PODSTAWY BUDOWNICTWA
- MATERIAA
Y DO WYKA
ADÓW 
RODZAJE KONSTRUKCJI
I ELEMENTY BUDYNKÓW
OPRACOWAA
: DR INÅ›. JAN KONOWALCZUK
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Podstawowe elementy budynku
- 2 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
- 3 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
FUNDAMENTY I NOŚNOŚĆ GRUNTÓW
Wiedza ta znana była ju\
staro\
ytnym, o czym świadczy chocia\
by jak\
e znamienna i wymowna
przypowieść ewangeliczna  o dobrej i złej budowie :  & Ka\
dego więc, kto tych słów moich słucha
i wypełnia je, mo\
na porównać z człowiekiem roztropnym, który dom swój zbudował na skale. Spadł
deszcz, wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. On jednak nie runął, bo na skale
był utwierdzony. Ka\
dego zaś, kto tych słów moich słucha, a nie wypełnia ich, mo\
na porównać z
człowiekiem nierozsądnym, który dom swój zbudował na piasku. Spadł deszcz, wezbrały potoki,
zerwały się wichry i rzuciły się na ten dom. I runął, a upadek jego był wielki". [Ewangelia wg św.
Mateusza 7,24-7.27]
Dokładne poznanie i określenie rodzaju gruntów zalegających w poziomie posadowienia wymaga
przeprowadzenia badań geotechnicznych. Brak takiego rozpoznania był przyczyną wielu katastrof
budowlanych.
Poszczególne rodzaje gruntów w skorupie ziemskiej są uło\
one warstwami. Układ tych warstw mo\
e
być poziomy, ukośny, sfałdowany lub z uskokami zale\
nie od genezy powstania gruntów i
zachodzących procesów geologicznych. Ustalenie układu warstw pod projektowaną budowlę
pozwala na określenie sposobu wykonania prac ziemnych oraz sposobu posadowienia budowli.
Dla budynków małych ( np. domy jednorodzinne ) wystarcza wykonanie tzw.  dołów próbnych
(z reguły w środku i w naro\
nikach projektowanego obiektu ) o głębokości 2-3 m i na tej podstawie
określenie rodzaju występującego w poziomie posadowienia gruntu.
Dla du\
ych i odpowiedzialnych obiektów wymagane są wiercenia badawcze. Na ich podstawie
wykonane są przekroje geotechniczne ukazujące układ warstw poszczególnych rodzajów gruntów
pod projektowanÄ… budowlÄ….
Poni\
ej przykładowy przekrój geotechniczny
1  iły, 2  glina piaszczysta, 3  pyły piaszczyste, 4  piasek drobny, 5  torf starszy,
6  utwory torfowe młodsze
Głębokość i sposób posadowienia budynków, zale\
ny jest od:
- głębokości przemarzania gruntu,
- nośności podło\
a (poło\
enie warstwy nośnej) i wypierania gruntu,
- warunków hydrogeologicznych (poziom wody gruntowej),
- wymagań konstrukcyjnych i u\
ytkowych budowli,
- wymagań u\
ytkowych.
- 4 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Głębokość przemarzania gruntu w Polsce jest zró\
nicowana i w zale\
ności od strefy klimatycznej
wynosi [dane dotyczą minimalnej głębokości posadowienia na gruntach spoistych ] :
- 0,8 m  zachodnia część Polski
- 1,0 m  centralna i południowa część Polski
- 1,2 m  wschodnia część Polski oraz wszystkie miejsca powy\
ej 500 m npm
- 1,4 m  północno-wschodnia część Polski (Suwałki, Ełk )
Ogólnie podło\
e budowlane dzieli siÄ™ na:
- podło\
e skaliste,
- podło\
e gruntowe.
W budownictwie [w odró\
nieniu od geologii gdzie wszystkie składniki skorupy ziemskiej nazywane
są skałami] skałami nazywamy skały lite odznaczające się du\
ą spójnością, a grunty są ośrodkiem
rozdrobnionym i składają się z okruchów skalnych powstałych na skutek wietrzenia i rozdrobnienia
z ewentualnÄ… domieszkÄ… czÄ…stek organicznych.
W Polsce przewa\
nie mamy do czynienia z podło\
em gruntowym. Z podło\
em skalistym spotykamy
się tylko w regionach górzystych i na niektórych wy\
ynach.
Dla celów budowlanych decydującym czynnikiem jest wytrzymałość i odkształcalność podło\
a.
Podział gruntów w budownictwie prezentuje tabela.
Lp. Rodzaj gruntów Podział
magmowe (wulkaniczne)
1 Skały lite osadowe
metamorficzne (przeobra\
eniowe)
kamieniste
2 Grunty mineralne gruboziarniste (\
wiry i pospółki)
drobnoziarniste (piaski, piaski gliniaste, gliny, iły)
grunty próchnicze
3 Grunty organiczne namuły
torfy
sztucznie usypane, własności zale\
Ä… od
4 Grunty nasypowe materiału z jakiego zostały usypane oraz od
sposobu usypania
Skały lite - są najbardziej wytrzymałym i najmocniejszym gruntem budowlanym, często równym co
do wytrzymałości materiałom z jakich budujemy fundament. Do skał litych twardych zaliczamy
granit, bazalt, andezyt, piaskowce itp. Do skał litych miękkich zaliczamy margle i łupki ilaste. W
stanie rodzimym nie naruszonym mają one znaczną wytrzymałość. Natomiast odkryte i poddane
działaniu wody szybko wietrzeją. Skały wapienne i dolomity są ju\
gorszym podło\
em budowlanym
ze względu na swoją rozpuszczalność w wodzie. Stawianie budynków na takich skałach jak anhydryt
i gips oraz sól kamienna, jest niewskazane, gdy\
grunty te pękają i rozpuszczają się pod wpływem
wody.
Grunty kamieniste - do tej grupy zalicza się bloki skał występujące w postaci zwałów, bruki
morenowe, piargi, rumowiska oraz wietrzeliny skalne. Są to grunty bardzo zró\
nicowane pod
względem swej przydatności jako podło\
a budowlane. Posadowienie na nich budynku wymaga
ka\
dorazowo wnikliwego zbadania gruntu.
Grunty gruboziarniste [\
wiry i pospółki] nie wykazują spójności międzycząsteczkowej .
Charakteryzują się sztywną strukturą, małą chłonnością i dobrą przepuszczalnością wody oraz
niewielką odkształcalnością pod obcią\
eniem. świry i pospółki są dobrym podło\
em budowlanym.
- 5 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Właściwości techniczne tych gruntów zale\
ą głównie od ich uziarnienia i nasycenia wodą. Woda
stojąca nie zmniejsza ich wytrzymałości. Natomiast przepływ wody powoduje wypłukiwanie
drobnych ziaren i rozluz
nienie struktury gruntu, a tym samym zmniejszenie jego wytrzymałości.
Grunty drobnoziarniste [piaski] stanowią na ogół równie\
dobre podło\
e budowlane. Woda w
niewielkich ilościach nie zmniejsza wytrzymałości gruntów piaszczystych. Natomiast wytrzymałość
piasku silnie nawodnionego jest o połowę mniejsza od wytrzymałości piasku suchego lub
wilgotnego. Grunty drobnoziarniste mogą być niespoiste lub spoiste. Do pierwszych nale\
Ä… przede
wszystkim drobne piaski. Stanowią dobre podło\
e budowlane. Jedynie piasek drobny zalany wodÄ…,
znajdującą się pod ciśnieniem, mo\
e przejść w stan płynny zwany kurzawką. Wystąpienie kurzawki
uniemo\
liwia prowadzenie robót ziemnych i zmusza do ustabilizowania gruntu poprzez zamro\
enie.
Występowanie kurzawki podnosi znacznie koszt wykonania robót ziemnych.
Drobnoziarniste grunty spoiste odznaczają się międzycząsteczkową spójnością wzrastającą w
miarę ich wysychania, znikomą przepuszczalnością wody, zmianą objętości w czasie wysychania
(kurczą się i pękają), nasiąkania (pęcznieją), zmianą konsystencji w miarę nasycania wodą oraz du\
Ä…
zdolnością nasiąkania wodą. Najczęściej spotykanymi gruntami spoistymi są gliny, pyły i iły. Je\
eli
grunty te występują w grubych pokładach nie naruszonych, są trudne do odspojenia. Wykazują one
dość du\
ą wytrzymałość na obcią\
enie. Zale\
y ona jednak od stopnia nasycenia gruntu wodÄ…; im jest
ono mniejsze, tym większa wytrzymałość gruntu. Osiadanie budynku posadowionego na gruncie
gliniastym lub ilastym jest powolne. Następuje ono na skutek stopniowego wyciekania wody
zawartej w porach międzycząsteczkowych gruntu. Woda zawarta w porach gruntu spoistego wskutek
powiększenia objętości przy zamarzaniu mo\
e spowodować wysadziny mrozowe. Dlatego budynki
posadowione na gruntach gliniastych powinny mieć fundamenty zało\
one poni\
ej poziomu
przemarzania gruntu. Występowanie piasku w glinach powoduje zwiększenie wytrzymałości gruntu i
ułatwia jego odspajanie. Du\
a domieszka piasku do glin powoduje zwiększenie zawilgocenia gruntu,
co z kolei zmniejsza wytrzymałość i utrudnia przeprowadzenie robót ziemnych. Gliny piaszczyste z
domieszkami wapiennymi nazywamy marglami. Margle w stanie suchym mają dość znaczną
wytrzymałość, w stanie zawilgoconym wytrzymałość ich znacznie spada.
Do gruntów makroporowatych (o du\
ych porach) zaliczamy przede wszystkim lessy. Składają się
one z pyłów kwarcowych oraz cząstek gliniastych i wapiennych. W stanie suchym lessy nie
sprawiajÄ… \
adnych trudności przy robotach ziemnych, są łatwe do odspojenia i transportu. Pod
wpływem wody zamieniają się w grząskie błoto, co bardzo utrudnia wykonanie robót ziemnych. Do
posadowienia budynku dobre są lessy tylko w stanie suchym. Zawilgocone tracą zupełnie
wytrzymałość na obcią\
enie. Dlatego tez stawiajÄ…c budynek na lessie nale\
y zabezpieczyć od
zawilgocenia fundamenty i grunt znajdujÄ…cy siÄ™ pod nimi.
Grunty pylaste wymagają jeszcze większej ostro\
ności przy posadowieniu budynków. Do
posadowienia bezpośredniego nadają się wyłącznie pyły suche i dobrze zabezpieczone od
zawilgocenia.
Grunty organiczne są bardzo łatwe do odspojenia i transportu, ale ze względu na występowanie
znacznej ilości kwasów humusowych powstałych w wyniku gnicia roślin, zarodników grzyba
budowlanego oraz znikomej wytrzymałości na obcią\
enia nie nadają się do bezpośredniego
posadowienia na nich budynków.
Szczegółowy opis przydatności gruntów zawiera PN-86/B-02480 Grunty budowlane. Określenia,
symbole, podział i opis gruntów.
Skały i grunty sypkie (\
wiry, piaski gruboziarniste) są mało wra\
liwe na zmiany spowodowane
przemarzaniem i obiekty mogą być posadowione niezale\
nie od granicy przemarzania, z
uwzględnieniem jedynie wypierania gruntu przez fundament. Natomiast w gruntach ilastych i
pylastych wskutek kapilarnego podciÄ…gania wody tworzÄ… siÄ™ soczewki lodu powodujÄ…ce
pęcznienie gruntu i wypieranie posadowionych na nim konstrukcji.
