CZASZKA  (od 7:15 w nagraniu na chomiku)
1. Czaszka to szkielet głowy. Można wyróżnić w niej mózgoczaszkę (neurocranium) i
twarzoczaszkę (twarz kostną), która spełnia rolę podporową dla narządów oddechowych i
pokarmowych tj. jamy nosowej i jamy ustnej.
2. W obrębie neurocranium jest 8 kości, zaś w obrębie twarzoczaszki jest 14 kości.
3. Kości neurocranium:
 CZOA
OWA znajdująca się najbardziej do przodu.
 CIEMIENIOWE (2 kości)
 SKRONIOWE (2 kości)  temporal bones
 POTYLICZNA  occiptal bone 1
 KLINOWA  sphenoid (1 kość)
 SITOWA  ethmoid bone (1 kość), której znaczna część tworzy twarzoczaszkę, jednak z
tego względu, że zamyka mózgoczaszkę jest zaliczana do kości mózgoczaszki.
Jest nasadzona na kość klinową, od boku są kości szczękowe.
Kość sitowa składa się z:
- poziomej blaszki sitowej z otworkami, ogranicza, która mózgoczaszkę w obrębie
przedniego dołu czaszki,
oraz pozostałych części, które "powinny należeć do twarzoczaszki" :
- blaszka pionowa tworząca część kostnej przegrody nosa, nie dochodzi ona aż do
podniebienia kostnego, lecz łączy się z lemieszem stanowiącym dolną część przegrody nosa.
- od blaszki sitowej zwisają ku dołowi 2 błędniki sitowe. Spełniają one rolę topograficzną,
tj. ograniczają największe jamy w obrębie twarzoczaszki: powierzchnia boczna stanowi
część powierzchni przyśrodkowej oczodołu, natomiast powierzchnia przyśrodkowa błędnika
sitowego stanowi ścianę boczną jamy nosowej. Od niej odchodzą 2 cienkie płytki kostne
nazywane małżowinami nosowymi (górna i środkowa).
W obrębie błędnika sitowego znajdują się otwory  komórki sitowe wypełnione
powietrzem. Dzieli się je na przednie, środkowe i tylne lub przednie i tylne  ten podział jest
częściej stosowany. Błędniki sitowe tworzą więc część zatok przynosowych.
4. Kości twarzoczaszki:
 A
ZOWE  lacrimal bones (2). Są umieszczone w przyśrodkowej ścianie oczodołu.
 NOSOWE  nasal bones (2)
 szczęka  MAXILLA (prawa i lewa, 2)
 JARZMOWE  zygomatic bone, (2). Tworzy częściowo twarz kostną i powierzchnię boczną
oczodołu.
 MAA
ŻOWINY NOSOWE DOLNE (2)  przyczepia się do kości szczękowej. Wystaje w
obrębie otworu gruszkowatego
 LEMIESZ  vomer (1), tworzy dolną część przegrody nosa
 ŻUCHWA  mandible (1), kość nieparzysta, składa się z trzonu i 2 gałęzi skierowanych ku
górze
 PODNIEBIENNE  palatine bones (2), tworzą tylną część podniebienia twardego,
oddzielone są od wyrostków podniebiennych szczęk szwem podniebiennym poprzecznym,
są połączone szwem podniebiennym pośrodkowym. Wyróżnia się blaszkę poziomą i blaszkę
pionową.
5. Czaszka ma kształt sześciościanu i zawiera ściany: przednią, tylną, dolną, górną, dwie boczne
ŚCIANA GÓRNA
Tworzy tzw. sklepienie czaszki.
Od przodu rozpoczyna się od łuków brwiowych, z tyłu kończy się na kresach karkowych górnych
znajdujących się prostopadle do wyniosłości potylicznej zewnętrznej. Bocznie sklepienie kończy
się na kresach skroniowych górnej i dolnej.
Z przodu tworzy ją łuska kości czołowej, w części środkowej kości ciemieniowe, z tyłu kość
potyliczna. Połączone są ze sobą za pomocą szwów, tj więzozrostów.
Wyróżniamy:
 szew wieńcowy (coronal suture) pomiędzy kością czołową a kośćmi ciemieniowymi,
 szew strzałkowy pomiędzy kośćmi ciemieniowymi,
 szew węgłowy z tyłu pomiędzy kośćmi ciemieniowymi a potyliczną.
W obrębie sklepienia wyróżniamy 3 punkty antropometryczne punkty charakterystyczne:
BREGMA  przy połączeniu szwu wieńcowego i strzałkowego
VERTEX  najwyższy punkt sklepienia w obrębie szwu strzałkowego, rozpoczynają się tam linie
pośrodkowe przednia i tylna ciała.
LAMBDA  przy połączeniu szwu strzałkowego i węgłowego.
ŚCIANA PRZEDNIA
Po obu jej stronach znajdują się oczodoły i otwór gruszkowaty stanowiący kostne obramowanie dla
jamy nosowej. W obrębie brzegu nadoczodołowego tworzonego przez kość czołową można
wyróżnić otwór nadoczodołowy, przechodzą przez niego naczynia i nerwy o tej samej nazwie.
Otwór czołowy jest położony przyśrodkowo od niego, czasem jest to tylko wcięcie, wgłębienie.
Przechodzą przez niego naczynia i nerwy o tej samej nazwie.
Brzeg podoczodołowy oczodołu stanowi dolne ograniczenie oczodołu. Jest zbudowany z kości
szczękowej i jarzmowej. Poniżej brzegu podoczodołowego po obu stronach czaszki znajdują się 2
duże otwory  otwory podoczodołowe, przechodzą przez niego naczynia i nerwy o tej samej
nazwie.
Po obu stronach czaszki znajdują się poniżej otworu gruszkowatego wyrostek zębodołowy szczęk,
są w nim zęby górne.
Poniżej jest żuchwa z wyrostkiem zębodołowym dolnym. Poniżej szeregu dolnego zębów są
otwory: bródkowy (mental foramen) dla naczyń i nerwów o tej samej nazwie. Przebiegają one w
kanale żuchwy i wtedy nazywają się nerwem i naczyniami zębodołowymi dolnymi.
ŚCIANA TYLNA
Ograniczona jest przez tylne części kości ciemieniowych i łuski kości potylicznych. W obrębie
łuski potylicznej wyróżniamy wyniosłość potyliczną zewnętrzną, od niej odchodzą kolejno od góry
kresy karkowe: najwyższa, górna, dolna
Czasami występują dodatkowe kości, np KOŚĆ INKÓW (najczęściej w populacji
południowoamerykańskiej) lub inne kości w obrębie szwu węgłowego. Przyczyną (oprócz
genetycznej) jest powstawanie dodatkowych ognisk kostnień.
ŚCIANY BOCZNE
Najbardziej charakterystyczną częścią jest łuk jarzmowy (zygomatic arch) powstały z połączenia
wyrostka skroniowego kości jarzmowej i wyrostka jarzmowego kości skroniowej. Połączenie
między nimi to zygomatic suture  więzozrost. Pod łukiem jarzmowym znajduje się dół skroniowy
przedłużający się w dół podskroniowy, jest on zasłonięty przez mięsień skroniowy (unosi i cofa
żuchwę do tyłu).
Dół żuchwowy posiada powierzchnię stawowa na połączeniu z wyrostkiem kłykciowym żuchwy,
występuje tam staw skroniowo  żuchwowy.
Do przodu występuje guzek stawowy skierowany ku dołowi.
Poniżej jest żuchwa, posiada gałąz
odchodzącą od trzonu, kończy się wyrostkiem dziobiastym i
kłykciowym, między nimi jest wcięcie żuchwy. Na powierzchni bocznej znajdują się jeszcze:
z przodu zarys oczodołu i otwór słuchowy zewnętrzny. Z oczodołem i otworem słuchowym
zewnętrznym związana jest płaszczyzna frankfurcka  Frankfurt plain  punktem znajdującym się z
przodu jest najniższy punkt brzegu podoczodołowego, natomiast punkt tylny to najwyższy punkt
przewodu słuchowego zewnętrznego. Jest ona równoległa do powierzchni ziemi. W taki sposób
można łatwo spowodować powtarzalność określania budowy czaszki. Jeżeli głowa byłaby
skierowana inaczej, ujawniłyby się na zdjęciu krawędzie co do których nie wiadomo byłoby czy są
zwykłymi strukturami czy patologicznymi.
Na powierzchni bocznej znajdują się 2 wystające wyrostki: z tyłu sutkowy (mastoid process) 
miejsce, do którego przyczepia się mięsień MOS, oraz wyrostek rylcowy.
Kresy skroniowe (temporal lines) - nie mają nic wspólnego z kością skroniową, są za to związane z
mięśniem skroniowym. Rozpoczynają się od wyrostka jarzmowego kości czołowej i na jego
bocznej powierzchni przechodzą w kresę skroniową rozgałęziającą się na kresę skroniowa górną i
dolną.
ŚCIANA DOLNA
Od przodu znajduje się podniebienie kostne składające się z 2 wyrostków podniebiennych kości
szczękowej i blaszek poziomych kości podniebiennych. Pomiędzy 2 blaszkami podniebiennymi
kości szczękowej lub jako kontynuacja 2 blaszkami poziomymi kości podniebiennych jest szew
podniebienny pośrodkowy, z tyłu zaś pomiędzy blaszkami podniebiennymi kości szczękowej a
blaszkami poziomymi kości podniebiennych jest szew podniebienny poprzeczny . W obrębie szwu
podniebiennego pośrodkowego znajduje się otwór przysieczny łączący jamę nosową z jamą ustną.
Przebiegają w nim gałązki tętnicy i żyły podniebiennej większej, oraz nerw nosowo 
podniebienny.
W tylnej części podniebienia twardego znajdują się otwory podniebienne większe (greater palatine
foramen), przez które przebiegają: tętnica podniebienna zstępująca, nerwy podniebienne i gałązki
nosowe tylne dolne odchodzące od zwoju skrzydłowo  podniebiennego, który leży w obrębie dołu
Skrzydłowo  podniebiennego. Tętnica podniebienna zstępująca odchodzi od tętnicy szczękowej,
która dociera w okolice zwoju skrzydłowo  podniebiennego. Te struktury przechodzą przez kanał
podniebienny większy.
Do tyłu od podniebienia twardego znajduje się przestrzeń przedzielona przez lemiesz, tj. otwór
końcowy jamy nosowej  nozdrza tylne. Ograniczony jest od boku przez blaszkę pionową kości
podniebiennej i wyrostki skrzydłowate kości klinowej. Te wyrostki mają blaszkę przyśrodkową i
boczną, pomiędzy nimi jest dół skrzydłowy.
Do tyłu są otwór owalny i otwór kolcowy.
Przez otwór owalny przechodzi nerw żuchwowy będący 3. gałęzią nerwu trójdzielnego, oraz nerw
skalisty mniejszy (najczęściej, nie zawsze) który jest nerwem małym ale ważnym bo zawiera
włókna przywspółczulne unerwiające śliniankę przyuszną i pochodzi od nerwu językowo 
gardłowego IX.
Przez otwór kolcowy przechodzą nerwy i naczynia kolcowe będące gałęziami oponowymi nerwu
żuchwowego, naczynia to oponowe środkowe od tętnicy szczękowej.
Do tyłu od kości klinowej rozpoczyna się kość potyliczna i kość skroniowa, tj jej część skalista
(piramida kości skroniowej). Pomiędzy trzonem kości klinowej częścią podstawną kości potylicznej
i piramidą kości skroniowej znajduje się otwór o nieregularnych brzegach, tj. otwór poszarpany. W
rzeczywistości nie jest on otworem, jest zamknięty przez chrząstkę.
Przez otwór poszarpany nie przechodzi nerw skalisty większy tj gałąz
nerwu twarzowego
zawierający włókna przywspółczulne unerwiający gruczoł łzowy, ale przechodzi. Rzecz polega na
tym, iż przechodzi on przez ten otwór w sposób poziomy ale nie wychodzi nim z czaszki. Nad
otworem przebiega tętnica szyjna wewnętrzna wchodząc do zatoki jamistej, zaś nerw przebiega
częściowo w chrząstce do kanału skrzydłowego u podstawy wyrostka skrzydłowatego.
Bocznie jest otwór tętnicy szyjnej (foramen caroticum), gdzie tętnica szyjna wewnętrzna wnika do
kanału tętniczego w obrębie części skalistej kości skroniowej i tam podąża do góry w kierunku
mózgowia rozgałęziając się na tętnicę mózgową przednią i środkową.
Ku tyłowi od tego otworu znajduje się otwór szyjny (nazywany też otworem żyły szyjnej)
ograniczony przez części boczne kości potylicznej i powierzchnię przyśrodkową piramidy kości
skroniowej. Składa się on z 2 części: przednio  przyśrodkowej mniejszej i tylno  bocznej większej
przedzielonych przez wyrostek śródszyjny. Przez otwór szyjny przechodzi nerw językowo 
gardłowy (IX) i zatoka skalista dolna przez przednio  przyśrodkową, zaś przez tylno - boczną nerw
błędny (X), nerw dodatkowy (XI) i żyła szyjna wewnętrzna wychodząca z tego otworu (do niego
dochodzi zatoka esowata) i tętnica oponowa tylna.
Największym otworem jest otwór wielki  foramen magnum. Ograniczony jest przez część
podstawną, części boczne i łuskę kości potylicznej. Przez niego przechodzi rdzeń przedłużony
wraz z oponami, na poziomie tego otworu staje się on rdzeniem kręgowym, nerw dodatkowy,
tętnice kręgowe i ich gałązki oponowe ze splotem żylnym podstawnym, tętnice rdzeniowe
unaczyniające rdzeń kręgowy i przedłużony. Nerw dodatkowy (XI) przechodzi przez otwór szyjny i
otwór wielki, gdyż składa się z 2 korzeni: rdzeniowego i czaszkowego. Korzeń rdzeniowy musi
wejść do czaszki aby połączyć się z korzeniem czaszkowym, wchodzi on do czaszki przez otwór
wielki, po połączeniu się z korzeniem czaszkowym wychodzi przez otwór szyjny.
Otwór rylcowo  sutkowy znajduje się pomiędzy wyrostkiem rylcowym i sutkowym. Z czaszki
wychodzi przez niego nerw twarzowy (VII), a wchodzi tętnica rylcowo  sutkowa.
Obok kłykcia potylicznego na kości potylicznej jest kanał nerwu podjęzykowego przez który
przechodzi nerw podjęzykowy XII.
Z tyłu kłykcia potylicznego znajduje się otwór kłykciowy przez który przechodzi żyła wypustowa
kłykciowa.
Do tyłu od wyrostka sutkowego znajduje się otwór sutkowy przez który wychodzi żyła wypustowa
sutkowa.
Dół żuchwowy (mandibular fossa) jest powierzchnią stawową dla wyrostka kłykciowego żuchwy,
stanowi powierzchnię górna dla stawu skroniowo - żuchwowego. Dół jest przedzielony poprzeczną
szczeliną skalisto  łuskową i skalisto  bębenkową, dzieli ona dół żuchwowy na część przednią i
tylną. Część tylna jest związana z częścią bębenkową kości skroniowej, która ogranicza przewód
słuchowy zewnętrzny, część przednia tworzy powierzchnię dla stawu skroniowo - żuchwowego
Wychodzi tam na zewnątrz czaszki jedna z gałęzi nerwu twarzowego  struna bębenkowa
zawierająca włókna przywspółczulne pochodzące od nerwu twarzowego, które unerwiają śliniankę
podżuchwową i podjęzykową,.
FINIS!!
ŚCIANA DOLNA, cd. wykładu I
Przez kanał przysieczny przechodzą żyła klinowo - podniebienna i nerw nosowo  podniebienny.
Biorą one początek w jamie nosowej.
W tylnej części podniebienia twardego znajdują się:
otwory podniebienne większe, które łączą się z kanałami podniebiennymi większymi. Przez otwory
podniebienne większe wychodzą: tętnica podniebienna zstępująca jako tętnica podniebienna
większa, nerwy podniebienne, gałęzie nosowe tylne dolne zwoju skrzydłowo - podniebiennego
położonego w dole skrzydłowo  podniebiennym
I. Czaszka noworodka - występują charakterystyczne różnice:
1. Kość czołowa i żuchwa są parzyste:
- w obrębie kości czołowej przebiega szew czołowy dzielący ją na 2 części,
- w obrębie żuchwy przebiega spojenie żuchwowe.
2. Podstawa czaszki jest GA
ADKA, nie zarysowują się żadne wyrostki skierowane ku dołowi, u
dorosłych zaś są 2 duże wyrostki:
- w części przedniej rylcowaty, ma on kształt dużej ości rybiej, początkowo składa się z
chrząstki, u której podstawy występuje kość, wraz z wiekiem kostnieje i powstaje do 3.5cm-
owy wyrostek skostniały. Dochodzą do niego: mięsień rylcowo - gardłowy, rylcowo 
podniebienny, i więzadło rylcowo  żuchwowe, które go kształtują.
- w części tylnej wyrostek sutkowy, w obrębie którego ma przyczep początkowy mięsień
mostkowo - obojczykowo  sutkowy.
Powierzchnia czaszki jest gładka gdyż wyrostki kształtują się po porodzie w okresie 2 - 3 lat.
Mięśnie przyczepiające się powodują wyciągniecie kości i w ten sposób powstają wyrostki.
3. Występują tzw. ciemiączka: przednie (większe) i tylne (mniejsze).
*Ciemiączko przednie położone jest na szczycie głowy w punkcie bregma, tylne jest z tyłu w
punkcie lambda. Ma kształt rombu, posiada 4 kąty utworzone przez szew czołowy z przodu,
wieńcowy po bokach i strzałkowy z tyłu. Jest pokryte łącznotkankową, włóknistą błoną,
mocną, sprężystą i wiotką. U noworodka przy dotyku czuć tętnienie naczyń znajdujących się
w mózgowiu. W sytuacji odwodnienia dochodzi do zapadnięcia ciemiączka i jest to ważny
objaw, gdyż jeżeli jeżeli dziecko ma biegunkę może się odwodnić w przeciągu kilku godzin.
Objaw ten sugeruje ze noworodek musi być nawodniony, najlepiej pod kroplówką.
*Ciemiączko tylne położone jest z tyłu głowy w punkcie lambda. Jest mniejsze, ma kształt
trójkąta, kąt przedni znajduje się przy połączeniu kości ciemieniowych przy zakończeniu
szwu strzałkowego, od tylu ograniczeniem jest szew węgłowy.
*Ciemiączka zrastają i są zastępowane kością: ciemiączko tylne kostnieje do 12 miesiąca po
porodzie, ciemiączko przednie które jest większe kostnieje dłużej, około półtora roku, 18
miesięcy.
*Ciemiączka maja znaczenie topograficzne w czasie porodu. Kanał rodny kobiety
(płaszczyzna wejścia) ma kształt owalny, wymiar prosty jest najmniejszy, poprzeczny
największy. Główka noworodka musi się ustawić poprzecznie, aby się zmieścić w
płaszczyz
nie wejścia.
Gdy szczyt głowy (vertex) jest punktem wiodącym przy normalnej budowie płodu i kobiety,
poród nie może się odbyć, bo wtedy obwód główki jest stosunkowo duży, około 32 cm i się
w otwór rodny nie zmieści. Przy porodzie główka ulega przygięciu: część przednia czaszki
zgina się do przodu, cześć tylna zgina się do dołu - punkt szczytu czaszki przesuwa się do
przodu, punkt położony najniżej (prowadzący) to ciemiączko tylne. Obwód głowy wtedy jest
zmniejszony wtedy do ok 28 cm nawet, wtedy poród jest możliwy.
Najgorsza sytuacja to gdy punktem prowadzącym jest ciemiączko większe, obwód jest wtedy
jeszcze większy. Należy zorientować się podczas porodu które ciemiączko znajduje się
najniżej. Można to poznać palpacyjnie po szwach. Jest dobrze gdy jest trójkąt, gdy są 4 szwy
lub wyczuwamy szew strzałkowy to jest z
le. Nie wykonuje się obecnie zdjęć
Rentgenowskich podczas porodu gdyż szkodzą dziecku.
II. Struktury na podstawie czaszki od środka.
Aby dostać się do środka czaszki odcinamy jej górną część, tzw. kalwarię (oczywiście u człowieka
nieżyjącego). Widać podstawę czaszki od środka neurocranium  powierzchnię górną podstawy
czaszki .Wyróżniamy 3 doły czaszkowe: przedni, środkowy i tylny. Dół tylny zawiera foramen
magnum.
1. Dół przedni znajduje się do przodu od brzegów tylnych skrzydeł mniejszych kości klinowej,
do tyłu od nich jest dół środkowy czaszki.
W obrębie dołu przedniego znajdują się:
*W części środkowej za tylną blaszką zatoki czołowej, za otworem ślepym GRZEBIEN KOGUCI,
wybrzuszenie skierowane do góry, które ma wysokość ok 1.5 cm, jest częścią kości sitowej,
podobnie jak blaszki sitowe kości sitowej znajdujące się po jego obu stronach (grzebień jest ich
częścią gdyż się z nimi zrasta). W obrębie blaszki sitowej kości sitowej przez szereg otworków
przechodzą tzw. nitki węchowe tworzące nerwy węchowe (I para nerwów czaszkowych), które
rozpoczynają się w jamie nosowej, przechodzą przez te otworki do mózgowia do opuszek
węchowych węchomózgowia obwodowego spoczywających na blaszce sitowej.
