D C B B
500 Q < 1000 D D C B B
1000 Q < 2000 C C C B B
2000 Q < 4000 B B B * *
Q > 4000 A A A * *
* Nie mogą występowad takie budynki.
Jeżeli część podziemna budynku jest zaliczona do ZL, klasę odporności pożarowej budynku ustala
się, przyjmując jako liczbę jego kondygnacji lub jego wysokość odpowiednio; sumę kondygnacji lub
wysokości części podziemnej i nadziemnej, przy czym do tego ustalenia nie bierze się pod uwagę
tych części podziemnych budynku, które są oddzielone elementami oddzielenia przeciwpożarowego
o klasie odporności ogniowej co najmniej REI 120, zgodnie z oznaczeniem pod tabelą w ż 216 ust. 1
[Q 053], i mają bezpośrednie wyjścia na zewnątrz.
W budynku wielokondygnacyjnym, którego kondygnacje są zaliczone do różnych kategorii ZL lub
PM, klasy odporności pożarowej określa się dla poszczególnych kondygnacji odrębnie.
Klasa odporności pożarowej części budynku nie powinna być niższa od klasy odporności pożarowej
części budynku położonej nad nią, przy czym dla części podziemnej nie powinna być ona niższa niż
C".
Jeżeli w budynku znajdują się pomieszczenia produkcyjne, magazynowe lub techniczne, niepowią-
zane funkcjonalnie z częścią budynku zaliczoną do ZL, pomieszczenia te powinny stanowić odrębną
strefę pożarową, dla której oddzielnie ustala się klasę odporności pożarowej, zgodnie z zasadami
określonymi w ż 212 ust. 4, z zastrzeżeniem ż 220 [Q053].
Pomieszczenia, w których są umieszczone przeciwpożarowe zbiorniki wody lub inne środki gaśni-
cze, pompy wodne instalacji przeciwpożarowych, maszynownie wentylacji do celów przeciwpoża-
rowych oraz rozdzielnie elektryczne zasilające lub inne niezbędne podczas pożaru instalacje i urzą-
dzenia, powinny stanowić odrębną strefę pożarową.
17
Określone powyżej wymagania w zakresie klasy odporności pożarowej budynków nie dotyczą bu-
dynków:
1) do trzech kondygnacji nadziemnych włącznie:
a) mieszkalnych: jednorodzinnych, zagrodowych i rekreacji indywidualnej,
b) mieszkalnych i administracyjnych w gospodarstwach leśnych,
2) wolno stojących do dwóch kondygnacji nadziemnych włącznie:
a) kubaturze brutto do 1500 m3 przeznaczonych do celów turystyki i wypoczynku,
b) gospodarczych w zabudowie jednorodzinnej i zagrodowej oraz w gospodarstwach leśnych,
c) kubaturze brutto do 1000 m3 przeznaczonych do wykonywania zawodu lub działalności usłu-
gowej i handlowej, także z częścią mieszkalną,
3) wolno stojących garaży o liczbie stanowisk postojowych nie większej niż 2.
Dopuszcza się obniżenie klasy odporności pożarowej budynku na warunkach określonych w [Q
053], co nie zwalnia z zachowania wymaganej pierwotnie klasy odporności ogniowej elementów
oddzielenia przeciwpożarowego.
Klasa Klasa odporności ogniowej budynku
odporności Główna
Konstrukcja Ściana Ściana Przykrycie
pożarowej konstrukcja Strop1
3
dachu zewnętrzna 1 2 wewnętrzna 1 dachu
budynku
nośna
A R 240 R 60 REI 120 EI 120 EI 60 E 30
B R 120 R 30 REI 60 EI 60 EI 304) E 30
C R 60 R 15 REI 60 EI 30 EI 154) E 15
D R 30 (-) REI 30 EI 30 (-) (-)
E (-) (-) (-) (-) (-) (-)
Oznaczenia w tabeli:
R - nośnośd ogniowa (w minutach), określona zgodnie z Polską Normą dotyczącą zasad ustalania klas odporności
ogniowej elementów budynku,
E - szczelnośd ogniowa (w minutach), określona zgodnie z Polską Normą dotyczącą zasad ustalania klas odporności
ogniowej elementów budynku,
I - izolacyjnośd ogniowa (w minutach), określona zgodnie z Polską Normą dotyczącą zasad ustalania klas odporn o-
ści ogniowej elementów budynku,
(-) - nie stawia się wymagao.
1
Jeżeli przegroda jest częścią głównej konstrukcji nośnej, powinna spełniad także kryteria nośności o g-
niowej (R) odpowiednio do wymagao zawartych w kol. 2 i 3 dla danej klasy odporności pożarowej bu-
dynku.
2
Klasa odporności ogniowej dotyczy pasa między kondygnacyjnego wraz z połączeniem ze stropem.
3
Wymagania nie dotyczą naświetli dachowych, świetlików, lukarn i okien połaciowych (z zastrzeżeniem ż
218 *Q 0531), jeśli otwory w połaci dachowej nie zajmują więcej niż 20% jej powierzchni.
4
Dla ścian komór zsypu wymaga się EI 60, a dla drzwi komór zsypu - El 30.
Ściany wewnętrzne i stropy wydzielające kotłownie, składy paliwa stałego, żużlownie i magazyny
oleju opałowego, a także zamknięcia otworów w tych elementach, powinny mieć klasę odporności
ogniowej nie mniejszą niż określona w tabeli (ż 220 [Q 053]):
Klasa odporności ogniowej
Drzwi lub
Rodzaj pomieszczenia Ścian
stropów innych
wewnętrznych
zamknięd
Kotłownia z kotłami na paliwo stałe, o łącznej mocy cieplnej powyżej
EI 60 EI 60 EI 30
25 kW
Kotłownia z kotłami na olej opałowy, o łącznej mocy cieplnej
EI 60 EI 60 EI 30
powyżej 30 kW
Kotłownia z kotłami na paliwo gazowe, o łącznej mocy cieplnej powyżej 30 kW:
- w budynku niskim (N) i średniowysokim (SW) EI 60 EI 60 EI 30
- w budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW) EI 120 EI 120 EI 60
Skład paliwa stałego i żużlownia EI 1201 EI 1201 EI 601
Magazyn oleju opałowego EI 120 EI 120 EI 60
1
Wymaganie nie dotyczy budynków jednorodzinnych, mieszkalnych w zabudowie zagrodowej oraz rekreacji
indywidualnej.
18
Wymagania dla pomieszczeń zagrożonych wybuchem
Nad pomieszczeniem zagrożonym wybuchem należy stosować lekki dach, wykonany z materiałów
co najmniej trudno zapalnych, o masie nieprzekraczającej 75 kg/m2 rzutu, licząc bez elementów
konstrukcji nośnej dachu, takich jak podciągi, wiązary i belki.
Powyższe nie dotyczy pomieszczenia, w którym łączna powierzchnia urządzeń odciążających (prze-
ciwwybuchowych), jak przepony, klapy oraz otwory oszklone szkłem zwykłym, jest większa niż
0,065 m2/m3 kubatury pomieszczenia.
Ściany oddzielające pomieszczenie zagrożone wybuchem od innych pomieszczeń powinny być od-
porne na parcie o wartości 15 kN/m2 (15 kPa).
Pomieszczenie zagrożone wybuchem należy sytuować na najwyższej kondygnacji budynku. Wyma-
ganie to nie dotyczy budynków na terenach zamkniętych.
Dopuszcza się inne usytuowanie takich pomieszczeń, pod warunkiem zastosowania odpowiednich
instalacji i urządzeń przeciwwybuchowych, uzgodnionych z właściwym komendantem wojewódz-
kim Państwowej Straży Pożarnej.
Strefy pożarowe i oddzielenia przeciwpożarowe
Strefę pożarową stanowi budynek albo jego część oddzielona od innych budynków lub innych części
budynku elementami oddzielenia przeciwpożarowego bądz też pasami wolnego terenu o szerokości
nie mniejszej niż dopuszczalne odległości od innych budynków, określone w tabelach poniżej,
Powierzchnia strefy pożarowej jest obliczana jako powierzchnia wewnętrzna budynku lub jego czę-
ści, przy czym wlicza się do niej także powierzchnię antresoli. Dopuszczalne powierzchnie stref po-
żarowych ZL określa poniższa tabela:
Dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej w m2
w budynku wielokondygnacyjnym
Kategoria w budynku o jednej
Wysokim (W) i
zagrożenia ludzi kondygnacji nadziemnej (bez
średniowysokim
niskim (N) Wysokościowym
ograniczenia wysokości)
(SW)
(WW)
ZL, I,ZL III, ZL, IV, ZL,
10 000 8 000 5 000 2 500
V
ZL II 8 000 5 000 3 500 2 000
Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych IN określa poniższa tabela:
Dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej w m2
Liczba kondygnacji budynku
przy hodowli ściółkowej przy hodowli bezściółkowej
Jedna 5 000 nie ogranicza się
Dwie 2 500 5 000
Powyżej dwóch 1 000 2 500
Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych PM, z wyjątkiem garaży, określa poniższa tabela:
Dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej w m2
Gęstośd obciążenia w budynku o jednej w budynku wielokondygnacyjnym
Rodzaj stref
ogniowego Q kondygnacji nad-
niskim i wysokim i
pożarowych
[ MJ/m2 ]
ziemnej (bez ogra- średniowysokim (N) wysokościowym (W)
niczenia wysokości) i (SW) i (WW)
Q > 4 000 1 000 * *
2 000 < Q < 4000 2 000 * *
Strefy pożarowe z
pomieszczeniem 1 000 < Q < 2 000 4 000 1 000 *
zagrożonym 500 < Q < 1 000 6 000 2 000 500
wybuchem
Q < 500 8 000 3 000 1 000
Q > 4 000 2 000 1 000 *
2 000 < Q < 4 000 4 000 2 000 *
Strefy pożarowe 1 000 < Q < 2 000 8 000 4 000 1 000
pozostałe
500 < Q < 1 000 15 000 8 000 2 500
Q < 500 20 000 10 000 5 000
* Nie dopuszcza się takich przypadków.
19
Warunki zmniejszenia dopuszczalnej powierzchni strefy pożarowej lub powiększenia powierzchni
stref pożarowych podane są w [Q 053].
Wymagania dotyczące klasy odporności ogniowej elementów oddzielenia przeciwpożarowego oraz
zamknięć znajdujących się w nich otworów określa poniższa tabela:
Klasa odporności ogniowej
Klasa elementów oddzielenia
drzwi z przedsionka przeciwpożarowego
odporności przeciwpożarowego
pożarowej ścian i stropów, z drzwi przeciwpożarowych
stropów w na korytarz i do na klatkę
budynku
wyjątkiem lub innych zamknięd
ZL pomieszczenia schodową*
stropów ZL przeciwpożarowych
A" REI 240 REI 120 EI 120 EI 60 EI 60
B" i C" REI 120 REI 60 EI 60 El 30 El 30
D" i E" REI 60 REI 30 El 30 El 15 El 15
* Dopuszcza się osadzenie tych drzwi w ścianie o klasie odporności ogniowej, określonej dla drzwi na klatkę
schodową, znajdującej się między przedsionkiem a klatką schodową.
Zapewnienie bezpieczeństwa ewakuacji ludzi z pomieszczeń i budynków
Z każdego miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowied-
nie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczenie strefy zagrożonej lub obję-
tej pożarem, dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego
funkcji, konstrukcji i wymiarów, a także powinny być zastosowane techniczne środki zabezpiecze-
nia przeciwpożarowego, polegające na [Q102]:
" zapewnieniu dostatecznej ilości i szerokości wyjść ewakuacyjnych;
" zachowaniu dopuszczalnej długości, szerokości i wysokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych;
" zapewnieniu bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz pomiesz-
czeń;
" zabezpieczeniu przed zadymieniem wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych dróg
ewakuacyjnych, w tym: na stosowaniu urządzeń zapobiegających zadymieniu lub urządzeń i in-
nych rozwiązań techniczno-budowlanych zapewniających usuwanie dymu;
" zapewnieniu oświetlenia awaryjnego (bezpieczeństwa i ewakuacyjnego) oraz przeszkodowego w
obiektach, w których jest ono niezbędne do ewakuacji ludzi;
" zapewnieniu możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych po-
przez dzwiękowy system ostrzegawczy w budynkach, dla których jest on wymagany.
Z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi powinna być zapewniona możliwość ewakuacji w
bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy pożarowej, bezpośrednio albo
drogami komunikacji ogólnej. Z sąsiedniej strefy pożarowej powinno być wyjście bezpośrednio na
zewnątrz budynku lub przez inną strefę pożarową. Poniżej podano najważniejsze wymagania doty-
czące dróg i wyjść ewakuacyjnych:
Wyjścia z pomieszczeń na drogi ewakuacyjne powinny być zamykane drzwiami.
Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z budynku przeznaczonego dla więcej niż 50 osób po-
winny otwierać się na zewnątrz. Wymaganie to nie dotyczy budynku wpisanego do rejestru za-
bytków.
Przy wyjściu ewakuacyjnym z budynku dopuszcza się stosowanie drzwi rozsuwanych spełniają-
cych określone wymagania:
otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości ich blokowania,
samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w razie pożaru lub awarii drzwi.