- 6 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Na głębokość posadowienia ma tak\
e wpływ nośność gruntu. Zbyt płytkie posadowienie powoduje
mo\
liwość znacznych osiadań, a tak\
e deformacji na skutek wypierania gruntu spod
fundamentu. Im głębiej jest posadowiony fundament tym prawdopodobieństwo wystąpienia
zjawiska wypierania będzie mniejsze (ruchowi gruntu przeciwdziała cię\
ar gruntu le\
Ä…cego powy\
ej
poziomu posadowienia i tym większe obcią\
enia mo\
e przejąć grunt (im głębiej tym grunt jest
bardziej zagęszczony ).
Ostatnim czynnikiem mającym wpływ na poziom posadowienia są warunki hydrogeologiczne.
Nale\
y dÄ…\
yć do posadowienia budowli powy\
ej zwierciadła wody gruntowej, (ale nie zawsze
jest to mo\
liwe) gdy\
wykonywanie robót w wodzie gruntowej:
jest trudne i mniej dokładne a sztuczne obni\
enie poziomu wody gruntowej jest kosztowne,
powoduje zawilgacanie fundamentów i ścian budowli i stosowanie kosztownych i
pracochłonnych izolacji.
Szczególnie niekorzystnym czynnikiem jest zawartość w wodzie gruntowej związków chemicznych
agresywnych w stosunku do materiałów budowlanych z których wykonane są fundamenty [kwas
siarkowy, siarkowodór, kwas węglowy] powodujących znaczne przyśpieszenie procesów
naturalnego zu\
ycia.
Uzyskane na podstawie przeprowadzonych badań dane o właściwościach geotechnicznych
podło\
a gruntowego pozwalajÄ… na dokonanie wyboru odpowiedniego sposobu posadowienia
budowli ( głębokości posadowienia, rodzaju fundamentu).
W zale\
ności od głębokości posadowienia fundamenty dzielimy na:
płytkie
głębokie
Do fundamentów płytkich zalicza się te, które opierają się na warstwie nośnej występującej na
nieznacznej głębokości. Dla takich fundamentów wykonuje się otwarty wykop bez specjalnych
umocnień oraz bez stosowania specjalnych technologii.
Dla posadowienia fundamentów głębokich nale\
y zabezpieczyć głębokie wykopy i często obni\
yć
zwierciadło wody gruntowej, co wymaga du\
ych środków technicznych.
Z uwagi na sposób przekazywania obcią\
enia z budowli na podło\
e gruntowe wszystkie fundamenty
dzielimy na:
fundamenty bezpośrednie
fundamenty pośrednie
Fundamenty bezpośrednie przekazują obcią\
enia na podło\
e gruntowe wyłącznie poprzez dolną
powierzchniÄ™ zwanÄ… podstawÄ….
Często fundamenty te spoczywają na specjalnie przygotowanej warstwie z chudego betonu, \
wiru
albo piasku, która słu\
y do wzmocnienia gruntu w poziomie posadowienia lub do wymiany
słabego miejscami gruntu rodzimego.
- 7 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Podział fundamentów bezpośrednich z uwagi na ich kształt i konstrukcję jest następujący:
- A
awy fundamentowe - stosowane pod ścianami budynków lub szeregiem słupów, mają kształt
belek spoczywających na podło\
u. A
awy murowane z kamienia lub cegły miały zastosowanie
przy budynkach murowanych o 3  4 kondygnacjach posadowionych powy\
ej poziomu wody
gruntowej na jednorodnym i nośnym gruncie. Obecnie powszechnie stosowane są ławy
betonowe i \
elbetowe.
A
awy betonowe mogą przenosić większe obcią\
enia przy mniejszych gabarytach ni\
Å‚awy
murowane. W przypadku występowania znacznych obcią\
eń lub niejednorodnych gruntów
stosuje siÄ™ Å‚awy \
elbetowe.
- Stopy fundamentowe  przekazujÄ… obciÄ…\
enia ( ze słupów konstrukcji ) na podło\
e gruntowe.
Podobnie jak ławy fundamentowe wykonywane były jako murowane z kamienia lub cegły.
Obecnie stosowanym materiałem jest beton i \
elbet.
-
- Fundamenty rusztowe  stanowią układ krzy\
ujących się i połączonych ze sobą ław
fundamentowych. Stosowane w przypadku posadowienia konstrukcji szkieletowych gdy
zastosowanie ław lub stóp fundamentowych nie gwarantuje przeniesienia obcią\
eń na
podło\
e.
1  ruszt, 2  chudy beton, 3  zbrojenie do połączenia ze słupem
- 8 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
- PÅ‚yty fundamentowe  wykonywane przy posadowieniu ciÄ™\
kich budowli o małym rzucie
poziomym, a tak\
e w przypadku posadowienia na słabych i niejednorodnych
gruntach.Najczęściej są to płyty wzmocnione \
ebrami.
1  fundament, 2  chudy beton, 3  zbrojenie do połączenia ze słupem
- Skrzynie fundamentowe  stosowane przy budynkach wysokościowych albo w przypadku
posadowienia na terenach szkód górniczych. Fundament skrzyniowy składa się z płyty dolnej
oraz płyty górnej stropowej powiązanych ze sobą ścianami zewnętrznymi i wewnętrznymi.
Oprócz oparcia dla budynku skrzynia stwarza mo\
liwość wykorzystania pomieszczeń jako
piwniczne.
1  zbrojenie, 2  izolacja, 3  chudy beton
- 9 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Fundamenty pośrednie, przekazują obcią\
enia z budowli na ni\
ej zalegające warstwy nośne
poprzez dodatkowe elementy wprowadzone lub uformowane w gruncie w postaci np. pali (5), studni
czy kesonów (6). Na górnych końcach tych elementów układa się potem właściwy fundament, który
połączy się z budowlą.
Przykłady ilustracji układów zarysowań ścian murowanych związanych z jakością gruntu;
a  od nadmiernego osiadania naro\
a budynku spowodowanego soczewką słabego gruntu ,
b  od nadmiernego osiadania naro\
a budynku spowodowanego obciÄ…\
eniem podło\
a od nowo
wzniesionego budynku,
c  od nadmiernego osiadania środkowej części ściany spowodowanego soczewką słabego gruntu,
d  od pęcznienia gruntu wysadzinowego pod środkową częścią ściany.
1  grunt nośny, 2  soczewka gruntu słabego, 3  budynek istniejący, 4  budynek nowo
wzniesiony, 5  obszar nakładania się naprę\
eń w gruncie, 6  obszar pęcznienia gruntu i tworzenie
siÄ™ wysadziny )
- 10 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
IZOLACJE - są to, posiadające szczególne właściwości, warstwy ochronne, rozdzielające lub
utrudniające wzajemne oddziaływanie określonych, zwykle przeciwstawnych środowisk (układów).
Zale\
nie od przeznaczenia wyró\
nia się w budownictwie następujące ich rodzaje:
- elektroizolacje (ochrona przed niebezpiecznym oddziaływaniem urządzeń przewodzących prąd);
- termoizolacje (rozdzielenie środowisk ciepłego i zimnego, a tak\
e bierna ochrona
przeciwogniowa);
- izolacje akustyczne (przeciwdz
więkowe lub dz
więkochłonne);
- izolacje antykorozyjne (ochrona elementów budowlanych przed korozyjnym działaniem
środowiska);
- hydroizolacje (rozdzielenie środowisk suchego i mokrego, a tak\
e funkcja ochronna przed
wilgociÄ…  izolacje przeciwwilgociowe, lub przed wodÄ…  izolacje wodochronne).
- 11 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Konstrukcje murowe  ściany
Åšciany nale\
ą do podstawowej grupy elementów budynku, stanowiąc jego pionową obudowę zewnętrzną
(ściany zewnętrzne) lub przegrody podziału wewnętrznej przestrzeni budynku (ściany wewnętrzne).
Ściany konstrukcyjne  ściany, które w zało\
eniach projektowych, przenoszÄ… poza ciÄ™\
arem własnym,
pionowe lub poziome obciÄ…\
enia od innych elementów budynku. Uszkodzenie lub usunięcie takiej
ściany, w całości lub w części, powoduje zmianę obliczonych wartości sił wewnętrznych oraz warunki
pracy innych elementów przestrzennej konstrukcji budynku, co mo\
e spowodować stan awaryjny.
- ściana nośna - ściana przenosząca w ka\
dym poziomie i do fundamentu obciÄ…\
enia pionowe z dachu,
ze stropów i cię\
ar własny tej ściany usytuowanej powy\
ej rozpatrywanego poziomu;
- ściana samonośna - ściana przenosząca w ka\
dym poziomie i do fundamentu tylko ciÄ™\
ar własny tej
ściany + ewentualnie obcią\
enie z dachu (stropodachu);
- ściana usztywniająca - ściana przejmująca obcią\
enia poziome działające na budynek; jej zadaniem
jest zapewnienie przestrzennej sztywności konstrukcji budynku.
Ściany niekonstrukcyjne - ściany, które w zało\
eniach projektowych, przenoszÄ… tylko ciÄ™\
ar własny,
przewa\
nie w ramach jednej kondygnacji, a w przypadku ścian zewnętrznych równie\
bezpośrednie
oddziaływanie parcia i ssania wiatru. Podstawową funkcją ściany niekonstrukcyjnej jest tworzenie
pionowej przegrody (optycznej, termicznej,akustycznej).
Ogólnie ściany w zale\
ności od ich usytuowania w obiekcie mo\
emy podzielić na:
- przegrody pionowe wydzielające przestrzeń budynku [ściany zewnętrzne],
- lub dzielące budynek na poszczególne części [ściany wewnętrzne].
Ściany zewnętrzne stanowią przegrody izolujące wnętrze budynku od wpływów zewnętrznych
[zjawiska atmosferyczne, hałas], natomiast ściany wewnętrzne dzielą budynek na pomieszczenia
odpowiednio do zaplanowanej dla nich funkcji.
Klasyfikacja ścian wynikająca z rodzaju materiałów zu\
ytych do ich wznoszenia obejmuje:
- ściany murowane,
- ściany drewniane,
- elementy ścienne prefabrykowane.
Pierwsza i druga grupa stosowana jest powszechnie w budownictwie indywidualnym, natomiast
elementy prefabrykowane mają zastosowanie w systemach budownictwa uprzemysłowionego.
Ściany murowane [mury] to kamienie, cegły, pustaki i bloczki uło\
one w sposób zabezpieczający
stateczność konstrukcji zespolone zaprawą. Konstrukcje murowe charakteryzują się stosunkowo
du\
ą wytrzymałością na ściskanie, natomiast niską wytrzymałością na rozciąganie [zginanie] i
ścinanie. Wytrzymałość ta zale\
y od dwóch czynników wpływających zasadniczo na wytrzymałość
muru: od wytrzymałości materiałów ściennych [ kamienie, cegły, pustaki] i od wytrzymałości u\
ytej
do murowania zaprawy. Wa\
nym warunkiem wpływającym na nośność muru jest spełnienie
wymagań dotyczących prawidłowego wykonania, na które składa się zachowanie właściwego
wiązania elementów w murze, staranne wypełnienie spoin zaprawą, utrzymanie poziomu
poszczególnych warstw i pionu na całej wysokości ściany.
Wiązanie elementów murowanych najogólniej polega na tym, aby ka\
da spoina warstwy dolnej była
przykryta pełną płaszczyzną elementu warstwy górnej. Taki sposób wiązania zapewnia rozło\
enie
siły ściskającej mur na coraz większą powierzchnię.
- 12 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Praca muru przewiązanego i nieprzewiązanego : a] praca muru przewiązanego w przekroju poprzecznym i podłu\
nym,
b] rozwarstwienie siÄ™ pod obciÄ…\
eniem osiowym i przesuniecie pod nierównomiernym obcią\
eniem w przypadku braku
przewiązania, c] rozkład obcią\
enia na poszczególne warstwy muru
Najstarszym materiałem stosowanym do wznoszenia murów jest kamień naturalny.