*Po obu stronach blaszki sitowej kości sitowej jest nieregularna powierzchnia - wyciski palczaste
formowane przez zakręty kory mózgu mające nieregularne kształty, są to odlewy kształtów płatów
czołowych. Uwypuklenia zaś to łęki mózgowe.
*W tylnej części dołu przedniego są skrzydła mniejsze kości klinowej kończące się 2 wyrostkami
pochyłymi przednimi.
*Przyśrodkowo od wyrostków pochyłych przednich znajduje się wgłębienie: bruzda skrzyżowania,
spoczywa na niej skrzyżowanie wzrokowe powstałe z połączenia dwóch nerwów wzrokowych.
*Po obu stronach bruzdy skrzyżowania są 2 kanały wzrokowe przez które przechodzi nerw
wzrokowy, tj 2 para nerwów czaszkowych i tętnica oczna.
2. Do tyłu od bruzdy skrzyżowania i wyrostków pochyłych przednich jest dół środkowy czaszki.
Jego granicą tylną jest brzeg górny części skalistej kości skroniowej, do tyłu od niego jest dół
tylny czaszki. Struktury w dole środkowym:
W części środkowej jest trzon kości klinowej posiadający 6 ścian.
*Od wewnątrz widać ścianę górną tworzącą siodełko tureckie składające się z:
**dołu przysadki, w którym położona jest przysadka mózgowa.
**Siodełko tureckie jest ograniczone przez 2 twory,
***z przodu mniejszy guzek siodła, po obu jego stronach leżą wyrostki pochyłe środkowe
***z tyłu większy, grzbiet siodła, po obu jego stronach leżą wyrostki pochyłe tylne.
*Po stronach bocznych trzonu kości klinowej znajdują się wgłębienia tworzące bruzdę dla tętnicy
szyjnej wewnętrznej. Wychodzi ona z kanału w obrębie części skalistej kości skroniowej. Tętnica
rozdziela się na tętnicę przednią mózgu i środkową mózgu.
*Otwór poszarpany. Posiada nierówne brzegi , nie jest prawdziwym otworem w czaszce, w
warunkach fizjologicznych znajduje się tam chrząstka i błona łącznotkankowa, w czaszce
zmacerowanej jest to miejsce puste.
Przez otwór poszarpany nie przechodzą żadne twory w obrębie przebiegu pionowego (górno 
dolnego), przebiegają tu twory poziomo, od przodu do tyłu, m.in, tętnica szyjna wewnętrzna, nerw
skalisty większy,
*Bocznie od otworu poszarpanego znajdują się 3 otwory:
 otwór okrągły w obrębie skrzydła większego kości klinowej , przechodzi przez niego 2. gałąz

nerwu trójdzielnego: nerw szczękowy.
 otwór owalny, przechodzi przez niego 3. gałąz
nerwu trójdzielnego, tj. nerw żuchwowy, oraz
skalisty mniejszy
 3. otwór w obrębie skrzydła większego kości klinowej to otwór kolcowy , przechodzą przez
niego naczynia i nerwy kolcowe gałąz
oponowa nerwu żuchwowego>.
*Dalej w obrębie dołu środkowego czaszki jest piramida kości skroniowej, z powierzchnią przednią,
tylną i dolną, granicą pomiędzy powierzchnią przednią i tylną jest brzeg górny i stanowi on
oddzielenie dołu środkowego od dołu tylnego.
**Na powierzchni przedniej piramidy kości skroniowej, występują rozwór i bruzda nerwu skalistego
większego, poniżej bruzda i rozwór nerwu skalistego mniejszego
Nerw skalisty większy to gałąz
nerwu twarzowego zawierająca włókna przywspółczulne ze
środka kości skroniowej (piramidy). Podąża kanałem nerwu skalistego większego w kierunku
otworu poszarpanego, przechodzi w obrębie tej chrząstki do przodu kierując się do kanału
skrzydłowego, tj. kanału na podstawie wyrostka skrzydłowatego gdzie łączy się z nerwem
skalistym głębokim zawierającym włókna współczulne odchodzące z przydanki tętnicy
szyjnej wewnętrznej, razem łącząc się tworzą nerw kanału skrzydłowego, ten nerw podążą w
kierunku dołu skrzydłowo podniebiennego do zwoju skrzydłowo  podniebiennego i tam się
kończy.
Nerw skalisty mniejszy posiada rozwór nieco niżej, jego kanał znajduje się również niżej,
kieruje się prostą droga do otworu owalnego, wychodzi z czaszki wraz z nerwem
żuchwowym przez otwór owalny. Nerw posiada włókna przywspółczulne, unerwiają one
śliniankę przyuszną. Nerw skalisty mniejszy jest to gałąz
nerwu językowo - gardłowego.
Odchodzi od nerwu językowo - gardłowego nie bezpośrednio, wcześniej jest jeszcze nerw
bębenkowy i splot bębenkowy.
**W obrębie brzegu górnego piramidy kości skroniowej jest zagłębienie - bruzda zatoki
skalistej górnej. Na szczycie piramidy znajduje się zagłębienie nazywane wyciskiem zwoju
trójdzielnego, ten zwój obwodowy wchodzi w skład nerwu trójdzielnego, nerw ten w 2/3 objętości
posiada włókna czuciowe, które biegną do obwodu w kierunku mózgowia.
**U podstawy brzegu tylnego piramidy (w obrębie dołu tylnego czaszki, już na kości potylicznej)
znajduje się bruzda zatoki skalistej dolnej, która uchodzi do otworu szyjnego złożonego z części
przyśrodkowej i bocznej lub przedniej i tylnej. Do części przyśrodkowej (mniejszej) uchodzi zatoka
skalista dolna i nerw językowo  gardłowy, tj. 9 para nerwów czaszkowych, oraz 10 i 11 para
nerwów czaszkowych i zatoka esowata / żyła szyjna wewnętrzna oraz tętnica oponowa tylna.
**Żyła szyjna wewnętrzna zaczyna się w obrębie otworu szyjnego, wchodzi do niego jako zatoka
esowata i w jego obrębie przechodzi w żyłę szyjną wewnętrzną i to przez nią jest zbierana główna
część krwi z wewnątrz czaszki. Bruzda zatoki esowatej kończy się w obrębie otworu szyjnego.
Zatoka esowata jest przedłużeniem zatoki poprzecznej odciskającej się na czaszce bruzdą zatoki
poprzecznej, która przechodzi w bruzdę zatoki esowatej kończąc się w obrębie otworu szyjnego.
Zatoka poprzeczna po obu stronach rozpoczyna się w obrębie tzw. wyniosłości czworobocznej (w
Feneisie jest krzyżowata przyp. red.) ukształtowanej przez: z boku 2 bruzdy zatoki poprzecznej, od
góry bruzdę zatoki strzałkowej górnej, od dołu grzebień potyliczny wewnętrzny łączący wyniosłość z
brzegiem tylnym otworu wielkiego. Na wewnętrznej powierzchni czaszki w obrębie dołu tylnego w
części centralnej znajduje się wyniosłość potyliczna wewnętrzna na tym samym poziomie jak
wyniosłość potyliczna zewnętrzna, która jest wyczuwalna przez skórę.
Na powierzchni tylnej pomiędzy kością klinowa a częścią podstawną kości potylicznej znajduje się
stok, na którym spoczywa pień mózgu, m.in. rdzeń przedłużony, który potem po przejściu przez
otwór tylny staje się rdzeniem kręgowym.
**Powierzchnia tylna piramidy kości skroniowej:
otwór słuchowy wewnętrzny prowadzący do przewodu słuchowego wewnętrznego, przechodzą
przez niego nerw twarzowy VII, przedsionkowo  ślimakowy VIII, oraz tętnica błędnikowa będąca
gałęzią tętnicy przedniej dolnej móżdżku, tworzy unaczynienie dla ucha wewnętrznego, konkretnie
dla błędnika błoniastego i towarzyszące jej żyły.
**Otwór poszarpany znajduje się przy połączeniu części skalistej kości skroniowej i kości klinowej,
wypełniony przez chrząstkę. Powyżej niego jest tętnica szyjna wewnętrzna, wytwarza ona kolano /
syfon zaginając się do góry, powyżej tego syfonu dzieli się na gałęzie końcowe: tętnicę przednia i
środkową mózgu. Przez chrząstkę przechodzi nerw skalisty większy w kierunku kanału
skrzydłowego łącząc się z nerwem skalisty głębokim.
 **Kanał skrzydłowy dochodzi do dołu skrzydłowo  podniebiennego, można go zobaczyć na naszych
preparatach :))))) jest u podstawy wyrostka skrzydłowatego, na czaszkach z plastiku go nie ma.
Położenie kanału skrzydłowego podstawa czaszki na poziomie dolnej części siodełka tureckiego, gdzie jest
podstawa wyrostka skrzydłowatego.
**Na powierzchni bocznej (sklepienie wewnętrzne) jest otwór ciemieniowy, przez niego przechodzi żyła
wypustowa ciemieniowa. Poza zasadniczym odpływem przez żyłę szyjną wewnętrzną krew może tez przez
żyły wypustowe. Jest tez bruzda tętnicza (arterial sulcus), tj. bruzda tętnicy oponowej środkowej.
III. Sklepienie czaszki od wewnątrz
*Powierzchnia dolna.
Kontynuacja bruzdy tętniczej. W części środkowej płaszczyz
nie pośrodkowej występuje bruzda zatoki
strzałkowej górnej biegnąca od wyniosłości potylicznej wewnętrznej poprzez grzebień czołowy do otworu
ślepego, gdzie dalej jest grzebień koguci.
IV. Punkty antropometryczne czaszki.
W obrębie czaszki - połączeń kości wyróżnia się charakterystyczne punkty topograficzne
(antropometryczne) czaszki, mające znaczenie w antropologii i pomiarach czaszek.
- Bregma  przy połączeniu szwu wieńcowego i strzałkowego
- Lambda  przy połączeniu szwu strzałkowego i węgłowego.
- Vertex - najwyższy punkt sklepienia w obrębie szwu strzałkowego, rozpoczynają się tam linie pośrodkowe
przednia i tylna ciała.
- Glabella  gładzizna  miejsce powyżej kości nosowych, między brwiami.
- Połączenie kości nosowych to nasion.
- Inion  wyniosłość potyliczna zewnętrzna
- Pterion  położony przy połączeniu kości czołowej ciemieniowej skroniowej i klinowej. Jest tam
ciemiączko boczne przednie. Można wyznaczyć u człowieka żywego  położenie powyżej 2 palców
znajdujących się równolegle z wyrostkiem (łukiem) jarzmowym i kciuk do tyłu od wyrostka jarzmowego
kości czołowej, przy przecięciu się tych palców  pterion.
Jest on ważny, gdyż kości czaszki tam są najcieńsze pod względem grubości, oraz przez to miejsce na
powierzchni wewnętrznej przebiega tętnica oponowa środkowa przednia gałąz
większa (na powierzchni
wewnętrznej była bruzda tętnicza), nawet przy niezbyt dużym urazie można spowodować uszkodzenie
tętnicy oponowej środkowej, powstanie KRWIAK NADTWARDÓWKOWY który będzie się
rozprzestrzeniał powodując wzrost ciśnienia śródczaszkowego, zostaną uciśnięte ważne dla życia ośrodki
mózgowia. Doprowadza to do śmierci w ciągu kilku, kilkunastu godzin. W razie uderzenia się w np.
krawężnik może pęknąć blaszka wewnętrzna uszkadzając tą tętnicę. Bóle glowy, utrata przytomności, jezeli
krwiak nie zotanie usunięty to następuje śmierć.
- Asterion  położony przy połączeniu kości skroniowej ciemieniowej i potylicznej. Jest tam ciemiączko
boczne tylnezostaniejeżeligłowy
V. Uszkodzenia czaszki
1. Klasyfikacja złamań twarzoczaszki wg Le Forta
Le Fort I: najlżejszy, dotyczy obu szczęk, pęknięcie powyżej wyrostków zębodołowych szczękowej, szczęka
zostaje oddzielona od kości tworzących górną część twarzy kostnej, może być naruszona ciągłość zatok
szczękowych, które mają dolną krawędz
tuż ponad wyrostkiem zębodołowym szczęki
Le Fort II: dotyczy kilku kości, uszkodzone zostają kości łzowe i oczodoły. Może mieć kształt piramidy
obejmującą także oczodoły, może dochodzić do problemów z jamą nosową, oraz tyczyć się też kości sitowej
i jarzmowych.
Przy Le Forcie typu III (najcięższym) następuje całkowite oddzielenie mózgoczaszki od trzewioczaszki w
obrębie podstawy czaszki. Musi przechodzić przez kości nosowe lub ich nasadę i kość sitową, która tworzy
zarówno jamę nosową jak i ograniczenie podstawy czaszki  przedniego dołu czaszki. Jeżeli również
uszkodzona jest podstawa czaszki to objawem jest wtedy utrata węchu jeżeli pacjent traci węch i
jednocześnie z nosa wypływa ciecz surowiczo - krwista, nastąpiło złamanie podstawy czaszki w kości
sitowej, uszkodzenie nerwów węchowych, wydostaje się płyn mózgowo rdzeniowy ponieważ uszkodzona
jest również kość skroniowa.
Te objawy mogą mieć konsekwencje gdyż nie można zrobić na ulicy Rentgena potwierdzającego złamanie
czaszki. trzeba zapobiec rozwojowi obrzęku mózgu. Złamania te mogą przebiegać w płaszczyznach
strzałkowych, lub u podstawy piramidy w sposób czołowy, mogą tez dotyczyć blaszki sitowej kości sitowej.
2. Urazy żuchwy są stosunkowo częste: dotyczą zarówno złamania trzonu, jeszcze częściej zdarzają
się odłamania gałęzi żuchwy oraz wyrostków znajdujących się na żuchwie.
3.Uszkodzenia mózgoczaszki:
- złamanie liniowe: ma kształt linii, 2 fragmenty złamania są przesunięte w linii wobec siebie,
- złamanie wgłobieniowe: kość się zapada, jest wgłobienie. Może powstać w wypadku uderzenia
maczugą. Dochodzi do rozfragmentowania na wiele małych kawałków - złamania rozdrobnione.
- złamanie przeciwległe: uraz następuje z jednej strony mózgoczaszki, w wyniku działania siły
przesunięcia następuje złamanie po przeciwległej stronie czaszki. Może występować złamanie typu
zielonej gałązki - jedna blaszka pozostaje niezmieniona, ale wewnętrzna ulega odkształceniu i np.
uszkadza tętnicę.
- złamanie podstawne  kość może powstać na swoim miejscu, ale powstaje krwiak. Najlepszym
sposobem zidentyfikowania złamania jest obmacywanie - badanie palpacyjne. Opukiwanie to dobra
metoda gdy jest uraz i mamy wątpliwości czy doszło do uszkodzenia kości czaszki.
VI. Nieprawidłowe rozmiary czaszki.
Wodogłowie (hydrocephalus) to zaburzenie odpływu płynu mózgowo - rdzeniowego powodujące
powiększenie od wewnątrz mózgowia i czaszki. Powoduje to upośledzenie umysłowe, gdyż
następuje konflikt między kośćmi czaszki a korą mózgową, nastąpi jej ucisk.
Mikrocefalia - mózgoczaszka mała, twarzoczaszka duża. Wtedy oczodoły są powiększone oraz nos
szczęka, ale to tylko pozorny efekt pomniejszenia mózgoczaszki. "Rzucają nam się w oczy jego
oczy". Może do tego dojść przy wcześniejszym zarośnięciu ciemiączka, bo czaszka może tylko do
tego czasu się szybko powiększać. gdy dojdzie do zarośnięcia więzozrostów ciemiączek to kości się
nie powiększają. Może być powodowane przez zaburzenia poziomu wapnia związane z
przytarczycami poprzez produkcję parathormonu.
VII. Zatoki przynosowe:
- czołowe do góry od nosa o kształcie piramidy
- kości sitowej do góry zawierające komórki sitowe przednie, środkowe i tylne lub przednie i tylne
- zatoka klinowa z tyłu
- zatoki szczękowe z boku
VIII. Kości czaszki - szczegółowo
KOŚĆ POTYLICZNA
Z kością klinową łączy ją chrząstkozrost klinowo  potyliczny. Na powierzchni górnej tworzy
stok, tam też w obrębie części bocznych kości potylicznych znajdują się uwypuklenia, tj. guzki
szyjne powyżej kanału nerwu podjęzykowego spoczywającym na kłykciu potylicznym. Na
powierzchni dolnej poniżej stoku znajduje się guzek szyjny (pewnie chodziło Profesorowi o guzek
gardłowy).
Części kości potylicznej:
- część podstawna
- 2 części boczne
- łuska potyliczna, w jej skład wchodzą:
*wyniosłość krzyżowa do której dochodzą: 2 bruzdy zatok poprzecznych, od góry bruzda zatoki
strzałkowej górnej, od dołu grzebień potyliczny wewnętrzny
*wyniosłość potyliczna wewnętrzna w części środkowej, do przodu od niej jest spływ zatok
uchodzą tam zatoki poprzeczne z boku i zatoka strzałkowa górna, od przodu jest zatoka prosta.
Powierzchnia zewnętrzna kości potylicznej:
w części podstawnej znajduje się guzek gardłowy  przyczepia się do niego więzadło podłużne
przednie kręgosłupa, które dalej przebiega na powierzchni przedniej trzonu kręgów.
KOŚĆ KLINOWA
*Składa się z trzonu w części środkowej, skrzydeł mniejszych, skrzydeł większych i wyrostków
skrzydłowych.
*Na powierzchni przedniej trzonu kości klinowej u podstawy wyrostków skrzydłowatych są 2 otwory -
kanały skrzydłowe. Przewodzą one nerw kanału skrzydłowego tj. nerw skalisty większy i nerw skalisty
głęboki i naczynia skrzydłowe.
*Wyrostek skrzydłowaty składa się z blaszki przyśrodkowej i blaszki bocznej, które tworzą na
powierzchni tylnej dół skrzydłowy, miedzy nimi jest wcięcie skrzydłowe i haczyk skrzydłowy.
*Powierzchnia górna trzonu: siodełko tureckie, do przodu od niego
**kanały wzrokowe w obrębie skrzydeł mniejszych kości klinowej i
**szczelina oczodołowa górna pomiędzy skrzydłem mniejszym i skrzydłem większym kości klinowej,
przez którą przebiega 1. gałąz
nerwu trójdzielnego - nerw oczny, który dzieli się na oddzielne gałęzie:
nerw łzowy, nerw czołowy, nerw nosowo  rzęskowy. Oprócz tego przez szczelinę oczodołową górną
przebiegają: nerw okoruchowy (III), nerw bloczkowy (IV), nerw odwodzący (VI), włókna współczulne,
które biorą udział w tworzeniu splotu rzęskowego, oraz naczynia: żyła oczna górna, gałąz
górna żyły
ocznej dolnej.
Poniżej jest otwór okrągły. Od tyłu jest kanał skrzydłowy, patrząc na dolną powierzchnię czaszki należy
się zagłębić aby go zidentyfikować. Od strony tylnej jest otwór poszarpany.
*Przednia ściana kości klinowej: dół skrzydłowo  podniebienny.
*PODNIEBIENIE I NOZDRZA TYLNE
x Od strony tylnej podniebienia kostnego mamy widoczne tzw. nozdrza tylne, które są ograniczone: - od
dołu przez kość podniebienną,
- od strony przyśrodkowej przez lemiesz tworzący tylna górną część kostnej przegrody nosa,
- od strony bocznej jest blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego kości klinowej,
- do przodu od niej znajduje się blaszka pionowa kości podniebiennej stanowiąca boczne ograniczenie
nozdrzy tylnych.
x Kość podniebienna zbudowana z blaszki poziomej i pionowej jest tak, że blaszki poziome łącza się ze
sobą tworząc tylną część szwu podniebiennego pośrodkowego  rozpoczyna on się kanałem
przysiecznym. Podniebienie przecina szew podniebienny poprzeczny, do tyłu od niego są otwory
podniebienne większe, przez które przebiega tętnica podniebienna zstępująca, nerwy podniebienne,
gałęzie nosowe tylne dolne ze zwoju skrzydłowo  podniebiennego, od tyłu zaś są otwory podniebienne
mniejsze.
x Od strony dolnej w obrębie powierzchni dolnej trzonu kości klinowej znajduje się grzebień klinowy.
Może u człowieka występować więzadło łączące brzeg wewnętrzny otworu owalnego z grzebieniem
podskroniowym i wtedy więzadło może kostnieć tworząc otwór skroniowo - policzkowy i wtedy
utrudniony jest dostęp do otworu owalnego jeżeli chcielibyśmy wykonać znieczulenie nerwu
żuchwowego. Znieczulenie żuchwowe można wtedy dokonać przez wstrzykniecie substancji do kanału
żuchwy poprzez jamę ustną, lub w okolicę otworu owalnego, co jest bardziej ryzykowne ale daje lepsze
efekty.