Określając wymaganą szerokość i liczbę przejść, wyjść oraz dróg ewakuacyjnych w budynku, w
którym z przeznaczenia i sposobu zagospodarowania pomieszczeń nie wynika jednoznacznie
maksymalna liczba ich użytkowników, należy przyjmować tę liczbę na podstawie następujących
wskazników powierzchni użytkowej dla:
sal konferencyjnych, lokali gastronomiczno-rozrywkowych, poczekalni, holi, świetlic -
1m2/osobę,
pomieszczeń handlowo-usługowych - 4 m2/osobę,
pomieszczeń administracyjno-biurowych - 5 m2/osobę,
archiwów, bibliotek itp. - 7 m2/osobę,
magazynów - 30 m2/osobę.
20
W pomieszczeniach, od najdalszego miejsca, w którym może przebywać człowiek, do wyjścia
ewakuacyjnego na drogę ewakuacyjną lub do innej strefy pożarowej albo na zewnątrz budynku,
powinno być zapewnione przejście, zwane dalej "przejściem ewakuacyjnym", o długości nieprze-
kraczającej:
w strefach pożarowych ZL - 40 m,
w strefach pożarowych PM o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m2 w
budynku o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej - 75 m,
w strefach pożarowych PM, o obciążeniu ogniowym nieprzekraczającym 500 MJ/m2, w bu-
dynku o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej oraz w strefach pożarowych PM w bu-
dynku o jednej kondygnacji nadziemnej bez względu na wielkość obciążenia ogniowego -
100 m.
W pomieszczeniu zagrożonym wybuchem, w strefach pożarowych PM, długość przejścia ewaku-
acyjnego nie powinna przekraczać 40 m.
Warunki zwiększenia lub zmniejszenia długości przejść podane są w dziale VI Bezpieczeństwo
pożarowe", w rozdziale "Drogi ewakuacyjne" [Q 053].
Szerokość przejścia ewakuacyjnego w pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi należy obli-
czać proporcjonalnie do liczby osób, do których ewakuacji ono służy, przyjmując co najmniej 0,6
m na 100 osób, lecz nie mniej niż 0,9 m, a w przypadku przejścia służącego do ewakuacji do 3
osób - nie mniej niż 0,8 m.
Pomieszczenie powinno mieć co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne oddalone od siebie o co naj-
mniej 5 m w przypadkach, gdy:
jest przeznaczone do jednoczesnego przebywania w nim ponad 50 osób, a w strefie pożarowej
ZL II - ponad 30 osób,
znajduje się w strefie pożarowej ZL, a jego powierzchnia przekracza 300 m2,
znajduje się w strefie pożarowej PM o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m2, a
jego powierzchnia przekracza 300 m2,
znajduje się w strefie pożarowej PM o gęstości obciążenia ogniowego do 500 MJ/m2, a jego
powierzchnia przekracza 1000 m2,
jest zagrożone wybuchem, a jego powierzchnia przekracza 100 m2.
Szerokość drzwi w świetle, stanowiących wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia, należy obliczać
proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w nim równocześnie, przyjmując co naj-
mniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi w świetle oścież-
nicy ma wynosić 0,9 m, a w przypadku drzwi służących do ewakuacji do 3 osób - 0,8 m.
Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne powinny otwierać się na zewnątrz pomieszczeń:
zagrożonych wybuchem,
do których jest możliwe niespodziewane przedostanie się mieszanin wybuchowych lub sub-
stancji trujących, duszących bądz innych, mogących utrudnić ewakuację,
przeznaczonych do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób,
przeznaczonych dla ponad 6 osób o ograniczonej zdolności poruszania się.
Wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia zagrożonego wybuchem na drogę ewakuacyjną powinny
prowadzić przez przedsionki przeciwpożarowe (wymiary rzutu poziomego nie mniejsze niż
1,4 x 1,4 m).
Szerokość drzwi stanowiących wyjście ewakuacyjne z budynku użyteczności publicznej oraz w
budynkach produkcyjnych należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać
równocześnie na kondygnacji, na której przewiduje się obecność największej ich liczby, przyjmu-
jąc co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, lecz nie mniej niż 1,2 m (1,4 m dla zakładów opieki
zdrowotnej) - w innych budynkach nie mniej niż łączna szerokość użytkowa biegów oraz łączna
szerokość użytkowa spoczników w klatkach schodowych, stanowiących drogę ewakuacyjną, lecz
nie mniej niż 1,2 m.
Szerokość drzwi na drodze ewakuacyjnej z klatki schodowej, prowadzących na zewnątrz budyn-
ku lub do innej strefy pożarowej, powinna być nie mniejsza niż szerokość biegu klatki schodowej,
określona zgodnie z ż 68 ust. 1 i 2 [Q 053],
Szerokość drzwi w świetle na drodze ewakuacyjnej, niewymienionych w ż 68 ust. 4, należy obli-
czać proporcjonalnie do liczby osób, do których ewakuacji są one przeznaczone, przyjmując co
najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi powinna wynosić
0,9 m w świetle ościeżnicy.
Wysokość drzwi, o których mowa w ż 239 ust. 1, 4 i 5, powinna odpowiadać wymaganiom ż 62
ust.1 [Q 053].
21
Drzwi wieloskrzydłowe, stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia oraz na drodze ewa-
kuacyjnej, powinny mieć co najmniej jedno, nieblokowane skrzydło drzwiowe o szerokości nie
mniejszej niż 0,9 m.
Szerokość skrzydła drzwi wahadłowych, stanowiących wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia
oraz na drodze ewakuacyjnej, powinna wynosić co najmniej dla drzwi jednoskrzydłowych - 0,9
m, a dla drzwi dwuskrzydłowych - 0,6 m, przy czym oba skrzydła drzwi dwuskrzydłowych muszą
mieć tę samą szerokość.
UWAGA: Zabrania się stosowania do celów ewakuacji drzwi obrotowych i podnoszonych.
Drzwi rozsuwane mogą stanowić wyjścia na drogi ewakuacyjne, a także być stosowane na dro-
gach ewakuacyjnych, jeżeli są przeznaczone nie tylko do celów ewakuacji, a ich konstrukcja za-
pewnia:
otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości ich blokowania,
samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w razie pożaru lub awarii drzwi.
W bramach i ścianach przesuwanych na drogach ewakuacyjnych powinny znajdować się drzwi
otwierane ręcznie albo w bezpośrednim sąsiedztwie tych bram i ścian powinny być umieszczone
i wyraznie oznakowane drzwi przeznaczone do celów ewakuacji,
Szerokość poziomych dróg ewakuacyjnych należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogą-
cych przebywać jednocześnie na danej kondygnacji budynku, przyjmując co najmniej 0,6 m na
100 osób, lecz nie mniej niż 1,4 m.
Dopuszcza się zmniejszenie szerokości poziomej drogi ewakuacyjnej do 1,2 m, jeżeli jest ona
przeznaczona do ewakuacji nie więcej niż 20 osób.
Wysokość drogi ewakuacyjnej powinna wynosić co najmniej 2,2 m, natomiast wysokość lokalne-
go obniżenia 2 m, przy czym długość obniżonego odcinka drogi nie może być większa niż 1,5 m.
Na drogach ewakuacyjnych jest zabronione stosowanie:
spoczników ze stopniami,
schodów ze stopniami zabiegowymi, jeżeli schody te są jedyną drogą ewakuacyjną.
Na drogach ewakuacyjnych dopuszcza się stosowanie schodów wachlarzowych, pod warunkiem
zachowania najmniejszej szerokości stopni określonych w ż 69 ust. 6 [Q 053].
Na drogach ewakuacyjnych miejsca, w których zastosowano pochylnie lub stopnie umożliwiające
pokonanie różnicy poziomów, powinny być wyraznie oznakowane.
Długość drogi ewakuacyjnej od wyjścia z pomieszczenia na tę drogę do wyjścia do innej strefy poża-
rowej lub na zewnątrz budynku, zwanej dalej dojściem ewakuacyjnym, mierzy się wzdłuż osi dro-
gi ewakuacyjnej. W przypadku zakończenia dojścia ewakuacyjnego przedsionkiem przeciwpożaro-
wym długość tę mierzy się do pierwszych drzwi tego przedsionka.
Dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych w strefach pożarowych określa poniższa tabela:
Długośd dojścia *m+
przy co
Rodzaj strefy pożarowej
przy jednym
najmniej dwóch
dojściu
dojściach1
Z pomieszczeniem zagrożonym wybuchem 10 40
PM o gęstości obciążenia ogniowego Q > 500 MJ/m2 bez pomieszczenia
302 60
zagrożonego wybuchem
PM o gęstości obciążenia ogniowego Q d" 500 MJ/m2 bez pomieszczenia
602 100
zagrożonego wybuchem
ZL I, II i V 10 40
ZL III 302 60
ZL IV 602 100
1
Dla dojścia najkrótszego, przy czym dopuszcza się dla drugiego dojścia długośd większą o 100% od
najkrótszego. Dojścia te nie mogą się pokrywad ani krzyżowad.
2
W tym nie więcej niż 20m na poziomej drodze ewakuacyjnej.
22
Długości dojść ewakuacyjnych mogą być powiększone pod warunkiem ochrony:
strefy pożarowej stałymi urządzeniami gaśniczymi wodnymi - o 50%,
drogi ewakuacyjnej samoczynnymi urządzeniami oddymiającymi uruchamianymi za pomocą
systemu wykrywania dymu - o 50%.
Przy jednoczesnym stosowaniu tych urządzeń długość dojścia może być powiększona o 100%.
W budynku PM, w którym jest wymagana druga droga ewakuacyjna dla ludzi z wyższej kondy-
gnacji, dopuszcza się stosowanie na tej drodze drabiny ewakuacyjnej, prowadzącej na dach nad
niższą kondygnacją lub na poziom terenu, jeżeli liczba osób przebywających jednocześnie na
wyższej kondygnacji nie przekracza 50, a w budynku z pomieszczeniem zagrożonym wybuchem -
15. Nie dotyczy to zakładów pracy chronionej. Drabiny ewakuacyjne należy umieszczać w miej-
scach łatwo dostępnych. Sytuowanie drabin naprzeciw świetlików i okien jest zabronione.
WAŻNE: Podstawą do uznania użytkowanego istniejącego budynku za zagrażający życiu
ludzi jest niezapewnienie możliwości ewakuacji ludzi, przez występujące w nim
warunki techniczne w szczególności w wyniku [Q 102]:
" szerokości przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego albo biegu względnie
spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji mniejszej o ponad jedną trze-
cią od określonej w przepisach techniczno-budowlanych;
" długości przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większej o ponad 100% od
określonej w przepisach techniczno-budowlanych;
" występowania w pomieszczeniu strefy pożarowej zakwalifikowanej do kate-
gorii zagrożenia ludzi ZL I lub ZL II albo na drodze ewakuacyjnej:
okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego lub
kapiącego pod wpływem ognia, względnie wykładziny podłogowej z mate-
riału łatwo zapalnego,
okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej,
jeżeli nie zapewniono dwóch kierunków ewakuacji;
" niewydzielenia ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż
mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w przepisach technicz-
no-budowlanych;
" niezabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w
przepisach techniczno-budowlanych, w określony w nich sposób;
" braku wymaganego oświetlenia awaryjnego w strefie pożarowej zakwalifi-
kowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V albo na drodze ewa-
kuacyjnej prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku.
Wymagania przeciwpożarowe dla elementów wykończenia wnętrz i wyposażenia stałego
W strefach pożarowych ZL I, ZL II, ZL III i ZL V stosowanie do wykończenia wnętrz materiałów ła-
two zapalnych, których produkty rozkładu termicznego są bardzo toksyczne lub intensywnie dy-
miące, jest zabronione.
Na drogach komunikacji ogólnej, służących celom ewakuacji, stosowanie materiałów i wyrobów
budowlanych łatwo zapalnych jest zabronione.
W pomieszczeniach przeznaczonych do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób oraz w po-
mieszczeniach produkcyjnych stosowanie łatwo zapalnych przegród, stałych elementów wyposaże-
nia i wystroju wnętrz oraz wykładzin podłogowych jest zabronione.
W pomieszczeniach stref pożarowych ZL II, w pomieszczeniach magazynowych oraz w pomieszcze-
niach z podłogami podniesionymi stosowanie wykładzin podłogowych łatwo zapalnych jest zabro-
nione.
Okładziny sufitów oraz sufity podwieszone należy wykonywać z materiałów nie-palnych lub nieza-
palnych, niekapiących i nieodpadających pod wpływem ognia. Wymaganie to nie dotyczy mieszkań.
Wyposażenie budynku w podręczny sprzęt gaśniczy
Obiekty powinny być wyposażone w gaśnice przenośne spełniające wymagania Polskich Norm, bę-
dących odpowiednikami Norm Europejskich (EN), dotyczących gaśnic, lub w gaśnice przewozne [ż
28 Q 102]. Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia grup pożarów określonych w Pol-
skich Normach (dotyczących podziału pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie):
23
A - materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z
tworzeniem żarzących się węgli;
B - cieczy i materiałów stałych topiących się;
C - gazów;
D - metali;
F - tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych.
Jedna jednostka masy środka gaśniczego 2 kg (lub 3 dm3) zawartego w gaśnicach powinna przypa-
dać, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach szczególnych:
" na każde 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stałym urządzeniem
gaśniczym:
zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V,
produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m2,
zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem;
" na każde 300 m2 powierzchni strefy pożarowej niewymienionej powyżej, z wyjątkiem zakwalifi-
kowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV,
Miejsce omłotów, niezależnie od wymaganych gaśnic, powinno być wyposażone w pojemnik z wodą
o objętości co najmniej 200 dm3 przygotowany do wykorzystania w celach gaśniczych przy użyciu
wiadra lub w inny, równorzędny sposób.