Najprymitywniejszym murem z kamienia naturalnego jest mur dziki układany często na sucho z
kamienia polnego ró\
nych wielkości i kształtów.
Mury dzikie stosuje się jako fundamenty i cokoły w domach jednorodzinnych, jako podmurówki pod
ogrodzenia itp. Do murów dzikich zalicza się równie\
mury układane z kamienia łamanego
niesortowanego. Wskutek nieregularnego kształtu poszczególnych kamieni trudno jest tu zachować
wszystkie podstawowe zasady wiÄ…zania. Do murowania stosuje siÄ™ zaprawÄ™ cementowo-wapiennÄ… i
cementową. Wytrzymałość tych murów jest niewielka i uzale\
niona od wytrzymałości zaprawy.
Mur dziki Mur warstwowy
Z kamienia łamanego wykonywane są mury warstwowe. Kamień łamany pochodzi z uwarstwionych
skał i powinien mieć dwie płaskie równoległe powierzchnie i jednakową grubość w ka\
dej warstwie.
Wiązanie poszczególnych warstw kamieni wykonuje się według ogólnych zasad. Mury z kamienia
łamanego nadają się na fundamenty i ściany piwnic, a w przypadku stosowania porowatych
i miękkich wapieni równie\
na ściany budynków mieszkalnych. Z kamienia łamanego przycinanego
wykonuje się mury cyklopowe. Powierzchni licowe wykonane są z kamieni o kształcie
nieforemnych wielokątów. Mur ten nie jest podzielony na warstwy jednak podczas wykonywania
nale\
y przestrzegać zasad wiązania aby spoiny
nie wypadły w jednej linii pionowej. Siatka
nieregularnych spoin daje efekt ciÄ™\
kiej murowanej
budowli. Mury cyklopowe stosuje się najczęściej w
fundamentach i cokołach.
Mur cyklopowy
- 13 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem murów są mury z cegły ceramicznej. W murach tych
cegły warstwy górnej zawsze przykrywają spoiny ni\
szej warstwy. Układy takie pospolicie
nazywane są wiązaniami. Wiązanie na powierzchni licowej muru wyró\
nia się właściwym dla niego
rysunkiem spoin. Znane są wiązania pospolite [ kowadełkowe ], krzy\
ykowe [ weneckie ], polskie [
gotyckie ] i wielorzędowe. Najbardziej rozpowszechnione jest wiązanie pospolite zwane te\

kowadełkowym. Nazwa pochodzi od kształtu kowadełek jakie obserwujemy na licu muru. Mur o
grubości równej lub większej od jednej cegły składa się z dwóch kolejno przeplatających się warstw
główkowej i wozówkowej. Uzyskuje się dzięki temu przesunięcie spoin pionowych podłu\
nych i
poprzecznych w sÄ…siednich warstwach o ź lub ¾ cegÅ‚y. Wymaga to zastosowania w zakoÅ„czeniach
muru cegieÅ‚  dziewiÄ…tek [trzykwaterówek] o dÅ‚ugoÅ›ci równej ¾ cegÅ‚y.
WiÄ…zanie pospolite; a] mur gruboÅ›ci ½ cegÅ‚y, b] mur gruboÅ›ci 1 cegÅ‚y, c] mur gruboÅ›ci 1 ½ cegÅ‚y,
d] mur grubości 2 cegieł
1  warstwa główkowa, 2  warstwa wozówkowa, 3  cegła dziewiątka, 4  przesunięcie o ź cegły
We wszystkich rodzajach wiązań istotna dla wytrzymałości muru jest grubość spoin. Spoiny
poziome winny mieć grubość 12 mm [ maksimum 15 mm ], natomiast pionowe 10 mm [ max 20
mm]. Mury z cegły stosowane są do budowy ścian zewnętrznych i wewnętrznych nośnych w
budownictwie ogólnym i przemysłowym. W tabeli poni\
ej grubości ścian w cegłach w przeliczeniu
na grubości w cm - informacja ta jest szczególnie przydatna do identyfikacji rodzaju materiału
podczas oględzin obiektu  dane dotyczą ścian surowych bez wypraw i okładzin]
Grubość Å›ciany w cegÅ‚ach ½ 1 1 ½ 2 2 ½ 3 3 ½ 4
Grubość muru w cm z cegły długości 27 13 27 41 55 69 83 97 111
cm
Podobne zasady, co do wykonywania murów z cegły pełnej obowiązują przy wykonywaniu murów
z cegły dziurawki i cegły kratówki oraz z cegieł pełnych cementowych i silikatowych.Mury z cegły
kratówki i dziurawki maja zastosowanie do zewnętrznych ścian nośnych, samonośnych i
osłonowych z uwagi na lepsze właściwości termiczne.
Kolejnym materiałem do wykonywania murów są pustaki ceramiczne pionowo drą\
one
charakteryzujące się korzystniejszymi właściwościami termoizolacyjnymi. Korzystne właściwości
cieplne pustaków pionowo drą\
onych wynikają z długiej drogi przebiegu strumienia ciepła, jaka
stwarzajÄ… liczne i wÄ…skie szczeliny w pustaku.
Kierunek i droga przepływu ciepła
- 14 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Na rynku obecnie dostępny jest cały szereg pustaków ceramicznych od najstarszych szczelinowych
Max do nowoczesnych [pod względem izolacyjności cieplnej ] Porotherm. W porównaniu do
murów z cegły mury z pustaków maja mniejszą masę, a poszczególne pustaki znacznie większe
wymiary w stosunku do elementów tradycyjnych, co umo\
liwia szybsze wznoszenie ścian.
Pustaki ceramiczne mają zastosowanie do zewnętrznych ścian nośnych, samonośnych i osłonowych.
Nie dopuszcza się pustaków szczelinowych do wykonywania ścian fundamentowych i
piwnicznych. Pustaki w murze nale\
y układać drą\
eniami pionowo [inne uło\
enie jest
niedopuszczalne !!!].
Ostatni rodzaj materiałów ściennych to pustaki [bloczki ] z betonu komórkowego, oraz bloczki z
\
u\
lobetonu i gipsu. Zakres stosowania podobnie jak pustaki ceramiczne.
W konstrukcjach murowych często stosuje się połączenie ró\
nych materiałów ściennych przy
wykonywaniu ścian warstwowych. Rodzaje tych ścian zostaną omówione na zakończenie powtórki
przy omówieniu własności termoizolacyjnych poszczególnych murów.
Rodzaje murów:
Następnym rodzajem ścian z uwagi na u\
yty materiał są ściany drewniane, do niedawna bardzo
rozpowszechnione w budownictwie wiejskim, a obecnie prze\
ywajÄ…ce renesans.
Ściany drewniane ze względu na konstrukcje dzieli się na masywne i szkieletowe. Ściany masywne
wykonuje się z okrąglaków, połowizn, belek i bali uło\
onych na podwalinie spoczywajÄ…cej na
cokole z cegieł lub kamieni.
- 15 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Ściana masywna [wieńcowa] 1  podmurówka, 2  elementy poziome ściany, 4  kolki łączące, 5 -
oczep
Ściany szkieletowe wykonuje się z krawędziaków. Szkielet składa się z podwaliny, słupów, rygli i
zastrzałów stę\
ających konstrukcje na działanie wiatru i oczepu. Dawniej drewniany szkielet był
obustronnie odeskowany a przestrzeń pomiędzy odeskowaniem wypełniała zasypka izolacyjna z
wysuszonego mchu, trocin z domieszką wapna itp. Obecnie w nowoczesnych konstrukcjach ściany
są wykonane jako szkieletowe wielowarstwowe ze słupków 5 x 15 cm, od zewnątrz siding
winylowy, sklejka wodoodporna, wiatroizolacja, izolacja cieplna z wełny mineralnej, paro izolacja z
folii polietylenowej, od wewnątrz płyty gipsowo kartonowe o podwy\
szonej odporności ogniowej, w
pomieszczeniach mokrych wodoodporne
Ściana szkieletowa ryglowa- 1  podwalina, 2  słupki, 3  rygle, 4  oczep, 5  zastrzały
Zalety ścian drewnianych w porównaniu z murowanymi to dobra izolacyjność cieplna [ ściana o
grubości 13 cm z litych bali odpowiada pod względem przenikania ciepła ścianie z cegły grubości 51
cm ], szybkość wykonania bez względu na porę roku, mo\
liwość u\
ytkowania bezpośrednio po
wykonaniu.
- 16 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
SZKIELETOWE ÅšCIANY DREWNIANE
Przykład konstrukcji domu drewnianego (szkieletowy system amerykańsko-kanadyjski).
Zagadnienie termoizolacji przegród budowlanych.
Ocena energetyczna i świadectwa energetyczne budynków są wprowadzane we wszystkich krajach
Unii Europejskiej zgodnie z DyrektywÄ… nr 2002/91/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Unii z dnia
16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Dyrektywa ta ma na celu
obni\
enie zu\
ycia energii zwiÄ…zanego z u\
ytkowaniem budynków mieszkalnych i u\
yteczności
publicznej. Jej główne postanowienia dotyczą wprowadzenia obowiązującego standardu
energetycznego budynków, wprowadzenie systemu ocen energetycznych Ocena energetyczna
budynków ma spełnić dwa zadania:
I  stworzyć sytuacje pełnej jawności (znajomości) cech energetycznych budynków dla ich
właścicieli, nabywców i najemców,
II  przyczynić się do stałego zmniejszania zu\
ycia energii zwiÄ…zanej z u\
ytkowaniem budynków.
Dyrektywa ustala \
e w chwili budowy, sprzeda\
y lub wynajmu właścicielowi, nabywcy lub najemcy
powinno być przedstawione świadectwo energetyczne budynku. Zgodnie z wymaganiami
Dyrektywy świadectwo będzie zawierać:
- charakterystykę energetyczną budynku, a więc dane dotyczące zapotrzebowania energii na cele
ogrzewania i wentylacji, zaopatrzenia w ciepłą wodę, klimatyzacji oraz oświetlenia,
- określenie klasy jakości energetycznej budynku w przyjętej skali,
- wskazania dotyczÄ…ce mo\
liwości wprowadzenia usprawnień, które mogłyby podnieść klasę
jakości budynku.
Åšwiadectwo stanowi zabezpieczenie przed ewentualnymi nieujawnionymi wadami kupowanego czy
wynajmowanego budynku. Ocena budynku i nadanie mu klasy jakości energetycznej będzie wa\
nym
elementem w konkurencji rynkowej przy sprzeda\
y i wynajmie, a tak\
e przy staraniach o kredyt.
- 17 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
W świetle przewidywanych zmian szczególnego znaczenia nabiera termo izolacyjność przegród
budowlanych, w tym w szczególności ścian, przez które przenika najwięcej ciepła. Na przestrzeni
ostatnich lat wymagania ochrony cieplnej budynków w Polsce były stopniowo zaostrzane.
Wymagany Przeciętne roczne zu\
ycie na
Budynki współczynnik ogrzanie 1 m2
budowane Podstawowy przepis i data wprowadzenia przenikania U dla
energii energii
w latach ściany zewnętrznej
bezpośredniej pierwotnej
W/m2K
kWh GJ
Do 1966 r Prawo budowlane
A] w środkowej i wschodniej części Polski mur gr
2 cegły 1,16 240-280 1,31-1,61
B] w zachodniej części Polski mur 1 ½ cegÅ‚y
1,40 300-350 1,76-2,05
1967-85 PN-64/B-03404 od 01-01-1966
PN-74/B-02020 od 01-01-1976 1,16 240-280 1,31-1,61
1986-92 PN-82/B-02020 od 01-01-1983 0,75 160-200 0,88-1,17
Od 1993 PN-91/B-02020 od 01-01-1992 0,55 120-160 0,73-0,88
Prognoza 0,30 50-80 0,29-0,44
Jak wynika z załączonej tabeli uzyskanie niskiego współczynnika przenikania ciepła dla ścian
wymaga znacznego i nieekonomicznego pogrubienia ścian zewnętrznych albo zastosowania ścian
warstwowych.