KOŚĆ CZOA
OWA
Jej części to: łuska czołowa, brzeg nadoczodołowy, wyrostek jarzmowy od którego odchodzi kość
jarzmowa, poniżej są części parzyste oczodołowe, w których wyróżniamy m.in. wcięcie sitowe z boku,
od strony przyśrodkowej kołek bloczkowy, oraz dół gruczołu łzowego przez który zawija się mięsień
skośny oka górny. Część najbardziej przyśrodkowa, nieparzysta  część nosowa. Kości nosowe
przyczepiają się do brzegu nosowego, głębiej w stosunku do nich jest kolec nosowy.
Na powierzchni zewnętrznej kości czołowej wyróżniamy tzw guzy czołowe.
W części oczodołowej brzeg oczodołowy z wcięciem/otworem bloczkowym i wcięciem/otworem
czołowym dla naczyń i nerwów o tej samej nazwie.
KOŚĆ CIEMIENIOWA
Jest kością stosunkowo płaską. Wyróżniamy na niej powierzchnie: zewnętrzną i wewnętrzną i których
są brzegi łączące się z innymi kośćmi: potyliczny z kością potyliczną, łuskowy z kością skroniową
strzałkowy z kością ciemieniową, czołowy dla połączenia z kością czołową.
Wyróżniamy także kąty: czołowy, potyliczny, klinowy  pterion, sutkowy - asterion.
KOŚĆ SKRONIOWA
Składa się z 3 części:
 część łuskowa
 część skalista z wyrostkiem sutkowym
 część bębenkowa, najmniejsza
w czaszce człowieka dorosłego trudno oddzielić od siebie te części, są zaś wyraz
nie
widoczne w czaszce noworodka lub dziecka.
Część łuskowa:
*Ma powierzchnie: zewnętrzną - skroniową i wewnętrzną - mózgową.
^Jej brzegi: od przodu brzeg klinowy,od góry brzeg ciemieniowy i od tyłu brzeg potyliczny.
**Na powierzchni zewnętrznej (powierzchni skroniowej łuski kości skroniowej) zaznacza się bruzda, która
jest bruzdą tętnicy skroniowej powierzchownej, poza tym zaznacza sie wyrostek jarzmowy z guzkiem
stawowym, natomiast z tyłu znajduje sie bezposrednio od tego wyrostka dół żuchwowy, ktory nalezy do
łuski kosci skroniowej. Jest tam szczelina skalisto - łuskowa i skalisto  bebenkowa. Miedzy nimi znajuje
sie blaszka kostna o grubosci ok 0.5 mm. Przez szczelinę skalisto - bębenkową przebiega struna
bębenkowa, ktora zawiera włókna przywspółczulne, jest gałęzią nerwu twarzowego, unerwia sliniankę
podżuchwową i podjęzykową. Przez szczelinę przebiegają też: więzadło przednie młoteczka, tetnica
bębenkowa przednia pochodząca od tetnicy szczękowej, unaczynia jamę bębenkową która jest częścią ucha
środkowego i towarzyszące jej żyły.
**Powierzchnia mózgowa łuski kości skroniowej: bruzda tętnicza  bruzda tętnicy oponowej środkowej,
która rozpoczyna swój przebieg wewnatrz czaszki w punkcie pterion. Przebiega dalej w kierunku zatoki
strzałkowej górnej. Inne struktury widoczne na powierzchni mózgowej łuski kości skroniowej: wyciski
palczate i łęki mózgowe. Ksztaltują się w przebiegu zycia człowieka, powodowane sa naciskiem zakrętów
kory mózgowej na kość.
Część skalista kości skroniowej (piramida kości skroniowej):
*Posiada powierzchnie: przednią, tylną i dolną.
**Na powierzchni przedniej wyróżniamy rozwory nerwów: skalistego większego i skalistego mniejszego.
Nerw skalisty większy po wyjsciu z rozworu podąża w kierunku kanału skrzydłowego wczesniej
przechodząc ponad otworem poszarpanym. Nerw skalisty mniejszy przebiega bezpośrednio w kierunku
otworu owalnego, przez który wychodzi z czaszki. Zawiera on włókna przywspółczulne pochodzące od
nerwu językowo  gardłowego, unerwia śliniankę przyuszną.
**Powierzchnia tylna części skalistej/piramidy kości skroniowej: znajduje sie poza brzegiem górnym, można
na nim rozróżnić bruzdę zatoki skalistej górnej, bezpośrednio poniżej bruzdy znajduje się otwór słuchowy
wewnętrzny, przez który przebiegają 2 nerwy: nerw twarzowy (VII) łącznie ze swoją częścią czuciową 
nerwem pośrednim i nerw przedsionkowo  ślimakowy (VIII), oraz tętnica błędnikowa czyli gałąz
tętnicy
podstawnej powstałej z połączenia dwoch tetnic kregowych. Wchodząc przez otwór słuchowy wewnętrzny
tętnica błędnikowa dochodzi do błędnika błoniastego i unaczynia go. Wyróżniamy jeszcze dół podłukowy
bezpośrednio poniżej bruzdy zatoki skalistej górnej, oraz bocznie otwór zewnętrzny wodociągu
przedsionka, który zawiera przewód endolimfatyczny pochodzący z błędnika błoniastego.
Przewód słuchowy wewnętrzny kończy się dnem, które stanowi ścianę przyśrodkową, zawiera wiele
otworków dla włókien nerwowych. Dno przewodu słuchowego wewnętrznego ma część górną (pole górne)
i część dolną (pole dolne), przedzielone przez grzebień poprzeczny.
W polu górnym z przodu jest pole nerwu twarzowego  przechodzą tam włókna nerwu twarzowego, z tyłu
pole przedsionkowe górne, przechodzi tam część włókien nerwu przedsionkowo - ślimakowego, tj. części
przedsionkowej która prowadzi włókna z kanałów półkolistych przedniego i bocznego i łagiewki.
W polu dolnym z przodu znajduje się pole ślimaka, z tylu pole przedsionkowe dolne. W polu ślimaka
przechodzi część ślimakowa nerwu przedsionkowo  ślimakowego, w polu przedsionkowym dolnym są
nerwy unerwiające woreczek.
Niżej i najbardziej do tyłu znajduje się otwór pojedynczy, przez który przechodzą włókna pochodzące z
kanału półkolistego tylnego.
**Powierzchnia zewnętrzna: otwór sutkowy w obrębie części tylnej wyrostka sutkowego, przez który
wychodzi żyła wypustkowa sutkowa i gałąz
sutkowa tętnicy potylicznej, do przodu od wyrostka sutkowego
jest wyrostek rylcowaty, który formują 3 mięśnie: rylcowo - gnykowy, rylcowo - jezykowy i rylcowo -
gardłowy i 2 więzadła: wiezadlo rylcowo - zuchwowe odgrywające ważną rolę w stawie skroniowo 
żuchwowym i rylcowo - gnykowe. Wyrostek sutkowy i rylcowaty nie występują u dzieci aż do 2,3 r. ż.
**Powierzchnia dolna: wcięcie szyjne na kości potylicznej od strony kości skroniowej, tworzy ograniczenie
dla otworu szyjnego, do przodu od niego jest otwór zewnętrzny kanału tętnicy szyjnej, gdzie tętnica szyjna
zewnętrzna z szyi wchodzi poprzez kanał do części siodełka tureckiego gdzie jest bruzda tętnicza. Pomiędzy
dwoma tworami znajduje się zagłębienie  dołek skalisty dla zwoju nerwu jezykowo  gardłowego, jest tam
otworek: kanalik bębenkowy (otwór dolny kanalika bębenkowego). przyśrodkowo od niego znajduje się
otwór zewntetrzny kanalika ślimaka, który zawiera przewód przychłonkowy. W kanaliku bebenkowym
przebiega tętnica bebenkowa dolna od tętnicy gardłowej wstępującej, do przodu jest kanał mięśniowo 
trąbkowy, jego część kostna, składa się z 2 półkanałów: mięśnia okrążającego błonę bębenkową i półkanał
trąbki sluchowej, przegroda jest przegroda kostną, kontunuacją półkanału trąbki słuchowej jest część
chrzęstna trąbki słuch kierująca się do części nosowej gardła. W obrębie pólkanalu mięśnia okrąz bł bęb
Mięsien kieruje sie do jamy bebenkowej i rpzyczepia się w okolicy młoteczka, mający znaczenie przy
napinaniu oraz ochranianiu blony bębenkowej przed nadmiernymi wstrząsami, on powoduje tez zbliżenie
kosteczek słuchowych i ciche dz
więki mogą być lepiej słyszalne.
Z tyłu możemy wyróżnić otwór rylcowo  sutkowy pomiędzy wyrostkami rylcowatym i sutkowym dla
wyjścia nerwu twarzowego i tętnicy rylcowo  sutkowej (gałęzi t usz tylnej, t szyjnej zewn). Najbardziej z
tyłu wcięcie sutkowe i tam się przyczepia mięsień dwubrzuściowy tj. jeden z nadgnykowych. Przyśrodkowo
znajduje się bruzda tętnicy potylicznej.
Z trąbki łuchowej wychodzi chrząstka do części nosowej gardła, łączy część nosową gardła z jamą
bębenkową. Jest tam też otwór szyjny.
Część bębenkowa
*Składa się z tzw. pierścienia bębenkowego w kształcie rynienki. Posiada zakończenia: przednie (kolec
bebenkowy przedni - większy) i tylne (kolec bębenkowy tylny - mniejszy). Od góry wcięcie bębenkowe
jest zamknięte przez część łuskową kości skroniowej aby mógł powstać otwór słuchowy zewnętrzny.
*Część głębsza: przyczep błony bębenkowej.
Kośc skroniowa ma najbardziej skomplikowaną budowę z kości czaszki, gdyż znajduje się w niej
narząd słuchu i narząd równowagi (część ucha zewnętrznego, ucho środkowe i ucho wewnętrzne),
w tym: błona bębenkowa, trąbka słuchowa, naczynia związane z piramidą kości skroniowej:
tętnica i żyła szyjne wewnetrzne, nerwy twarzowy i 2 gałęzie jego wychodzące z piramidy kości
skroniowej: nerw skalisty większy z wychodzący powierzchni przedniej i struna bębenkowa
odchodząca od nerwu twarzowego tuż powyżej jego wyjścia z czaszki przez otwór rylcowo 
sutkowy wraca z powrotem do jamy bębenkowej i po przejściu przez jamę bębenkową wychodzi
przez szczelinę skalisto - bębenkową. Sam nerw twarzowy w obrębie kości skroniowej przebiega
w obrębie kanału nerwu twarzowego, wchodzi do kości skroniowej przez przewód słuchowy
wewnętrzny, przechodzi przez kanał nerwu twarzowego i wychodzi przez otwór rylcowo - sutkowy.
Kanał nerwu twarzowego zawiera zagięcie nazywane kolanem nerwu twarzowego, w jego okolicy
odchodzi nerw skalisty większy.
Wnętrze wyrostka sutkowego: Jest ono charakterystyczne, kość wytwarza duże przestrzenie, są to
komórki sutkowe, łączą sie z antrum - wiekszą przestrzenią , która łączy się z zachyłkiem
nadbębenkowym jamy bębenkowej. Ich budowa jest podobna do zatok przynosowych, ale
przestrzenie te są o wiele mniejsze. Nieraz ta okolica jest z
ródlem dolegliwości czy patologii, gdyż
stosunkowo często mogą sie tu umiejscawiać zmiany zapalne dotyczące dzieci, mogą one
towarzyszyć zapaleniu ucha środkowego, u noworodków może często dochodzić do zapalenia ucha
środkowego ze względu na odżywianie, (noworodek pije mleko, nie może siedzieć, musi być
karmiony w pozycji leżącej/półleżącej). Podczas połykania mleka może ono łatwo trafić do części
górnej gardła i przedostać się przez trąbkę słuchową do ucha środkowego i spowodować jego
zapalenie, które moze sie przenieść na komórki sutkowe i stanie się zapaleniem kości. Trudno to
zapalenie wyleczyć, gdyż dostęp antybiotyków jest trudny, moze dojść wtedy do zapalenia
długotrwałego, trudno uleczalnego. Jednym ze sposobów na wyleczenie jest ewakuacja zmian
ropnych w obrębie wyrostka sutkowego: należy naciąć ścianę kostną, łyżeczkuje się komórki
sutkowe i podaje miejscowy antybiotyk. "Nikt by sobie z nas będąc noworodkiem takich zabiegów
nie życzył."
KOŚĆ SITOWA
Składa się z blaszek: sitowej i pionowej i 2 błędników sitowych zawierające przestrzenie - komórki sitowe:
przednie, środkowe i tylne lub przednie i tylne, częściej stosuje się podział na przednie i tylne.
Od blaszki sitowej odchodzi grzebien koguci.
Blaszka pionowa kości sitowej stanowi część przegrody kostnej nosa. Jest nasadzona na kość czołową, a z
boku jest kość szczękowa.
Ściana boczna błędnika tworzy ścianę przyśrodkową oczodołu, ściana przyśrodkowa tworzy ścianę boczną
jamy nosową. Odchodzą od niej 2 małżowiny nosowe: górna i środkowa, małżowina nosowa dolna jest
oddzielną kością.
MAA
ŻOWINA NOSOWA DOLNA posiada powierzchnię przyśrodkową pokrytą błoną śluzową tworzącą
małżowinę oraz powierzchnię boczną, która się przyczepia do kości szczękowej, występuje tam grzebień
stanowiący połączenie z kością szczękową. Wyróżniamy jeszcze wyrostki: łzowy i klinowy.
KOŚĆ JARZMOWA
*Jest wyraz
nie widoczna na powierzchni bocznej czazki.
*Składa się z 3 części: trzonu i 2 wyrostków: czołowego i skroniowego.
*Możemy na niej wyróżnić 4 brzegi:
 przednio - górny (oczodołowy) tworzy ścianę boczną i dolną oczodołu,
 przednio - dolny (szczękowy) dla połączenia z kością szczękową,
 tylno - górny (klinowy) łączący się kością klinową,
 tylno - dolny (jarzmowy) łączący się też z kością szczękową.
*Powierzchnie: z boku boczna, od tyłu skroniowa, od przodu powierzchnia oczodołowa.
Każda z powierzchni zawiera otwór: jarzmowo  oczodołowy na powierzchni oczodołowej, jarzmowo 
twarzowy na powierzchni twarzowej, jarzmowo  skroniowy na powierzchni skroniowej. Przez otwory
przechodzą nerwy o tych samych nazwach, są to gałęzie nerwu jarzmowego.
SZCZ
KA
Posiada trzon i 4 wyrostki: jarzmowy, czołowy, zębodołowy i podniebienny skierowany do tyłu tworzący
podniebienie kostne. Na trzonie wyróżniamy 4 powierzchnie: przednia - policzkowa, tylna - podskroniowa,
górna - oczodołowa, przyśrodkowa - nosowa. Wyrostek oczodołowy i jarzmowy odchodzą na poziomie
powierzchni oczodołowej. Powierzchnia tylna - podskroniowa ogranicza bezpośrednio zatokę szczękową,
w jej obrębie jest szereg otworkow i kanalikow przez ktore przebiegaja naczynia i nerwy zebodołowe
górne tylne. Są to naczynia i nerwy dochodzące do zebów trzonowych. Zatoka szczękowa komunikuje się
z jamą nosową poprzez rozwór szczękowy, nie jest on normalnie widoczny. W tej okolicy wystepuja też
puszka sitowa i rozwór półksiężycowaty należące do KOŚCI SITOWEJ. Będąc przykryte błoną śluzową
wytwarzają zagłębienie zwane lejkiem sitowym gdzie uchodzą zatoki przynosowe: szczękowa, czołowa i
komórki sitowe przednie. Zatoki szczękowe mają kształty piramid z podstawą skierowaną do góry.
Część oczodołowa kończy się od przodu kolcem nosowym przednim.
Z wyrostkiem podniebiennym szczęki związany jest kanał przysieczny, przez ktory przechodzą naczynia
podniebienne wieksze i nerw nosowo - podniebienny.
KOŚĆ PODNIEBIENNA
W części tylnej jamy ustnej jest podniebienie twarde utworzone z blaszki poziomej i pionowej kości
podniebiennych i na ich granicy znajduje się kanał podniebienny wiekszy, przez który przechodzą:
tętnica podniebienna zstępująca, nerwy podniebienne i gałęzie nosowe tylne dolne od zwoju skrzydłowo -
podniebiennego.
*Części kości: blaszka pozioma, blaszka pionowa, oraz 3 wyrostki: piramidowy przy połączeniu blaszek,
blaszka pionowa na 2: ma oczodolowy i klinowy, pomiedzy nimi jest wcięcie klinowo - podniebienne
zamkniete przez kość klinową co tworzy otwór klinowo  podniebienny, przez który przechodzą
naczynia podniebienne (tętnica klinowo - podniebienna od tętnicy szczękowej) i gałęzie nosowe tylne
górne od zwoju skrzydłowo  podniebiennego. Na powierzchni przyśrodkowej zaznacza się kanał
podniebienny większy od strony kości podniebiennej. Na jego powierzchni bocznej przy polączeniu
powierzchni szczękowej znajduje sie grzebien małżowinowy, do którego przyczepia się małżowina
nosowa dolna, powyżej grzebień sitowy gdzie przyczepia się małżowina nosowa środkowa  część kości
sitowej.
ŻUCHWA
Składa się z 3 części: trzonu, oraz 2 gałęzi, posiada brzeg zębodołowy, brzeg dolny,
powierzchnię wewnętrzną, powierzchnię zewnętrzną
*Na zewnętrznej powierzchni żuchwy w części środkowej jest guzowatość bródkowa, gdzie
występuje zrost pomiędzy dwiema częściami żuchwy. Bocznie od tego zespolenia wyróżniamy fałd
bródkowy, powyżej którego są otwory bródkowe. W okolicy otworu bródkowego rozpoczyna się
kresa skośna, która przechodzi ku górze jako brzeg przedni gałęzi żuchwy, następnie przeduża się on
w wyrostek dziobiasty.
*Na powierzchni wewnętrznej trzonu w części środkowej zaznacza się wyniosłość  kolec
bródkowy, w jego obrębie wyróżniamy 2 pary guzków  górne i dolne. Do guzków górnych
przyczepiają się mięśnie bródkowo  językowe, zaś do guzków dolnych mięśnie bródkowo  gnykowe.
Bocznie od tego kolca znajdują się 2 zagłębienia  doły dwubrzuścowe dla przyczepu mięśnia
dwubrzuścowego. Rozpoczyna się tam kresa żuchwowo  gnykowa, która jest widoczna w przejściu
tronu żuchwy w gałąz
żuchwy, przyczepia się do niej mięsień żuchowo  gnykowy stanowiący
póz
niej przeponę jamy ustnej.
Powyżej i poniżej tej kresy są dołki: u góry dołek podjęzykowy  miejsce położenia ślinianki
podjęzykowej, zaś u dołu dołek podżuchwowy, jest on miejscem położenia ślinianki podżuchwowej.
Do tyłu i poniżej kresy żuchwowo  gnykowej znajduje się bruzda żuchwowo  gnykowa, która
rozpoczyna się u góry otworem żuchwowym. Przechodzą nim nerwy i naczynia zębodołowe dolne. Jest
to miejsce, gdzie można dokonywać znieczulenia zębów żuchwy (tylko po stronie otworu).
Wewnętrznej powierzchni gałęzi żuchwy, przykrytej błoną śluzową, nie widać ale można wyczuć
gdzie leży otwór żuchwy, dotykając naczyń palcem wyczujemy wypukość  języczek żuchwy.
Znieczulone będziemy mieli wszystkie zęby poza siekaczami. Jeżeli znieczulenie wstrzykniemy od
zewnątrz w okolicy otworu żuchwowego - zeby będą dobrze znieczulone.
W bruz
dzie żuchowo  gnykowej przebiega gałąz
bródkowo  gnykowa tętnicy zebodołowej dolnej i
nerw bródkowo  gnykowy.
*Gałąz
rozpoczyna się od trzonu kątem żuchwy. W okolicy kąta żuchwy znajdują się: od
wewnątrz guzowatość skrzydłowa, do której przyczepia się miesień skrzydłowy przyśrodkowy, od
zewnątrz jest guzowatość żwaczowa, do której przyczepia się mięsień żwacz.
Gałąz
żuchwy kończy się 2 wyrostkami: z przodu dziobiastym gdzie przyczepia się mięsień
skroniowy, z tyłu kłykciowym który posiada szyjkę i głowę z powierzchnią stawową dla stawu
skroniowo - żuchwowego, między nimi jest wcięcie żuchwy.
*W obrębie brzegu zębodołowego znajdują się zębodoły, w których umieszczone są zęby
oddzielone od siebie przegrodami międzyzębodołowymi. Jeżeli jest kilka korzeni w zębie to między
nimi są przegrody międzykorzeniowe (kostne). Na powierzchni zewnętrznej siekaczy zaznaczają sie
wpukłości  łęki zębodołowe.