Zasady rozmieszczania sprzętu
Gaśnice w obiektach powinny być rozmieszczone:
" w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności:
przy wejściach do budynków,
na klatkach schodowych,
na korytarzach,
przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz;
" w miejscach nienarażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie zródeł ciepła (piece,
grzejniki);
" w obiektach wielokondygnacyjnych - w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli po-
zwalają na to istniejące warunki.
Przy rozmieszczaniu gaśnic powinny być spełnione następujące warunki:
" odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej ga-
śnicy nie powinna być większa niż 30 m;
" do gaśnic powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m.
Przeglądy i konserwacja
" urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice powinny być poddawane przeglądom technicznym i
czynnościom konserwacyjnym zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach dotyczą-
cych urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w odnośnej dokumentacji techniczno-ruchowej oraz
instrukcjach obsługi,
" przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne powinny być przeprowadzane w okresach i w
sposób zgodny z instrukcją ustaloną przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku.
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego
Zgodnie z ż 6 [Q 102] właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądz ich części stanowiących
odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, za-
mieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich, opracowują instrukcje
bezpieczeństwa pożarowego zawierające:
" warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia obiektu, sposobu użytkowania,
prowadzonego procesu technologicznego i jego warunków technicznych, w tym zagrożenia wy-
buchem;
" sposób poddawania przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym stosowanych w
obiekcie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic;
" sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia;
" sposoby wykonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są
przewidywane;
24
" sposoby praktycznego sprawdzania organizacji i warunków ewakuacji ludzi;
" sposoby zaznajamiania użytkowników obiektu z treścią przedmiotowej instrukcji oraz z przepi-
sami przeciwpożarowymi.
UWAGA: Dopuszcza się, aby Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego stanowiła w obiek-
tach produkcyjnych i magazynowych część instrukcji technologiczno-ruchowej.
Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna być poddawana okresowej aktualizacji, co naj-
mniej raz na dwa lata, a także po takich zmianach sposobu użytkowania obiektu lub procesu tech-
nologicznego, które wpływają na zmianę warunków ochrony przeciwpożarowej.
Instrukcje bezpieczeństwa pożarowego nie są wymagane dla obiektów stanowiących odrębne strefy
pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbioro-
wego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich lub ich części, jeżeli nie występuje w nich
strefa zagrożenia wybuchem, a ponadto:
kubatura brutto budynku lub jego części stanowiącej odrębną strefę pożarową nie przekracza
1000 m3 (oprócz budynku inwentarskiego),
kubatura brutto budynku inwentarskiego nie przekracza 1500 m3,
powierzchnia strefy pożarowej obiektu innego niż budynek nie przekracza 1000 m2.
Zasady postępowania pracowników na wypadek powstania pożaru
Zgodnie z art. 4 [Q 101] pracodawca jest zobowiązany do ustalenia w zakładzie sposobu postępo-
wania na wypadek pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.
Poniżej podano przykłady ułatwiające opracowanie sposobu postępowania na wypadek pożaru.
Wzór meldunku o pożarze
Krótko i wyraznie Dokładne określenie pożaru i miejsca jego powstania przyspiesza
jego zlokalizowanie i likwidację.
określić miejsce pożaru
W celu szybkiego sprawdzenia, czy alarm nie jest fałszywy, podanie
Podać nr telefonu i swoje
numeru telefonu, z którego się nadaje meldunek, i swojego
nazwisko
nazwiska jest niezbędne.
Nie rozłączać się, dopóki meldunek nie zostanie potwierdzony.
Potwierdzić przyjęcie
Postępowanie w przypadku ogłoszenia alarmu i zarządzenia ewakuacji
Przerwać pracę, zabezpie- Pozamykać drzwi i okna, aby uniemożliwić rozszerzanie się ognia
czyć ważne dokumenty i lub dymu.
wyłączyć urządzenia
elektryczne
Zachować spokój, aby nie Zbaczanie lub zawracanie z drogi ewakuacyjnej utrudnia sprawne
dopuścić do paniki, opuścić prowadzenie ewakuacji i może spowodować panikę.
budynek, korzystając z
drogi ewakuacyjnej
Ściśle stosować się do poleceń kierownictwa akcji
Wykaz telefonów alarmowych
Państwowa Straż Pożarna 998
Zakładowa Straż Pożarna
& & & & & & & ..
Policja 997
Pogotowie ratunkowe 999
Pogotowie elektroenergetyczne
& & & & & & & ..
Pogotowie gazowe
& & & & & & & ..
Pracodawca
& & & & & & & ..
25
UWAGA: Pracownik jest zobowiązany zapoznać się z "Instrukcją postępowania na wypa-
dek powstania pożaru" obowiązującą w zakładzie i stosować się do jej posta-
nowień.
OCHRONA ODGROMOWA
Ochrona odgromowa jest ważnym elementem zabezpieczenia przeciwpożarowego i przeciwwybu-
chowego obiektów przemysłowych. Brak urządzeń piorunochronnych lub ich niewłaściwy stan
techniczny był i jest przyczyną wielu pożarów.
Bezpośrednim i niebezpiecznym skutkiem piorunu może być:
" pożar,
" szkoda mechaniczna,
" porażenie ludzi lub zwierząt,
" uszkodzenie wyposażenia elektrycznego i elektronicznego,
" panika i związane z nią skutki,
" wybuch z emisją niebezpiecznych substancji (materiały radioaktywne, substancje chemiczne i
biochemiczne).
Klasyfikacja obiektów
Z punktu widzenia ochrony odgromowej obiekty budowlane dzieli się na:
" obiekty produkcyjne i magazynowe niezagrożone wybuchem oraz budynki mieszkalne, użytecz-
ności publicznej,
" obiekty zakwalifikowane jako zagrożone wybuchem materiałów wybuchowych, mieszanin ga-
zów, par i pyłów palnych z powietrzem oraz zagrożone pożarem. Dla tej grupy stosuje się ochro-
nę obostrzoną - czyli zespół środków do ochrony obiektów budowlanych, w których skutki wy-
ładowań piorunowych mogą się łatwo rozprzestrzeniać,
" inne obiekty, takie jak kolejki linowe, stacje przekaznikowe, mosty, dzwigi, stadiony itp. Do tej
grupy stosuje się ochronę specjalną.
" Do obiektów budowlanych niewymagających ochrony należą:
" usytuowane w strefie ochronnej sąsiadujących obiektów,
" budynki o wysokości nieprzekraczającej 25 m usytuowane w zwartej zabudowie.
Klasyfikacja obiektów może być także dokonana w zależności od skutków oddziaływania wyłado-
wań atmosferycznych (piorunów).
Poniżej podano przykładową klasyfikację obiektów w zależności od skutków.
Obiekty zwykłe
Należą do nich: obiekty przeznaczone do celów zwyczajnych albo handlowych,
przemysłowych, rolnych, biurowych czy mieszkalnych - do wysokości 60 m (np. domy mieszkalne,
szkoły, szpitale, teatry, banki itp.).
Obiekty specjalne
Można je podzielić na 4 grupy:
" Obiekty o zwiększonym zagrożeniu - których materiały konstrukcyjne, zawartość lub przezna-
czenie powodują zwiększone zagrożenie (np. obiekty telekomunikacyjne, energetyczne, przemy-
słowe o dużym obciążeniu ogniowym itp.).
" Obiekty grozne dla otoczenia - których zawartość może być grozna dla otoczenia przy uderze-
niu piorunu (np. rafinerie, stacje paliw, wytwórnie ogni sztucznych, zakłady zbrojeniowe itp.).
" Obiekty grozne dla środowiska - które w wyniku uderzenia pioruna mogą być zródłem emisji
do otoczenia substancji chemicznych, biologicznych czy radioaktywnych [np. zakłady chemiczne,
reaktory atomowe, laboratoria i za-kłady biochemiczne itp.).
" Obiekty różne - obiekty wymagające urządzeń piorunochronnych w wykonaniu specjalnym (np.
budynki o wysokości większej niż 60 m, pola campingowe, place sportowe, instalacje tymczaso-
we, obiekty w budowie itp.).
Budowa urządzenia piorunochronnego
Na rysunkach przedstawiono przykłady urządzeń piorunochronnych:
a) o zwodzie pionowym, nieizolowanym niskim,
26
b) o zwodzie pionowym, nieizolowanym,
c) o zwodzie poziomym, nieizolowanym wysokim,
d) o zwodzie pionowym, izolowanym.
1 - zwód pionowy, 2 - zwody poziome niskie, 3 - zwód poziomy wysoki, 4 - zwód pionowy
izolowany (maszt), 5 - przewody odprowadzające, 6 - zacisk probierczy, 7 - uziom.
Do podstawowych części urządzenia piorunochronnego należą:
" zwód - przyjmujący bezpośrednio wyładowania atmosferyczne,
" przewód odprowadzający - łączący po najkrótszej drodze zwód z przewodem uziemiającym,
" uziom - przewód uziemiający położony w ziemi, przekazujący do ziemi ładunek,
" zacisk probierczy - umożliwiający pomiar rezystancji uziemienia.
Badania stanu technicznego urządzeń piorunochronnych
Urządzenia piorunochronne, zależnie od rodzaju i przeznaczenia, podlegają ba-daniom. Powinny
one obejmować jedną lub więcej z następujących czynności:
PN-IEC 61024-1, PN-IEC 61024-1-2
Rodzaj badao
1. Badania w czasie budowy obiektu
2. Badania po zainstalowaniu urządzenia piorunochronnego
3. Badania okresowe
4. Badania dodatkowe po zmianach i naprawach
Zakres badao urządzenia piorunochronnego
1. Sprawdzenie dokumentacji technicznej
2. Oględziny i sprawdzenie stanu instalacji
3. Próby ciągłości
4. Przeprowadzenie prób rezystancji uziemienia i porównanie wyników tych badao z poprzednimi
27
Terminy badań okresowych
Badania przeprowadza się w zależności od klasyfikacji obiektu i wybranego poziomu ochrony od-
gromowej, wpływu środowiska na szybkość korozji elementów urządzenia piorunochronnego oraz
rodzaju zastosowanych materiałów. Zalecane okresy pomiędzy poszczególnymi sprawdzeniami
podano poniżej w tabeli.
Odstęp między dwoma kolejnymi Okres pomiędzy krytycznym spraw-
Poziom ochrony odgromowej
sprawdzeniami dzeniem urządzeo
I 2 lata 6 miesięcy
II 4 lata 12 miesięcy
III , IV 6 lat 12 miesięcy
Obiekty budowlane podlegające ochronie obostrzonej co rok do 30 kwietnia (sprawdzenie można
wykonywać co 5 lat, jeśli wyniki pomiarów rezystancji uziemienia są pozytywne).
Obiekty podlegające ochronie specjalnej - co 6 lat.
Dokumentacja urządzeń piorunochronnych
Po dokonaniu konserwacji lub sprawdzenia urządzenia piorunochronnego należy przygotować ra-
port ze sprawdzania oraz dokumentację konserwacji. Powinny one zawierać:
Raport ze sprawdzenia
" ocenę ogólnego stanu przewodów, elementów łączących, mocowań,
" ocenę poziomu korozji oraz stanu ochrony przed korozją,
" wyniki prowadzonych prób i pomiarów,
" informację o wszelkiego rodzaju odstępstwach od wymagań stawianych przez normy,
" dokumentację wszelkich zmian i rozbudowy urządzenia piorunochronnego.
Dokumentacja konserwacji
" zapisy wszystkich procedur konserwacji oraz opisy podjętych lub wymaganych działań korygu-
jących,
" dane do oceny przewodów, elementów łączących, mocowań urządzenia piorunochronnego.
28
POMIESZCZENIA PRACY
Pomieszczeniami pracy nazywamy pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu wy-
konywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp.
W zależności od czasu przebywania pracowników pomieszczenia dzielimy na:
" pomieszczenia stałej pracy - w których łączny czas przebywania tego samego pracownika w cią-
gu jednej dobry przekracza 4 godziny,
" pomieszczenia czasowej pracy - w których łączny czas przebywania tego samego pracownika w
ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin,
" pomieszczenia uważane za nieprzeznaczone na pobyt pracowników, jeśli:
łączny czas przebywania tych samych pracowników w ciągu zmiany roboczej jest krótszy niż
2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądz praca polega na krótko-
trwałym przebywaniu związanym z dozorem albo konserwacją urządzeń, albo utrzymaniem
czystości i porządku,
procesy technologiczne nie pozwalają na zapewnienie odpowiednich warunków przebywania
pracowników (bez zastosowania środków ochrony indywidualnej i zachowania specjalnego
reżimu organizacji pracy).
jest prowadzona hodowla roślin lub zwierząt (niezależnie od czasu przebywania w nich pra-
cowników).
Podstawowe wymagania dotyczące pomieszczeń pracy przedstawiono poniżej.
Pracodawca jest obowiązany utrzymywać pomieszczenia pracy w czystości i porządku oraz za-
pewnić ich okresowe remonty i konserwacje w celu zachowania wymagań bezpieczeństwa i hi-
gieny pracy.
Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higie-
niczne warunki pracy [Q 052]. W szczególności w pomieszczeniach pracy należy zapewnić:
oświetlenie naturalne i sztuczne,
odpowiednią temperaturę,
wymianę powietrza,
zabezpieczenie przed wilgocią,
zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,
zabezpieczenie przed drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia i uciążli-
wościami,
odpowiednie wymiary pomieszczeń,
prawidłową ewakuację,
właściwą odporność ogniową elementów budowlanych.