Na rysunku obok przedstawiono zestawienie grubości ścian zewnętrznych
dla ró\
nych materiałów ceramicznych dla osiągnięcia wymaganego w latach
1986-92 współczynnika U < 0,75 W/m2K. Praktycznie nie jest mo\
liwe
zastosowanie obecnie ścian jednorodnych materiałowo dla uzyskania
wymaganego współczynnika przenikania. Aby spełnić wymagania zawarte
w RozporzÄ…dzenie ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i
ich usytuowanie, dotyczące współczynnika przenikania oraz temperatury na
powierzchni wewnętrznej przegrody, nale\
y odpowiednio kształtować układ
warstw i materiałów w przegrodzie.
Przykładowo ocieplenie istniejących ścian z cegły grubości 51 cm [dwie cegły]
warstwą styropianu grubości 14 cm pozwala na uzyskanie współczynnika U <
0,3 W/m2K. Uzyskanie takiego samego współczynnika przy ścianie jednorodnej
wymagałoby ścian grubości znacznie powy\
ej 2 m.
Na sposób rozmieszczania warstw izolacyjnych wpływ ma nie tylko ochrona cieplna ale tak\
e
konieczność zachowania dodatnich temperatur na wewnętrznej ściany przegrody [zapobieganie
skraplaniu siÄ™ pary wodnej ]
- 18 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Rozkład temperatur w ścianach warstwowych: a  izolacja od zewnątrz, b  izolacja od wewnątrz, c
 izolacja poło\
ona centralnie
Optymalnym rozwiązaniem jest zastosowanie warstwy izolacji od zewnątrz zarówno w przypadku
murów nowo wznoszonych, jak te\
przy ocieplaniu ścian istniejących. Zalety tego rozwiązania są
następujące:
- eliminacja mostków cieplnych,
- ograniczenie strefy ujemnych temperatur wewnątrz ściany,
- zwiększenie stateczności cieplnej ściany [ ściana jest ogrzana i jest akumulatorem ciepła]
- zwiększenie trwałości ściany poprzez zmniejszenie niszczących wpływów cieplno 
wilgotnościowych.
Dla obiektów istniejących istnieje szereg metod ocieplania ścian zewnętrznych.
Ocieplenie od zewnątrz z obmurowaniem  metoda ta polega na obmurowaniu ściany istniejącej
ścianką z gazobetonu lub cegły otynkowana lub spoinowaną z wytworzeniem przestrzeni
wypełnionej materiałem izolacyjnym. Jest to metoda kosztowna i nie zawsze mo\
liwa do
zastosowania. Jej zaletÄ… jest du\
a trwałość. Następne metody ociepleń to tzw. metody  cię\
kie
mokre . Metody te polegają na wykonaniu na istniejącej ścianie izolacji płytami styropianowymi.
Warstwa izolacyjna zabezpieczona jest przed wpływami atmosferycznymi tynkiem zbrojonym siatką
podtynkową  Rabitza mocowaną do ściany prętami stalowymi. Odmianą tej metody jest wykonanie
tynku trójwarstwowego z zaprawy ciepłochronnej. Najczęściej stosowanymi metodami są metody
lekkie ociepleń.
Metoda lekka mokra [bezspoinowa] polega na przyklejeniu i przymocowanie kołkami do ściany
warstwy izolacyjnej ze styropianu lub wełny mineralnej na której
wykonuje się cienka warstwę fakturowaną na siatce z włókna
szklanego. Istnieje szereg wariantów i odmian tej metody. Do zalet tej
metody mo\
na zaliczyć prostotę wykonania i stosunkowo niski koszt.
Metoda lekka mokra: 1 - styropian, 2  siatka z włókna szklanego
3- wyprawa, 4  warstwa fakturowa elewacyjna
Metoda lekka sucha  ocieplenie z płyt z wełny mineralnej mocowane
jest do ściany poprzez kształtowniki z blachy ocynkowanej. Warstwę
izolacyjną osłania się od zewnątrz warstwą ochronną którą mo\
e być
blacha fałdowana, profile z PCW, siding itp. Odmiana tej metody jest
ocieplenie płytami warstwowymi zło\
onymi z blachy fałdowej i warstwy izolacyjnej ze spienionego
poliuretanu.
Metoda lekka sucha
1- ściana istniejąca,
2- izolacja z wełny mineralnej,
3- element rusztu nośnegoz blachy,
4- blacha fałdowa, 5 łącznik.
- 19 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Przykłady materiałowo-konstrukcyjnych rozwiązań ścian zewnętrznych
Åšciany warstwowe:
Åšciana szkieletowa
STROPY
Stropy  podobnie jak ściany  nale\
ą do podstawowej grupy elementów budynku, stanowiąc
poziome przegrody jego wewnętrznej przestrzeni. W przegrodzie stropowej wyró\
nia się część
konstrukcyjną, determinującą nośność stropu (mo\
liwe obciÄ…\
enie stropu) oraz części u\
ytkowe:
podłogową i sufitową (patrz przykład na rys. a).
1  konstrukcja nośna; 2  warstwy podłogowe; 3  warstwy sufitowe
Podstawowe funkcje stropów
- zbieranie obciÄ…\
eń pionowych (cię\
ar własny, obcią\
enia u\
ytkowe) i przenoszenie ich na ściany
nośne,
- stanowienie poziomej przepony zapewniającej przestrzenną sztywność budynku,
- zapewnienie właściwej izolacyjności termicznej i/lub akustycznej.
Warstwy podłogowe mogą być zespolone z konstrukcją (patrz rysunek b) lub jako podłogi
 podniesione (patrz rysunek a).
- 20 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Warstwy sufitowe mogą być zespolone z konstrukcją (patrz rysunek a) lub jako sufity
 podwieszone (patrz rysunki b, c, d ) o ró\
nych sposobach sposoby umocowania sufitów  na
rysunkach (b, c, d ) oznaczone jako: sztywne (4), elastyczne (5), wieszakowe(6).
Podział stropów.
1. Rodzaju zastosowanych materiałów:
Stropy drewniane
Stropy betonowe
Stropy \
elbetonowe
Stropy ceramiczne
Stropy staloceramiczne
2. Typu konstrukcji: belkowe,gęsto \
ebrowe,rusztowe
Przeznaczenia funkcjonalnego: nad piwnicami, międzypiętrowe, stropodachy.
W dawnym budownictwie najbardziej rozpowszechnione były stropy drewniane z uwagi na łatwość
ich wykonania i stosunkowo niskie koszty. Ze względu na łatwość pora\
enia drewna przez grzyb nie
nale\
y stosować ich nad piwnicami lub innymi wilgotnymi lub mało przewiewnymi
pomieszczeniami. WadÄ… ich jest tak\
e mała ogniotrwałość i mała sztywność. Rozró\
nia siÄ™ kilka
typów stropów drewnianych:
zwykły z legarami uło\
onymi na polepie (stosowany zwykle jako międzypiętrowy),
1- belka, 2- łata, 3- ślepy pułap, 4- ślepa podłoga, 5- podsufitka, 6- polepa, 7-
izolacja z papy, 8- legar,9- klepka podłogowa
- 21 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
podwójny charakteryzujące się tym, posiadaniem stropu górnego, nośnego i dolnego
samonośnego. Konstrukcja ta polepsza własności akustyczne stropu oraz zabezpiecza przed
zarysowaniem siÄ™ i odpadaniem tynku,
1- belki sufitowe, 2- podsufitka, 3- strop samonośny
belkowe  stosuje siÄ™ przewa\
nie jako stropy poddasza,
1- polepa, 2- ślepa podłoga, 3- podsufitka
nagi  stosowany w budownictwie gospodarczym i wiejskim,
Stropy ceramiczne. Do tej grupy zaliczamy sklepienia stropowe i płyty z ró\
nego rodzaju cegieł
pełnych i pustakowych.
W zale\
ności od kształtu powierzchni rozró\
nia siÄ™ stropy :
sklepienia odcinkowe (stropy odcinkowe Kleina)  jest to sklepienie Å‚ukowe o niewielkiej
krzywiz
nie. Stosuje siÄ™ je przewa\
nie nad piwnicami. Sklepienia te opieraj siÄ™ na odpowiednio
przyciętym gniez
dzie w murze oraz belkach stalowych.
płyty Kleina  wykonywane są z cegieł pełnych lub dziurawych, zbrojone bednarką lub prętami
stalowymi. Oparcie podobnie jak dla stropów odcinkowych stanowią belki stalowe.
- 22 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
1- podłoga, 2- legar, 3- obetonowanie, 4- płaskownik, 5- tynk, 6- siatka
a) typ A b) typ B
Stropy \
elbetowe. Stropy te odznaczajÄ… siÄ™ du\
ą wytrzymałością i ognioodpornością. Wadą tych
stropów jest konieczność stosowania deskowań i rusztowań przy jednoczesnym betonowaniu  na
mokro . Stropy płytowe mogą być jedno lub dwu kierunkowo zbrojone. Nadają się do przekrycia
jedynie niewielkich rozpiętości, przy większych rozpiętościach cię\
ar (grubość) i koszt płyt
powa\
nie wzrastajÄ….
Stropy płytowo\
ebrowe stosowane sÄ… przewa\
nie w konstrukcjach in\
ynierskich. Ze względu na
widoczne \
ebra nie sÄ… stosowane w budownictwie mieszkalnym.
- 23 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Stropy \
elbetowe ze sztywnym zbrojeniem stanowią połączenie konstrukcji stalowej i \
elbetowej.
Stosowane sÄ… w przypadkach du\
ych obciÄ…\
eń [budynki magazynowe ].
Stropy gęsto\
ebrowe sÄ… to stropy o rozstawie \
eber mniejszym od 90 cm z wypełnieniem
przestrzeni miedzy \
ebrami, skrzynkami, pustakami, blokami.
Strop skrzynkowy  miedzy \
ebrami stropów wstawiane są na stałe skrzynki drewniane. Strop ten
posiada dwie płyty: dolną i górną.
1- płyta górna, 2- płyta dolna, 3- \
ebro, 4- skrzynka stanowiąca wypełnienie
Strop Ackermana jest powszechnie stosowany w budownictwie mieszkalnym. Wykonany jest
z pustaków ceramicznych, których dolne części tworzą jednolite podło\
e ceramiczne pod tynk.
- 24 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Strop TK znany jest w dwóch odmianach w zale\
ności od wypełnienia. Stosuje się go w postaci
Å‚upin bÄ…dz
pustaków z betonu \
wirowego.
Strop TK z łupinami często stosowany jest w stropodachach,
1- pustaki, 2- podsufitka
Strop TK z pustakami stosowany jest w budownictwie mieszkalnym oraz przemysłowym.
Stropy MK są stropami gęsto\
ebrowymi wykonanymi przy zastosowaniu dyli gipsowych. Przy
precyzyjnym wykonaniu zbędny jest tynk dolnej powierzchni stropu.
Strop Kontra wykonywany jest przy u\
yciu pustaków o specjalnym kształcie mającym \
ebra teowe.
1- pustaki, 2- \
ebra, 3- stalowe deskowanie
- 25 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Stropy prefabrykowane składają się z elementów drobnowymiarowych. Stropy te są montowane na
budowie bez deskowań i rusztowań. Istnieje wiele odmian lokalnych tych stropów, tak\
e w
zale\
ności od u\
ytych materiałów. Reprezentantem tych stropów jest strop DZ-3. Składa się on z
\
elbetowych prefabrykowanych \
eber oraz z pustaków wypełniających.
a) widok aksonometryczny
b) przekrój, 1- zbrojenie poprzeczne
Strop typu DMS
1 - belka; 2 - pustak; 3 - kształtki \
ebra rozdzielczego; 4 - beton pachwinowy
Innym rodzajem stropów prefabrykowanych są stropy staloceramiczne. Posiadają one \
ebra nośne
w postaci przestrzennej kratowniczki z okładziną z kształtek ceramicznych tworzących łącznie z
ceramicznym wypełnieniem pustakami jednorodną dolną powierzchnię stropu.