*Żuchwa może być przeciętna, lub nadmiernie rozwinięta i wystająca do przodu. Nieraz może być
to objawem akromegalii  nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu (poszerzenie kości kończyn,
palców, pogrubienie kości czaszki). Jeżeli sie rozwija u osób wieku młodym powstawać może
gigantyzm, jeżeli zaś u ludzi, u których dochodzi do zakończenia wzrostu  wtedy nasępuje
pogrubianie kości "objaw  czapka lub kapeusz który się nosi staje się w przeciągu roku, półtorej
za mały". Może być też niedorozwinięta żuchwa - micrognathia, połączona z nadmiernym
rozwojem języka, jest to objaw trudny do oceny. Żuchwa podlega zmianom w okresie życia - w
czasie porodu i u noworodka nie są wyksztacone brzegi zębodołowe i brak zębów, u dziecka gdy
pojawiają się zęby, częć zębodołowa jest dalej dosyć słabo rozwinięta w porównaniu z człowiekiem
dorosłym. W wieku starszym gdy zęby wypadają, znowu zaczyna zanikać część zębodołowa.
OCZODÓA

*Ma kształt zbliżony do stożka lub piramidy, której podstawa będzie znajdowała się na zewnątrz
(na obwodzie), szczyt w miejscu kanału wzrokowego.
*Ograniczenia: brzeg podoczodołowy utworzony ze szczęki (przyśrodkowo) i kości jarzmowej
(bocznie), które tworzą dolną ścianę oczodołu i brzeg nadoczodołowy utworzony tylko przez kość
czołową, ktora tworzy ścianę górną.
Przyśrodkowa ściana: najbardziej do przodu jest wyrostek czołowy szczęki, dalej kość łzowa i dalej
kośc sitowa  powierzchnia boczna błędnika sitowego, najbardziej do tyłu fragment kości klinowej
i skrzydła mniejszego z kanałem wzrokowym. Na ścianie przyśrodkowej w obrębie kości łzowej
rozpoczyna się kanał nosowo  łzowy, który kieruje się do dolnej części bocznej ściany jamy
nosowej. Nieco bardziej do tyłu pomiędzy kością czołową a sitową są: otwór sitowy przedni i tylny,
przechodzą przez nie naczynia i nerwy o tych samych nazwach.
Ściana boczna jest utworzona w części przedniej przez kość jarzmową, ku tyłowi są skrzydła
większe kości klinowej (powierzchnia oczodołowa).
*Pomiędzy ścianą boczną a tylną częścią ściany dolnej powstaje szczelina oczodołowa dolna
(inferior orbital fissure), przechodzą przez nią nerw podoczodołowy i nerw jarzmowy, oddaje on
gałąz
dla otworu jarzmowo  oczodołowego, tj nerw jarzmowo  oczodołowy, oraz żyła oczna
dolna. Wystepuje tam bruzda podoczodołowa na kości szczękowej, w której przebiegają naczynia i
nerwy podoczodołowe, w pewnym miejscu się ona zagłębia w powierzchni dolnej, rozpoczyna się
tam kanał podoczodołowy, biegnie on do przodu kończąc się otworem podoczodołowym. Struktury
te wychodza na powierzchni przedniej czaszki.
*Szczelina oczodołowa górna powstaje pomiędzy skrzydłem mniejszym i skrzydłem większym
kości klinowej. Przechodzi nią gałąz
1. gałąz
nerwu trójdzielnego  nerw oczny, w obrębie
szczeliny oczodołowej górnej następuje podział jego na 3 gałęzie  nerw czołowy, nerw łzowy
podążający do gruczołu łzowego i nerw nosowo - rzęskowy, przez szczelinę przechodzą też: nerw
okoruchowy (III), nerw bloczkowy (IV), nerw odwodzący (VI) i żyła oczodołowa górna oraz gałąz

górna żyły oczodołowej dolnej.
*Z każdym oczodołem łączy się 9 struktur:
kanał wzrokowy
szczelina oczodołowa górna
szczelina oczodołowa dolna
otwór nadoczodołowy
otwór podoczodołowy
otwór sitowy przedni
otwór sitowy tylny
otwórz jarzmowo - oczodołowy
kanał nosowo - łzowy
Procesy patologiczne mogą przenosić się do oczodołu z: zatok szczękowych, zatok czołowch i
przedniego dołu czaszki, szczególnie poprzez kość sitową i komórki sitowe. Szczególne znaczenie ma
również obecność przysadki w środkowym dole czaszki, gdyż dosyć często ulega ona zmianom
patologicznym, czego powodem najczęściej sa gruczolaki. W związku z jej umiejscowieniem
(sąsiedztwo ze skrzyżowaniem wzrokowym i nerwami wzrokowymi, oraz oczodołem) może
dochodzic do przenoszenia zmian patologicznych. Guzy przysadki mogą objawiać się
zaburzeniami widzenia i uciskiem na oczodoły. Również w tej okolicy znajduje się zatoka jamista
po obu stronach siodełka tureckiego gdzie przebiega tętnica szyjna wewnętrzna oraz dół
skrzydłowo  podniebienny.
DÓA
SKRZYDA
OWO - PODNIEBIENNY
*Ograniczają go:
 od przodu: powierzchnia tylna trzonu szczęki,
 od góry: skrzydło większe i trzon kości klinowej,
 od tyłu: wyrostek skrzydłowaty kości klinowej,
 ograniczenie przyśrodkowe: blaszka pionowa kości podniebiennej,
*Od strony zewnętrznej występuje szczelina skrzydłowo - podniebienna łącząca się z dołem podskroniowym poniżej
brzegu podskroniowego  wysokośc przebiegu łuku jarzmowego. Nie można zobaczyć dołu skrzydłowo -
poniebiennego patrząc na powierzchnię boczną bez odcięcia łuku jarzmowego.
*Dół skrzydłowo - podniebienny zawiera:
zwój skrzydłowo - podniebienny  przywspółczulny, przyłączony do nerwu szczękowego  związany jest z włóknami
przywspólczulnymi odchodzącymi od nerwu twarzowego,
końcowe rozgałęzienia tętnicy szczękowej
*A
ączy się z nim szereg otworów i kanałów:
 otwór klinowo - podniebienny od strony przyśrodkowej z naczyniami klinowo - podniebiennymi i
nerwami nosowymi tylnymi górnymi
 szczelina oczodołowa dolna od tyłu
 otwór okrągły od góry z nerwem szczękowym i skalistym mniejszym,
 kanał skrzydłowy z naczyniami i nerwem kanału skrzydłowego
 kanał podniebienny większy ku dołowi w kierunku podniebienia twardego z tętnicą podniebienną
zstępującą od tętnicy środkowej, nerwami nosowo  podniebiennymi i gałęziami nosowymi tylnymi
dolnymi odchodzącymi od zwoju skrzydłowo  podniebiennego, zawierają one włókna
przywspółczulne oraz współczulne
 szczelina skrzydłowo  podniebienna, tj. przestrzeń, gdzie dochodzi tętnica szczękowa
 kanał podniebienno  pochwowy, przez który przechodzą: gałązki zwoju skrzydłowo 
podniebiennego, naczynia małe zatoki skrzydłowo - podniebiennej, znajduje się on w okolicy
lemiesza, przy jego części bocznej znajduje się wejście, dalej jest ograniczony przez blaszkę
klinową kości podniebiennej.
STAW SKRONIOWO  ŻUCHWOWY
*Jest utworzony przez 2 powierzchnie stawowe:
 od strony kości skroniowej jej część, która należy do łuski nazywana dołem żuchwowym
 od strony żuchwy wyrostek kłykciowy pokryty chrząstka stawową.
Pomiędzy 2 powierzchniami stawowymi znajduje sie płytka chrzęstna stanowiąca krążek stawowy, który
dzieli na 2 części jamę stawową tworząc niezależne 2 jamy. Powstaje staw skroniowo  chrzątkowy i
chrząstkowo  żuchwowy. Staw górny skroniowo - chrząstkowy jest większy, staw dolny chrząstkowo -
żuchwowy jest nieco mniejszy.
*Dół żuchwowy znajduje się u podstawy łuski kości skroniowej, jego powierzchnia jest ograniczona 2
tworami:
- z przodu guzek stawowy u podstawy odejścia wyrostka stawowego kości skroniowej,
- od tyłu szczelina skalisto  bębenkowa, tj.właściwa powierzchnia stawowa kości skroniowej.
*Staw sprawia możliwość:
- obniżania i unoszenia żuchwy (staw zawiasowy),
- wysuwania żuchwy do przodu i cofania do tyłu,
- ruchów na boki  tworzy to ruchy żucia, więc staw nazywamy stawem zawiasowo  obrotowym
zmodyfikowanym.
- poruszania się krążka stawowego, jeżeli żuchwa się obniża, krążek stawowy przesuwa się do przodu.
*Staw jest wzmocniony 3. więzadłami. Jest pokryty torebką stawową, na jej powierzchni bocznej jest
pogrubiała część - więzadło boczne, więzadło rylcowo  żuchwowe (pomiędzy szczytem wyrostka
rylcowatego a kątem żuchwy od strony przyśrodkowej) ale nie jest ono ważne, przypisuje mu się rolę
topograficzną  na zewnątz od niego przebiega tętnica szyjna zewnętrzna, do wewnątrz wkracza tętnica
szczękowa, znajduje się ona między żuchwą a więzadłem klinowo - żuchwowym. . Więzadło klinowo 
żuchwowe przebiega od kości klinowej do kąta żuchwy obejmujące bruzdę żuchwowo  gnykową.
*Z przodu znajduje się guzek stawowy blokujący szersze otwieranie ust. Wobec tego powstaje pytanie czy
otwór może być poszerzony, zdarza się to gdy wyrostek kłykciowy żuchwy znajdzie się do przodu od guzka
stawowego, wtedy dochodzi do dyslokacji żuchwy. W takiej sytuacji należy lekko puknąć w bok i do tyłu.
Jest to częsta przypadłość.
KOŚĆ GNYKOWA
Kość położona na szyi  kość ruchoma, nie łącząca się z żadną inną kością.
Można nią swobodnie ruszać, najważniejsze są jej ruchy do góry i do dołu (a jednocześnie
najtrudniej ją poruszyć w taki sposób), ważne podczas ruchów przełykania. Przy uniesieniu kości
gnykowej następuje uniesienie krtani. Związana jest z mięśniem nadgnykowym i podgnykowym.
Wyróżniamy w jej obrębie 4 elemtenty:
*z przodu trzon *ku tyłowi rogi większe *pomiędzy trzonem (u jego nasady) i rogami większymi
do góry odchodzą rogi mniejsze, u ludzi młodszych tkanka kostna jest w trzonie i rogach
większych, rogi mniejsze sa zbudowane zaś z chrząstki.
RODZAJE MI
ŚNI TWARZOCZASZKI
" Mięśnie poruszające żuchwą, tj. żuciowe. Jest ich 4.
" Mięśnie znajdujące się pod skórą twarzoczaszki  mimiczne,
" Mięśnie związane z narzadami wzroku i słuchu,
" Mięśnie należące do przewodu pokarmowego  jamy ustnej, podniebienia i gardła.
*Mamy 4 mięśnie żuciowe:
**Największy jest mięsień skroniowy  temporal(is) muscle. Jest nim wypełniony dół skroniowy.
Rozpoczyna się w obrębie dołu skroniowego, przyczep końcowy dochodzi do wyrostka
dziobiastego. Jego czynność polega na unoszeniu żuchwy do góry. Kierunek przebiegu włókien
mięśnia jest pionowy w obębie 2/3 przednich w 1/3 tylnej jest poziomy. Mięsień ma równiez
możliwość cofania wysuniętej żuchwy.
**Mięsień żwacz  przyczepia się do u dołu do guzowatości żwaczowej na powierzchni
zewnętrznej kąta żuchwy, u góry przyczepia się do łuku jarzmowego, część powierzchowna do
wyrostka skroniowego kości jarzmowej, część głębsza do wyrostka jarzmowego kości skroniowej.
Mięsień unosi żuchwę do góry, może zmieniac jej położenie na boki pod wpływem części
powierzchownej i głębokiej.
**Głębiej leżą mięśnie skrzydłowe: boczny u góry, przyśrodkowy położony niżej.
***Mięsień skrzydłowy boczny zbudowany jest z 2 głów: górnej przebiegającej pomiędzy kością
klinową i krążkiem stawowym torebki stawowej, głowa dolna ma przyczep do tylnej powierzchni
trzonu szczęki i z tyłu do wyrostka kłykciowego żuchwy. Mięsień kurcząc się powoduje przesunięcie
żuchwy do przodu. Część górna mięśnia jest położona tak, że wpływa na położenie krążka w
stawie skroniowo  żuchwowym, przy opuszczeniu żuchwy napina się i pociąga krążek do przodu.
***Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy odchodzi od kąta żuchwy po stronie przyśrodkowej i
biegnie ku górze przyczepiając sie do kości klinowej. Może przesuwać żuchwę na bok po stronie,
po której działa.
Mięśnie żuciowe mają unerwienie od strony nerwu trójdzielnego V, gałęzie ruchowe od 3. gałęzi 
nerwu żuchwowego.
*Mięśnie wyrazowe  mimiczne.
Zaliczamy je do mięśni szkieletowych, chociaż nie przyczepiają się do punktów kostnych lecz do
skóry. Kurcząc się wywołują jej marszczenie, co wyraża pewne stany emocjonalne.
Dzielimy te mięśnie na:
 mięśnie sklepienia czaszki,
 mięśnie związane z oczodołami i nosem
 mięśnie związane ze szparą ustną.
Mięsień naczaszny
Składa się z 2 części: brzuśca czołowego i brzuśca potylicznego, pomiędzy nimi jest czepiec
ścięgnisty. Część potyliczna (słabsza) pociąga mięsien do tyłu, część czołowa pociąga mięsień do
góry i unosi brwi, wywołuje poprzeczne zmarszczki na czole. W całości mięsień wraz z czepcem i
skórą nosi nazwę SCALP (skin, connective tissue, aponeurosis, loose conective tissue, pericranium),
odpowiada to skalpowi indiańskiemu, (przycinano poprzecznie skórę z przodu, boku i tyłu, zostawala
goła kość powodująca krwiawienie i wstrząs bólowy w wyniku czego człowiek najczęściej umierał).
Czynność związana ze stanami emocjonalnymi:
 skurcz tego mięśnia wyraża zdziwienie gdy brwi zostaną uniesione do góry, szpara
powiekowa się poszerza, oczy stają się większe.
 strach i przerażenie.
 gdy mięsień kurczy się tylko trochę, unosi lekko brwi  stan zamyślenia "charakterystyczny
dla studentów".
Mięsnie związane z oczodołem:
Mięsień oczodołowy - orbitalis muscle, ,
składa się z części oczodołowej znajdującej się obwodowo, powiekowej w obrębie powiek i
łzowej, która jest przyśrodkowo w okolicy kości łzowej. W wyniku jego działania oczy zostają
zamknięte i się marszczą. Oznacza to ból lub (bardziej typowe) reakcja na silne oświetlenie, lub
jeżeli płaczemy, co powoduje wypływ łez worka spojówkowego.
Mięsień marszczący brwi położony głębiej, używany w sytuacji złości.
Mięsień podłużny znajdujący się u nasady nosa, gdy się kurczy tworzy poprzeczne fałdy u nasady
nosa. Powstają one w momencie niezadowolenia gdy jest to związane ze skurczem mięśnia
marszczącego brwi.
Mięśnie związane z nosem:
Mięsień nosowy unoszący wargę górną i skrzydełka nosa.
Mięśnie związane ze szparą ust
Mięsień okrężny ust  musculus orbicularis oris. Jego skurcz powoduje utworzenie dziubka.
Używany jest przy piciu, ssaniu, całowaniu, graniu na instrumentach dętych.
Mięsień policzkowy  musculus buccinator, jest umiejscowiony głębiej w stounku do mięśnia
żwacza. Używamy w dużym stopniu przy graniu na instrumentach dętych.
Pomiędzy mięśniem żwaczem a mięśniem policzkowym znajduje się poprzeczka tłuszczowa. W
zaleności od jej rozwinięcia twarz może być pociagła lub pulchna. Przebiega tam też przewód
ślinianki przyusznej okrążający mięsień żwacz, przebija mięsień policzkowy i uchodzi do jamy
ustnej.
Mięśnie związane ze szparą ust:
- z wargą górną:
Mięsień czworoboczny wargi górnej składający się z następujących mięśni: dz
wigacz wargi
górnej, dz
wigacz kąta ust, jarzmowy mniejszy i jarzmowy większy.
Mięsień śmiechowy
Związane one są z uczuciem radości, gdyż jeżeli się kurczą to warga górna ulega uniesieniu i widać
zęby górne. Taki obraz twarzy jest charakterystyczny dla śmiechu szczerego.
Śmiech nieszczery - mięśnie działają asymetrycznie i wtedy częściowo tylko zęby górne są
widoczne. Rodzajem śmiechu nieszczerego jest śmiech, w którym nie widać zębów - kurczy się
mięsień śmiechowy, jest to śmiech z zaciśniętymi ustami  uśmiech/śmiech dyplomaty.
Mięsień śmiechowy występuje w śmiechu dziecka który jest śmiechem szczerym i powoduje
występowanie dołeczków na twarzy dziecka.
- z wargą dolną:
Mięsień obniżacz wargi dolnej:
Mięsień bródkowy
Mięsień obniżacz kąta ust
Mięsień szeroki szyi
Obniżają wargę dolną i kąt ust, przy obniżeniu kąta ust po obu stronach jest to wyraz smutku. Gdy
widać zęby dolne, jest to charaktersytyczne dla stanu przerażenia. Przy stanie przerażenia działają
wszytkie grupy mięśniowe, tj występują poprzeczne fałdy na czole, łuki brwiowe są uniesione,
uniesienie wargi górnej, obniżenie kątów ust i wargi dolnej  widać zarówno zęby górne jak i
dolne.
Gdy skurczy nam sie mięsien bródkowy, powstaną nieregularne zagłębienia i warga dolna zotanie
wysunięta ku przodowi, Skurcz oznacza stan pogardy, lżejszy skurcz znieciepliwienie.
Mięśnie mimiczne są unerwiane przez nerw twarzowy.
NOS
*Ograniczenia nosa:
- wyrostek czołowy szczęki,
- kości nosowe
- chrząstki boczne nosa
- chrząstki skrzydłowe mniejsze
- chrząstki skrzydłowe większe
- grzbiet nosa - szczyt chrząstki skrzydłowej nosa
*Przegroda nosa:
-część kostna : blaszka pionowa kości sitowej, lemiesz
-część chrzęstna: chrząstka przegrody nosa
*Nozdrza przednie są chrzęstne, zaś tylne kostne
- część przednia - skórna, tylna - błoniasta
*Ograniczenia nozdrzy tylnych:
- od strony przyśrodkowej: lemiesz,
- od strony bocznej: blaszka pionowa kości podniebiennej, blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego
kości podniebiennej
- od dołu: blaszka pozioma kości podniebiennej
Jama nosowa posiada połączenie z oczodołem poprzez komórki sitowe.
Zmiany ropne mogą przebić się w kierunku oczodołu gdzie blaszka boczna błędnika sitowego jest
bardzo cienka i może tam nastąpić inwazja zapalenia.
Elementy kostne w jamie nosowej przykryte są błoną śluzową.
Jama nosowa dzieli się na 2 części: przedsionek nosa i jama nosowa właściwa. Przebiega od
progu nosa do nozdrzy tylnych.
- Przedsionek nosa jest pokryty skórą owłosioną a nie błoną śluzową.
- Jama nosowa właściwa:
*W obrębie jamy nosowej właściwej można wyróżnić groblę nosa do przodu od przewodu
nosowego środkowego, następnie przedsionek przewodu nosowego środkowego.
*Zupełnie z tyłu, gdzie przewody nosowe górny, środkowy i dolny łączą się wyróżniamy przewód
nosowo  gardłowy.
*Od strony przyśrodkowej znajduje się przegroda nosa. Pomiędzy przegrodą nosa a małżowinami
nosowymi znajduje się przestrzeń, tj. przewód nosowy wspólny.
*Błona śluzowa:
Część górna, mniejsza to jama nosowa węchowa, znajdują się tam receptory węchowe, spełniają
rolę 1. receptorów węchowych, są to 1. neurony drogi węchowej biegnącej do opuszki węchowej w
węchomózgowiu obwodowym należącym do kresomózgowia.
Pozostała część błony śluzowej jamy nosowej, dolno  przednia to okolica węchowa. Pokryta jest
nabłonkiem migawkowym, dzięki któremu cząsteczki kurzu są wydalane na zewnątrz. Jama
nosowa nawilża przepływające powietrze, ogrzewa je i oczyszcza.
UJŚCIA ZATOK PRZYNOSOWYCH
1. Z przewodem nosowym górnym łączy się zatoka klinowa i komórki sitowe tylne poprzez
zachyłek klinowo  sitowy
2. Do przewodu nosowego środkowego uchodzą: zatoka czołowa, zatoka szczękowa i komórki
sitowe przednie poprzez rozwór półksiężycowaty, w którym błona śluzowa przykrywająca
elementy kostne i wytwarza lejek sitowy gdzie zatoki przynosowe uchodzą do przewodu
środkowego. Powyżej jest puszka sitowa która jest uwypukleniem ściany przyśrodkowej błędnika
sitowego, w jej środku jest większa komórka sitowa.