W pomieszczeniach pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka tempe-
ratura, hałas, drgania, promieniowanie, gazy, pyły, pary itp.) powinny być zastosowane rozwią-
zania techniczne uniemożliwiające przedostawanie się tych czynników do innych pomieszczeń
pracy oraz do pomieszczeń higienicznosanitarnych.
Jeżeli podczas procesów pracy występuje niebezpieczeństwo oblania pracowników środkami
żrącymi lub zapalenia odzieży na pracowniku - nie dalej niż 20 m w linii poziomej od stanowisk,
na których wykonywane są te procesy, powinny być zainstalowane natryski ratunkowe (pryszni-
ce bezpieczeństwa) do obmycia całego ciała oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywania
oczu.
Natryski te powinny, w razie potrzeby, umożliwiać ich natychmiastowe uruchomienie samo-
czynne lub w inny sposób - z uwzględnieniem ograniczonej sprawności osób z nich korzystają-
cych. Natryski i urządzenia powinny być zasilane wodą nieogrzewaną i działać niezawodnie bez
względu na warunki atmosferyczne.
Przy wyjściu z pomieszczenia, w którym odbywa się praca przy użyciu materiałów zakaznych lub
toksycznych powinna znajdować się co najmniej jedna umywalka z doprowadzoną do niej ciepłą
wodą - na każdych dwudziestu pracowników jednocześnie zatrudnionych, lecz nie mniej niż jed-
na umywalka przy mniejszej liczbie zatrudnionych.
29
OŚWIETLENIE
Oświetlenie jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na wydajność pracy, wypadki
przy pracy oraz zdrowie pracownika. Niewłaściwe warunki oświetlenia wywołują wiele niekorzyst-
nych zmian i reakcji organizmu ludzkiego, co prowadzi do zmęczenia oczu i pogorszenia stanu psy-
chicznego.
Oświetlenie występujące na stanowiskach pracy można podzielić na naturalne (dzienne) i sztuczne.
Optymalnym rozwiązaniem jest oświetlenie dzienne, lecz ze względu na nasze warunki klimatyczne
musi być ono wspomagane przez oświetlenie sztuczne (elektryczne). Z oświetlenia dziennego nie
należy jednak rezygnować ze względu na przeciwwskazania psychofizjologiczne.
WAŻNE: Dopuszcza się oświetlenie pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi wy-
łącznie światłem sztucznym, jeżeli:
oświetlenie światłem dziennym nie jest konieczne lub nie jest wskazane ze
względów technologicznych,
jest uzasadnione celowością funkcjonalną zlokalizowania tego pomieszcze-
nia w obiekcie podziemnym lub w części budynku pozbawionej oświetlenia
dziennego [ż 58 Q 053].
W przypadku gdy pomieszczenie jest pomieszczeniem stałej pracy, dla za-
stosowania wyłącznie oświetlenia światłem sztucznym, w tym elektrycznym,
jest wymagane uzyskanie zgody właściwego państwowego wojewódzkiego in-
spektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z właściwym okręgowym in-
spektorem pracy.
Oświetlenie dzienne
Oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy powinno być dostosowane do rodzaju
wykonywanych prac i wymaganej dokładności. Oświetlenie dzienne w pomieszczeniach pracy może
być:
" górne, jeżeli światło dzienne pada przez świetliki dachowe,
" boczne, jeżeli światło dzienne pada przez okna,
" mieszane (łącznie górne i boczne).
Najlepszym oświetleniem jest oświetlenie górne, ponieważ stwarza możliwość równomiernego
oświetlenia powierzchni pomieszczenia. Świetliki mogą być jednak bardziej kłopotliwe w użytko-
waniu (nieszczelności, osadzanie się kurzu, kondensacja pary, zaleganie śniegu itp.).
Minimalne warunki oświetlenia bocznego w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi okre-
śla stosunek powierzchni okien (w świetle ościeżnic) do powierzchni podłogi [Q 053], który powi-
nien wynosić co najmniej 1:8. Natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie naturalne
jest wymagane ze względu na przeznaczenie - co najmniej 1:12.
Szczególną uwagę przykłada się do utrzymywania we właściwym stanie oszklonych powierzchni. W
związku z tym:
" okna, świetliki i naświetla w pomieszczeniach pracy o dużej wilgotności powietrza powinny być
wykonane w sposób zapobiegający skraplaniu się w nich pary wodnej. W przypadku szczególnie
dużego zaparowania pomieszczenia i możliwości spadania kropel wody na stanowisko pracy na-
leży zainstalować rynienki lub inne urządzenia odprowadzające wodę z okien, świetlików i na-
świetli,
" szyby w oknach i świetlikach powinny być czyste oraz przepuszczać dostateczną ilość światła. Do
mycia okien i świetlików powinien być zapewniony dogodny i bezpieczny dostęp,
" okna i świetliki powinny być wyposażone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne
operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy [Q 052],
" okna i świetliki przeznaczone do wietrzenia pomieszczeń należy wyposażyć w urządzenia po-
zwalające na otwieranie ich w sposób łatwy i bezpieczny z podłogi oraz ustawienie części otwie-
ranych w pożądanym położeniu.
Oświetlenie elektryczne
Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy należy zapewnić oświetlenie elek-
tryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami. Oświetlenie elektryczne traktujemy jako
30
uzupełniające oświetlenie dzienne, gdy samo oświetlenie dzienne jest niewystarczające lub nieza-
dowalające.
Obowiązująca obecnie norma [X 639] dotyczy oświetlenia miejsc pracy we wnętrzach, Zastępuje do
tej pory obowiązujące normy PN-71/E-02034 Urządzenia elektroenergetyczne. Oświetlenie elek-
tryczne obiektów energetycznych oraz PN-84/E-02035 Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.
Wprowadza ona szereg nowych pojęć ujmujących szerzej zagadnienie oświetlenia stanowisk pracy,
np. pojęcie otoczenia świetlnego.
Otoczenie świetlne to, oprócz wymaganych parametrów natężenia oświetlenia, zapewnienie jako-
ściowych i ilościowych potrzeb człowieka, tj.:
wygody widzenia, przy której pracownicy mają dobre samopoczucie (wpływa to również po-
średnio na wzrost wydajności pracy),
wydajności wzrokowej, przy której pracownicy są w stanie wykonywać za-dania wzrokowe,
nawet w trudnych warunkach i w wydłużonym czasie,
bezpieczeństwa.
Przy ocenie otoczenia świetlnego bierze się pod uwagę:
" rozkład luminancji,
" natężenie oświetlenia,
" olśnienie,
" kierunkowość światła,
" oddawanie barw i wygląd barwy światła,
" migotanie,
" światło dzienne.
Kryteria te stosuje się przy projektowaniu nowych urządzeń oświetleniowych oraz przebudowie i
eksploatacji istniejących.
Wymagania oświetleniowe dotyczące stref, zadań i czynności obejmują, podane w formie tabela-
rycznej:
eksploatacyjne natężenie oświetlenia Em - wartość, od której nie może być mniejsza wartość
średniego natężenia oświetlenia na określonej powierzchni,
granicę ujednoliconej oceny olśnienia UGR . Wartość UGR dla danej instalacji oświetleniowej
L
nie powinna przekroczyć wartości podanej w tabeli,
minimalne wartości wskaznika oddawania barw R . Maksymalna wartość wskaznika wynosi
a
100. Liczba ta maleje wraz ze spadkiem jakości oddawania barw. Nie zaleca się stosowania
lamp ze wskaznikiem mniejszym niż 80 we wnętrzach, gdzie ludzie pracują dłuższy czas.
Przykładowe wymagania dotyczące różnych wnętrz, zadań i czynności podano poniżej:
Rodzaj wnętrza, zadania lub E
UGRL Ra Uwagi:
czynności [lx]
1) natężenie oświetlenia na poziomie podłogi,
2) R, i UGR jak w obszarach przyległych,
3) 150 lx, gdy pojazdy są na drodze,
4) oświetlenie wejśd i wyjśd powinno byd takie, aby
Strefy komunikacji i korytarze 100 28 40 unikad nagłych zmian natężenia oświetlenia w
strefie przejściowej między wnętrzem budynku i
strefą zewnętrzną w ciągu dnia lub w nocy,
5) zaleca się unikania olśnienia kierowców i
pieszych
Schody, ruchome schody i chodniki 150 25 40
200 22 80
Stołówki, spiżarnie
Szatnie, umywalnie, łazienki,
200 25 80
toalety
Pomieszczenia z urządzeniami
technicznymi, rozdzielczymi 200 25 60
(sterownie)
100 25 60
Składy, magazyny
300 25 60
Strefy pakowania i wysyłania
Strefy magazynowe z regałami
150 22 60
(przejścia z obsługą)
31
300 25 60
Spawanie
Zgrubna i średnia obróbka
300 22 60
skrawaniem (tolerancja > 0,1 mm)
Precyzyjna obróbka skrawaniem,
500 19 60
szlifowanie (tolerancja < 1 mm)
Trasowanie, sprawdzanie 750 19 60
Przygotowanie powierzchni i
750 25 80
lakierowanie
Biura - pisanie ręczne,
obsługiwanie klawiatury, czytanie, 500 19 80 Praca z monitorami ekranowymi
przetwarzanie danych
Archiwa 200 25 80
750 16 80
Biura - kreślenie techniczne
500 19 80
Pokoje spotkao i konferencji
Domy towarowe, sklepy: 300 22 80
Zalecenia dotyczące natężenia oświetlenia i UGR
- strefy sprzedaży
zależą od rodzaju sklepu
- strefa kasy 500 19 80
Szkoły:
- sale lekcyjne, pokoje 300 19 80 Zaleca się oświetlenie sterowane Ochrona przed
nauczycielskie, lustrzanymi odbiciami światła Zaleca się oświetlenie
- tablice 500 19 80 sterowane
- sale wykładowe 500 19 80
W przepisach budowlanych [Q 053] określono wymagania dla oświetlenia awaryjnego.
Oświetlenie awaryjne - stosowane w pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii
oświetlenia podstawowego mogą wystąpić zagrożenia dla zdrowia lub życia pracowników. W takich
przypadkach budynek należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających
się zródeł energii oraz wyposażać w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne. W budynku
wysokościowym jednym ze zródeł zasilania powinien być agregat prądotwórczy.
Oświetlenie awaryjne należy stosować w:
pomieszczeniach produkcyjnych, magazynowych oraz przeznaczonych na pobyt ludzi, w któ-
rych poruszanie się ludzi w ciemnościach może spowodować wybuch, pożar lub inne zagroże-
nie dla życia lub zdrowia, a także mających powierzchnię użytkową ponad 2000 m2,
budynkach użyteczności publicznej (wysokich i wysokościowych, kinach, teatrach, filharmo-
niach, muzeach, szpitalach),
częściach budynków użyteczności publicznej, obejmujących:
a) sale sportowe i widowiskowe z widowniami na ponad 300 osób,
b) sale wystawowe, lokale rozrywkowe i sale konsumpcyjne o powierzchni ponad 500 m2,
c) sale zebrań i audytoria o 300 i więcej miejscach,
d) pomieszczenia handlowe o powierzchni ponad 2000 m2,
e) bankowe sale operacyjne o powierzchni ponad 300 m2 oraz skarbce,
f) pasażerskie dworce o powierzchni ponad 1000 m2,
budynkach zamieszkania zbiorowego, przeznaczonych dla więcej niż 200 osób,
pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz na drogach komunikacji wewnętrz-
nej, oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym,
garażach oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym o powierzchni powyżej 1000 m2,
innych budynkach i pomieszczeniach (niewymienionych wyżej), w których nawet krótkotrwałe
wyłączenie oświetlenia podstawowego może spowodować zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracowników.
Oświetlenie awaryjne dzielimy na:
" bezpieczeństwa - rodzaj oświetlenia awaryjnego umożliwiający bezpieczne dokończenie lub
kontynuację wykonywanych czynności,
" ewakuacyjne - umożliwiające łatwe i pewne wyjście z budynku w czasie zaniku oświetlenia
podstawowego. Należy także stosować podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji,
" przeszkodowe - stosowane w pomieszczeniu, które jest użytkowane przy zgaszonym oświetle-
niu podstawowym, zasilane napięciem bezpiecznym, służące uwidocznieniu przeszkód wynika-
jących z układu budynku, drogi komunikacyjnej lub sposobu ich użytkowania.
32
WAŻNE: Oświetlenie sztuczne połączonych ze sobą pomieszczeń przeznaczonych na stały
pobyt ludzi oraz do ruchu ogólnego (komunikacji) nie powinno wykazywać
różnic natężenia wywołujących olśnienie przy przejściu między tymi pomiesz-
czeniami [ż 59 ust 3 Q 053], Stosunek wartości średnich natężenia oświetlenia
w pomieszczeniach sąsiadujących ze sobą, przez które odbywa się komunikacja
wewnętrzna, nie powinien być większy niż 5:1.
Przy wyjściu z pomieszczeń, w których ze względów technologicznych praca
jest wykonywana w ciemności (np. ciemnie optyczne), powinny być zapewnione
warunki umożliwiające stopniową adaptację wzroku.
WENTYLACJA POMIESZCZEC PRACY
We wszystkich pomieszczeniach pracy należy zapewnić wentylację, czyli wymianę powietrza w po-
mieszczeniu lub jego części mającą na celu usunięcie powietrza zużytego i zanieczyszczonego i
wprowadzenie powietrza zewnętrznego. Dokonuje się tego poprzez wentylację naturalną lub/i me-
chaniczną. Wentylację mechaniczną lub grawitacyjną należy zapewnić:
w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi,
w pomieszczeniach bez otwieranych okien, a także
w innych pomieszczeniach, w których ze względów zdrowotnych, technologicznych lub bezpie-
czeństwa konieczne jest zapewnienie wymiany powietrza.