Przedstawicielem tej grupy stropów są stropy Fert.
- 26 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
1- kształtka ceramiczna, 2- pręty, 3- krzy\
ulce, 4- pręty dodatkowe, 5- beton
Podobne pod względem konstrukcji są stropy typu Teriva, z tym \
e zarówno belki jak i pustaki
wypełniające wykonane są z \
u\
lobetonu (obok waga 1 m2 stropu).
Omawiając rodzaje stropów nie mo\
na pominąć najstarszych konstrukcji, znanych ju\
w czasach
staro\
ytnych - sklepień, obecnie praktycznie niestosowanych w swej tradycyjnej formie ale często
występujących w starszych budynkach mieszkalnych i u\
ytkowych.
Sklepienia to konstrukcje podlegające prawie wyłącznie naprę\
eniom ściskającym. Dawniej
elementami tworzącymi sklepienia były kliny kamienne ograniczone od dołu powierzchnią
podniebną, a od góry grzbietową. Ze względu na kształt podniebienia rozró\
nia siÄ™ sklepienia
łukowe (odcinkowe, półkoliste, eliptyczne, paraboliczne, koszowe i ostrołukowe) ponadto są
stosowane sklepienia łukowe o podwójnej krzywiz
nie (klasztorne, krzy\
owe i beczkowe ) oraz
sklepienia zło\
one, stanowiące połączenia kilku rodzajów sklepień wymienionych wy\
ej. W
budownictwie mieszkaniowym ogólnym stosowane najczęściej były sklepienia odcinkowe i
półkoliste.
- 27 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
a) konstrukcja sklepienia, b) sklepienie odcinkowe, c) sklepienie półkuliste, d) sklepienie eliptyczne, e) sklepienie
paraboliczne, f) sklepienie koszowe, g) sklepienie ostrołukowe
Bardzo istotną informacją z oględzin obiektu jest ustalenie rodzaju występujących na obiekcie
stropów.
Wstępną orientację o rodzaju stropu daje okres jego wykonania.
Przed I wojną stosowano prawie wyłącznie stropy drewniane i stropy na belkach stalowych
[Kleina], natomiast stropy \
elbetowe [na ogół w postaci stropów skrzynkowych] nale\
ały do
rzadkości.
W okresie międzywojennym upowszechniły się stropy ceramiczne, szczególnie strop Ackermana, a
tak\
e wprowadzono szereg stropów patentowych, na ogół zresztą o regionalnym zasięgu
zastosowania [często ju\
z zastosowaniem belek \
elbetowych prefabrykowanych].
Wokresie powojennym dominują w budownictwie uprzemysłowionym stropy \
elbetowe
prefabrykowane; w pierwszym dziesięcioleciu głównie DMS i podobne, ostatnio zaś w postaci płyt
stropowych prefabrykowanych większych rozmiarów, oraz stropów gęsto\
ebrowych
prefabrykowanych, natomiast stropy drewniane i Kleina spotkać mo\
na w zasadzie jedynie w
budownictwie indywidualnym.
O konstrukcji stropów oraz poło\
eniu belek głównych mo\
na się często zorientować ju\
na
podstawie oględzin zewnętrznych, po takich oznakach, jak np. kotwie na fasadach budynku,
wskazujące na poło\
enie drewnianych belek stropowych, wyglÄ…d tynku sufitu wskazujÄ…cy
charakterystycznym układem rys czy smugami na tynku przebieg belek stropowych lub styki
prefabrykatów, grubość stropu, układ otworów okiennych, wysokość nadpro\
y itp.
Szczególnie układ własnych rys tynków, jak ich zabarwienie  dostarczyć mo\
e dodatkowych
informacji potrzebnych do oceny konstrukcji budynku, określenia stanu zachowania konstrukcji pod
- 28 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
tynkiem itp. Zjawiska te bowiem zale\
Ä… w du\
ym stopniu od rodzaju podło\
a, na którym tynk jest
poło\
ony. Włoskowate rysy tynków występują często wzdłu\
linii rozdzielających ró\
nego rodzaju
podło\
a. Mo\
na więc często bez odkuć określić układ \
eber i pustaków w stropach, układ i wymiary
nadpro\
y, rozstaw słupów w murach itp.
Specjalny rodzaj zarysowań tynków określa się mianem pseudorys. Są to zarysowania powstałe w
miejscach, w których między dwoma sąsiadującymi elementami konstrukcyjnymi pokrytymi
tynkiem wytworzyła się szczelina, nie wpływająca na warunki pracy wytrzymałościowej lub nawet
zało\
ona przy projektowaniu. Nale\
ą tu przede wszystkim zarysowania tynków, które nie zostały
przecięte w miejscach dylatacyjnych szczelin budynków, rysy wzdłu\
górnej krawędzi ścianek
działowych nie połączonych ze stropem, rysy wzdłu\
styków prefabrykatów stropowych
występujące przy zjawisku  klawiszowania , a tak\
e prawie zawsze występujące zarysowania
wzdłu\
linii styku elementów ściennych w budownictwie wielkoblokowym.Zarysowania takie
wyglądają często bardzo groz
nie, a nawet stanowić mogą realne zagro\
enie (odpadanie tynków),
jednak świadczą najczęściej o niewłaściwej konstrukcji budynku z punktu widzenia estetyki, nie zaś
wytrzymałości.
STROPODACH - jest to strop nad ostatnią kondygnacją spełniający jednocześnie rolę dachu
płaskiego; jest zatem wykończony od zewnątrz stosowną warstwą pokrycia dachowego.
Szczególnymi przypadkami stropodachów są tarasy nad pomieszczeniami, wykończone zwykle
warstwÄ… posadzkowÄ….
Ze względu na strukturę fizyczną, stropodachy dzieli się na pełne (a) i wentylowane (b).
a) pełne (zamknięte);
b)
- 29 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
b) wentylowane (mo\
liwość przewietrzania).
DACHY -
obiektów budowlanych stanowią, na równi ze ścianami zewnętrznymi, elementy obudowy,
chroniąc zabudowane wnętrza przed opadami atmosferycznymi, wiatrem i wahaniami temperatury.
Podstawowymi elementami dachu sÄ…:
- więz
ba dachowa stanowiącą zespół elementów konstrukcji nośnej,
- połać dachowa z jej pokryciem,
- system zbierania i odprowadzania wody opadowej,
- urządzenia naświetlające przestrzeń poddasza.
Więz
ba dachowa jest to przestrzenny ustrój szkieletowy, kształtujący dach i poddasze. Zasadniczymi
elementami płaskimi więz
by w przekroju poprzecznym sÄ… wiÄ…zary dachowe.
Zasadnicze elementy dachów przedstawia rysunek poni\
ej.
a) elementy dachu czterospadowego, b) ze ścianą szczytową, c) z półszczytem
Dolna krawędz
połaci dachowej, poło\
ona najni\
ej, wystająca poza lico ściany budynku tworzy
okap. Krawędz
przecięcia się dwóch przeciwległych połaci o linii najwy\
ej poło\
onej i równoległej
do okapów to kalenica. Krawędz
ukośna do poziomu, powstała z przecięcia dwóch sąsiednich połaci
o nierównoległych okapach, tworzących kąt wypukły  to naro\
e, a tworząca kąt wklęsły to kosz,
który odprowadza wody opadowe. Ograniczenie połaci od pionowego szczytu ściany tworzy
- 30 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
krawędz
szczytową. Pionowa ściana o kształcie trójkąta, zamykająca dach, nazywa się szczytem, a
gdy nie sięga na całą wysokość dachu, lecz jest zawarta między połaciami  półszczytem.
W zale\
ności od stopnia nachylenia połaci dachowej, są dachy strome lub płaskie. Dachy strome
znajdują zazwyczaj zastosowanie w budynkach niskich. W budynkach wysokich i wysokościowych
stosowane są z reguły dachy płaskie. Nachylenie połaci dachowej określa się kątem pochylenia (a)
lub procentowo stosunkiem rzutu pionowego (h) określonego wycinka połaci dachowej do rzutu
poziomego (a) tego wycinka.
Zaleca się wybrane przykładowo, z normy PN-B-02361:1999, nachylenia połaci dachowych
w zale\
ności od rodzaju materiału pokryciowego:
Forma dachu wraz z nachyleniem jego połaci są uzale\
nione od warunków klimatycznych, kształtu
rzutu poziomego budynku, rodzaju konstrukcji dachowej, przeznaczenia poddasza. Dachy o
stromych połaciach stosowane są najczęściej w klimacie o du\
ych opadach deszczu i śniegu i
odwrotnie dachy o małym nachyleniu stosowane są na obszarach z małymi opadami.
Ze względu na nachylenie połaci rozró\
niamy dachy:
- płaskie ( o spadku 6  8 %)
- spadziste ( < 35  40 % )
- strome ( > 40 % )
Ze względu na kształt rozró\
niamy dachy:
a) jednospadowy ( pulpitowy ), b) dwuspadowy, c) czterospadowy, d) naczółkowy, e) półszczytowy, f) mansardowy,
- 31 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
g) uskokowy, ( polski ) h) namiotowy, i) wie\
owy, j) wklęsły, k) szedowy (pilasty)
DREWNIANE WI
y
BY CIESIELSKIE
Podstawowe elementy konstrukcyjne (krokwie, jętki, kleszcze i słupy, płatwie):
- 32 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
W ciesielskich więz
bach dachowych występują ponadto elementy uzupełniające: miecze, wieszaki,
krzy\
ulce, zastrzały, podwaliny i murłaty.
Do krokwi przybija się tzw. łaty lub deski (deskowanie pełne albo a\
urowe) na których wykonywane
jest pokrycie dachowe.
Ustrój nośny dachów drewnianych nazywamy więz
bą dachową. W skład więz
by wchodzÄ…: krokwie,
płatwie, słupy, miecze, kleszcze i jętki. Ustrój nośny dachu winien być wytrzymały, stateczny i
sztywny przestrzennie. Najczęściej do jego wykonania stosuje się drewno sosnowe lub świerkowe,
znacznie rzadziej drewno jodłowe, modrzewiowe lub liściaste.
- 33 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Rodzaje więz
by dachowych:
Wiązar krokwiowo  belkowy. Jest stosowany w dachach dwuspadowych o rozpiętości do 6 m
między podporami i spadkach 0,6  1,25. Składa się on z dwóch krokwi i belki, która spełnia
równocześnie zadanie ściągu. Stosowane są te\
konstrukcje bez belki i wówczas krokwie opiera się
bezpośrednio na płatwi stopowej zamocowanej w ścianie zewnętrznej.
Więz
ba krokwiowo - belkowa
Wiązar jętkowy. Wykonuje się w dachach dwuspadowych do rozpiętości około 7,5 m i spadków 0,7
 1,5. Jętka jest elementem poziomym, usztywniającym ka\
dą parę krokwi. Spełnia ona wa\
ne
zadanie statyczne. Jętki nie stę\
one ze sobÄ… podsufitkÄ… pracujÄ… na wyboczenie. Aby z tego powodu
zmniejszyć ich przekrój, na jętkach od góry przybija się deskę stę\
ajÄ…cÄ…. StÄ™\
enie więz
by w
kierunku podłu\
nym wykonuje się za pomocą wiatrownic przybitych na całej wysokości połaci
dachowej.