3. Poniżej mamy przewód nosowy dolny i tam uchodzi tylko przewód nosowo  łzowy,
odprowadza on łzy z worka spojówkowego. A
zy wypływają w formie kropli i pojawia się katar. Ten
mechanizm zapewnia, ze jama nosowa może nawilżać przepływające przez nią powietrze.
Warstewka płynu jest przesuwana przez rzęski, zatoki są drożne. Jeżeli w ujściu nastąpi
zablokowanie przepływu, to dochodzi do gromadzenia się tego płynu i przeistoczenia go w płyn
zapalny  ropę.
*Istnieje możliwość zakażenia zatok przynosowych. Jeżeli zajdzie zatkanie przepływu powietrza i
skumuluje się tam płyn wysiękowy, to błona śluzowa ulega pogrubieniu i dostęp antybiotyków staje
się ograniczony, wyleczenie zatok może być problemem. Leczeniem jest punkcja zatoki,
wyciągnięcie ropy i wstrzyknięcie płynu z antybiotykiem.
Punkcję należy zrobić: jeżeli od zewnątrz, to z przewodu nosowego środkowego gdzie jest łatwo
wycelować w kierunku zatoki szczękowej, igłę kieruje się w kierunku rozworu półksiężycowatego.
Gorzej jeżeli dotyczy to zatoki czołowej, najtrudniej z zatoką klinową.
Zatoki są widoczne na zdjęciu radiologicznym  zdjęcia robi się aby ocenić ścianę tych zatok.
Wszystkie zatoki przynosowe: czołowe, szczękowe z podstawą piramidy przy brzegu dolnym
oczodołu, zatoki klinowe nie powinny być widoczne w otwartej jamie ustnej. Aby zrobić zdjęcie
radiologiczne zatokom klinowym rzutuje się je na podniebienie twarde, głowa pacjenta skierowana
ku tyłowi, żuchwa maksymalnie obniżona. Przyśrodkowo od zatok nosowych są komórki sitowe
tylne (zatoki sitowe).
UNACZYNIENIE JAMY NOSOWEJ
- Tętnica szyjna wewnętrzna i odchodząca od niej tętnica oczna, od niej odchodzą gałęzie sitowe,
- Tętnice sitowe przednia i tylna, unaczyniają górno  przednią część jamy nosowej.
Drugie z
ródło:
- Tętnica szyjna zewnętrzna, od niej tętnica szczękowa, od niej tętnica klinowo  podniebienna,
która rozgałęziając się tworzy unaczynienie dla tylno - dolnej części oczodołu.
W obrębie przegrody nosa dochodzi do licznych zespoleń. Z tętnicy klinowo - podniebiennej
powstają tętnice nosowe tylne boczne zaopatrujące boczną ścianę jamy nosowej.
Przegrodę nosa zaopatrują tętnice nosowe tylne przegrody (od t. klin. - podnieb.).
Mogą one zespalać się z gałęziami tętnicy sitowej przedniej. To miejsce tworzy POLE
KIESSELBACHA, dochodzi tam najczęściej do powstawania krwotoków nosowych. Najłatwiej
jest go wywołać dłubaniem w nosie.
W takiej sytuacji należy zatamować krwotok poprzez uciśnięcie tego pola poprzez uciśnięcie
skrzydełka nosa. Krwawienie z nosa może być związane z patologią ogólnoustrojową, np
nadciśnieniem. Krwotok może prowadzić do wykrwawienia, należy go zatrzymać poprzez nie
uciskanie, lecz poprzez tamponadę nosa  umieszczenie tamponów w okolicy nozdrzy przednich i
nozdrzy tylnych, nitki poprzez przewód nosowy dolny i umocowanie w nozdrzach przednich.
Wchodzi w grę podwiązanie naczyń, których gałęzie zaopatrują jamę nosową, tj: tętnicę klinowo -
podniebienną poprzez podwiązanie tętnicy szczękowej, można też podwiązać tętnicę szyjną
zewnętrzną co może powodować inne uboczne konsekwencje. Jeżeli to nie daje rezultatów to
należy pomyśleć o tętnicy ocznej, łatwo byłoby podwiązać tętnicę szyjną wewnętrzną ale ona
unaczynia 2/3 przednie mózgowia więc to odpada. Możnaby podwiązać mniejsze gałęzie sitowe, tj
tętnice sitowa przednią i tylną od strony oczodołu.
UNERWIENIE JAMY NOSOWEJ
Przednia część jamy nosowej jest zaopatrywana przez gałęzie nerwu sitowego przedniego od
nerwu nosowo - rzęskowego od nerwu ocznego od nerwu trójdzielnego (V).
Druga grupa związana z nerwem szczękowym i zwojem skrzydłowo  podniebiennym. Gałęzie
nosowe tylne zaopatrują tylną i dolną część jamy nosowej, największą gałęzią jest nerw nosowo
 podniebienny. Ten nerw wchodzi do kanału przysiecznego i przechodzi na powierzchnię dolną
przedniej części podniebienia kostnego. Innym takim nerwem jest nerw podniebienny większy ale
on zaopatruje podniebienie twarde, odchodzi od zwoju skrzydłowo  podniebiennego i
przechodzi przez kanał podniebienny większy.
W okolicy małżowiny nosowej górnej i środkowej mamy opuszkę węchową, gdzie tworzone są
nitki węchowe przechodzące przez blaszkę sitową kości sitowej.
GARDA
O
Bezpośrednio z jamą nosową od tyłu sąsiaduje gardło - pharynx, ma ono kształt podłużnej cewy
długości ok. 13 cm rozpoczynającej się sklepieniem gardła sąsiadującym z podstawą czaszki i
częścią podstawną kości potylicznej. Poniżej sąsiaduje z jamą ustną a jeszcze poniżej z krtanią.
Następnie gardło przebiega ku dołowi przechodząc w przełyk na wysokości CVI.
Gardło dzieli się na 3 części: nosowa, ustna i krtaniowa.
Część nosowa
Ograniczenia: nozdrza tylne, sklepienie gardła, od dołu podniebienie miękkie, które jest kontynuacją
podniebienia twardego, jest ono ruchome i może być ono unoszone, jeżeli jest uniesione stanowi praktyczne
odgraniczenie części nosowej od części ustnej gardła.
Znajduje się ona zaraz ku tyłowi od nozdrzy tylnych. Struktury, które można tam wyróżnić dotyczą ściany
bocznej:
Otwór - ujście gardłowe trąbki słuchowej, tj. miejsce, gdzie trąbka słuchowa dochodzi do gardła. Trąbka
słuchowa przechodzi przez kanał u podstawy części skalistej kości skroniowej  kanał mięśniowo 
trąbkowy, przez część trąbkową, który jest strukturą kostną a przedłużeniem jest chrzęstna. A
ączy jamę
bębenkową z częścią nosową gardła. To połączenie jest potrzebne nam do przepływu powietrza aby
wyrównywać ciśnienie wewnątrz jamy bębenkowej i na zewnątrz jamy bębenkowej, tj do wewnątrz i na
zewnątrz błony bębenkowej. Jeżeli ciśnienie jest dobre błona może drgać i swobodnie słyszymy. Jeżeli
ciśnienie będzie zaś niższe wewnątrz, to nastąpi wklęśnięcie błony bębenkowej, która rozciągnie się i będzie
bardziej napięta i niewielkie drgania które ją mogłyby poruszać nie będą jej poruszać. Cichych dz
więków nie
będziemy słyszeć tylko silniejsze. Ujście gardłowe trąbki słuchowej: z tyłu znajduje się wał trąbkowy, z
przodu znajduje się wał trąbkowo  podniebienny. Jest to twór szeroki, duży, w środku znajduje się
migdałek trąbkowy, który jest zbudowany z tkanki limfatycznej, w czasie infekcji może się on powiększać i
może dojść do zamknięcia ujścia gardłowego trąbki słuchowej, wał trąbkowy przedłuża się w fałd trąbkowo
 gardłowy.
Za wałem trąbkowym znajduje się między ujściem gardłowym trąbki słuchowej a tylną ścianą gardła
niewielkie zagłębienie, stanowiące zachyłek gardłowy.
Musimy pamiętać jeszcze o strukturze w sklepieniu gardła zbudowanej z tkanki limfoidalnej tworzącej
migdałek gardłowy.
Część ustna
Ograniczona od góry podniebieniem miękkim, od dołu sąsiaduje z częścią krtaniową, granicą między nimi
jest górna część nagłośni ale jest to nieprecyzyjne. O wiele prościej jest poprowadzić tą granicę na
wysokości kości gnykowej  linia pozioma przechodząca przez część górną nagłośni jest ograniczeniem.
Część ustna gardła posiada połączenie z jamą ustną, komunikacja następuje z gardzielą zaliczaną do jamy
ustnej przez cieśń gardzieli.
Tylny brzeg podniebienia miękkiego jest zakończony języczkiem, w środku znajduje się mięsień języczka
pokryty błoną śluzową. Zmiany położenia podniebienia powodują: mięsień naprężacz podniebienia
miękkiego biegnący od skrzydła większego kości klinowej do tzw. szwu gardła, mięsień robi łuk wokół
wyrostka skrzydłowatego i posiada unerwienie ze strony nerwu trójdzielnego z gałęzi nerwu żuchwowego,
oraz mięsień dz
wigacz podniebienia miękkiego położony do tyłu, rozpoczyna się na części skalistej kości
skroniowej bezpośrednio do przodu od otworu tętnicy szyjnej, kończy się na szwie, posiada unerwienie od
strony nerwu błędnego. Mięśnie te unoszą i napinają podniebienie miękkie.
Ściana boczna gardzieli - da się zauważyć dwa fałdy: podniebienno  językowy i podniebienno  gardłowy.
Pomiędzy nimi znajduje się migdałek podniebienny. Te 3 struktury tworzą łuk podniebienno  gardłowy i u
dzieci migdałek może dochodzić do podniebienia miękkiego.
Przy znacznie powiększonym migdałku gardłowym można zobaczyć jego dolną część oglądając przez jamę
ustną, wtedy utrudnia on oddychanie, zachodzi wtedy konieczność odsunięcia migdałka. Może dochodzić do
powiększenia migdałków podniebiennych. Dawniej stosunkowo często usuwano również migdałki
podniebienne u dzieci z częstymi zapaleniami gardła i wydawało się ze usunięcie spowoduje radykalne
wyleczenie. Dalsza obserwacja osób sprawiła że się okazało, że ta metoda sprawiała, że ośrodek zapalenia
przeniósł się do tchawicy, ewentualnie póz
niej do płuc i oskrzeli. Prowadziło to do rozwoju astmy
oskrzelowej. Jeżeli migdałki stają się ogniskiem zakażenia ropnego trzeba je usunąć niezależnie od
konsekwencji. Usuwa się go poprzez łyżeczkowanie, wyszarpnięcie. Można się spodziewać że może
nastąpić uszkodzenie naczyń.
Migdałki tworzą pierścień Waldeyera. Występują też migdałki językowe, co daje łącznie 7 migdałków: 1
gardłowy, 2 trąbkowe, 2 podniebienne i 2 językowe. Wszystkie są skupione tam gdzie jest kontakt
organizmu z napływającym powietrzem i pokarmem.
Migdałki podniebienne unaczyniają: gałąz
migdałkowa dochodząca do bieguna dolnego migdałka od
tętnicy twarzowej, druga gałąz
to tętnica podniebienna wstępująca i ona również jest gałęzią tętnicy
twarzowej. Docierają tu też gałęzie tętnic: grzbietowej języka, wstępującej gardła od tętnicy szyjnej
zewnętrznej, tętnicy podniebiennej mniejszej od tętnicy podniebiennej zstępującej.
Na zewnątrz od migdałka przebiega żyła podniebienna zewnętrzna, nieraz przy mniej ostrożnym usunięciu
może dojść do uszkodzenia tej żyły. Charakterystyczne, że jest związany z migdałkami węzeł chłonny
położony w okolicy kąta żuchwy, tj węzeł szyjno - dwubrzuścowy, on się powiększa przy problemach z
migdałkami.
Mięsień rylcowo - gardłowy. Ma on unerwienie czuciowe przez nerw językowo  gardłowy (IX) i ruchowe
nerw błędny (X). Oba te nerwy oddają gałęzie kierowane do zatoki tętnicy szyjnej, która jest rozszerzeniem w
momencie podziału tętnicy szyjnej. Znajduje się tam również kłębek z chemoreceptorami.
Część krtaniowa
Z przodu znajduje się wejście do krtani ograniczone przez 3 struktury: nagłośnię z przodu, ku tyłowi
fałd nalewkowo  nagłośniowy prawy i lewy, który łączy chrząstkę nalewkowatą z chrząstką
nagłośniową. W środku rozpoczyna się górna część krtani.
Po obu stronach krtani w obrębie gardła znajduje się zachyłek gruszkowaty, jest zwykle dosyć
głęboki, stanowy on miejsce, poprzez które muszą przejść kęsy pokarmowe, trafia on do gardła w taki
sposób aby nie trafić do krtani. Jeżeli spożywamy pokarmy, które zawierają np. ości rybie lub ostre
fragmenty, jest duże prawdopodobieństwo, że ten element wbije się w obrębie zachyłka gruszkowatego,
jest to najczęstsze miejsce gdzie coś się w gardle wbija i gdzie sami nie możemy stamtąd przy pomocy
swojego palca wyjąć tego. Potrzebny jest zabieg laryngologiczny. W obrębie zachyłka gruszkowatego
jest skośnie do dołu przebiegający fałdzik nerwu krtaniowego górnego.
Z przodu nagłośnia łączy się 3 fałdami z językiem: fałd językowo  nagłośniowy pośrodkowy i 2 fałdy
językowo  nagłośniowe boczne. Między nimi znajduje się zagłębienie - dolinka. Jeżeli wkładamy
laryngoskop do jamy ustnej to nagłośnia musi być otwarta, tj. skierowana w kierunku języka. Jeżeli to
naciśniemy łyżką to nagłośnia odskoczy w stronę języka.
Mięśnie gardła: dz
wigacze i zwieracze gardła.
Zwieracze gardła zmniejszają jego światło. Wśród nich są: od dołu zwieracz dolny, środkowy i
największy zwieracz górny.
*Zwieracz dolny: część tarczowo  gardłowa i pierścieniowo - gardłowa. Mięsień ma związek z chrząstką
tarczowatą a część dolna nazywa się pierścieniowo  gardłowa, gdyż na tym poziomie jest chrząstka
pierścieniowata.
*Zwieracz środkowy: część chrząstkowo  gardłowa między górną chrząstką gardłową, ma związek z
rogami mniejszymi kości gnykowej - dlatego część chrząstkowa. Część położona niżej styka się z
rogami: część rogowo - gardłowa. Jest związany z rogami mniejszymi i większymi kości gnykowej.
*Zwieracz górny: część skrzydłowo - gardłowa między szwem gardła a wyrostkiem skrzydłowatym
kości klinowej, policzkowo - gardłowa do szwu skrzydłowo  żuchwowego na wysokości policzków,
niżej znajduje się część żuchwowo  gardłowa przyczepiająca się do tylnej części kresy żuchwowo 
gnykowej dla przyczepu mięśnia żuchwowo  gnykowego, w części tylnej również przyczepia się 4 część
językowo - gardłowa przebiegająca w kierunku mięśni języka, splata się z nimi. Kończy się w obrębie
bocznej części języka.
Unerwienie zwieraczy gardła, które pochodzi ze splotu gardłowego przez nerw językowo - gardłowy większość
włókien czuciowych, a dolna część gardła przez nerw błędny zawierający włókna ruchowe. Zaopatrzenie przez nerw
błędny zachodzi pewnego od poziomu.
Dz
wigacze gardła
Mięsień rylcowo - gardłowy biegnie od podstawy wyrostka rylcowatego w kierunku gardła i chrząstki
tarczowatej i pierścieniowatej.
Mięsień podniebienno - gardłowy ma związek ze szwem gardła oraz chrząstką tarczowatą, rozpoczyna się
na rozcięgnie podniebiennym i przyczepia się na haczyku skrzydłowym.
Mięsień trąbkowo - gardłowy na swoim przebiegu ma związek z chrząstkami trąbki słuchowej. Kurcząc się
może powodować, ze światło trąbki słuchowej ulegnie rozszerzeniu. Gdy zmienia się ciśnienie atmosferyczne
na zewnątrz to ciśnienie wewnątrz jamy bębenkowej nie zdąża się wyrównać i należy przełykać ślinę,
cukierka, połykanie ułatwia wyrównywanie ciśnień, co jest związane z tym, ze trąbka słuchowa jest czynnie
rozszerzana i dochodzi do wyrównywania ciśnień.
JAMA USTNA  mouth
*Na zewnątrz widać wejście do jamy ustnej ograniczone szparą ustną, która jest ograniczona
wargą górną i warga dolną. Te twory są zbudowane ze skóry, tkanki podskórnej, mięśnia okrężnego
ust, od strony wewnętrznej pokrytego błoną śluzową.
*Na granicy błony śluzowej i skóry znajduje się tzw. czerwień wargowa. Jest zaliczana do skóry
ale nieowłosionej, jest charakterystyczna w swej budowie: przebiegają powierzchownie w niej
zespolenia naczyniowe. Zabarwienie czerwieni wargowej świadczy o wypełnieniu łożyska
naczyniowego i zawartości hemoglobiny:
- gdy jest nadmiar CO we krwi pojawia się cyjanoza, sinica, zabarwienie sinawe, może być to coś
2
w rodzaju purpurowosinego zabarwienia. -
- łożysko naczyniowe jest dobrze wypełnione: wyższa temperatura otaczającego środowiska albo
naszego organizmu ponieważ jest to jeden z mechanizmów regulujących oddawanie ciepła.
- gdy temperatura jest znacznie niższa od naszego organizmu wargi będą blade - nastąpi
obkurczenie naczyń. Ten objaw może też powodować stres połączony ze zmniejszoną ilością
krążącej krwi. Niska czerwień wargowa może być połączona z krwotokiem.
*Przedsionek jamy ustnej ograniczony jest przez: od przodu wargi, bocznie policzki, (na zewnątrz
skóra, pod nią tkanka podskórna, częściowo mięsień żwacz, do przodu od niego poduszeczka
tłuszczowa, przyśrodkowo od niej mięsień policzkowy przebity przez przewód ślinianki przyusznej
wchodzący do przedsionka jamy ustnej na wysokości 2. zęba trzonowego) Tylne ograniczenie: zęby
górne i zęby dolne, oraz wyrostki zębodołowe pokryte błoną śluzową, tj dziąsła górne (szczęki) i
dolne (żuchwy). Można wyróżnić wędzidełko wargi górnej i wędzidełko wargi dolnej.
*Za przedsionkiem jamy ustnej znajduje się jama ustna właściwa. W jamie ustnej właściwej
wyróżniamy jej strop, dno i część tylną w postaci gardzieli przechodzącą bezpośrednio w część
ustną gardła. Są tam 2 łuki: podniebienno  gardłowy i podniebienno  językowy, pośrodku języczek,
a także migdałek podniebienny.
- Strop jamy ustnej właściwej tworzą podniebienie twarde i miękkie. Twarde: z przodu wyrostek
podniebienny szczęki z tyłu blaszka pozioma kości podniebiennej. W części przedniej podniebienia
twardego znajduje się kanał przysieczny. Unerwienie: nerwy przechodzące ze strony jamy nosowej
przez kanał przysieczny: nerw nosowo  podniebienny unerwia przednią część podniebienia
twardego, tylna jest unerwiona przez nerw podniebienny większy i kawałek przez mniejszy, tj,
gałęzie zwoju skrzydłowo  podniebiennego nerwu szczękowego
- Dno jamy ustnej zbudowane z przepony jamy ustnej: mięsień żuchwowo  gnykowy
przebiegający pod trzonem żuchwy (kresą żuchwowo  gnykową) i kością gnykową. W jej tylnej
części przyczepia się część mięśnia zwieracza górnego gardła. Patrząc na jamę ustną od strony jej
światła nie widać przepony jamy ustnej, ale widać błonę śluzową poniżej dolnej powierzchni
języka. Pomiędzy błoną śluzowa jamy ustnej a przeponą znajduje się przestrzeń podjęzykowa
gdzie leży ślinianka podjęzykowa. Na mięśniu żuchwowo  gnykowym spoczywa mięsień
bródkowo  gnykowy i on nie tworzy przepony jamy ustnej, jest węższy.
- Gardziel: w obrębie fałdu podniebienno  językowego i podniebienno  gardłowego
występują mięśnie pokryte błoną śluzową. Migdałki mogą się powiększać utrudniając oddychanie.
Unerwienie migdałków podniebiennych: nerw językowo  gardłowy (IX), gałęzie migdałkowe.
*Powierzchnia pokryta przez błonę śluzową: dno jamy ustnej pod językiem, od góry powierzchnia
dolna języka, w płaszczyz
nie pośrodkowej przebiega frenulum  wędzidełko. W miejscu gdzie
wędzidełko kończy się w błonie jamy śluzowej znajdują się 2 brodawki: mięsko językowe.
"Wystarczy o czymś pomyśleć aby ta ślina wytrysnęła  wtedy zobaczysz jak fontanna śliny
wydobywa się z tych dwóch punktów."