W pomieszczeniach budynków użyteczności publicznej i produkcyjnych, których przeznaczenie
wiąże się z ich okresowym użytkowaniem, instalacja wentylacji mechanicznej powinna zapewniać
możliwość ograniczenia intensywności działania lub jej wyłączenia poza okresem użytkowania po-
mieszczeń, z zachowaniem warunku normalnej pracy przez co najmniej jedną godzinę przed i po ich
użytkowaniu. W tych pomieszczeniach, w przypadku występowania zródeł zanieczyszczeń szkodli-
wych dla zdrowia lub zródeł pary wodnej, należy zapewnić stałą, co najmniej półkrotną wymianę
powietrza w okresie przerw w ich wykorzystywaniu, przyjmując do obliczania wentylowanej kuba-
tury nominalną wysokość pomieszczeń, lecz nie większą niż 4 m, lub zapewnić okresową wymianę
powietrza sterowaną poziomem stężenia zanieczyszczeń [Q 053].
Ogólny podział wentylacji jest następujący:
WENTYLACJA
ogólna miejscowa
ssawki
naturalna mechaniczna
okapy
nawiewna
infiltracja
aeracja wywiewna
Obudowy (di-
gestoria)
grawitacyjna
nawiewno-
wywiewna
przewietrza-
nie
Wentylacja naturalna
Naturalna wentylacja to wentylacja (wymiana powietrza) zachodząca wskutek działania natural-
nych sił przyrody, tj. sił wyporu termicznego lub/i sił naporu wiatru. Jeżeli jest spowodowana przez
różnicę gęstości powietrza na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia i zintensyfikowana przez wypo-
sażenie pomieszczenia (budynku) w pionowe kanały wywiewne, to nosi nazwę wentylacji grawi-
tacyjnej. Przy dodatkowym wykorzystaniu elementów wspomagających i otworów o obliczonej i
33
regulowanej powierzchni będziemy mieli do czynienia z aeracją. Intensywność wentylacji określa
się krotnością wymiany powietrza (liczbą wymian powietrza). Jest to liczba określająca, ile razy w
ciągu godziny przepływa przez pomieszczenie strumień powietrza o objętości równej objętości po-
mieszczenia.
Przykład
Szatnia ma wymiary: 15 m � 6m � 2,5 m i przeznaczona jest dla 100 pracowników. Objętość pomiesz-
czenia wynosi 225 m3 Zgodnie z ż 7 ust 3 załącznika nr 3 do Q 052 w tej szatni powinna być zapewnio-
na 4-krotna wymiana powietrza w ciągu godziny, czyli 225 m3 � 4 = 900 m3/godzinę.
Wentylacja grawitacyjna jest stosowana w budynkach przemysłowych, użyteczności publicznej,
szkołach, garażach, budynkach mieszkalnych itp. o wysokości do 25 m.
Do wentylacji naturalnej można jeszcze zaliczyć:
" infiltrację,
" eksfiltrację,
" przewietrzanie.
Infiltracja jest to zjawisko przenikania powietrza przez pory materiałów budowlanych oraz przez
szczeliny wokół otworów do pomieszczenia, wobec czego nie może ona być kontrolowana przez
użytkowników. Intensywność wymiany powietrza zależy od różnicy ciśnień między powietrzem
wewnątrz i na zewnątrz pomieszczenia.
Eksfiltracja w odróżnieniu od infiltracji polega na wypływie powietrza z po-mieszczenia przez
otwory i nieszczelności w przegrodach.
Przewietrzanie jest to wymiana powietrza wywołana przez otwieranie okien, względnie zapew-
niona przez specjalne otwory. Pozwala na przeprowadzenie w krótkim czasie dużej wymiany po-
wietrza. Przewietrzanie stosuje się, gdy po-wietrze zewnętrzne może być bezpośrednio wprowa-
dzone do pomieszczenia przez otwory okienne bez jego przygotowania (tj. ogrzania, chłodzenia lub
nawilżania).
Skrzydła okien, świetliki oraz nawietrzaki okienne, wykorzystywane do wietrzenia pomieszczeń
przeznaczonych na pobyt ludzi, powinny być zaopatrzone w urządzenia pozwalające na łatwe ich
otwieranie i regulowanie wielkości otwarcia z poziomu podłogi lub pomostu (także przez osoby
niepełnosprawne).
Wentylacja grawitacyjna powinna zapewnić stałą wymianę powietrza z każdego pomieszczenia
pracy. Aby wentylacja prawidłowo spełniała swoją rolę, należy z pomieszczenia wyprowadzić kanał
wentylacyjny ponad poziom dachu - powstanie wtedy efekt kominowy. Jeśli wymiary otworów na-
wiewanych ustalone są prawidłowo, to przy odpowiednio dużej różnicy temperatur powietrza we-
wnątrz i na zewnątrz pomieszczenia uzyskać można intensywną jego wymianę. Tego rodzaju wenty-
lowanie naturalne stosuje się w pomieszczeniach służby zdrowia. Każde takie pomieszczenie po-
winno mieć swój własny kanał wentylacyjny z wlotem pod sufitem i wylotem co najmniej 0,6 m po-
wyżej kalenicy dachu.
Zabrania się w nich stosowania kanałów zbiorczych, zarówno pionowych, jak i poziomych. Przekrój
kanałów i wlotów do nich (umieszczonych 30 cm pod poziomem sufitu powinien zapewniać wy-
mianę powietrza na godzinę co najmniej 1,5-krotną).
Wentylacja mechaniczna
Wentylacja mechaniczna jest wynikiem działania urządzeń mechanicznych lub strumieniowych,
wprawiających powietrze w ruch. Wykorzystując w ten sposób odpowiednio dużą różnicę ciśnienia
w sieci rozprowadzającej powietrze, niezależnie od czynników meteorologicznych, powietrze może
być poddane, przygotowaniu przed wprowadzeniem go do sieci (odpylenie, ogrzanie, chłodzenie,
nawilżanie, osuszanie) przez czerpnie powietrza. Czerpnie powietrza powinny być zlokalizowane w
sposób umożliwiający pobieranie powietrza niezanieczyszczonego (zanieczyszczone powietrze po-
winno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia przed wprowadzeniem go do
wentylowanych pomieszczeń).
W pomieszczeniach pracy, w zależności od potrzeb, można stosować wentylację ogólną, powodu-
jącą wymianę powietrza w całym pomieszczeniu, a także wentylację miejscową, polegającą na
wymianie powietrza w określonej przestrzeni w pomieszczeniu, w obrębie stanowiska pracy lub
34
urządzenia technologicznego. W pomieszczeniach pracy, w których jest możliwe niespodziewane
wydzielenie się dużych ilości substancji toksycznych lub niebezpiecznych, grożących wybuchem -
stosuje się wentylację awaryjną - pozwalającą w krótkim czasie obniżyć niebezpieczne stężenia
tych substancji.
WAŻNE: W pomieszczeniu, w którym jest zastosowana wentylacja mechaniczna lub kli-
matyzacja, nie można stosować wentylacji grawitacyjnej. Wymaganie to nie
dotyczy pomieszczeń z urządzeniami klimatyzacyjnymi niepobierającymi po-
wietrza zewnętrznego [Q 053].
Systemy wentylacji mechanicznej
Wentylacja wywiewna polega na wywiewaniu powietrza z pomieszczeń, dzięki czemu wskutek wy-
tworzonego podciśnienia powietrze zewnętrzne napływa drogą infiltracji przez nieszczelności z
zewnątrz lub z sąsiednich pomieszczeń. System ten znajduje zastosowanie w pomieszczeniach ra-
czej drugorzędnych lub wymagających niewielkiej wymiany powietrza, a więc w budynkach miesz-
kalnych, ustępach o małej ilości oczek, szatniach. W pomieszczeniach wymagających większych ilo-
ści powietrza stosowanie tylko mechanicznej wentylacji wywiewnej bez mechanicznej wentylacji
nawiewnej jest niedopuszczalne.
WAŻNE: W pomieszczeniach z paleniskami na paliwo stałe, płynne lub z urządzeniami
gazowymi pobierającymi powietrze do spalania z pomieszczenia i z grawita-
cyjnym odprowadzeniem spalin przewodem od urządzenia stosowanie mecha-
nicznej wentylacji wyciągowej jest zabronione [ż 150 ust 9 Q 053].
Wentylacja nawiewna polega na doprowadzeniu powietrza do pomieszczenia i wytworzeniu nad-
ciśnienia. Powietrze nawiewane musi być odpowiednio przy-gotowane (ogrzane w okresie zimy).
System ten stosuje się w pomieszczeniach, które z racji swego charakteru były zródłem poważnego
wychłodzenia, a więc stykającymi się z powietrzem zewnętrznym: hole, przedsionki teatrów, kin,
domów towarowych, pawilony wystawowe, a także w pomieszczeniach, w których wydzielające się
powietrze powodowałoby kondensację pary i niebezpieczne przeciągi. (Obecnie stosuje się przy
wejściach tak zwane kurtyny powietrzne - nawiew odpowiednio ogrzanego powietrza).
Wentylacja nawiewno-wywiewna jest podstawowym systemem wentylacji mechanicznej. Sposób
rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w pomieszczeniu decyduje o sposobie rozmieszczenia otwo-
rów nawiewnych i wywiewnych, czyli o doborze systemu wentylacji. Jako zasadę należy przyjąć, że
wybrany system po-winien zapewnić równomierny dopływ powietrza do strefy przebywania ludzi,
przy czym powinni się oni znajdować w strefie nawiewanego powietrza. Powietrze usuwane z po-
mieszczenia należy zasysać jak najbliżej miejsc, gdzie wydzielają się zanieczyszczenia.
Różne kierunki przepływu powietrza w pomieszczeniach przedstawiono na schematach. Należy je
traktować jako przykłady różnorodności rozwiązań, przy czym w praktyce stosowane są raczej sys-
temy będące kombinacją niżej wymienionych:
1. Nawiew i wywiew powietrza górą - odprowadzenie nadmiaru ciepła oraz gazów i par lżejszych
od powietrza.
35
2. Nawiew górą, wywiew dołem - odprowadzenie gazów i par zdecydowanie cięższych od powie-
trza lub zanieczyszczeń pyłowych.
3. Nawiew dołem, wywiew górą - odprowadzanie nadmiaru ciepła oraz gazów i par lżejszych od
powietrza.
Klimatyzacja
Jest to utrzymywanie odpowiednich warunków klimatycznych: ciśnienia, temperatury, wilgotności
oraz składu chemicznego powietrza - wolnego od zanieczyszczeń w zamkniętych pomieszczeniach.
Służą do tego specjalne urządzenia. Celem klimatyzacji jest zapewnienie właściwych warunków
higienicznych i dobrego samopoczucia.
Klimatyzację należy stosować w pomieszczeniach, w których ze względów użytkowych, higienicz-
nych, zdrowotnych lub technologicznych konieczne jest utrzymywanie odpowiednich parametrów
powietrza wewnętrznego określonych w przepisach odrębnych i w Polskiej Normie dotyczącej pa-
rametrów obliczeniowych powietrza wewnętrznego [Q 053].
Dla zapewnienia odpowiedniej wymiany powietrza w pomieszczeniach pracy i higienicznosanitar-
nych należy stosować minimalne wielkości określone w przepisach [Q 052] i [X 110],
Rodzaj pomieszczenia ilośd powietrza krotnośd wymian
Budynki użyteczności publicznej [X 110]
Pomieszczenia na stały i czasowy pobyt ludzi - z oknami
20 m3/osobę/godzinę
otwieranymi
Pomieszczenia na stały i czasowy pobyt ludzi - klimatyzowane
30 m3/osobę/godzinę
lub wentylowane o nieotwieranych oknach
Pomieszczenia higienicznosanitarne [Q 052]
Szatnie 4 - krotna
Szatnie (do 10 pracowników + otwierane okna) 2 - krotna
Umywalnie 2 - krotna
Natryski 5 - krotna
Jadalnie 2 - krotna
Pomieszczenie do wypoczynku 2 - krotna
Palarnie 10 - krotna
50 m3/godzinę na 1 miskę
Ustępy
ustępową
Podstawowe wymagania wymiany powietrza dla pomieszczeń pracy
W pomieszczeniach pracy powinna być zapewniona wymiana powietrza wynikająca z potrzeb
użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i
gazowych.
W pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, powinna
być zapewniona taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych do-
puszczalnych stężeń tych substancji.
Powietrze doprowadzane do pomieszczeń pracy z zewnątrz przy zastosowaniu klimatyzacji lub
wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji szkodliwych dla zdrowia.
Klimatyzacja lub wentylacja nie może powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania
pomieszczeń pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.
W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy zapewnić:
odpowiednią konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu nie-
dopuszczenia do awarii,
stosowanie środków mających na celu ograniczenie natężenia i rozprzestrzeniania się hałasu i
drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych,
W pomieszczeniach pracy, w których występuje wydzielanie się ciepła przez promieniowanie w
ilości przekraczającej na stanowiskach pracy:
36
należy stosować nawiewną wentylację miejscową. Parametry nawiewanego powietrza powinny
spełniać wymagania dla mikroklimatu gorącego, określone w przepisach w sprawie najwyższych
dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Urządzenia lub ich części, z których mogą wydzielać się szkodliwe gazy, pary lub pyły, powinny
być zhermetyzowane. W razie niemożliwości zhermetyzowania, urządzenia te powinny być wy-
posażone w miejscowe odciągi.