Więz
ba krokwiowo - jętkowa
- 34 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Wiązary jętkowo-stolcowe. Wykonuje się w dachach dwuspadowych o rozpiętości w świetle ścian
7  9 m i pochyleniu połaci 0,7  1,5 - gdy jętka podparta jest na jednym stolcu oraz o rozpiętości 9 
12 m i pochyleniu 0,6  1,25  gdy jętka jest podparta dwoma stolcami. Gdy jętki podparte są
jednym rzędem stolców, nie stanowi to pełnego usztywnienia dachu w kierunku podłu\
nym i dlatego
konieczne jest stÄ™\
enie połaci dachowej wiatrownicami. Dwa rzędy stolców zapewniają pełną
sztywność więz
by w kierunku podłu\
nym.
Więz
ba jętkowo  stolcowa z jednym lub dwoma stolcami
Wiązary płatwiowo  kleszczowe. Stosuje się przy rozpiętości 9  12 m i pochyleniu połaci 0,4 
1,0. Elementami wiązara są dwie krokwie wspierające się na płatwiach pośrednich i stopowych, oraz
dwa słupy, które kleszcze obejmują z obu stron z krokwiami. Płatwie pośrednie połączone są ze
słupami za pomocą mieczy.
Więz
ba płatwiowo - kleszczowa
WiÄ…zary wieszakowe. SÄ… stosowane je\
eli rozpiętość przekracza 6 m, gdy nie jest wskazane oparcie
elementów więz
by na belkach i stropie. Wiązary wykonuje się w więz
bie, w co 4 lub 5 parze krokwi.
Rozró\
nia siÄ™ wiÄ…zary jedno i dwuwieszakowe.
- 35 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Pokrycia dachów stanowią zewnętrzną wodoszczelna cześć zabezpieczająca budynki, a przede
wszystkim konstrukcje nośne dachów przed wpływami atmosferycznymi. Prace te zalicza się do
robót stanu surowego budynku, gdy\
nie mo\
na wykonywać robót wykończeniowych bez pokrycia.
Rodzaj pokrycia uzale\
niony jest od konstrukcji dachu a w szczególności od jego nachylenia.
Dopuszczalne wartości pochylenia połaci dachowych wybranych pokryć przedstawia poni\
sza
tabela.
Dopuszczalne wartości pochylenia
Zalecane
połaci dachowych
Sposób pokrycia wartości
pochylenia[%]
h/a Ä…[o] [%]
Dwie warstwy papy asfaltowej, ka\
da o
zawartości masy powłokowej do 1600g/m2 ,
0,20-0,60 11-31 20-60 20-40
klejone lepikiem do podło\
a betonowego lub
układane na podło\
u drewnianym
Trzy warstwy papy asfaltowej jw. 0,03-0,30 2-17 3-30 3-20
Dwie warstwy papy termozgrzewalnej asfaltowej
lub asfalotowo-polimerowej
>0,01 >0,06 >1 3-20
Powłoka bezspoinowa z mas asfaltowych i
asfaltowo polimerowych na dwóch warstwach pap
0,01-0,020 0,6-11 1-20 1-3
asfaltowych, ka\
da o zawartości masy
powłokowej>1600g/m2 na podło\
u betonowym
Laminat z mas asfaltowych I asfaltowo
polimerowych o grubości > 4mm z wkładka
zbrojąca z tkanin lub włóknin na podło\
u 0,01-0,20 0,6-11 1-20 1-3
betonowych, w pokryciach bez styków
poprzecznych
Blacha stalowa ocynkowana w arkuszach 0,20 11 20 30-60
Blacha falista ze stykiem poprzecznym: stalowa
ocynkowana, nierdzewna I kwasoodporna, blacha 0,25 14 25 >30
cynkowa i blacha aluminiowa
Blacha stalowa fałdowa (trapezowa) ocynkowana
oraz ocynkowana I powlekana w pokryciach bez 0,10 6 10 >10
styków poprzecznych
Blacha miedziana w arkuszach 0,20 11 20 >25
Płyty włóknisto-cementowe płaskie 0,6-1,0 31-45 60-100 60-100
Płyty włóknisto-cementowe faliste 0,4-1,0 22-45 40-100 >50
Dachówka ceramiczna karpiówka podwójnie w
0,6-1,2 31-50 60-120 70-100
Å‚uskÄ™
Stosowane od najdawniejszych czasów pokrycia dachowe były zale\
ne od klimatu kraju,
posiadanych surowców i istniejącej techniki.
Pierwsze pokrycia to gałęzie, trzcina a póz
niej słoma, które mo\
na jeszcze spotkać na budynkach
wiejskich. Krycie słomą ma wiele zalet i po impregnacji przeciwogniowej jest stosowane równie\

współcześnie.
Trwalszym pokryciem sÄ… dranice i gonty stanowiÄ…ce cienkie deseczki przybijane do Å‚at. Pokrycia
dachówkowe stosowane ju\
w staro\
ytności, ró\
nią się i dzisiaj między sobą wyglądem, sposobem
układania i szczelnością. Blacha miedziana znana była jeszcze przed nasza erą, powszechniej zaczęto
- 36 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
ja stosować od XIII w. do krycia budynków monumentalnych. Od końca XVII wieku stosowano te\

pokrycia dachów blachą ołowianą, czego póz
niej zaniechano. W XVIII wprowadzono na pokrycia
blachÄ™ stalowÄ… czarnÄ…, a w XIX w. ocynkowana i cynkowÄ….
Papą zaczęto pokrywać dachy od początku XX w. Stosowane jeszcze obecnie pokrycia znane z
przeszłości są mniej szczelne, maja więcej złączy i miejsc nara\
onych na przenikanie wody, dlatego
potrzeba większego nachylenia połaci dachowych, aby szybciej odprowadzić z nich wodę opadową.
Obecne pokrycia z tworzyw sztucznych, pap termozgrzewalnych, bezspoinowych powłok
hydroizolacyjnych czy samonośnych systemów metalowych paneli dachówkowych są szczelne,
dlatego jest konieczne wentylowanie pokrytych nimi stropodachów i poddaszy.
Pokrycia ze słomy, trzciny i materiału drzewnego
Strzechę słomianą wykonuje się ze słomy \
ytniej i związanej w snopki  pod włos i  pod łatę , którą
dociska siÄ™ na kalenicy skrzy\
owanymi \
erdziami, tzw. wilkami i szpilkami. Trwałość takich pokryć
wynosi ok.15 lat.
Pokrycie deskami, dranicami i gontami mają spadek 0,7 : 1,25. Deski o grubości 25 - 38 mm
układane są równolegle lub prostopadle do okapu. Jako zasadę przyjmuje się układanie desek stroną
prawÄ… (bli\
sza rdzenia) ku górze.
Podwójne pokrycie prostopadłe do okapu jest szczelniejsze, zwłaszcza gdy stosuje się deski
strugane. Trwałość 10 lat, a jeśli są malowane olejno co 3  4 lata, do 25 lat. Pokrycie takie stosuje
się jedynie w budynkach podrzędnych o charakterze tymczasowym.
Dranice nakłada się rzędami (warstwami) tak, \
e w ka\
dym przekroju mieści się 3  5 rzędów.
Pokrycie to jest szczelniejsze od deskowego, mniej paczy się i odkształca i ma trwałość 10  15 lat
(budynki w Zakopanem) .
Gonty do pokrywania dachów mają wymiary od 5 x 20 cm do 12 x 90 cm. Im gonty są mniejsze,
tym pokrycie jest szczelniejsze: stosuje się je najczęściej jako pokrycie podwójne: mają trwałość ok.
15 lat, jeśli są malowane  do 30 lat.
Pokrycia drewniane: a) dranicami, b) gontami
- 37 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Pokrycia z papy
Pokrycia z dobrej papy na dobrym podkładzie, systematycznie konserwowane mogą przetrwać 30 
a w szczególnych przypadkach  i więcej lat. Wadą pokrycia papowego jest nieestetyczny wygląd.
Dlatego te\
zaczęto stosować papy z posypką kolorową albo kolorowym natryskiem z tworzyw
sztucznych.
Krycie papÄ… na deskowaniu.
Mo\
e być pojedyncze  stosowane na budynkach podrzędnych lub tymczasowych oraz podwójne
lub potrójne  na budynkach stałych. Stosuje się papy smołowe lub asfaltowe, zarówno podkładowe
(lub izolacyjne) jak i wierzchniego krycia (obustronnie powlekane z posypkÄ… mineralnÄ… na
wierzchu). Jest zasadÄ…, \
e do papy smołowej stosuje się lepiki smołowe, a do asfaltowej  lepiki
asfaltowe. Podkład z desek przybija się do krokwi, które mogą być elementami drewnianej lub
stalowej konstrukcji dachu.
Krycie pojedyncze wykonuje się papą wierzchniego krycia, przyklejając lepikiem tylko zakładki
arkuszy i przybijajÄ…c je gwoz
dziami. Krycie pojedyncze w karo bywa stosowane w okolicach gdzie
wiejÄ… silne wiatry, gdy\
wykazuje większą odporność na odrywanie od połaci.
Krycie pojedyncze papą : a) równolegle do okapu, b) w karo
Krycie podwójne równoległe do okapu wykonuje się w pierwszej warstwie z papy podkładowej
przyklejonej na zakładkach i przybitej gwoz
dziami papowymi. DrugÄ… warstwÄ™, z papy wierzchniego
krycia układa się na posmarowanej lepikiem dolnej warstwie oraz zakładkach i tylko górne brzegi
ka\
dego arkusza przybija gwoz
dziami. Kalenica dachu mo\
e być przykryta papą na zakład lub
dodatkowym daszkiem. Kosze kryje się poczwórnie przez wzajemne nakładanie papy z sąsiednich
połaci. W pokryciu podwójnym krzy\
owym pierwszą warstwę układa się pasami prostopadle do
okapu, a warstwę wierzchnią układa się pasami równolegle do okapu, przyklejając ją do spodniej. W
kryciu prostopadłym obie warstwy papy układa się pasami prostopadle do okapu, przy czym arkusze
powinny zachodzić co najmniej 20 cm za kalenicę dachu.
- 38 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Podwójne krycie papa w układzie: a) krzy\
owym, b) prostopadłym do okapu
Pokrycie dachówkami bitumicznymi (gontami bitumicznymi). Swoim kształtem i wyglądem
przypominają tradycyjne dachówki ceramiczne. Dachówki bitumiczne, są to arkusze specjalnie
przyciętej papy biumicznej wzmocnionej wewnątrz warstwą welonu z włókna szklanego,
nasyconego specjalnym, nieszkodliwym dla zdrowia bitumem. Chropowata powierzchnia warstwy
górnej jest wykonana z posypki łupków naturalnych, które nadają dachówkom po\
Ä…dany kolor.
Pokrycia arkuszami dachówki bitumicznej są stosunkowo lekkie(około 12 kg/m2), ognioodporne,
estetyczne i elastyczne  co umo\
liwia pokrycie dachów o dowolnym kształcie. Zaletą jest te\

prostota wykonania, gdy\
ka\
dy arkusz jest tak wykonany, aby idealnie pasował do pozostałych. Na
podło\
a stanowiące pełne deskowanie o grubości nie mniejszej ni\
25 mm lub sklejkę o grubości co
najmniej 12 mm układa się najpierw papę podkładową lub izolacyjną. Poszczególne arkusze
dachówki bitumicznej przybija się gwoz
dziami papiakami wzdłu\
samoprzylepnych pasków do
powierzchni dachu, co sprawia, \
e ka\
dy pas jest dwukrotnie przybity gwoz
dziami. Trwałość takiego
pokrycia jest oceniana na około 20 lat.
Krycie papÄ… na betonie.