Po obu stronach mięska językowego jest tzw. fałd podjęzykowy, jest to uwypuklenie błony
śluzowej utworzony przez śliniankę podjęzykową, która ma tam również ujścia. Można zauważyć
fałdy strzępiaste po obu stronach języka, przyśrodkowo od nich zaznacza się sinawe zabarwienie,
jest to spowodowane przebiegiem naczyń  żyły głębokiej języka i tętnicy głębokiej języka.
*Przestrzeń podżuchwowa jest ograniczona od dołu powięzią powierzchowną szyi, od przodu i
boku trzonem żuchwy i rozpoczynającymi się gałęzami żuchwy. Zawartością tej przestrzeni jest
większa część ślinianki podżuchwowej, węzły chłonne i naczynia twarzowe kierujące się na
twarz nieco do przodu od przedniej krawędzi mięśnia żwacza krzyżując żuchwę. Przebiega tam tez
nerw językowy (czuciowy), gałąz
nerwu żuchwowego - 3 gałęzi nerwu trójdzielnego(V), nerw .
Przebiega powierzchownie szczególnie w okolicy 2 i 3 zęba trzonowego, może on łatwo ulec
uszkodzeniu.
ŚLINIANKI
*Ślinianka podjęzykowa.
Uchodzi częściowo na mięsku podjęzykowym, ale ma ona również drobniejsze przewody
odprowadzające otwierające się wzdłuż przebiegu fałdu podjęzykowego,
*Ślinianka podżuchwowa
Jej przewód ma przebieg poprzeczny. Ślinianka w 2/3 poniżej przepony jamy ustnej, natomiast 1/3
zagina się dookoła krawędzi tylnej przepony jamy ustnej i wchodzi w obręb przestrzeni
podjęzykowej. Odchodzi od tej części przewód wyprowadzający uchodzący na mięsku
podjęzykowym.
* Ślinianka przyuszna
Jej przewód uchodzi do jamy ustnej na wysokości 2 górnego zęba trzonowego.
Ślinianki różnią się unerwieniem.
Podżuchwowa i podjęzykowa są unerwione przy pomocy struny bębenkowej odchodzącej od
nerwu twarzowego, która tuż przed wyjściem przez otwór rylcowo  sutkowy wraca do jamy
bębenkowej i wychodzi na zewnątrz czaszki przez szczelinę skalisto  bębenkową. Ona przebiega
dołączając się do nerwu językowego.
Unerwienie ślinianki przyusznej: przywspółczulnie od nerwu językowo  gardłowego (nerw
skalisty mniejszy wychodzący z czaszki przez otwór owalny, dołącza on potem do rozgałęzień
nerwu żuchwowego, tj nerwu uszno - skroniowego). Ślinianka przyuszna jest częściowo przebita
przez rozgałęzienia nerwu twarzowego, ale jej nie unerwia.
Może dochodzić do zapaleń ślinianek a także mogą w ich przewodach występować KAMIENIE
(szelest kartek na sali), taki kamień może być zarówno w przewodzie ślinianki podżuchwowej 
częściej, lub w przewodzie ślinianki przyusznej. Mogą występować silne bóle, zablokowanie
ślinianki powoduje zmiany zapalne, wtedy istnieje konieczność chirurgicznego usunięcia kamienia.
Przez przestrzeń podżuchwową przebiegają naczynia twarzowe, z przestrzenią podjęzykową
związana jest z tętnicą językową. Obie są gałęziami tętnicy szyjnej zewnętrznej, na pewnym
odcinku przebiegu tętnica przebiega blisko przewodu wyprowadzającego śliniaki podżuchwowej
okolicach ślinianki podjęzykowej.
J
ZYK
Język jest narządem mięśniowym. W jego skład wchodzą: mięśnie wewnętrzne i zewnętrzne
języka pokryte błoną śluzową.
Mięśnie wewnętrzne: mięsień podłużny górny, mięsień podłużny dolny, mięsień pionowy
języka, mięsień poprzeczny języka.
Mięśnie zewnętrzne: mięsień gnykowo - językowy, który podczas skurczu przesuwa język do tyłu
i jednocześnie do dołu, mięsień rylcowo - językowy, kurcząc się przesuwa język ku tyłowi i do
góry, unosi część tylną języka do góry, mięsień bródkowo  językowy powodujący wysunięcie
języka do przodu.
Językiem można wykonywać każdy rodzaj ruchu: obniżać, unosić, unosić brzegi boczne, oraz
"trąbkę" co jest warunkowane genetycznie.
Na górze języka jest powierzchnia górna zakończona z przodu szczytem języka, z tyłu nasadą
języka, bruzda graniczna między trzonem a nasada języka. W jej okolicy są brodawki okolone 
największe brodawki języka, przez środek języka przebiega bruzda pośrodkowa języka. Błona
śluzowa górna ma inną powierzchnię niż dolna. Spowodowane jest to obecnością brodawek języka
z kubkami smakowymi.
Język łączy się bezpośrednio z nagłośnią poprzez 3 fałdy: pośrodkowy i 2 boczne. Przy takim
połączeniu języka z nagłośnią położenie języka ma wpływ na położenie nagłośni. Gdy język
pociągniemy do przodu/wysuniemy otworzy się nagłośnia. Jeżeli język cofnie się do tyłu, jego
nasada musi ucisnąć nagłośnię co spowoduje zamknięcie wejścia do krtani. Dzieje się tak gdy
połykamy. Jest to jedna z faz połykania, gdy połykanie staje się od nas czynnością niezależną. Gdy
przełykamy język przesuwa się do tyłu, potem podnosi się nasada języka i kęs przepychany jest w
kierunku części ustnej gardła. Gdy kęs znajdzie się za uniesioną nasadą języka nie można
zatrzymać połykania.
Rodzaje brodawek językowych:
*Okolone  odpowiedzialne za smak gorzki, rozmieszczone w obrębie nagłośni i częściowo
podniebienia miękkiego
Grzybkowate -
Liściaste -
*Nitkowate rozłożone po obu brzegach języka, są to twory szczątkowe nie posiadające kubków
smakowych, ich szczyty pokryte są nabłonkiem złuszczającym się.
Można odbierać smaki słodki, słony, kwaśny.
Najbardziej do przodu smak słodki, a potem następne w przednich 2/3 języka.
UNERWIENIE
Język posiada 3 rodzaje unerwienia: smakowe, czuciowe i ruchowe.
Unerwienie smakowe: 2/3 przednie języka posiada unerwienie od nerwu twarzowego drogą struny
bębenkowej. 1/3 tylna (boczna) języka posiada unerwienie od strony nerwu językowo  gardłowego
, w części środkowej od nerwu błędnego.
Unerwienie ruchowe: nerw językowy od nerwu żuchwowego od nerwu trójdzielnego przewodzi
czucie ogólne: bólu, temperatury, dotyku i ucisku, nie przewodzi smaku.
Unerwienie ruchowe pochodzi do nerwu podjęzykowego (XII).
ODPA
YW CHA
ONKI
Chłonka odpływająca z języka: do węzłów w obrębie przestrzeni podżuchwowej, z przodu węzły
podbródkowe do tyłu od trzonu żuchwy, z tylnej części języka do węzłów chłonnych
podżuchwowych w okolicy ślinianki podżuchwowej. Póz
niej te naczynia chłonne mają przepływ w
kierunku naczyń chłonnych szyjnych głębokich, które zbierają chłonkę z całej głowy i szyi (szelest
zapisywania)
Dół zażuchwowy ograniczony jest przez gałąz
żuchwy od przodu, łuk jarzmowy od góry i otwór
słuchowy zewnętrzny od tyłu. Powiększenie ślinianki przyusznej występuje w chorobie wirusowej
 śwince. Jest to choroba nieprzyjemna dla mężczyzn gdyż może powodować zapalenie najądrzy i
w konsekwencji niepłodność.
Poza gruczołami dużymi ślinowymi są tez mniejsze gruczoły w obrębie podniebienia i warg.
Z
BY
Definicja anatomiczna:
Korona to część zęba pokryta szkliwem
Korzeń jest pokryty kostniwem.
Szkliwo jest bielsze, twardsze i gładsze i bardziej lśniące. Kostniwo ma barwę bardziej żółtą, powierzchnia lekko
nierówna. Na granicy szkliwa i kostniwa znajduje się linia  szyjka zęba.
Zębina jest tam bardziej podatna na uszkodzenia, łatwiej wtedy w okolicach szyjki o nadżerki.
Pojęcie kliniczne
Korona  część zęba wystająca ponad dziąsła.
Pojęcia te różnią się, gdyż z wiekiem jest tendencja do obniżania się dziąseł u ludzi starszych,
wystają kawałki korzenia.
W zębinie znajduje się przestrzeń, która w obrębie korony zęba nazywa się komorą zęba,
wypełniona jest miazgą zęba: naczyniami i nerwami, które wchodzą do zęba tak że komora zęba
przedłuża się w kierunku korzenia tworząc kanał zęba , na szczycie otwiera się otworem
szczytowym/wierzchołkowym.
Cechą zębów jest to, ze są umocowane w zębodołach dosyć silnie. Jest to rodzaj więzozrostu,
nazywa się wklinowanie. Więzozrost ulega osłabieniu gdy następuje wymiana zębów, lub w
szkorbucie lub w paradontozą  zmianach zapalnych.
Mamy 2 rodzaje zębów:
- mleczne: siekacz przyśrodkowy i boczny, kieł i 2 trzonowe
- stałe: siekacz przyśrodkowy i boczny, kieł, 2 zęby przedtrzonowe i 3 zęby trzonowe. 3. ząb
trzonowy wyrzyna się póz
niej lub w ogóle.
Zęby można podzielić na 1no, 2u i 3y korzeniowe.
1 - Wszystkie siekacze, kły i przedtrzonowe dolne,
2 - przedtrzonowe górne i trzonowe dolne,
3 - trzonowe górne.
Zęby mleczne wyrzynają się:
przyśrodkowy siekacz 6  8 miesięcy
boczny siekacz 8  12 miesięcy
trzonowce pierwsze 12  16 miesiąc
kieł 15  20 miesiąc
trzonowce drugie 20  40 miesiąc
Jednoroczne dziecko ma zwykle 8 zębów, półtoraroczne 16 zębów, 2.5 roczne dziecko powinno mieć pełne
uzębienie mleczne.
Wymiana zębów mlecz na stałe trwa od 6 do 13 roku życia, ząb mądrości wkłuwa się między 17 a 35 rokiem
życia. Pierwszy pojawiający się ząb stały: trzonowiec pierwszy, dalej siekacze przyśrodkowy i boczny potem
kieł.
pierwszy trzonowiec 6  8 r.ż.
środkowy siekacz 6  9 r.ż.
boczny siekacz 7  10 r.ż.
pierwszy przedtrzonowiec 9  13 r.ż.
kieł 9 - 14 r.ż.
drugi przedtrzonowiec 11 - 14 r.ż.
drugi trzonowiec 10 - 14 r.ż.
trzeci trzonowiec 16 - 30 r.ż.
Zęby numeruje się zgodnie ruchem wskazówek zegara :od strony prawej w stronę lewą. (1-32).
Zęby sieczne mają kształt dłuta. Korona każdego zęba ma 6 powierzchni: korzeniową, przednią,
tylną, 2 boczne i dolną.
W siekaczach powierzchnia dolna to krawędz
sieczna, przednia to wargowa / policzkowa,
powierzchnia tylna to powierzchnia podniebienna dla zębów górnych, językowa dla zębów
dolnych. Powierzchnie boczne w zależności czy od strony przyśrodkowej mezjalne, powierzchnie
od strony bocznej dystalne. Dla zębów w płaszczyz
nie strzałkowej będą to powierzchnie przednie i
tylne.
Kły: inaczej wygląda powierzchnia sieczna, występuje tzw szczyt, który jest charakterystyczny.
Przedtrzonowce i trzonowce: przedtrzonowce mają 2 guzki, trzonowe mają ich więcej, 3  6,
najczęściej są to 4 guzki. W trzonowcach mogą występować guzki nadliczbowe  guzek
CARABELLEGO. Występuje najczęściej w 1. trzonowcu górnym na jego powierzchni
podniebiennej.
OKO
Składa się z gałki ocznej i narządów dodatkowych oka.
Pojęcie oka - gałka oczna i nerw wzrokowy.
Narządy dodatkowe oka: powieki, spojówki, aparat łzowy.
Narząd wzroku mieści się w obrębie oczodołu, który ma kształt piramidy. Ściana przyśrodkowa  wyrostek
szczęki, kość łzowa i kość sitowa, grzebień sitowy, kość klinowa ze skrzydłem mniejszym ograniczająca
kanał wzrokowy.
Na zewnątrz można wyróżnić powieki: górną i dolną ograniczające szparę powiekową, można
przez nią widzieć fragment gałki ocznej. Od strony przyśrodkowej i bocznej można wyróżnić
spoidło powiek, oraz kąt oka przyśrodkowy i boczny. Po uniesieniu powiek ku górze
uwidaczniają się spojówki przymocowane do powieki, są wewnętrzną ścina powiek. Tworzą wałek
spojówkowy, w którym zbierane są łzy produkowane w gruczole łzowym. Ich odpływ następuje
poprzez dwa punkty łzowe. W kącie wewnętrznym znajduje się mięsko łzowe.
Gałka oczna ma kształt kuli ziemskiej. Wyróżniono na niej najbardziej wysunięty do przodu biegun przedni
i najbardziej do tyłu biegun tylny, największy obwód równik oraz południki.
Przez wnętrze gałki ocznej można poprowadzić 2 osie: wewnętrzną gałki ocznej łącząca biegun przedni z
biegunem tylnym, oraz oś od przedmiotu na który patrzymy do dołka środkowego, w którym jest
najostrzejsze widzenie  oś wzrokowa. Przecinają się one pod łagodnym kątem w przedniej części gałki
ocznej.
Ściana gałki ocznej:
Z przodu znajduje się soczewka, z tyłu ciało szkliste.
Ściana składa się z 3 błon:
*włóknistej razem z rogówką, leżącej na zewnątrz
Składa się z:
**rogówki (przezroczysta, charakteryzuje się współczynnikiem załamania) znajdującej się z
przodu, **białkówki (twardówki) (sclera)  (nieprzezroczysta, biała).
Na granicy pomiędzy rogówką a białkówką (twardówką) znajduje się naczynie  zatoka żylna
twardówki  odprowadzana do niej jest ciecz wodnista produkowana w ciele rzęskowym,
przepływa ona do przodu od soczewki z komory tylnej do przedniej oka, jest wchłaniana w zatoce
żylnej twardówki (KANALE SCHLEMMA). Jeżeli wchłanianie lub przepływ cieczy jest
zaburzone, to ciśnienie wewnątrzgałkowe rośnie co powoduje nagły, silny ból  jaskrę. Można
wywołać napad jaskry podając atropinę. Ciecz wodnista następnie odpływa do żył gałki ocznej, z
którymi kanał Schlemma ma połączenie i one prowadzą krew żylną do żyły ocznej.
*Następną warstwą jest błona naczyniowa, w niej można wyróżnić:
**tęczówkę leżącą z przodu, która ma kształt dysku z otworem w środku  z
renicą. Tęczówka
zbudowana jest z warstwy barwnikowej nadającej oczom barwę (barwnika nie mają albinosi i
wtedy tęczówka jest różowa) i warstwy mięśniowej, gładkich unerwionych przez układ
autonomiczny zwieracza (posiada włókna ułożone okrężnie, unerwienie PRZYWSPÓA
CZULNE) i
rozwieracza z
renicy (ma układ włókien promienisty, unerwienie jest współczulne).
**ciało rzęskowe, (w nim jest wydzielana ciecz wodnista do komory oka tylnej) składające się z
obrączki rzęskowej bliżej przy ścianie gałki ocznej i wieńca rzęskowego posiadającego wyrostki
rzęskowe. Od wyrostków rzęskowych odchodzą włókienka tworzące otoczkę rzęskową,
przyczepiają się one do torebki soczewki.
Wewnątrz ciała rzęskowego jest gładki mięsień rzęskowy (okrężny), unerwiony przywspółczulnie,
gdy się kurczy to średnica wewnętrzna między ciałem rzęskowym się zmniejsza. Włókienka otoczki
rzęskowej ulegają wtedy rozluz
nieniu, ciało rzęskowe w trakcie skurczu przesuwa się w stronę
soczewki, torebka soczewki nie jest pociągana na obwód, soczewka staje się bardziej okrągła,
promienie świetlne załamują się bardziej, lepiej widzimy przedmioty położone bliżej. Na tym
polega akomodacja oka. Gdy wiele się np czyta mięsień się stale kurczy i człowiek staje się krótkowidzem. Gdy
patrzy się na przedmioty położone blisko, mięsień się kurczy, gdy przedmiot jest daleko mięsień sie rozluz
nia.
Prezbiopia to widzenie starcze pojawiające się wraz z wiekiem, od ok. 40 r.ż. Soczewka staje się mniej elastyczna.
Niezależnie od skurczu mięśnia rzęskowego soczewka jest mniej plastyczna.
**naczyniówkę, leżącą najdalej, która posiada liczne naczynia krwionośne.
Ograniczenia komory tylnej: przednia powierzchnia soczewki, tylna powierzchnia tęczówki i ciało
rzęskowe. Komora tylna łączy się z komora przednią poprzez z
renicę.
Ograniczenia komory przedniej: od tyłu przednia powierzchnia tęczówki i fragment soczewki, od
przodu ograniczeniem jest rogówka. Kąt rogówkowo - tęczówkowy  znajduje się tam kanał
Schlemma.
*Błona wewnętrzna (siatkówka) zawiera elementy nerwowe: receptory wzroku.
Pokrywa od wewnątrz tęczówkę, ciało rzęskowe i naczyniówkę.
Do rąbka zębatego błona wewnętrzna od przodu jest zbudowana z warstwy barwnikowej.
Od rąbka zębatego błona wewnętrzna ma też warstwę nerwową  staje się światłoczuła, występują
pręciki i czopki (2/3 tylne  część nerwowa). Rozmieszczenie czopków i pręcików nie jest takie
samo - w pobliżu rąbka zębatego jest więcej pręcików odpowiedzialnych za rozpoznawanie
kształtów, czopki pojawiają się w tylnej części siatkówki, największe ich skupienie jest w plamce
żółtej, znajduje się tam fovea centralis stanowiące miejsce najostrzejszego widzenia.
W siatkówce znajdują się także dwa pierwsze neurony drogi wzrokowej: komórki dwubiegunowe i
komórki zwojowe wzrokowe, których aksony tworzą nerw wzrokowy. W miejscu jego wyjścia z
gałki ocznej występuje dysk nerwu wzrokowego, nie zawiera receptorów światła, jest to plamka
ślepa. Dochodzi tam tętnica środkowa siatkówki.
Podczas nadciśnienia czaszkowego może występować obrzęk krążka nerwu wzrokowego
(powiedziane było "twarzowego"), gdy gałka oczna jest zbyt duża może dojść do odklejenia
siatkówki. Nerw wzrokowy po wyjściu z gałki ocznej podąża do tyłu na powierzchni dolnej
mózgowia do skrzyżowania wzrokowego, w jego obrębie nerwy się łączą, włókna przebiegające
przyśrodkowo krzyżują się, a włókna przebiegające bocznie biegną dalej po tej samej stronie. Przy
uszkodzeniu pasma wzrokowego następuje niedowidzenie nosowo  skroniowe. Włókna nerwu
wzrokowego dochodzą poprzez ciało modzelowate i pasmo wzrokowe do płata potylicznego,
rozprzestrzeniają sie one tam na dużej przestrzeni.
Wady wzroku.
Jeżeli u jakiegoś dziecka gałki oczne rosną szybciej niż główka a soczewka rośnie wolniej to obraz
powstaje wtedy do przodu od tylnej ściany gałki ocznej  dochodzi do krótkowzroczności, gałka
oczna jest zbyt duża.
Gdy gałka oczna rośnie wolno a soczewka szybciej, promienie wzrokowe są załamywane poza
gałką oczną i wtedy jest dalekowzroczność.
Krótkowzroczność koryguje się szkłami dwuwklęsłymi, dalekowzroczność koryguje się
soczewkami dwuwypukłymi.
Operacyjna korekta wzroku: zmiana wypukłości rogówki. W krótkowzroczności rogówkę się
nacina, blizny powstające podczas gojenia ją spłaszczają (im większa krótkowzroczność tym więcej
nacięć). Te blizny mogą światło załamywać nieco inaczej niż pozostała część rogówki, więc przy
pełnym oświetleniu większa liczba promieni jest załamana w sposób nietypowy.
Unaczynienie gałki ocznej.
Pochodzi od tętnicy ocznej.
Tętnica środkowa siatkówki unaczynia siatkówkę, jeżeli dochodzi do jej zatkania np. przy
długotrwałej cukrzycy lub miażdżycy, może występować u człowieka postępująca ślepota.
Tętnice rzęskowe tylne krótkie i długie.
Tętnice rzęskowe przednie dochodzące do ciała rzęskowego i tęczówki.
Naczynia żylne: krew żylna uchodzi przez żyły wirowate do żyły ocznej.