Wentylacja nie powinna powodować przeciągów, wyziębienia lub przegrzewania pomieszczeń
pracy. Nie dotyczy to wentylacji awaryjnej.
Strumień powietrza pochodzący z urządzeń wentylacji nawiewnej nie powinien być skierowany
bezpośrednio na stanowisko pracy.
Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70�C (343 K) przy
nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi stanowiska pracy i
45�C (318 K) - w pozostałych przypadkach.
W pomieszczeniach pracy, w których występują łatwo palne lub niebezpieczne pod względem
wybuchowym pyły, gazy lub pary, maksymalna temperatura nawiewanego powietrza powinna
być zgodna z przepisami w sprawie ochrony przeciwpożarowej.
Przy urządzeniach wentylacyjnych należy stosować środki zmniejszające natężenie i rozprze-
strzenianie się hałasu i drgań powodowanych pracą tych urządzeń.
Przy stosowaniu w pomieszczeniach pracy wentylacji mechanicznej z re-cyrkulacją powietrza
ilość świeżego powietrza nie powinna być mniejsza niż 10% ogólnej ilości wymienianego powie-
trza.
W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeń pracy przy stosowaniu recyrkulacji zanieczysz-
czenie czynnikami szkodliwymi dla zdrowia nie powinno przekraczać poziomu, przy którym su-
ma stosunków stężeń poszczególnych substancji do odpowiadających im wartości najwyższych
dopuszczalnych stężeń przekracza 0,3.
Recyrkulacja powietrza nie powinna być stosowana w pomieszczeniach pracy, w których wystę-
pują szkodliwe czynniki biologiczne, czynniki chemiczne stwarzające zagrożenia określone w
przepisach w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu
pracy czynników chemicznych, materiały wydzielające nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy albo
możliwe jest nagle zwiększenie stężenia niebezpiecznych substancji chemicznych, a także w
przestrzeniach zagrożonych wybuchem.
Powietrze do układu wentylacyjnego pobierane jest poprzez czerpnie powietrza, a zużyte wydalane
przez tak zwane wyrzutnie. Poniżej podano wymogi dotyczące czerpni i wyrzutni powietrza [ż 152
Q 053]:
Czerpnie i wyrzutnie powietrza na dachu budynku należy sytuować poza strefami zagrożenia
wybuchem, zachowując między nimi odległość nie mniejszą niż 10 m przy wyrzucie poziomym i
6 m przy wyrzucie pionowym, przy czym wyrzutnia powinna być usytuowana co najmniej 1 m
ponad czerpnią.
Dolna krawędz otworu wyrzutni z poziomym wylotem powietrza, usytuowanej na dachu budyn-
ku, powinna znajdować się co najmniej 0,4 m powyżej powierzchni, na której wyrzutnia jest za-
montowana, oraz 0,4 m powyżej linii łączącej najwyższe punkty wystających ponad dach części
budynku, znajdujących się w odległości do 10 m od wyrzutni, mierząc w rzucie poziomym.
Czerpnie powietrza w instalacjach wentylacji i klimatyzacji powinny być zabezpieczone przed
opadami atmosferycznymi i działaniem wiatru oraz być zlokalizowane w sposób umożliwiający
pobieranie w danych warunkach jak najczystszego i - w okresie letnim - najchłodniejszego po-
wietrza,
Czerpni powietrza nie należy lokalizować w miejscach, w których istnieje niebezpieczeństwo
napływu powietrza wywiewanego z wyrzutni oraz powietrza z rozpyloną wodą pochodzącą z
chłodni kominowej lub innych podobnych urządzeń.
Czerpnie powietrza sytuowane na poziomie terenu lub na ścianie dwóch naj-niższych kondygna-
cji nadziemnych budynku powinny znajdować się w od-ległości co najmniej 8 m w rzucie pozio-
mym od ulic i zgrupowania miejsc postojowych dla więcej niż 20 samochodów, miejsc groma-
dzenia odpadów stałych, wywiewek kanalizacyjnych oraz innych zródeł zanieczyszczenia powie-
trza. Odległość dolnej krawędzi otworu wlotowego czerpni od poziomu terenu powinna wynosić
co najmniej 2 m.
Czerpnie powietrza sytuowane na dachu budynku powinny być tak lokalizowane, aby dolna kra-
wędz otworu wlotowego znajdowała się co najmniej 0,4 m powyżej powierzchni, na której są
zamontowane, oraz aby została zachowana odległość co najmniej 6 m od wywiewek kanalizacyj-
37
nych, o Powietrze wywiewane z budynków lub pomieszczeń, zanieczyszczone w stopniu prze-
kraczającym wymagania określone w przepisach odrębnych, dotyczących dopuszczalnych rodza-
jów i ilości substancji zanieczyszczających powietrze zewnętrzne, powinno być oczyszczone
przed wprowadzeniem do atmosfery.
Wyrzutnie powietrza w instalacjach wentylacji i klimatyzacji powinny być zabezpieczone przed
opadami atmosferycznymi i działaniem wiatru oraz być zlokalizowane w miejscach umożliwiają-
cych odprowadzenie wywiewanego powietrza bez powodowania zagrożenia zdrowia użytkow-
ników budynku i ludzi w jego otoczeniu oraz wywierania szkodliwego wpływu na budynek.
Usytuowanie wyrzutni powietrza na poziomie terenu jest dopuszczalne tylko za zgodą i na wa-
runkach określonych przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego.
Dopuszcza się sytuowanie wyrzutni powietrza w ścianie budynku, pod warunkiem, że:
powietrze wywiewane nie zawiera uciążliwych zapachów oraz zanieczyszczeń szkodliwych
dla zdrowia,
przeciwległa ściana sąsiedniego budynku z oknami znajduje się w od-ległości co najmniej 10
m lub bez okien w odległości co najmniej 8 m,
okna znajdujące się w tej samej ścianie są oddalone w poziomie od wy-rzutni co najmniej 3 m,
a poniżej lub powyżej wyrzutni - co najmniej 2 m,
czerpnią powietrza, usytuowana w tej samej ścianie budynku, znajduje się poniżej lub na tym
samym poziomie co wyrzutnia, w odległości co naj-mniej 1,5 m.
Odległość wyrzutni dachowych, mierząc w rzucie poziomym, nie powinna być mniejsza niż 3 m
od:
krawędzi dachu, poniżej której znajdują się okna,
najbliższej krawędzi okna w połaci dachu,
najbliższej krawędzi okna w ścianie ponad dachem.
OGRZEWANIE POMIESZCZEC PRACY
W pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju wykonywanej
pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14�C (287 K),
chyba że względy technologiczne na to nie pozwalają, W pomieszczeniach pracy, w których jest wy-
konywana lekka praca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie może być niższa
niż 18�C (291 K).
Pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną emisją ciepła
w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem chłodnego powietrza z
zewnątrz.
Budynek, który ze względu na swoje przeznaczenie wymaga ogrzewania, powinien być wyposażony
w instalację ogrzewczą lub inne urządzenia ogrzewcze, niebędące piecami, trzonami kuchennymi
lub kominkami. Instalacje i urządzenia do ogrzewania budynku powinny mieć szczytową moc ciepl-
ną określoną zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi obliczania zapotrzebowania na ciepło po-
mieszczeń, a także obliczania oporu cieplnego i współczynnika przenikania ciepła przegród budow-
lanych Do obliczania szczytowej mocy cieplnej należy przyjmować temperatury obliczeniowe ze-
wnętrzne zgodnie z Polską Normą dotyczącą obliczeniowych temperatur zewnętrznych, a tempera-
tury obliczeniowe ogrzewanych pomieszczeń - zgodnie z poniższą tabelą [X 101]:
Temperatury
Przeznaczenie lub sposób Przykłady pomieszczeo
obliczeniowe*
- nieprzeznaczone na pobyt ludzi, magazyny bez stałej obsługi, garaże indy-
- przemysłowe - podczas działania ogrzewa- widualne, hale postojowe (bez remon-
+ 5�C
nia dyżurnego (jeżeli pozwalają na to tów), akumulatornie, maszynownie i
względy technologiczne) szyby dzwigów osobowych
- których nie występują zyski ciepła, a jedno- klatki schodowe w budynkach mieszkal-
razowy pobyt osób znajdujących się w ru- nych
chu i w okryciach zewnętrznych nie prze-
kracza 1 h
+ 8�C
- w których występują zyski ciepła od urzą- hale sprężarek, pompownie, kuznie, har-
dzeo technologicznych, oświetlenia itp., townie, wydziały obróbki cieplnej
przekraczające 25 W na 1 m3 kubatury po-
mieszczenia
38
- których nie występują zyski ciepła, przezna- magazyny i składy wymagające stałej
czone do stałego pobytu ludzi, znajdujących obsługi, hole wejściowe, poczekalnie przy
+ 12�C się w okryciach zewnętrznych lub wykonu- salach widowiskowych bez szatni
jących pracę fizyczną o wydatku energe-
tycznym powyżej 300 W
- w których występują zyski ciepła od urzą- hale pracy fizycznej o wydatku energe-
dzeo technologicznych, oświetlenia itp., tycznym po-wyżej 300 W, hale formierni,
+ 12�C wynoszące od 10 do 25 W na 1 m3 kubatury maszynownie chłodni, ładownie akumu-
pomieszczenia latorów, hale targowe, sklepy rybne i
mięsne
- w których nie występują zyski ciepła, prze- sale widowiskowe bez szatni, ustępy
znaczone na pobyt ludzi: w okryciach ze- publiczne, szatnie okryd zewnętrznych,
wnętrznych w pozycji siedzącej i stojącej, hale produkcyjne, sale gimnastyczne,
bez okryd zewnętrznych, znajdujących się w kuchnie indywidualne wyposażone w
ruchu lub wykonujących pracę fizyczną o paleniska węglowe
+ 16�C
wydatku energetycznym do 300 W
- w których występują zyski ciepła od urzą-
dzeo technologicznych, oświetlenia itp.
nieprzekraczające 10 W na 1 m3 kubatury
pomieszczenia
- przeznaczone na stały pobyt ludzi bez okryd pokoje mieszkalne, przedpokoje, kuchnie
zewnętrznych, niewykonujących w sposób indywidualne wyposażone w paleniska
+ 20�C
ciągły pracy fizycznej gazowe lub elektryczne, pokoje biurowe,
sale posiedzeo
- przeznaczone do rozbierania, łazienki, rozbieralnie - szatnie, umywal-
- przeznaczone na pobyt ludzi bez odzieży nie, natryskownie, hale pływalni, gabine-
+ 24�C ty lekarskie z rozbieraniem pacjentów,
sale niemowląt i sale dziecięce w żłob-
kach, sale operacyjne
* Dopuszcza się przyjmowanie innych temperatur obliczeniowych dla ogrzewanych pomieszczeo, niż jest to
określone w tabeli, jeżeli wynika to z wymagao technologicznych.
Określono także minimalną temperaturę w pomieszczeniach, w których odbywają się zajęcia w
szkołach publicznych i niepublicznych - co najmniej 18�C [Q 267],
W przypadku niemożności zapewnienia w salach lekcyjnych tej temperatury dyrektor szkoły zawie-
sza na czas oznaczony zajęcia szkolne po powiadomieniu organu prowadzącego szkołę.
Dyrektor szkoły (za zgodą organu prowadzącego szkołę) może również zawiesić na czas oznaczony
zajęcia szkolne, jeśli temperatura zewnętrzna mierzona o godz. 2100 w dwóch kolejnych dniach
poprzedzających zawieszenie zajęć wy-nosi -15�C lub jest niższa.
NORMY POMIESZCZEC PRACY
Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać spełnienie wymagań bezpieczeń-
stwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz
czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach.
UWAGA: " Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej
pracy powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz
co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (niezajętej przez urządzenia tech-
niczne, sprzęt itp.).
" Jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na każ-
dego z nich przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia, to wyso-
kość pomieszczenia może być zmniejszona do 2,5 m w świetle - jeżeli w pomiesz-
czeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia.
" W pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczą-
cym się w budynku mieszkalnym wysokość pomieszczenia może być obniżona do
2,5 m, jeśli przy wykonywanych pracach nie występują pyły lub substancje szko-
dliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dzwię-
39
ku w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach, a na jednego
pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia.
Minimalne warunki użytkowe, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia, w których mają przeby-
wać ludzie, przedstawia tabela:
Wolna po-
Minimalna
Lp. Rodzaj pomieszczenia wierzchnia na 1 Uwagi
wysokośd
pracownika
1. Pomieszczenie do pracy, nauki i 2m2 dla po- *ż 72 Q 053+
innych celów, w których nie wy- mieszczeo stałej Pomieszczenia w pkt 1 i 2, których
stępują czynniki uciążliwe lub pracy wysokośd powinna wynosid co naj-
szkodliwe dla zdrowia: mniej
" jeżeli przebywają w nich nie 2,5 m 3 m i 3,3 m, mogą byd obniżone do
więcej niż 4 osoby wysokości nie mniejszej niż 2,5 m w
" jeżeli przebywają w nich więcej 3,0 m wypadku zastosowania klimatyzacji,
niż 4 osoby pod warunkiem uzyskania zgody
" pomieszczenia na antresoli 2,2 m wojewódzkiego inspektora sanitar-
otwartej do większego pomiesz- nego
czenia
2. Pomieszczenia do pracy i innych 3,3 m 2 m2 dla po- *ż 72 Q 053+
celów, w których występują czyn- mieszczeo stałej
niki uciążliwe lub szkodliwe dla pracy
zdrowia
3. Pomieszczenia przeznaczone na 2,2 m 2 m2 *ż 72 Q 053+
stały pobyt ludzi, jak: dyżurki,
portiernie, kioski uliczne, a także
kioski usytuowane w halach dwor-
cowych, fabrycznych, wystawo-
wych, handlowych, jeżeli nie wy-
stępują czynniki szkodliwe dla
zdrowia
4. Pomieszczenia przeznaczone na *ż 72 Q 053+
czasowy pobyt ludzi:
jeżeli nie występują czynniki szko- 2,2 m
...
dliwe dla zdrowia
jeżeli występują czynniki szkodliwe 2,5 m
dla zdrowia
5. Galwanizernie 4,2 m 2 m2 [Q 385]
(wysokośd galwanizerni powsta- Odległośd górnych krawędzi wanien
łych przed 11.04.2002 r. określana galwanicznych od poziomu podłogi
jest przez odrębne przepisy) lub podestu powinna wynosid co
najmniej
0,8 m, ale nie przekraczad 1,1 m.