Wykonuje siÄ™ przewa\
nie w dwóch warstwach. Wcześniej nale\
y wykonać tynkowanie kominów i
wystających ścian, wyprowadzić wywietrzniki nad dach. Mocny, równy i gładki, dobrze wysuszony
i oczyszczony podkład nale\
y zagruntować emulsyjnym lub asfaltowym roztworem gruntującym,
wskutek czego podło\
e staje się bardziej podatne do przyklejania papy. Po bardzo dokładnym
wyschnięciu podło\
a, na całej powierzchni przykleja się do siebie poszczególne warstwy papy, bez
u\
ycia gwoz
dzi, stosując papy i lepki smołowe.
Zasady pokrywania są tu podobne jak przy kryciu na podkładzie desek .Warstwy dolne wykonuje się
z pap podkładowych, a górną z papy jedno-lub dwustronnie powlekanej, z posypką mineralną na
wierzchu. W pokryciu dwuwarstwowym pasy warstw powinny być względem siebie przesunięte o
połowę szerokości arkuszy, a w trójwarstwowym  o 1/3 szerokości arkuszy.
Pokrycia papa zgrzewalnÄ… nale\
ą do nowoczesnych. Osnowę arkuszy rolowanych stanowi włóknina
poliestrowa lub z włókien szklanych  powleczona obustronnie termoplastyczną masą asfaltowo 
polimerową. Grubość warstwy hydroizolacyjnej pod osnową wynosi nie mniej ni\
2,5 mm, a nad
osnową 1,5 mm. Arkusze papy wykańczane są od spodu cienką folią poliesterową, zabezpieczającą
przed sklejaniem w rolce, natomiast z wierzchu posypane sÄ… drobnoziarnistym piaskiem
kwarcowym.
- 39 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Krycie papą blach fałdowych.
Wykonuje się po uprzednim wykonaniu izolacji cieplnej. Termoizolację mogą stanowić np. płyty
Izopol, które smaruje się gorącym lepikiem i natychmiast dociska do górnych powierzchni fałd.
UÅ‚o\
one płyty muszą być od razu pokryte trzema warstwami papy na gorącym lepiku. Blachy
fałdowe mogą, na górnej powierzchni, mieć przyspawane blachy płaskie, co usztywnia i wyrównuje
podkład.
Konstrukcja nośna z blachy fałdowej pokryta wielowarstwowo papą z izolacją
Pokrycia z powłok bezspoinowych.
Pokrycia z powłok bezspoinowych wykonywane są: z mieszanek asfaltowych, asfaltowo 
lateksowych, tworzyw sztucznych i cyklolepu. Powłoki asfaltowe. Wykonuje się na wyrównanych,
wysuszonych i oczyszczonych podło\
ach betonowych, które powinny spełniać takie same warunki
jak pod pokrycia papą. Na połaciach o pochyleniu 3  5 % pokrycia bitumiczne wykonuje się co
najmniej na 2 warstwach papy podkładowej .
A na połaciach o pochyleniu 1  3% oraz w korytach i koszach dachowych  podkład powinien
zawierać dodatkową warstwę papy asfaltowej na tkaninie technicznej lub papy zgrzewalnej, albo
powinien być wykonany tylko z dwóch warstw papy zgrzewalnej. Na tak przygotowane podło\
e
nanosi się gorącą mieszankę (asfaltu z ró\
nymi frakcjami kruszywa i mÄ…czki mineralnej jako
wypełniacza). Grubość powłoki powinna być nie mniejsza ni\
5 mm (mierzona po wyschnięciu
pokrycia). Powłoki asfaltowo  lateksowe wykonuje się warstwami na dachach o pochyleniu do
10%, ze względu na mo\
liwość ściekania niezwiązanej emulsji przy większym nachyleniu połaci.
Czterokrotny natrysk emulsji i narzuty włókna szklanego w warstwie nośnej, czyni powłokę bardzo
wytrzymałą i trwałą. Powłoki anionowe mo\
na wykonywać na starym lub nowym podkładzie z papy
przyklejonej do podło\
a. Powłoki z emulsji kationowej mo\
na wykonać na podkładzie nowym lub
starym a tak\
e, w wypadku wykonania renowacji starego podkładu papowego  w niepełnym
składzie warstw. A
ączna grubość pokrycia po odparowaniu wody powinna wynosić nie mniej ni\
3,5
mm. Powłoki z tworzyw sztucznych nanosi się warstwami na oczyszczone, wyrównane i
zagruntowane podkłady. Stosowanymi preparatami są:
- tworzywa winylowe, z których powłoki wykonywane są najczęściej w trzech warstwach i
zawierają wtopiony welon z włókna szklanego w celu wzmocnienia pokrycia:
- \
ywice poliestrowe i epoksydowe nanoszone pędzlami lub wałkami malarskimi, a powłoka o
grubości 0,5  1,0 mm najczęściej jest wzmacniana włóknem szklanym:
- 40 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
- twarde pianki poliuretanowe natryskiwane najczęściej w pięciu warstwach, z których powłoka o
gr. około 40 mm wykazuje dobre właściwości izolacyjne:
- tworzywa akrylowe itp., z których wykonywane są świetliki lub całe pokrycia
światłoprzepuszczalne.
Pokrycia z blachy.
Pokrycia z blachy są lekkie i estetyczne. W sprzyjającym środowisku  pozbawionym związków
siarkowych i kwaśnych, prawidłowo wykonane pokrycia z blachy są równie\
trwałe, np. blacha
cynkowa o gr. 0,6 mm osiąga trwałość ok. 30 lat, a miedziana ok. 300  po właściwym
spatynowaniu. Dachy pokrywa się blachą gładką, falistą, fałdową (trapezową), panwiową lub
imitującą dachówki. Podkład pod pokrycia płaską blachą ocynkowaną lub cynkową powinien być
wykonany z desek obrzynanych o gr. nie mniejszej od 25 mm i szerokości 12  15 cm. A
Ä…czenie
arkuszy blach wykonuje siÄ™ na rÄ…bki stojÄ…ce lub le\
ące, zwoje oraz zakłady luz
ne.
Rąbki stojące podwójne mają wysokość 25  45 mm i są stosowane w szwach prostopadłych do
okapu. Na kalenicy i naro\
ach arkusze łączy się równie\
na podwójne rąbki stojące, lecz o
wysokości 35  45 mm. Rąbki le\
ące stosowane są w szwach równoległych do okapu. Gdy
pochylenie połaci dachu wynosi 20 stopni i więcej, stosuje się rąbki le\
Ä…ce pojedyncze. Przy
pochyleniu połaci mniejszym ni\
20 stopni stosuje siÄ™ rÄ…bki le\
ące podwójne.
Krycie blachą płaską ocynkowaną - wykonuje się na rąbki le\
ące w połączeniach równoległych do
okapu, i na rąbki stojące podwójne w połączeniach prostopadłych do okapu. Na połaciach
dachowych arkusze blach układa się krótszymi bokami równolegle do okapu. Arkusze nale\
y tak
przycinać, aby szwy równoległe do okapu nie wypadały nad szczelinami w deskowaniu. Sąsiadujące
ze sobą arkusze blachy powinny być przesunięte względem siebie o co najmniej 10 cm.
Krycie blachÄ… cynkowÄ… - jest podobne do krycia blachÄ… ocynkowanÄ…. Poniewa\
blacha cynkowa jest
krucha i łamliwa na mrozie oraz wykazuje znaczne zmiany wymiarów pod wpływem ró\
nicy
temperatury, tnie się w poprzek arkusze handlowe na 2 lub 3 równe części . Krycie blachą miedzianą
wykonuje się według zasad pokrycia blachą cynkową. Stosuje się blachę o grubości 0,5 mm. Złącza
prostopadłe do okapu wykonuje się na podwójne rąbki stojące, a złącza równoległe do okapu  na
podwójne rąbki le\
Ä…ce. Gwoz
dzie i łapki do mocowania arkuszy powinny być miedziane.
Fragment pokrycia dachu blacha gładką
Blachy trapezowe i panwiowe układa się na podkładzie w ten sposób, aby szersze dno bruzdy
znalazło się na spodzie. Zakłady powinny być pojedyncze lub wyjątkowo podwójne, uło\
one
zgodnie z kierunkiem przewa\
ających wiatrów.
- 41 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Przy pochyleniu połaci mniejszej ni\
55% mo\
na stosować wąskie uszczelki bitumizowane z pianki
poliuretanowej. Zakłady podłu\
ne łączy się blacho-wkrętami.
Oprócz blachy ocynkowanej, stosowana jest równie\
na pokrycia połaci profilowana blacha
aluminiowa panwiowa i fałdowa.
Dla wszystkich rodzajów pokryć kalenice przykrywa się specjalnie ukształtowanymi gąsiorami
blaszanymi dostosowanymi do materiału i profilu zastosowanej blachy.
Pokrycia blachą dachówkową, tzw. szwedzką blachą dachówkową stalową lub aluminiową są
stosowane u nas ju\
od kilku lat. Charakteryzuje je Å‚atwy i szybki monta\
, lekkość, estetyczny
wygląd, wytrzymałość, szczelność pokrycia i trwałość. Arkusze blach stalowych o gr. 0,4  0,6mm,
szerokości 1  1,1m, długości 1,05  10 m mają modułowo wytłoczony wzór dachówek falistych.
Blachy są ocynkowane na gorąco i pokryte warstwami chroniącymi, antykorozyjnymi oraz powłoką
ograniczoną w dowolnym kolorze. Blachę szwedzką kładzie się prawie z reguły na jednokrotnym
pokryciu papowym, do którego przybija się łaty prostopadłe do okapu (kontrłaty), do nich mocuje
siÄ™ co 30  46 cm (zale\
nie od gr. blachy) blachÄ™.
Fragment pokrycia dachu blachÄ… panwiowÄ…
Pokrycia dachówkami.
Pokrycia dachówkami ceramicznymi nale\
ą do jednych z najbardziej estetycznych. Są ogniotrwałe,
odporne na warunki atmosferyczne i trwałe. Charakteryzuje je jednak znaczny cię\
ar,
pracochłonność wykonania i konieczność wykonania konstrukcji dachu o du\
ym spadku połaci. Od
strony poddasza dachówki dawniej uszczelniało się zaprawą wapienną, a obecnie podlepianie
dachówek prawie nie jest stosowane, gdy\
kładzie się je na pokryciu papowym, tak jak blachę
szwedzkÄ….
Krycie dachówką karpiówką pojedynczo jest stosowane tylko na budynkach gospodarczych,
podrzędnych. Dachówki ka\
dego rzędu powinny być przesunięte w stosunku do ni\
ej le\
ących o pół
szerokości dachówki.
- 42 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Pokrycia dachówką karpiówka pojedynczo
Pokrycie karpiówką podwójnie jest bardziej szczelne od pojedynczego.
Dachówkę układa się w koronkę lub w łuskę, których nazwa pochodzi od wyglądu gotowego
pokrycia. W pokryciu w koronkÄ™ na ka\
dej łacie zawiesza się dwa rzędy dachówek w dwóch
warstwach, przesuniętych względem siebie o połowę szerokości. Dolne warstwy są zaczepione o
łaty, a wierzchnie  o górne krawędzie dachówek dolnej warstwy.
W pokryciu w Å‚uskÄ™ zu\
ywa się dwukrotnie więcej drewna ni\
w pokryciu w koronkÄ™. Na ka\
dej
łacie zaczepia się tylko jeden rząd dachówek. Wyjątek stanowi łata przy okapie i łata przy kalenicy,
na których zaczepia się dwie warstwy dachówek tak, \
e zachodzą prawie całkowicie na siebie. Styki
prostopadłe do okapu są przesunięte o połowę szerokości dachówki.