Nerwy:
Gałęzie nerwu nosowo  rzęskowego (gałąz
nerwu ocznego), tj nerwy rzęskowe długie  nerwy
czuciowe. Nerwy rzęskowe krótkie zawierają włókna autonomiczne, odchodzą od zwoju
rzęskowego (do mięśnia zwieracza z
renicy i rzęskowego włókna przywspółczulne, współczulne do
mięśnia rozwieracza z
renicy).
Powieki i narządy dodatkowe oka: mięsień dz
wigacz powieki górnej, kanaliki łzowe i aparat łzowy.
*Gruczoł łzowy jest położony w górno  bocznej części oczodołu. Podobnie jak nerw oczny. A
zy
obmywają gałkę oczną, w ten sposób odżywiana jest rogówka. Składają się z wydzieliny wodnistej,
części lipidowej z gruczołów Meiboma (tarczkowych), oraz śluzu z komórek w powiece.
*Unaczynienie powiek pochodzi od rozgałęzień tętnicy twarzowej - tętnica grzbietowa nosa
zespala się z tętnicą oczną oddającą gałęzie poprzez otwór nadoczodołowy - łuk powiekowy górny
i łuk powiekowy dolny. Odpływ żylny z narządu wzroku przebiega do żyły ocznej górnej i żyły
ocznej dolnej, są połączone z zatoka jamistą i żyłą twarzową.
*Mięśnie zewnętrzne gałki ocznej:
proste: górny, dolny, boczny, przyśrodkowy.
skośne: górny i dolny. Mają unerwienie od nerwu okoruchowego, mięśnie prosty boczny i skośny
górny od nerwu bloczkowego i odwodzącego.
UCHO
Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej składającej się z chrząstki pokrytej skórą (poza
płatkiem), kanału słuchowego kończącego się błoną bębenkową. Osoby wykonujące akupunkturę
wykonują nakłucia również w obrębie małżowiny usznej, gdzie jest 170 punktów nakłuć. Uważa
się, że mają one odniesienie do płodu.
Do małżowiny usznej są przyczepione mięśnie małżowinowe: przedni, tylny i górny.
Unerwienie: część górno - przednia nerw trójdzielny, gałąz
uszno - skroniowa, poniżej nerw
błędny, językowo - gardłowy od środka, dolna część splot szyjny, tylna część nerw twarzowy.
Przewód słuchowy zewnętrzny: część chrzęstna i część kostna.
Ucho środkowe: składa się z błony bębenkowej, trąbki słuchowej i kosteczek słuchowych.
Błona bębenkowa jest ograniczeniem bocznym jamy bębenkowej.
Jej części: mała część górna (wiotka), oraz znacznie większa część napięta, pośrodku jej jest pępek
(umbo), do którego przyczepia się młoteczek. Stożek świetlny jest w dolnej części, jest on
charakterystyczny dla zdrowej błony bębenkowej. Gdy błona jest różowa i matowa brak stożka
świetlnego.
Od strony przyśrodkowej jamy bębenkowej widać część przedsionka ucha wewnętrznego. Są tam 3
charakterystyczne twory: na górze okienko owalne, poniżej promontorium  wzgórek, poniżej jest
mniejszy otwór okrągły.
W jamie bębenkowej jest 6 ścian: boczna, przyśrodkowa, górna (pokrywkowa) (przednia ściana
piramidy kości skroniowej), przednia na której przebiega tętnica szyjna wewnętrzna, dolna szyjna
żyła szyjna wewnętrzna, tylna ściana sutkowa - komórki sutkowe tam łącza się z jamą bębenkową
poprzez jedną z większych komórek.
Struna bębenkowa przebiega w jamie bębenkowej wychodząc przez szczelinę skalisto - bębenkową
razem z więzadłem przednim młoteczka.
Wewnątrz jamy bębenkowej znajdują się kosteczki słuchowe łączące błonę bębenkową z błoną okienka
owalnego poprzez strzemiączko.
Moteczek składa się z głowy, szyi i wyrostków: przedniego, bocznego i rękojeści.
Kowadełko: trzon, krótki wyrostek i wyrostek soczewkowaty
Strzemiączko głowa, szyjka.
Kosteczki pokryte są błoną śluzową.
W jamie bębenkowej występuje także nerw bębenkowy pochodzący od nerwu językowo 
gardłowego, wytwarza on w okolicy promontorium splot bębenkowy, od którego odchodzi nerw
skalisty większy.
Mięsień napinający błonę bębenkową powoduje, że młoteczek jest dociskany do kowadełka,
unerwiony przez nerw żuchwowy od nerwu trójdzielnego,
Mięsień strzemiączkowy dochodzący w okolice szyjki strzemiączka odciąga strzemiączko od
okienka owalnego, unerwiony od nerwu twarzowego, w wypadku uszkodzenia nerwu twarzowego
przestaje funkcjonować ten mięsień i występuje hyperacusis, tj nadmiernie drga błona okienka
owalnego.
Błona bębenkowa posiada unerwienie systemu krótkiej pętli (? - nie wiem, chyba nigdzie na
świecie nie można znalez
ć tego twierdzenia oprócz tego wykładu, możliwe że jakaś wada pliku czy
coś), unaczynienie z tętnicy bębenkowej przedniej od tętnicy szczękowej, tylnej, górnej i dolnej od
tętnicy gardłowej wstępującej.
Chłonka, odpływ z ucha zewnętrznego: z przodu węzły chłonne przyuszne powierzchowne, do
komórek sutkowych w okolicy wrostka sutkowego, potem w kierunku węzłów chłonnych szyjnych
głębokich.
Pomiędzy częścią nosową gardła a jamą bębenkową jest trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza).
Przez otwór słuchowy wewnętrzny w kierunku ucha wewnętrznego przebiega strzemiączko
wewnętrzne, nerw przyśrodkowy jest podzielony na część górną i część dolną.
Ucho wewnętrzne: składa się z błędnika kostnego i błoniastego.
Wyróżnia się przedsionek, w którego obrębie jest okienko owalne i okienko okrągłe zamknięte
wtórną błoną bębenkową, a między nimi promontorium.
Ślimak, kanały półkoliste kostne (przedni, boczny i tylny).
We wnętrzu błędnika kostnego znajduje się przychłonka, w której pływa błędnik błoniasty, w
którego wnętrzu jest śródchłonka. Błędnik błoniasty składa się z woreczka, łagiewki i
przewodów półkolistych z rozszerzeniami zwanymi bańkami, oraz przewodu ślimakowego
uchodzącego do ślimaka. Błędnik błoniasty unaczynia tętnica błędnikowa odchodząca od tętnicy
podstawnej.
Przewód ślimakowy wchodzący do wnętrza ślimaka dzieli nam tą przestrzeń na: schody
przedsionka i schody bębenka, przewód ślimaka wypełniony jest przez śródchłonkę, w jego obrębie
na blaszce podstawnej położony jest narząd Cortiego, w skład którego wchodzą komórki rzęskowe
mające kontakt z błoną pokrywową.
Droga impulsu słuchowego:
Powietrze przenosi drgania na błonę bębenkową,
ciąg kosteczek słuchowych przenosi drgania na okienko owalne i tam przychłonkę,
przychłonka drga na schodach przedsionka,
przechodzi przez część górną ślimaka,
wywołuje drgania wtórnej błony bębenkowej zakrywającej okienko okrągłe.
Drgania przychłonki, schodów przedsionka i schodów bębenka powodują drgania błony podstawnej
i następuje kontakt błony pokrywającej z rzęskami, dochodzi do powstania impulsu.
W wieku starczym utrata słuchu może polegać na złym przenoszeniu drgań.
W obrębie łagiewki i woreczka błędnika błoniastego znajdują się tzw. plamki, w obrębie baniek
znajdują się grzebienie baniek, oraz receptory w tkance łagiewki i woreczka, nad komórkami
znajduje się błona kamyczkowa. Plamka woreczka i łagiewki reaguje na przyspieszenie liniowe.
Grzebienie bańkowe: receptory się łatwo odkształcają, jeżeli następują ruchy obrotowe głowy.
Receptory zawarte w grzebieniach bańkowych oddziaływują na przyspieszenie kątowe. Impulsy są
przenoszone do jąder ślimakowych w pniu mózgu, z plamki do jąder przedsionkowych.
KR
GOSA
UP SZYJNY
*Charakterystyka typowych kręgów szyjnych
- Otwór kręgowy ma inny kształt niż w pozostałych kręgach, jest stosunkowo duży, trójkątny.
- Ku tyłowi skierowany jest wyrostek kolczysty, w kręgu szyjnym jest rozdwojony.
- W wyrostkach poprzecznych występują otwory, przez które przechodzą tętnica i żyły kręgowe. -
- Występują guzek przedni i tylny
- Pomiędzy guzkami zaznacza się bruzda nerwu rdzeniowego
*Kręgi nietypowe:
**Kręg szczytowy 1  atlas. Kręg ten nie posiada trzonu, natomiast posiada 2 łuki: przedni i
tylny. Występują 2 guzki: przedni i tylny. Brak również wyrostka kolczystego, który powinien
znajdować się w miejscu guzka tylnego. Taka budowa jest najbardziej optymalna, gdyż umożliwia
to ruch potakiwania głową, szczególnie zginanie do tyłu. Powierzchnia stawowa górna dla
połączenia z kłykciem potylicznym jest bardziej płaska, nie jest wystająca. Wyrostek poprzeczny
nie ma zaznaczonych guzków jak kręgi znajdujące się poniżej. Przez otwór wyrostka poprzecznego
przechodzi tętnica kręgowa.
**Kręg 2  obrotowy  axis:
Posiada trzon kręgu, do góry od niego wystaje ząb kręgu obrotowego, w którym możemy wyróżnić
szczyt, powierzchnię przednią, oraz powierzchnię tylną. Ząb wchodzi w kontakt z łukiem
przednim kręgu szczytowego. Dodatkowa kość jest zrośnięta z trzonem kręgu obrotowego, gdyż
ząb jest to forma trzonu kręgu szczytowego, która zrosła się z trzonem kręgu obrotowego,
dowodem jest na to występowanie chrząstki pomiędzy zębem a trzonem kręgu, która póz
niej
dopiero zamienia się w chrząstkozrost. Wyrostek kolczysty ma formę rozdwojoną.
**Kręg 7:
Ma cechy kręgu piersiowego. Wyrostek kolczysty długi, skierowany ku dołowi, nierozdwojony.
Krąg wystający  dzięki temu wyrostkowi można wyczuć go łatwo.
Wyrostki kolczyste kręgów piersiowych są jeszcze dłuższe.
Otwór wyrostka poprzecznego jest nieco mniejszy niż kręgów położonych wyżej. Często mogą
przez niego naczynia kręgowe nie przechodzić.
*Stawy tworzone przez kręgi.
**Powierzchnia stawowa przednia łączy się z łukiem przednim kręgu szczytowego, tylna łączy się
z więzadłem krzyżowym. Mogą wystąpić ruchy obrotowe wokół zęba, występuje staw szczytowo 
obrotowy. Można w jego obrębie wyróżnić staw pośrodkowy, jego część przednią między zębem,
łukiem przednim kręgu szczytowego i tylną między więzadłem poprzecznym i powierzchnią
stawową tylną.
Zakres ruchów tego stawu obrotowego nie będzie duży, gdyż występują jeszcze po obu bokach
stawy szczytowo  obrotowe boczne, są to stawy płaskie, które w znacznym stopniu te ruchy mogą
ograniczać.
**Połączenie kręgu szczytowego z kością potyliczną: staw szczytowo  potyliczny, który jest
stawem kłykciowym, można w nim wykonywać zginanie głowy do przodu i w mniejszym stopniu
zginanie boczne. Występują na zewnątrz od tego stawu błony łączące brzegi przedni i tylny otworu
wielkiego z kręgiem szczytowym: błona szczytowo  potyliczna przednia, zaś brzeg tylny
połączony jest z łukiem tylnym przy pomocy błony szczytowo  potylicznej tylnej. Posiada ona po
bokach 2 otwory, przez które przechodzą tętnice kręgowe, które po wyjściu z otworu wyrostka
poprzecznego wykonują łuk wchodząc do otworu wielkiego.
W okolicy stawu szczytowo - potylicznego występuje kilka więzadeł pomagających w umocowaniu
kręgu szczytowego i obrotowego do kości potylicznej, np: więzadło szczytu zęba przebiegające od
szczytu do brzegu przedniego otworu wielkiego, więzadła skrzydłowate przebiegające do części
bocznych kości potylicznej (bocznych ograniczeń otworu wielkiego), w kierunku kanału
kręgowego jest więzadło krzyżowe składające się z 2 części: mocniejszą (większą) w której włókna
przebiegają równolegle do powierzchni ciała i jest to więzadło poprzeczne, oraz pęczki podłużne,
które mają przebieg pionowy i łączą część poprzeczną u góry z kością potyliczną, ku dołowi kończą
się w obrębie kręgów szyjnych. Więzadło poprzeczne w szczególności umocowuje dosyć ściśle ząb
kręgu obrotowego w kierunku łuku przedniego kręgu szczytowego. Jeżeli więzadło uległoby
zerwaniu (np podczas wypadku gdy tułów jest przytwierdzony a głowa rusza się bezwładnie) ząb
kręgu obrotowego może przesunąć się do tyłu i zniszczyć rdzeń kręgowy, na tej wysokości znajdują
się ośrodki oddechowe i krążeniowe. W wypadku powieszenia (ale tylko z szarpnięciem) dochodzi
do podobnej sytuacji. Inny rodzaj powieszenia powoduje zadzierzgnięcie, nie uszkodzenie
więzadła, lecz uniemożliwia prawidłowe krążenie krwi, gdyż zaciśnięte są żyły (niekoniecznie
tętnice). Więzadło krzyżowe jest od strony wewnętrznej pokryte przez błonę pokrywową, powoduje
ona, że kanał kręgowy jest na tyle dobrze odizolowany od zęba kręgowego, ze jego ruchy nie
powinny mieć kompletnie wpływu na rdzeń kręgowy.
MI
ŚNIE SZYI
*Powierzchowne szyi:
**mięsień szeroki szyi (może być zaliczony do mięśni mimicznych twarzy). Przebiega od brzegu
dolnego żuchwy i jest związany z kątami ust, które może obniżać podczas kurczenia się (smutek i
przerażenie), na dole biegnie do przyczepu mięśnia piersiowego większego i naramiennego.
Unerwienie: nerw twarzowy, kurczy się powodując zwiększone napięcie pod skóra i zwiększenie
przestrzeni a w konsekwencji zwiększenie przepływu krwi przez żyły.
**mięsień mostkowo  obojczykowo  sutkowy
Rozpoczyna się na rękojeści mostka i przyśrodkowym końcu obojczyka, a kończy na wyrostku
sutkowym kości potylicznej.
Jeżeli się kurczy obustronnie, wykonuje ruch podnoszenia głowy do tyłu a zgięcie szyi do przodu.
Jeżeli zaś skurczy się jednostronnie obróci twarz w stronę przeciwną. Posiada unerwienie z XI pary
nerwów czaszkowych  od nerwu dodatkowego, a także unerwiają go włókna ze splotu szyjnego.
Uszkodzenie tego mięśnia może powodować jego skrócenie, wtedy taki człowiek może mieć głowę
przechyloną w jedną stronę  torticollis (ten objaw może też powodować wada wzroku).
*Mięśnie związane z kością gnykową: nadgnykowe i podgnykowe
*Mięśnie podgnykowe:
**Mięsień mostkowo  gnykowy przebiega od górnej powierzchni trzonu mostka do trzonu kości
gnykowej, powinien on obniżać kość gnykową.
**Mięsień łopatkowo  gnykowy składający się z brzuśca górnego i dolnego, brzusiec dolny
rozpoczyna się na brzegu górnym łopatki, przechodzi w ścięgno pośrednie a następnie w brzusiec
górny rozpoczynający się na tronie kości gnykowej. Czynność podobna do czynności mięśnia
mostkowo - gnykowego.
**Mięsień mostkowo - tarczowy występuje pomiędzy górną powierzchnią trzonu mostka a kresą
skośną chrząstki tarczowatej. Obniża on krtań.
**Powyżej kresy na jej górnej krawędzi rozpoczyna się mięsień tarczowo  gnykowy kończący się
na trzonie kości gnykowej. Unosi on krtań do góry.
Mięśnie te są unerwione przez pętlę szyjną, tj. gałąz
splotu szyjnego. Wyjątek: mięsień tarczowo 
gnykowy posiada unerwienie od strony I nerwu rdzeniowego, docierają stamtąd do niego włókna
drogą nerwu podjęzykowego.
Mięśnie te oprócz obniżania stabilizują także kość gnykową dla mięśni nadgnykowych.
*Mięśnie nadgnykowe:
*Mięsień dwubrzuścowy, w którym wyróżniamy 2 brzuśce: przedni i tylny. Między nimi jest
również ścięgno pośrednie przymocowane do kości gnykowej. Brzusiec przedni rozpoczyna się na
tylnej powierzchni tronu żuchwy w miejscu, gdzie były dołki brzuścowe, następnie poprzez ścięgno
pośrednie przechodzi w brzusiec tylny przymocowujący się do kości potylicznej przy wyrostku
sutkowym.
Mogą działać oba brzuśce jednocześnie, wtedy efektem jest podniesienie kości gnykowej, jeżeli
działa sam przedni to następuje uniesienie kości do góry i do przodu, jeżeli tylny to kość gnykowa
uniesie się do tyłu. Krtań jest zawieszona na błonie tarczowo  gnykowej. Ruchy kości gnykowej są
więc przenoszone na krtań. Brzuśce mięśnia dwubrzuścowego mają różne unerwienie: przedni ze
strony nerwu trójdzielnego, konkretnie żuchwowego, ponieważ dochodzi tam nerw żuchwowo 
gnykowy. Brzusiec tylny posiada unerwienie ze strony nerwu twarzowego.
**Mięsień rylcowo  gnykowy, który rozpoczyna się na wyrostku rylcowatym, a kończy się na
kości gnykowej, jego przebieg jest podobny do brzuśca tylnego mięśnia dwubrzuścowego,
czynność i unerwienie też.
**Mięsień żuchwowo  gnykowy przebiega między kresą żuchwowo - gnykową na powierzchni
wewnętrznej żuchwy a kością gnykową, współtworzy przeponę jamy ustnej. Kurcząc się unosi kość
gnykową do góry. Unerwienie ma takie samo jak brzusiec przedni mięśnia dwubrzuścowego (nerw
żuchwowo  gnykowy od nerwu szczękowego od trójdzielnego).
**Mięsień bródkowo  gnykowy przebiega na górnej powierzchni mięśnia żuchwowo -
gnykowego między przednią częścią kolca bródkowego do kości gnykowej. Ma podobne działanie
jak mięsień żuchwowo  gnykowy. Posiada unerwienie jak mięsień tarczowo  gnykowy przez
włókna od CI przebiegające drogą nerwu podjęzykowego.
Mięśnie nadgnykowe podnoszą kość gnykową. Jeżeli mięśnie podgnykowe będą w skurczu nie
będą działały mięśnie żuciowe, to mięśnie nadgnykowe spowodują obniżenie żuchwy, pomagają w
otwieraniu ust, ale nie w pozycji siedzącej lub stojącej  żuchwa nie może opadać grawitacyjnie.
*Mięśnie przedkręgowe:
**Długi szyi. Rozpoczyna się od wszystkich kręgów szyjnych i pierwszych 3 kręgów piersiowych.
Powoduje zginanie szyi do przodu
**Długi głowy. Ma związek z kością potyliczną i pierwszymi czterema kręgami szyjnymi, pomaga
w zginaniu głowy i szyi do przodu.
**Mięsień głowy prosty przedni
**Mięsień głowy prosty boczny
*Mięśnie pochyłe.
**Mięsień pochyły przedni  od 3 do 6 kręgu szyjnego
**Mięsień pochyły środkowy  od 1 do 6 kręgu szyjnego
**Mięsień pochyły dolny - od 5 do 7 kręgu żebrowego czasami aż do 2 żebra.
Jest obecna szczelina mięśni pochyłych tylna między mięśniem pochyłym przednim i środkowym,
przechodzi przez nią tętnica podobojczykowa.
Szczelina mięśni pochyłych przednia jest ograniczona z przodu przez mięsień mostkowo 
obojczykowo  sutkowy z tyłu przez mięsień pochyły przedni, przechodzi przez nią żyła
podobojczykowa.
POWI
ZIE SZYI
Mięśnie szyi pokryte są przez powięzie szyi. Najbardziej powierzchownie pod mięśniem szerokim
szyi jest powięz
powierzchowna szyi, która następnie dochodząc do mięśnia MOS rozdwaja się na
blaszkę wewnętrzną i blaszkę zewnętrzną, potem jako jedna blaszka dochodzi do mięśnia
czworobocznego gdzie znowu się rozdwaja o obejmuje ten mięsień.
Blaszka przedtchawicza,
Blaszka przedkręgowa, między nimi znajduje się pochewka naczyń szyjnych.
Przestrzenie międzypowięziowe szyi:
Pomiędzy powierzchowną a blaszką przedtchawiczą jest przestrzeń nadmostkowa i
nadobojczykowa. Blaszka przedtchawicza występuje poniżej kości gnykowej, bocznie jest
ograniczona przez brzuśce mięśnia łopatkowo  gnykowego.