Szerokośd przejśd między wannami,
zespołami wanien galwanicznych lub
innymi urządzeniami stosowanymi w
galwanizerni nie powinna byd mniej-
sza niż:
- 1 m - jeżeli przejście służy wyłącznie
dla pracowników,
- 1,2 m - jeżeli wanny są obsługiwane
z jednej strony przejścia,
- 1,5 m - jeżeli wanny obsługiwane są
z obu stron przejścia
6. Spawalnie 3,75 m 2 m2 [Q 134]
Minimum 15 m3 wolnej objętości
pomieszczenia na każdego pracowni-
ka najliczniejszej zmiany.
40
Wolna po-
Minimalna
Lp. Rodzaj pomieszczenia wierzchnia na Uwagi
wysokośd
1 pracownika
7. Sprężarkownie 4 m 2 m2 *ż 3 Q 135+
Powierzchnia sprężarkowni powinna
byd taka, aby dookoła sprężarki (włą-
czając ogrodzenie i zabezpieczenie)
pozostawało wolne przejście minimum
1 m
- przy sprężarce lub 1,5 m między nimi i
innymi maszynami
- przy kilku sprężarkach.
Poniżej przedstawiono minimalne warunki użytkowe pomieszczeń pracy, jakie obowiązywały od
1946 do 2002 roku.
W latach 1946-1959 obowiązywało w tym zakresie rozporządzenie, w którym zostało określone,
że;
na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w danym pomieszczeniu powinno
przypadać minimum 10 m3 pojemności - łącznie z objętością stałych urządzeń technicznych,
maszyn, sprzętu itp.; minimum 2 m2 po-wierzchni podłogi - łącznie z powierzchnią zajętą przez
urządzenia techniczne, maszyny, sprzęty itp.; minimum 3 m wysokości pomieszczenia pracy,
wysokość pomieszczeń nieprzeznaczonych na stały pobyt pracowników - minimum 2,2 m.
W latach 1959-1966 obowiązywało w tym zakresie rozporządzenie, w którym minimalne wa-
runki użytkowe pomieszczeń zostały zwiększone, i tak:
na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach, pracy powinno
przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej po-
wierzchni podłogi niezajętej przez urządzenia techniczne, maszyny, sprzęt itp.,
wysokość pomieszczeń pracy powinna wynosić minimum 3,2 m,
wysokość galerii, pomostów, tuneli i innych miejsc przeznaczonych do stałego ruchu pracow-
ników - minimum 2,2 m.
W latach 1966-1980 obowiązywało rozporządzenie Ministra Budownictwa i Przemysłu Materia-
łów Budowlanych z dnia 11 czerwca 1966 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać obiekty budowlane budownictwa powszechnego (Dz.U. Nr 26, poz. 157) oraz zarządze-
nie Nr 130 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 29 czerwca 1966 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane budownictwa
powszechnego (Dziennik Budowlany Nr 10, poz. 44 z pózn. zm.), zgodnie z którymi pomieszczenia
przemysłowe winny spełniać następujące wymogi:
minimum 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia na osobę,
minimum 2 m2 wolnej powierzchni podłogi na osobę,
minimum 3,2 m wysokości.
Jednocześnie wprowadzono pojęcie pomieszczenia do pracy i wypoczynku (w którym przebywa lub
pracuje maksymalnie 4 osoby), gdzie wykonywane prace nie powodują wydzielania szkodliwych
gazów, pyłów, wyziewów, wilgoci, emisji dzwięków, drgań albo powstawania szkodliwych tempera-
tur - o następujących parametrach:
wysokość pomieszczenia - minimum 2,7 m,
powierzchnia na osobę - minimum 4 m2,
objętość na osobę - minimum 10 m3,
W latach 1980-1995 (do kwietnia) obowiązywało rozporządzenie Ministra Administracji, Gospo-
darki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980 r, w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki (Dz.U. Nr 17, poz. 62 z pózn. zm.). Zgodnie z tym rozporządze-
niem:
na każdego pracownika powinno przypadać 6 m2 powierzchni pomieszczenia,
wysokość pomieszczeń do pracy i innych celów, w których nie występują czynniki uciążliwe lub
szkodliwe dla zdrowia - minimum 3 m,
w przypadku występowania czynników szkodliwych - minimum 3,3 m,
41
wysokość pomieszczeń przeznaczonych na czasowy pobyt ludzi - minimum 2,5 m, wysokość 2,5
m w dyżurkach, portierniach, wartowniach, kantorach i podobnych pomieszczeniach biuro-
wych, przeznaczonych dla nie więcej niż 3 osób, pod warunkiem zwiększenia powierzchni przy
utrzymanej kubaturze (18 m3).
W latach 1995-2002 (do grudnia) obowiązywało rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzen-
nej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tj.: Dz.U. z 1999 r. Nr 15, poz. 140 z pózn. zm.,). Zgodnie z
tym rozporządzeniem:
" pomieszczenia do pracy, nauki i innych celów, w których nie występują czynniki uciążliwe lub
szkodliwe dla zdrowia:
jeżeli przebywają w nich nie więcej niż 4 osoby - 2,5 m,
jeżeli przebywają w nich więcej niż 4 osoby -3,0 m,
" pomieszczenia jak wyżej, lecz usytuowane na antresoli otwartej do większego pomieszczenia, je-
żeli nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia - 2,2 m,
" pomieszczenia do pracy i innych celów, w których występują czynniki uciążliwe lub szkodliwe
dla zdrowia - 3,3 m,
" pomieszczenia przeznaczone na stały pobyt ludzi, jak dyżurki, portiernie, kantory, kioski uliczne,
a także kioski usytuowane w halach dworcowych, fabrycznych, wystawowych, handlowych, jeże-
li nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia - 2,2 m,
" pomieszczenia przeznaczone na czasowy pobyt ludzi:
jeżeli nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia - 2,2 m,
jeżeli występują czynniki szkodliwe dla zdrowia - 2,5 m,
INNE WYMOGI DLA POMIESZCZEC PRACY
Okna
W pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczony w świetle
ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8, natomiast w innym po-
mieszczeniu, w którym oświetlenie naturalne jest wymagane ze względów na przeznaczenie - co
najmniej 1:12.
Okna w budynkach powyżej drugiej kondygnacji nadziemnej, a także okna na niższych kondy-
gnacjach, wychodzące na chodniki lub inne przejścia dla pieszych, powinny mieć skrzydła otwie-
rane do wewnątrz.
Dopuszcza się stosowanie okien otwieranych na zewnątrz, o poziomej osi obrotu i maksymalnym
wychyleniu skrzydła do 0,6 m, mierząc od lica ściany zewnętrznej, pod warunkiem zastosowania
w nich szyb zapewniających bezpieczeństwo użytkowania oraz umożliwienia ich mycia, konser-
wacji i naprawy od wewnątrz pomieszczeń lub z urządzeń technicznych instalowanych na ze-
wnątrz budynku.
W budynku na kondygnacjach położonych poniżej 25 m nad terenem odległość między górną
krawędzią wewnętrznego podokiennika a podłogą powinna wynosić co najmniej 0,85 m, z wy-
jątkiem przyziemia oraz ścianek podokiennych w logii, na tarasie lub galerii, gdzie nie podlega
ona ograniczeniom.
W budynku na kondygnacjach położonych powyżej 25 m nad terenem, między górną krawędzią
podokiennika a podłogą, należy zachować odległość co najmniej 1,1 m (z wyjątkiem okien wy-
chodzących na loggię, tarasy lub galerie).
Wysokość położenia podokiennika, określona powyżej, może być pomniejszona, pod warunkiem
zastosowania zabezpieczenia okna balustradą do wymaganej wysokości lub zastosowania w tej
części okna skrzydła nie otwieranego i szkła o podwyższonej wytrzymałości [ż 301 Q 053].
Okładzina szklana ścian zewnętrznych budynku wysokiego i wysokościowego powinna być wy-
konana ze szkła o podwyższonej wytrzymałości na uderzenia, tłukącego się na drobne, nieostre
odłamki.
Przeszklenie okien połaciowych, których krawędz jest usytuowana na wysokości ponad 3 m nad
poziomem podłogi, świetlików oraz dachów w budynkach użyteczności publicznej i zakładów
pracy, powinno być wykonane ze szkła lub innego materiału o podwyższonej wytrzymałości na
uderzenie [ż 304 Q 053].
W budynkach mieszkalnych, zamieszkania zbiorowego, oświaty, wychowania, zakładów opieki
zdrowotnej i opieki społecznej, a także w pomieszczeniach biurowych przeznaczonych na pobyt
ludzi, nie wyposażonych w wentylację mechaniczną lub klimatyzację, okna w celu okresowego
42
przewietrzania powinny mieć konstrukcję umożliwiającą otwieranie co najmniej 50% ich po-
wierzchni.
Okna w budynku wysokościowym, na kondygnacjach położonych powyżej 55 m nad terenem,
powinny mieć zabezpieczenia umożliwiające ich otwarcie tylko przez osoby mające upoważnie-
nia właściciela lub zarządcy budynku.
Okna w pomieszczeniach przewidzianych do korzystania przez osoby niepełnosprawne powinny
mieć urządzenia przeznaczone do ich otwierania, usytuowane nie wyżej niż 1,2 m nad poziomem
podłogi.
Drzwi w pomieszczeniach pracy
Położenie drzwi wejściowych do budynku oraz kształt i wymiary pomieszczeń wejściowych po-
winny umożliwiać dogodne warunki ruchu, w tym również osobom niepełnosprawnym.
Drzwi wejściowe do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych powinny mieć sze-
rokość w świetle co najmniej 0,9 m i wysokość 2 m. W przypadku zastosowania drzwi zewnętrz-
nych dwuskrzydłowych szerokość skrzydła głównego nie może być mniejsza niż 0,9 m.
W wejściach do budynku i ogólnodostępnych pomieszczeń użytkowych mogą być zastosowane
drzwi obrotowe lub wahadłowe, pod warunkiem usytuowania przy nich drzwi rozwieranych lub
rozsuwanych, przystosowanych do ruchu osób niepełnosprawnych i spełniających poniższe wa-
runki:
drzwi wieloskrzydłowe, stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia oraz na drodze
ewakuacyjnej, powinny mieć co najmniej jedno, nieblokowane skrzydło drzwiowe o szeroko-
ści nie mniejszej niż 0,9 m,
szerokość skrzydła drzwi wahadłowych, stanowiących wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia
oraz na drodze ewakuacyjnej, powinna wynosić co najmniej dla drzwi jednoskrzydłowych -
0,9 m, a dla drzwi dwuskrzydłowych - 0,6 m, przy czym oba skrzydła drzwi dwuskrzydłowych
muszą mieć tę samą szerokość,
zabrania się stosowania do celów ewakuacji drzwi obrotowych i podnoszonych,
drzwi rozsuwane mogą stanowić wyjścia na drogi ewakuacyjne, a także być stosowane na
drogach ewakuacyjnych, jeżeli są przeznaczone nie tylko do celów ewakuacji, a ich konstruk-
cja zapewnia:
1) otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości ich blokowania,
2) samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w razie pożaru lub awarii
drzwi;
w bramach i ścianach przesuwanych na drogach ewakuacyjnych powinny znajdować się
drzwi otwierane ręcznie albo w bezpośrednim sąsiedztwie tych bram i ścian powinny być
umieszczone i wyraznie oznakowane drzwi przeznaczone do celów ewakuacji,
drzwi, bramy i inne zamknięcia otworów o wymaganej klasie odporności ogniowej lub dy-
moszczelności powinny być zaopatrzone w urządzenia, zapewniające samoczynne zamykanie
otworu w razie pożaru. Należy też zapewnić możliwość ręcznego otwierania drzwi służących
do ewakuacji,
drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia, w którym może przebywać jedno-
cześnie więcej niż 300 osób, oraz drzwi na drodze ewakuacyjnej z tego pomieszczenia, po-
winny być wyposażone w urządzenia przeciwpaniczne.
Ustępy ogólnodostępne w budynkach użyteczności publicznej i zakładów pracy powinny mieć
wejścia z dróg komunikacji ogólnej i drzwi o szerokości co najmniej 0,9 m.