- 43 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Fragment pokrycia podwójnego dachówka karpiówką: a) w koronkę, b) w łuskę
Pokrycie dachówką zakładkową charakteryzuje się znacznie lepszą szczelnością od pokryć
karpiówką, gdy\
pozwalajÄ… na to wy\
łobienia na ich powierzchniach. Styki prostopadłe do okapu
powinny być przesunięte o połowę szerokości dachówki. Pokrycie dachówką marsylką nie wymaga
w ogóle uszczelniania. Dachówka ta jest podobna do zakładkowej, ale ma \
łobkowania wzdłu\

wszystkich krawędzi, co zwiększa szczelność pokrycia. Profilowana powierzchnia ułatwia spływ
wody i o\
ywia wyglÄ…d dachu.
Fragment pokrycia dachówka zakładkową
- 44 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Pokrycie dachówką holenderką (zwaną te\
esówką) charakteryzują styki prostopadłe do okapu, które
tworzą linie proste na całej długości pasa dachówek. Poniewa\
ka\
da dachówka ma ścięte dwa
przeciwległe naro\
a, na styku czterech dachówek tylko trzy nakładają się na siebie.
Pokrycie dachówką mnich-mniszka jest stosowane obecnie przede wszystkim na remontowanych
budynkach zabytkowych i rekonstruowanych. Mniszki zaczepia się noskami bezpośrednio o łaty , a
mnichy opiera się o wycięcia na krawędziach mniszek. Pokrycie jest cię\
kie i mało szczelne przy
mniejszych pochyleniach połaci.
Fragmenty pokrycia dachówką: a) holenderką, b) mnich - miniszka
Oprócz wyrobów ceramicznych, są produkowane równie\
w kraju cementowe gÄ…siory oraz
dachówki karpiówki i zakładkowe. Pokrycie podwójne karpiówką cementową jest cię\
kie i mniej
trwałe w rejonach o du\
ym stÄ™\
eniu gazów agresywnych. Krycie wykonuje się podobnie jak
karpiówką ceramiczną. Dachówki w rzędach poziomych układa się na 5 mm warstwie zaprawy,
dociskając je do dachówek ni\
ej le\
ących. Pokrycie dachówką zakładkową cementową wykonuje się
tak samo jak z dachówki ceramicznej. Dachówki układa się na sucho, uszczelniając sznurem
konopnym styki prostopadłe do okapu. Gdy spadki połaci są mniejsze ni\
35 stopni, styki poziome
uszczelnia siÄ™ zaprawÄ… od strony poddasza.
Pokrycia płytami z tworzyw sztucznych.
Płyty profilowane z tworzyw sztucznych są stosowane na pokrycia niektórych wiat, pawilonów,
kiosków, magazynów, daszków nad wejściami itp. Pochylenie połaci dla tego rodzaju pokrycia
wynosi 12  30 stopni. PÅ‚yty produkowane sÄ… w kilku kolorach jako nieprzepuszczajÄ…ce lub
przepuszczające światło. Charakteryzuje je odporność na czynniki atmosferyczne, wilgotność i
korozjÄ™.
Najczęściej są stosowane płyty faliste produkowane z \
ywicy poliestrowej wzmocnionej włóknem
szklanym, dlatego \
e wykazują znaczną wytrzymałość mechaniczną. Mają grubość 1  1,5 mm.
Mogą wykazywać przezroczystość do 85% i wówczas nadają się na świetliki. Są odporne na
temperatury do +80 stopni C, ale charakteryzuje je brak odporności na działanie ognia, pękają w
niskich temperaturach przy silniejszych porywach wiatru. Dlatego muszą być szczególnie
prawidłowo mocowane do podło\
a.
- 45 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Pokrycia z płyt azbestowo-cementowych.
Pokrycia płytami azbestowo-cementowymi nie są ju\
stosowane ze względu na przeciwwskazania
Państwowego Zakładu Higieny, choć były ogniotrwałe, szczelne, a tak\
e stosunkowo lekkie i trwałe.
Pokrycia wykonywano z płytek płaskich i płyt falistych. W latach 60 i 70 ubiegłego wieku były
najbardziej rozpowszechnionym materiałem niepalnym do pokrycia dachów spadzistych. Ocenia się
ze w połowie lat 80 około 80 % budynków wiejskich mieszkalnych i inwentarskich miało pokrycie z
płyt azbestowo-cementowych.
Wyroby azbestowo  cementowe stosowane w budownictwie są produkowane z azbestu [ włókniste
materiały mineralne z grupy amfiboli i serpentynów ] oraz cementu portlandzkiego z dodatkiem
włókna bazaltowego i barwników. Szkodliwe oddziaływanie wyrobów zawierających azbest jest
ściśle związane z obecnością w powietrzu pyłów azbestowych zawierających włókna tzw.
reopirabilne, odrywające się od matrycy cementowej wskutek osłabienia jej struktury. Pyły
powstajÄ…ce podczas u\
ytkowania wyrobów zawierających azbest nale\
Ä… do najbardziej groz
nych
zanieczyszczeń powietrza.
Włókna azbestu rozpylone w powietrzu i wdychane przez człowieka powodują schorzenia układu
oddechowego, z których najpowa\
niejsze to międzybłoniak opłucnej i otrzewnej, rak płuc oraz
pylica azbestowa [azbestoza]. Nale\
y podkreślić, \
e azbest jest niebezpieczny tylko w postaci
włókien rozpylonych w powietrzu. Sama obecność azbestu, o ile jest on całkowicie i trwale
odizolowany nie stanowi zagro\
enia.
- 46 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
SCHODY
rozwiązanie techniczne ułatwiające pokonywanie przez ludzi wszelkich ró\
nic
poziomów. Pierwotnie wykonywane jako schody zewnętrzne (stromizny terenowe,
zikkuraty, wejścia do monumentalnych budowli), z czasem zaczęły być powszechnie
równie\
stosowane jako schody wewnętrzne, tzn. sytuowane wewnątrz obiektów
budowlanych.
1 - STOPNIE TWORZ
CE BIEG SCHODÓW;
2 - BELKI POLICZKOWE;
3 - BELKA SPOCZNIKOWA;
4 - PODEST (W POZIOMIE KONDYGNACJI);
5 - SPOCZNIK (MI
DZYPI
TROWY)
Rodzaje stopni schodowych:
a) prostokątne; b) trójkątne; c) kątowe; d) a\
urowe
1 - STOPNICA
2 - PODSTOPNICA
- 47 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
h  WYSOKOŚĆ STOPNIA (WYMIAR PODSTOPNICY);
s  SZEROKOŚĆ STOPNIA (WYMIAR STOPNICY);
c  NOSEK STOPNICY;
Współzale\
ność wymiarów schodów: K = s + 2h = 60 ÷ 65 cm
s = (60 ÷ 65) - 2h
B  całkowita szerokość klatki schodowej D  szerokość u\
ytkowa spocznika;
E  całkowita długość biegu (w rzucie poziomym);
L  całkowita szerokość biegu; l  szerokość u\
ytkowa biegu;
e  prześwit między biegami (dusza schodów); g  odległość od wewnętrznej skrajni balustrady do
krawędzi prześwitu
- 48 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Najwa\
niejszym podziałem jest klasyfikacja schodów ze względu na budowę, a ściślej mówiąc
kształt w rzucie poziomym schodów.
- Schody jednobiegowe. Są one najprostsze w wykonaniu, ale mogą sprawiać kłopot
u\
ytkownikom, ze względu na du\
ą ilość stopni i brak spocznika.
- Schody dwubiegowe zwykłe. Są równie proste w wykonaniu, jak schody jednobiegowe,
jednak du\
o bardziej od nich popularne ze względu na lepszy komfort korzystania z nich i
fakt, i\
zajmują naprawdę mało miejsca.
- Schody trójbiegowe. Nale\
ą do grupy schodów niewątpliwie wygodnych, jednak zajmują
sporo miejsca.
JEDNOBIEGOWE PROSTE TRÓJBIEGOWE PROSTE
Schody wachlarzowe (jednobiegowe i zespolone), nadajÄ… siÄ™ tylko do du\
ych pomieszczeń.
Schody zabiegowe - zajmują niewiele miejsca, ale mogą stać się kłopotliwe ze względu na brak
spocznika i zmienną szerokość stopni.
łamane, łamane trójbiegowe, łamane dwubiegowe
- 49 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
powrotne
Schody spiralne. Są nad wyraz niewygodne, ale mało ucią\
liwe w zamontowaniu.
Wyró\
nia siÄ™ tak\
e schody zespolone:
A
AMANE
(CZTEROBIEGOWE),
- 50 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
POWROTNE
(CZTEROBIEGOWE),
ROZBIEśNE
(TRÓJBIEGOWE)
Równie wa\
nym kryterium podziału schodów jest kąt ich nachylenia:
- Å‚agodne (do 30 stopni),
- normalne (między 30-36)
- strome (więcej ni\
36 stopni).
- 51 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
Schody powinny być dostosowane do wielkości stopy i długości kroku (średnio 70 cm dla mę\
czyzn
i 62 cm dla kobiet).
W zwiÄ…zku z powy\
szym powinna być spełniona następująca zale\
ność:
2 x h (wysokość stopnia) + s (szerokość stopnia) = 60-65 cm
Wysokość nad schodami (mierzona w świetle) nie mo\
e być mniejsza ni\
205 cm.
STOPNIE
- wysokość stopni h =14-19 cm
(schody bardzo wygodne  15 cm, wygodne  16 cm, przeciętne  17 cm, podrzędne  19
cm);
- szerokość stopni s = 25-32 cm (schody bardzo wygodne  32 cm, wygodne  30 cm,
przeciętne  29 cm, podrzędne  25 cm);
- szerokość stopni zabiegowych oraz wachlarzowych mierzona w odległości 40 cm od
balustrady powinna wynosić, co najmniej 25 cm; jednocześnie szerokość tych stopni w
najwÄ™\
szym miejscu nie powinna być mniejsza ni\
10 cm, a w schodach wygodnych  16
cm;
- zwis podnó\
ka, tzw. nosek, o wysięgu 2-4 cm nie jest obowiązkowy, ale warto go stosować
dla wygody (zwiększa szerokość stopnia i pomaga utrzymać schody w czystości);
- wszystkie stopnie w biegu muszą mieć taką samą wysokość;
- stopnie powinny być wykończone materiałem o powierzchni szorstkiej, nie powodującej
niebezpieczeństwa poślizgu.
SPOCZNIKI
- szerokość spoczników międzypiętrowych nie mo\
e być mniejsza od szerokości u\
ytecznej
biegu (min. 80 cm), ale wskazane jest, \
eby spoczniki były przynajmniej o 20 cm szersze;
- szerokość spoczników piętrowych powinna wynosić co najmniej 120 cm (minimalna
szerokość korytarza i drogi ewakuacyjnej), ale o wiele wygodniejsze będą miały 150 cm
(zapewniają przestrzeń manewrową np. dla wózka inwalidzkiego).
BALUSTRADY
- wysokość balustrady mierzona do wierzchu poręczy nie mo\
e być mniejsza ni\
90 cm; dla
dzieci i osób niepełnosprawnych wskazana jest dodatkowa poręcz na wysokości 75 cm;
- na schodach o szerokości 150 cm zaleca się umieszczanie poręczy (balustrad) po obu
stronach biegu;
- odległości między tralkami (elementami wypełniającymi balustradę) nie powinna być
większa ni\
12 cm;
- prześwit pomiędzy balustradami, tzw. dusza, lub pomiędzy poręczą a ścianą nie powinien być
mniejszy ni\
5 cm.
Specjaliści do spraw budownictwa określili granice wymiarów schodów i na tej podstawie podzielili
je na bardzo wygodne (h=15cm, s=32 cm), wygodne (h=16 cm, s=30 cm), przeciętne (h=17 cm,
s=29 cm) oraz podrzędne (19 cm, s=25 cm).
- 52 -
dr in\
. Jan Konowalczuk PODSTAWY BUDOWNICTWA
- 53 -