Przestrzeń środkowa między blaszką przedtchawiczą a przedkręgową jest największa, zawiera
wszystkie najważniejsze trzewia szyi (przełyk, krtań, gardło)
Z boku jest powrózek naczyniowo  nerwowy objęty pochewką, która ma związek ze wszystkimi
blaszkami.
TRÓJK
TY SZYI
Pamiętając w jaki sposób przebiegają mięśnie szyi (MOS, nadgnykowe, podgnykowe), łączą się lub przecinają pod
pewnymi kątami tworząc trójkąty szyi.
Największe trójkąty:
Trójkąt przedni szyi pomiędzy dolnymi brzegami żuchwy, mostkiem i przednimi brzegami mięśni MOS.
W jego obrębie brzuśce mięśnia dwubrzuścowego wyznaczają trójkąt podżuchwowy: od boku brzeg dolny żuchwy, z
przodu brzusiec przedni, z tyłu brzusiec tylny. Trójkąt podżuchwowy zawiera następujące struktury: ślinianka
podżuchwowa, naczynia twarzowe, węzły chłonne podżuchwowe.
Trójkąt tętnicy szyjnej: ograniczenie przednio - górne poprzez brzusiec tylny mięśnia dwubrzuścowego, przednio 
dolne brzusiec górny mięśnia łopatkowo  gnykowego, tylne przez brzeg przedni mięśnia MOS. Zawiera on struktury:
tętnica szyjna wspólna (rozdwaja się tam na tętnice szyjne zewnętrzną i wewnętrzną), żyła szyjna wewnętrzna, w górnej
części przebiega nerw podjęzykowy, jest ograniczony od tyłu brzuścem tylnym mięśnia dwubrzuścowego.
W górnej części trójkąta tętnicy szyjnej i dolnej części trójkąta podżuchwowego:
Trójkąt tętnicy językowej Pirogowa: brzeg tylny mięśnia żuchwowo  gnykowego od przodu, ścięgno pośrednie
mięśnia dwubrzuścowego o dołu, nerw podjęzykowy od góry. Zawartość to tętnica językowa.
Trójkąt Becklarda (w górnym kącie trójkąta tętnicy szyjnej: tylna krawędz
mięśnia gnykowo  językowego brzusiec
tylny mięśnia dwubrzuścowego od góry, kość gnykowa od dołu.
Zawartością trójkąta Becklarda jest tętnica językowa.
Pomiędzy trójkątami podżuchwowymi jest trójkąt podbródkowy (submental triangle)
Przyśrodkowo od trójkąta tętnicy szyjnej przebiega mięsień mostkowo  gnykowy.
Bocznie do niego znajduje się przestrzeń ograniczona brzuścem górnym mięśnia dwubrzuścowego i dolną częścią
krawędzi przedniej mięśnia MOS jest trójkąt tarczowy, w podręcznikach anglosaskich trójkąt mięśniowy. Trójkąt
mięśniowy/tarczowy: tarczyca, gardło, tchawica, przełyk
Trójkąt boczny pomiędzy tylnym brzegiem MOS, obojczykiem i przednim brzegiem mięśnia czworobocznego.
Podzielony jest przez brzusiec dolny mięśnia łopatkowo -gnykowego Na 2 części. Zawartość trójkąta bocznego szyi:
W górnej części trójkąt łopatkowo  czworoboczny: poza mięśniami są w nim gałęzie splotu szyjnego, częściowo
nerwy splotu ramiennego.
Jeden jest powyżej obojczyka: trójkąt łopatkowo  obojczykowy
Powyżej brzuśca dolnego mięśnia łopatkowo  gnykowego jest trójkąt łopatkowo  czworoboczny.
Z tyłu okolica karkowa.
Trójkąt podpotyliczny pomiędzy mięśniem prostym głowy większym i mięśniami skośnymi głowy górnym i dolnym,
występują pomiędzy kością potyliczną a I i II kręgiem szyjnym. Przez niego przechodzi tętnica kręgowa od wyrostka
poprzecznego kręgu szczytowego. Wychodzi tam też nerw podpotyliczny (gałąz
grzbietowa nerwu rdzeniowego CI).
Trójkąt nadobojczykowy mniejszy znajduje się pomiędzy głowami mięśnia mostkowo  obojczykowo - sutkowego
nie ma większego znaczenia.
Trójkąt dolny okolicy bocznej szyi  łopatkowo obojczykowy: nerwy należące do splotu ramiennego i naczynia
podobojczykowe.
Przy operacjach laryngologicznych w obrębie dna jamy ustnej konieczne podwiązanie jest tętnicy językowej, do której
jest dostęp przez trójkąt Pirogowa i Becklarda.
Przez szczelinę mięśni pochyłych tylną przebiegają poza tętnica podobojczykową nerwy.
POWRÓZEK NACZYNIOWO - NERWOWY
Na szyi do tyłu od MOS przebiega powrózek naczyniowo  nerwowy, w którym leżą następujące struktury: tętnica
szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna, nerw błędny, żyła szyjna zewnętrzna. Istnieje tam możliwość dotarcia do
żył głównej górnej aby np zmierzyć ciśnienie żylne. Ma to istotne znaczenie u ludzi nieprzytomnych. Zakłada się przez
to miejsce cewnik do żyły głównej górnej.
Splot szyjny powstaje z gałęzi przednich nerwów rdzeniowych rdzenia kręgowego CI-CIV
gałęzie skórne: nerw potyliczny mniejszy, uszny wielki, poprzeczny szyi, nerw nadobojczykowy.
Miejsce pojawienia się na szyi tych gałęzi: punkt nervosum, punkt Erba , w połowie MOS.
Gałęzie mięśniowe (długie) dochodzą do mięśni głębokich - przedkręgowych i pochyłych. Występują jeszcze 2
charakterystyczne gałęzie: pętla szyjna obejmująca powrózek naczyniowo  nerwowy, oraz nerw przeponowy
wchodzący do klatki piersiowej przebiegający w śródpiersiu środkowym. Unerwia on ruchowo przeponę, unerwienie
czuciowe przepony pochodzi od dolnych gałęzi nerwów międzyżebrowych. Nerw przeponowy zawiera włókna
czuciowe unerwiające opłucną i worek osierdziowy.
Gałęzie grzbietowe od CII: nerw potyliczny większy. Od C III odchodzi nerw potyliczny trzeci (jest on gałęzią
grzbietową). Przebijają one powięz
.
Naczynia chłonne szyi: chłonka na górnej krawędzi szyi jest zbierana z tyłu do węzłów sutkowych i potylicznych, z
przodu do parotid lymph nodes (węzłów chłonnych przyuszniczych). Poniżej są węzły podżuchwowe uchodzące do
węzłów chłonnych szyjnych przednich, a następnie węzłów chłonnych szyjnych głębokich.
KRTAC
21 marca
Przykryta mięśniami podgnykowymi i sięga od IV do VII kręgu szyjnego. Zawieszona na
kości gnykowej przy pomocy błony tarczowo - gnykowej posiadającej dwa otwory, przez
które przechodzą naczynia krtaniowe górne i gałąz
nerwu krtaniowego górnego.
Zbudowana z chrząstek i błony włóknisto - sprężystej.
Wyniosłość krtaniowa - jabłko Adama.
Szkielet z chrząstek:
NIEPARZYSTYCH
*Największa tarczowata, która jest z przodu, z blaszką prawą i lewą, miedzy nimi wcięcie
tarczowe górne, także wcięcie tarczowe dolne na dole - słabiej zaznaczone, rogi górne
dłuższe niż dolne. Dwa guzki (dolny i górny) i linia skośna miedzy nimi, do niej przyczepia
się mięsień mostkowo - tarczowy, tarczowo - gnykowy i część tarczowa mięśnia zwieracza
środkowego gardła.
U ok ź populacji poniżej guzka górnego występuje otwór tarczowy, mogą przechodzić
przez nie naczynia i nerw krtaniowy górny ,
*Chrząstka nagłośniowa- zwęża się ku dołowi, przyczepia się do błony czworokątnej, kształt
przypomina siodełko. Chrząstka nagłośniowa tworzy nagłośnię wraz z m.in. błoną śluzową.
*Chrząstka pierścieniowata: składa się z łuku (z przodu) i blaszki (z tyłu). Posiada na górnej
powierzchni powierzchnie stawowe dla połączenia z chrząstkami nalewkowatymi, które
należą do chrząstek parzystych.
Występuje staw pierścienno - tarczowy, ruchy w płaszczyz
nie stawu zawiasowego, zginanie i
prostowanie do przodu i tylu (ale traktujemy staw jak kulisty, czynnościowo zawiasowy)
Staw pierścienno- nalewkowy- czynnościowo obrotowy (staw eliptyczny).
PARZYSTE
*Chrząstki nalewkowate o kształcie piramidy, łączą się: podstawa z chrząstką
pierścieniowatą, szczyt z rożkowatą. Dwa wyrostki: głosowy ku tyłowi i mięśniowy
bocznie. 3 powierzchnie: przednio - boczna, przednio - przyśrodkowa i tylna. Maja
funkcje - wytwarzanie głosu, zmiana wysokości głosu. Maja ruchy obrotowe, staw
pierścienno - nalewkowy.
*Chrząstki rożkowate- w obrębie fałdu nalewkowo - nagłośniowego, nie maja funkcji
*Chrząstki klinowate- w obrębie fałdu nalewkowo- nagłośniowego, nie maja funkcji
*Więzadło głosowe występuje miedzy tylną powierzchnią chrząstki tarczowatej a
wyrostkiem głosowym. Pomiędzy dwoma więzadłami wytwarzającymi fałdy głosowe
znajduje się przestrzeń nazywana szparą głośni. Wyrostki głosowe mogą się do siebie
przybliżać (są przywodzone - węższa szpara, wyższy głos) lub odwodzone (szersza szpara,
niższy głos). Związane z położeniem wyrostków mięśniowych o położeniu tylno - bocznym.
*Więzadło przedsionkowe, leży miedzy tylną częścią chrząstki tarczowatej a przednio -
boczną nalewkowatej, kończy się na wyrostku głosowym, NIE WPA
YWA NA GA
OS.
Zmiana położenia chrząstki nalewkowatej powoduje: zmianę położenia więzadła głosowego,
położenie więzadła przedsionkowego (przy ruchu obrotowym) nie ulega zmianie, chociaż
podobne przyczepy!
Więzadła głosowe i przedsionkowe nie są pojedynczymi pasmami, są częścią błony
wewnętrznej krtani: górna krawędz
stożka sprężystego to więzadło głosowe, dolna krawędz

błony czworokątnej to więzadło przedsionkowe.
RUCHY W KRTANI, MI
ŚNIE
*Ruchy: odwodzenie wyrostków mięśniowych, przywodzenie
*Mięśnie wpływające na długość więzadeł głosowych (bardziej lub mniej napięte, wpływają
na odległość miedzy chrząstką tarczowata a pierścieniowatą.)
Zmiana odległości - wystarczy zmiana położenia chrząstki tarczowatej w stosunku do
pierścieniowatej (tarczowata pochyli się do przodu).
Mięśnie rozszerzające szparę głośni (mięsień pierścienno - nalewkowy tylny)
Mięsień zwężający szparę głośni (mięsień pierścienno - nalewkowy boczny)
Mięsień głosowy (musculus vocalis) (tarczowo - nalewkowy wewnętrzny) - właściwy
mięsień mowy i śpiewu. Związany z więzadłami głosowymi (bocznie od nich)
Rola: może bezpośrednio wpływać na napięcie więzadeł głosowych w zależności od tego
która część tego mięśnia się kurczy, możliwość modulacji głosu - płynnego przechodzenia
tonacji głosów. Jest zaliczany do mięśni napinających fald głosowy, ALE częściowo i
odcinkowo może te fałdy tez rozluz
niać!
Mięsień pierścienno - tarczowy jest położony miedzy chrząstką tarczowatą a
pierścieniowatą, ma część prostą z przodu i skośną położoną poziomo/skośnie, do tylu od
poprzedniej. Poprzez przechylenie chrząstki tarczowatej reguluje napięcie więzadła
głosowego
Jeżeli te mięśnie się skurczą to chrząstka tarczowata pochyla się do przodu i do dołu
(przechylenie chrząstki tarczowatej do przodu może napinać fałdy głosowe).
Szpara głośni składa się z 2 części: pomiędzy więzadłami głosowymi (część międzybłoniasta
- przednia) i pomiędzy chrząstkami nalewkowatymi (część międzychrzęstna - tylna) i jest
tylko częścią większej szpary.
Aby spowodować zbliżenie chrząstek nalewkowatych, niezbędny jest skurcz części tylnej
szpary głośni przy pomocy mięśni:
-mięsień nalewkowy poprzeczny- włókna łączą wyrostki mięśniowe, skurcz powoduje
zbliżenie chrząstek nalewkowatych
-mięsień nalewkowy skośny- parzysty, przebiega od okolicy wyrostka mięśniowego
chrząstki nalewkowatej do wierzchołka chrząstki nalewkowatej strony przeciwnej.
-mięsień tarczowo - nalewkowy zewnętrzny
Związane z samą nagłośnią:
mięsień tarczowo - nagłośniowy (w górnej części chrząstki tarczowatej, kończy się w
obrębie nagłośni)
mięsień nalewkowo - nagłośniowy (jest przedłużeniem mięśnia nalewkowego skośnego)
Pomagają w zamknięciu wejścia do krtani.
Znaczenie stosunku języka do nagłośni
Jeżeli kość gnykowa ulega podniesieniu przez mięśnie nadgnykowe, nasada języka powoduje
ucisk na nagłośnię która w sposób mechaniczny się obniży. Wtedy tamte mięśnie pomogą w
szczelnym zamknięciu nagłośni.
FUNKCJE
mięsień pierścienno - nalewkowy tylny- odwodzenie fałdów, wyrostków głosowych,
rozwiera szparę głośni. Przyczepia się do tylnej powierzchni płytki chrząstki pierścieniowatej,
kończy na wyrostki mięśniowym chrząstki nalewkowatej
mięsień pierścienno - nalewkowy boczny- przywodzenie fałdów, wyrostków głosowych,
zamykanie szpary głośni. Przebiega DO TYLU od wyrostków mięśniowych. Rozpoczyna się
na górnym brzegu powierzchni zewnętrznej łuku chrząstki pierścieniowatej, kończy na
wyrostku mięśniowym.
mięsień nalewkowy poprzeczny i tarczowo - nalewkowy zewnętrzny- zamykanie szpary
mięsień pierścienno - tarczowy - napina fałdy głosowe
mięsień tarczowo - nalewkowy wewnętrzny (głosowy) - częściowo napina i częściowo
rozluz
nia fałdy głosowe, zmienia położenie chrząstki tarczowatej w stosunku do
pierścieniowatej, napina więzadła głosowe.
Błona czworokątna i stożek sprężysty mogą być pokryte błoną śluzową.
Fald przedsionkowy, fald głosowy, fald nalewkowo - nagłośniowy (w jego obrębie 2
zgrubienia stworzone przez chrząstkę rożkowatą i klinowatą). Uszczelnia wejście do krtani -
spekulacje Profesora.
WI
ZADA
A
Zapewniają przymocowanie do innych narządów (poza kością gnykową)
pomiędzy krtanią a tchawiczą/tchawicą (?) (więzadło pierścienno - tchawicze), które dzieli się na 2
blaszki.
więzadła pierścienno - tarczowe, (?)
więzadła pierścienno - gardłowe: umocowanie z tyłu.
Normalny wygląd głośni, gdy nie mówimy - lekko przymknięta, więzadła głosowe są luz
ne.
Przy intensywnym oddychaniu - rozluz
nienie więzadeł, szpara głośni poszerzona
Gdy mówimy - zbliżenie fałdów głosowych pozostawiające małą szczelinę na całej długości - część
drożna.
W czasie szeptu powietrze przepływa przez część międzychrzęstną (więzadła głosowe nie są czynne),
część międzybłoniasta zamknięta. Szept jest wytworem działania języka, podniebienia, zębów.
Człowiek przy braku krtani może mówić jeśli powietrze przepływa przez jamę ustną, szept z
powietrza które gromadzi się w żołądku!!! To nie jest proste ale możliwe ;p
Jak wygląda szpara głośni w czasie snu?- lekka szpara
W jakich sytuacjach może się całkowicie zamknąć? (skurcz głośni) - brak oddechu spowodowany
przez bezpośrednie drażnienie, gdy dostanie się ciało obce, podczas laryngoskopii bez znieczulenia,
lub przy znieczuleniu ogólnym gdy pacjent intubowany zbyt wcześnie.
Krtań składa się z 3 części:
1. Przedsionek krtani (część nadgłośniowa)
2. Części środkowa krtani (część śródgłośniowa, pomiędzy fałdami przedsionkowymi a
głosowymi)
3. Część dolna (jama podgłośniowa, przechodzi ku dołowi w tchawicę)
Fałd przedsionkowy, fałd głosowy (przy nim więzadło głosowe będące zakończeniem
stożka, więzadło przedsionkowe zakończone błoną czworokątną) - pomiędzy nimi jest
kieszonka krtani. Zakręcenie tworzące fałd woreczka - rezonans. W kieszonce krtani jest
woreczek.
Fałdy głosowe, więzadła głosowe - pokryte nabłonkiem płaskim nierogowaciejącym,
pozostała część krtani pokryta nabłonkiem oddechowym posiadającym rzęski. Odniesienie
praktyczne - nabłonek płaski ulega metaplazji (nowotwory, rak krtani). Pierwsze objawy
rozwoju raka krtani to chrypka, która się dłużej utrzymuje.
LARYNGOSKOPIA
Oglądanie bezpośrednie albo pośrednie (poprzez lusterko). Ograniczeniem badania bezpośredniego
jest oddech pacjenta, w którym jest para wodna - zaparowanie lusterka.
Z obserwacji pośredniej poprzez wprowadzenie wziernika można zauważyć położenie fałdów.
Wprowadzenie łyżki, laryngoskopu, naciśnięcie na język i więzadło_________ (?)- nagłośnia
odskoczy do góry
UNACZYNIENIE I UNERWIENIE KRTANI
*nerw krtaniowy górny i krtaniowy dolny (gałęzie nerwu błędnego - krtaniowy górny
bezpośrednio, dolny jest gałęzią nerwu krtaniowego wstecznego. Lewy nerw krtaniowy
wsteczny jest położony niżej).
-Nerw krtaniowy górny oddaje gałąz
zewnętrzną do mięśnia pierścieniowo - tarczowego i
wewnętrzną (czuciowa, unerwia błonę śluzową do wysokości fałdów).
-Nerw krtaniowy dolny unerwia pozostałe mięśnie i błonę śluzową ku dołowi od szpary
głośni.
Uszkodzenie nerwu krtaniowego albo błędnego albo krtaniowego wstecznego rzutuje się na
kształt szpary głośni (głównie krtaniowy dolny i wsteczny), związane z zabiegiem na szyi na
gruczole tarczowym, może się objawiać chrypką.
*Tętnica krtaniowa górna od tętnicy tarczowej górnej, która pochodzi od tętnicy szyjnej
zewnętrznej
*Tętnica krtaniowa dolna, a konkretnie jej gałąz
pierścieniowo - tarczowa od tętnicy
tarczowej dolnej od pnia tarczowo - szyjnego od tętnicy podobojczykowej.
Chłonka - część górna do górnych węzłów szyjnych głębokich, dolna do dolnych węzłów
szyjnych głębokich.
Położenie fałdu: przyśrodkowe, boczne itp.
Gruczoł tarczowy
Składa się z płatów lewego i prawego (węzina która przedłuża się czasem ku górze
dochodząc do kości gnykowej, nazywa się płatem piramidowym)
Produkty to: tyroksyna i trójjodotyronina (przyspieszają przemianę materii i wpływa na
czynność układy współczulnego - przyspieszona akcja serca, wzrost ciśnienia tętniczego,
wysadzenie gałek ocznych do przodu, bo w obrębie dna oczodołu mięsień oczodołu
unerwiony współczulnie, co daje zwiększone napięcie - wytrzeszcz gałek, co grozi ślepotą.
Wol nadczynny - objaw choroby Basedowa: płat prawy, lewy, węzina. Może schodzić w
kierunku śródpiersia, położenie zamostkowe - może uciskać na tchawice, przełyk.
Wole wydaja się być korzystne - szczupły człowiek, aktywny, ALE występuje tyrotoksytosis -
nadciśnienie, wydolność organizmu wcale nie jest duża, jest na krawędzi możliwości, ze
względu na intensywną przemianę materii, organizm w czasie stresu może się załamać.
Unaczynienie gruczołu tarczowego- tętnica tarczowa górna, dolna (ich gałęzie dochodzą do
krtani)
Unerwienie - podobne
Tracheotomia i tracheostomia (3 rodzaje).
Konikotomia - nacięcie przedniej części stożka sprężystego (nosi ona nazwę więzadła
pierścienno - tarczowego które w tym miejscu występuje), jest prostsza niż tracheotomia.
Wykład dzięki uprzejmości A. L. oraz M. A
. i P. K.