Ponadto powinny być spełnione następujące warunki [Q 052, Q 053]:
" wszystkie drzwi wewnętrzne powinny się otwierać w kierunku wejść ogólnych, a drzwi tych
wyjść na zewnątrz (szczególnie dotyczy wyjść ewakuacyjnych),
" dojścia do drzwi powinny być stale wolne,
" progi pomiędzy pomieszczeniami powinny być zniesione przez zrównanie z podłogą (chyba że
warunki techniczne wymagają ich zastosowania - w takim przypadku należy je oznaczyć na spo-
sób widoczny),
" wejścia do budynku z zewnątrz i pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi należy chronić
przed nadmiernym dopływem chłodnego powietrza przez zastosowanie przedsionka, kurtyny
powietrznej lub innych rozwiązań nie- utrudniających ruchu (wymagania te nie dotyczą dodat-
kowych wejść nieprzewidzianych do stałego użytkowania),
43
" skrzydła drzwiowe, wykonane z przezroczystych tafli, powinny być wykonane z materiału za-
pewniającego bezpieczeństwo użytkowników w wypadku stłuczenia oraz oznakowane w sposób
widoczny,
" drzwi rozsuwane muszą być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich wypadnięciu z pro-
wadnic,
" drzwi i bramy otwierające się do góry muszą być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich
przypadkowemu opadaniu,
" wrota bram powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich przypadkowemu za-
mknięciu,
" wahadłowe drzwi i bramy muszą być przezroczyste lub posiadać przezroczyste panele wykona-
ne z materiału odpornego na rozbicie lub ze szkła hartowanego oraz odpowiednio oznakowane-
go w widocznym miejscu.
WAŻNE: Pomieszczenia pracy, w których przebywają pracownicy, nie mogą być zamyka-
ne w sposób uniemożliwiający wyjście z pomieszczenia. Jeśli istnieją względy
wymagające zamykania pomieszczeń w czasie pracy przed osobami nieupo-
ważnionymi, należy stosować przy drzwiach zamki uniemożliwiające wejście z
zewnątrz, a jednocześnie umożliwiające wyjście z pomieszczenia bez użycia
klucza. W takiej sytuacji należy przewidzieć możliwość powiadamiania pra-
cowników znajdujących się w takich pomieszczeniach o niebezpieczeństwie
grożącym z zewnątrz.
W zakładach pracy gdzie stosowane są różne środki transportu, wymiary otworów drzwiowych
powinny pozwalać na swobodny przejazd środków transportowych oraz na przejście ludzi. Po-
między górną krawędzią środka transportu (lub pomiędzy głową kierowcy środka transportu,
jeśli głowa wystaje ponad górną krawędz środka transportu), powinien być zachowany prześwit
minimum 20 cm.
Podłogi w pomieszczeniach pracy
W pomieszczeniach oraz na drogach znajdujących się w obiektach budowlanych podłogi powin-
ny być stabilne, nieśliskie, niepylące i odporne na ścieranie oraz nacisk, a także powinny być
przystosowane do łatwego utrzymania w czystości.
W budynku produkcyjnym, magazynowym i użyteczności publicznej, w miejscach, w których
następuje zmiana poziomu podłogi, należy zastosować rozwiązania techniczne, plastyczne lub
inne sygnalizujące tę różnicę.
W budynku użyteczności publicznej pomieszczenie ogólnodostępne ze zróżnicowanym pozio-
mem podłóg powinno być przystosowane do ruchu osób niepełnosprawnych.
Jeżeli podłoga jest wykonana z materiału będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub jeżeli przy
wykonywaniu pracy występuje jej zamoczenie, w przejściach oraz w miejscach do stania i sie-
dzenia powinny znajdować się podesty izolujące od zimna lub wilgoci albo powinny być stoso-
wane inne środki izolujące. Podesty powinny być stabilne, wytrzymałe, zabezpieczające przed
poślizgiem i potknięciem oraz łatwe do utrzymania w czystości,
W pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe palnych par, pyłów lub
gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg powinny być wykonane z materiału niepowodującego
iskrzenia mechanicznego lub wyładowań elektrostatycznych,
Posadzka pralni, ubikacji, umywalni, kabiny natryskowej i ustępu powinna być zmywalna, niena-
siąkliwa i nieśliska, w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi w budynkach zakładu
opieki zdrowotnej, opieki społecznej, oświaty, wychowania i nauki poziom podłogi powinien
znajdować się co najmniej 0,3 m powyżej przyległego terenu,
Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu otaczającego terenu, z
wyjątkiem pomieszczeń pracy w garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych, pomieszczeń han-
dlowych, usługowych i gastronomicznych w ulicznych przejściach podziemnych, w podziemnych
stacjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hotelach, w obiektach zabytko-
wych oraz jeżeli wymaga tego rodzaj produkcji (w chłodniach, rozlewniach win itp.) pod warun-
kiem zachowania wymagań przepisów techniczno-budowlanych i po uzyskaniu zgody właściwe-
go wojewódzkiego inspektora sanitarnego i okręgowego inspektora pracy,
Pomieszczenia stałej pracy mogą się znajdować w suterenach lub piwnicach, pod warunkiem
zapewnienia oświetlenia dziennego oraz uzyskaniu zgody właściwego wojewódzkiego inspekto-
ra sanitarnego i okręgowego inspektora pracy.
44
Schody i pochylnie
Schody i pochylnie w budynkach i pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi powinny speł-
niać następujące warunki:
graniczne wymiary schodów stałych w budynkach produkcyjnych, magazynowo-składowych
oraz użyteczności publicznej:
a) minimalna szerokość użytkowa biegu:
dla budynków zakładów opieki zdrowotnej - 1,4 m,
dla budynków użyteczności publicznej - 1,2 m,
dla budynków produkcyjnych (zatrudniających ponad 10 osób) i magazynowo-
składowych - 1,2 m,
przy dojściu do maszyn i urządzeń - 0,6 m,
b) minimalna szerokość użytkowa spocznika:
dla budynków zakładów opieki zdrowotnej - 1,5 m,
dla budynków użyteczności publicznej - 1,5 m,
dla budynków produkcyjnych i magazynowo-składowych -1,5 m,
c) maksymalna wysokość stopni:
dla budynków zakładów opieki zdrowotnej - 0,15 m,
dla budynków użyteczności publicznej - 0,175 m,
dla budynków produkcyjnych i magazynowo-składowych - 0,175 m,
przy dojściu do maszyn i urządzeń - 0,2 m,
d) liczba stopni w jednym biegu schodów:
dla budynków zakładów opieki zdrowotnej - 14,
dla budynków użyteczności publicznej - 17,
dla budynków produkcyjnych i magazynowo-składowych - 17,
przy dojściu do maszyn i urządzeń - 18,
e) szerokość stopni stałych schodów wewnętrznych - 0,25-0,3 m,
nawierzchnia schodów i pochylni zewnętrznych i wewnętrznych, a także podłóg w pomieszcze-
niu przeznaczonym do ruchu ogólnego, powinna być wykonana z materiałów niepowodujących
niebezpieczeństwa poślizgu, maksymalne nachylenie pochylni związanych z budynkiem dla ru-
chu pieszego i dla osób niepełnosprawnych (wózki inwalidzkie) nie może przekraczać wielkości:
Usytuowanie pochylni
Wysokośd pochylni
na zewnątrz wewnątrz
do 0,15 m 15 15
do 0,5 m 8 10
ponad 0,5 m 6 8
przy czym pochylnie o długości ponad 9 m powinny być podzielone na krótsze odcinki, przy za-
stosowaniu spoczników poziomych o długości co najmniej 1,4 m,
pochylnie przeznaczone dla osób niepełnosprawnych powinny mieć szerokość płaszczyzny ru-
chu 1,2 m, krawężniki o wysokości co najmniej 0,07 m i obustronne poręcze umieszczone na wy-
sokości 0,75 i 0,9 m od płaszczyzny ruchu, przy czym odstęp między nimi powinien mieścić się w
granicach od 1 m do 1,1 m. Długość poziomej płaszczyzny ruchu na początku i na końcu pochylni
powinna wynosić co najmniej 1,5 m. Przestrzeń manewrowa na spoczniku związanym z pochyl-
nią przed wejściem do budynku powinna umożliwiać manewrowanie wózkiem inwalidzkim i
otwieranie drzwi oraz mieć wymiary co najmniej 1,5 x 1,5 m,
schody zewnętrzne i wewnętrzne w budynkach użyteczności publicznej powinny mieć balustra-
dy lub poręcze przyścienne, umożliwiające lewo- i prawostronne ich użytkowanie. Przy szeroko-
ści biegu schodów większej niż 4 m należy zastosować dodatkową balustradę,
w budynkach, w których przewiduje się przebywanie dzieci bez stałego nadzoru, balustrady po-
winny mieć rozwiązania uniemożliwiające wspinanie się na nie oraz zsuwanie się po poręczy [ż
298 ust. 3 Q 053],
do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych na różnych poziomach powinny prowadzić bez-
pieczne dojścia stałymi schodami lub pochylniami,
nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie powinny być śliskie, a w miejscach, w których
może występować zaleganie pyłów, ażurowe,
zamocowane na stałe drabiny lub klamry mogą być stosowane jako dojścia dodatkowe oprócz
schodów, a zamiast schodów - tylko w wyjątkowych przypadkach uzasadnionych względami
użytkowymi lub gdy nie ma technicznych możliwości ich zastosowania.
45
Ściany, stropy, dachy
Ściany, stropy i dachy budynków powinny szczelnie ochraniać pracowników od chłodu, gorąca, wia-
tru i opadów atmosferycznych (chyba że rodzaj produkcji na to nie pozwala, oraz powinny być za-
bezpieczone przed niszczącym działaniem czynników, związanych z wykonywaniem robót.
Ściany oddzielające pomieszczenie zagrożone wybuchem od innych pomieszczeń powinny być od-
porne na parcie o wartości 15 kN/m2 (15 kPa).
Ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia pra-
cowników lub pyły niebezpieczne pod względem wybuchowym, powinny mieć pokrycie ochronne,
zabezpieczające przed adsorpcją i gromadzeniem się pyłu oraz powinny być przystosowane do ła-
twego czyszczenia lub zmywania.
Dachy i tarasy, a także zagłębienia przy ścianach zewnętrznych budynku po-winny mieć odprowa-
dzenie wody opadowej do wyodrębnionej kanalizacji deszczowej lub kanalizacji ogólnospławnej.
Przezroczyste ściany działowe, znajdujące się w pomieszczeniach pracy, w pobliżu takich pomiesz-
czeń lub wzdłuż przejść - muszą być jednoznacznie oznakowane oraz wykonane z materiału odpor-
nego na rozbicie lub tak osłonięte, aby niemożliwe było zetknięcie się pracownika ze ścianą lub jego
zranienie w razie rozbicia ściany.
Jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanych robót lub rodzaj stosowanych urządzeń może zachodzić
niebezpieczeństwo wybuchu, stropy, dachy i ściany powinny być wykonane zgodnie z wymaganiami
bezpieczeństwa dla tego rodzaju robót lub znajdujących się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisami
techniczno-budowlanymi.
Na dachu o spadku ponad 10% powinny być zamocowane stałe uchwyty dla lin bezpieczeństwa lub
bariery ochronne nad dolną krawędzią dachu.
Nad pomieszczeniem zagrożonym wybuchem należy stosować lekki dach, wykonany z materiałów
niepalnych lub trudno zapalnych, o masie nieprzekraczającej 75 kg/m2 rzutu, licząc bez obciążeń od
elementów konstrukcji nośnej dachu, takich jak: podciągi, wiązary i belki. Przepis ten nie dotyczy
pomieszczenia, w którym łączna powierzchnia urządzeń odciążających (przeciwwybuchowych), jak
przepony, klapy oraz otwory oszklone szkłem zwykłym, jest większa niż 0,065 m2/m3 kubatury po-
mieszczenia.
Okładzina szklana ścian zewnętrznych budynku wysokiego i wysokościowego powinna być wyko-
nana ze szkła o podwyższonej wytrzymałości na uderzenia, tłukącego się na drobne, nieostre
odłamki.
W budynku produkcyjnym i magazynowym, w którym mogą wystąpić zmienne obciążenia użytkowe
stropów, schodów lub pomostów roboczych, należy w widocznym miejscu umieścić tablicę informa-
cyjną, określającą dopuszczalną wielkość obciążenia tych elementów [ż 307 Q 053],
WAŻNE: Obciążanie stropów ponad ich wytrzymałość jest zabronione.
Przykład
Po dokonaniu odpowiednich obliczeń przez uprawnionych projektantów określono Dopuszczalne Ob-
ciążenie Robocze (DOR] na 200 kg/m2. Należy na tabliczce lub na ścianie umieścić napis:
DOR 200 kg/m2
Jeżeli na stropach lub podpiwniczeniach przebiegają drogi transportowe, należy także określić ich
nośność.
46

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
WYMAGANIA BHP DOTYCZACE OBIEKTOW BUDOWLANYCH I TERENU ZAKLADU czesc II drogi
Wniosek o wydanie pozwolenia na użytkowanie obiektu budowlanego
Obiekty budowlane metra
28 w sprawie rozbiórek obiektów budowlanych wykonywanych metodą wybuchową
W6 Instalacje bezpieczenstwa w obiektach budowlanych
Metalowe pokrycia dachowe w ochronie odgromowej obiektów budowlanych
Zwody pionowe na dachach obiektów budowlanych
Wszczęcie z urzędu postępowania w przedmiocie nakazania rozbiórki obiektu budowlanego
Uziomy w ochronie odgromowej obiektów budowlanych
Podział obiektów budowlanych
Zagrożenie piorunowe wywołane przez różnice potencjałów w obiektach budowlanych
6 ROZ warunki tech obiektów budowlanych obronności Państ
Diagnostyka konstrukcyjna obiektów budowlanych
Berkowski, budownictwo przemysłowe, obiekty budowlane w oczyszczaniu ścieków
Ochrona przepięciowa w malych obiektach budowlanych K Wincencik

więcej podobnych podstron