Układ limfatyczny
Grasica
�� Narząd leżący w śródpiersiu; ulega uwstecznieniu po osiągnięciu dojrzałości płciowej
�� Rozwija się z endodermalnej ściany trzeciej i czwartej kieszonki skrzelowej z pasmami nabłonkowymi
wnikającymi do mezenchymy i zrastającymi się w jedno pasmo z rozgałęzionymi zgrubieniami, będącymi
zawiązkami płacików
�� Do pasma nabłonkowego wnikają naczynia krwionośne, komórki przyjmują wygląd gwiaz
dzisty
�� Miąższ zbudowany z nabłonkowej tkanki siateczkowej z komórkami prezentującymi antygen limfocytami
pochodzenia szpikowego, które różnicują się w limfocyty T (limfocyty grasicy); brak grudek limfatycznych;
�� Otoczona torebką łącznotkankową; pasma tkanki łącznej wnikają od torebki w głąb narządu i dzielą grasicę
na płaciki (kształt piramidalny lub wieloboczny); tkanka łączna wnika do płacików, nacinając je na obwodzie
�� Płaciki zbudowane z dwóch części  ciemniejszej cześci korowej i jaśniejszej części rdzennej; obie części są
wyraz
nie od siebie oddzielone
�� Rusztowanie dla płacika stanowią komórki gwiaz
dziste pochodzenia endodermalnego, które tworzą sieć,
łącząc się ze sobą za pomocą wypustek; komórka gwiaz
dzista  chromatyna w jądrze rozmieszczona luz
no,
cytoplazma jednorodna lub ziarnista (czasem może być zwakuolizowana), cytoplazma zawiera kwasochłonne
włókienka, wtręty ciał tłuszczowych oraz złogi hemodekstryny;
�� Pod torebką łącznotkankową otaczającą grasicę znajduje się warstwa brzeżna, zbudowana z komórek
ułożonych na kształt nabłonka jednowarstwowego płaskiego; warstwa brzeżna jest oddzielona od torebki
łącznotkankowej przez błonę podstawną
�� W oczkach siateczki utworzonej przez komórki gwiaz
dziste znajdują się tymocyty, grupujące się w większej
liczbie na obwodzie płacika; tworzą pas o ciemniejszym zabarwieniu  część korową; w powierzchniowej
strefie części korowej następuje podział limfocytów grasicozależnych ;
�� W środku płacika występuje mniej tymocytów, co jest przyczyną jaśniejszego zabarwienia rdzenia płacika;
komórki zrębu w części rdzennej są ułożone bardziej zwarcie niż w części korowej; oczka siateczki w części
rdzennej są mniejsze niż w części korowej (dlatego w środku jest mniej tymocytów, niż na obwodzie płacika)
�� W oczkach siateczki występują również komórki plazmatyczne, tuczne oraz głównie kwasochłonne mielocyty;
�� W części rdzennej występują ciałka grasicy (pojawiają się już w życiu płodowym), kształt kulisty, różna
wielkość (większe u starszych osobników), są zbudowane z kilku warstw komórek ułożonych współśrodkowo;
bardziej zewnętrzne komórki ulegają rozpadowi, wewnątrz ciałka grasicy znajduje się kwasochłonna masa
szklista; ciałka grasicy powstają w wyniku przerostu komórek gwiaz
dzistych; w trakcie powiększania się ciałka
wewnątrz zachodzą zmiany degeneracyjne (zanik jąder,stłuszczenie ,zwapnienie, gromadzenie leukocytów)
�� Unaczyniona przez tętnice, biegnące w przegrodach łącznotkankowych, które na granicy rdzenia i kory
układają się łukowato; od tętnic odchodzą naczynia włosowate (jest ich dużo w części korowej, w części
rdzennej ich ilość jest niewielka); naczynia włosowate zbierają się w żyły biegnące na pograniczu kory i
rdzenia oraz na powierzchni płacików; ściana naczyń włosowatych stanowi barierę krew-grasica, dzięki której
dojrzewające w grasicy limfocyty T nie mają kontaktu z obcymi antygenami krążącymi we krwi;
�� Nerwy tworzą sploty w obrębie części rdzennej oraz w miejscach styku części rdzennej z częścią korową;
�� Po okresie ssania (zmiana pokarmu) oraz w większym stopniu w okresie dojrzewania rozpoczyna się
inwolucja grasicy  uwstecznienie (rozpoczyna się od części korowej)
�� Rola grasicy: dostarcza do krwioobiegu limfocyty T, odgrywa rolę w procesach wzrostu organizmu (dostarcza
limfocyty bogate w kwasy nukleinowe); działa hamująco na rozwój gruczołów płciowych; wywiera wpływ na
rozwój szkieletu; reguluje gospodarkę witaminami w organizmie.
Śledziona (lien)
�� Narząd wtrącony do krwioobiegu (krew z naczyń wylewa się do miąższu narządu)
�� Powstaje z mezenchymy
�� Pokryta błoną surowiczą(tunica serosa), pod którą leży łącznotkankowa torebka włóknista (tunica fibrosa) 
zbudowana z tkanki łącznej włóknistej, dzieli się na cześć zewnętrzną (z włóknami sprężystymi) i część
wewnętrzną (z komórkami mięśniowymi)
�� Od torebki łącznotkankowej w głąb narządu wnikają pasma łącznotkankowe, które dzielą na beleczki
śledzionowe (trabeculae lienis); beleczki zawierają włókna sprężyste i komórki mięśniowe, mogą wnikać w
głąb miąższu
�� Może zmieniać swoją objętość (obecność włókien sprężystych i komórek mięśniowych)
�� Beleczki śledzionowe rozgałęziają się w formie sieci tworząc rusztowanie dla miąższu śledziony  miazgi
(pulpa)
�� Miazga czerwona (pulpa rubra)
�� Stanowi główną masę miąższu śledziony
�� Zbudowana z tkanki siateczkowatej, wzmocnionej włóknami siateczkowymi (tkanka wytwarza pasma,
które tworzą sieć)
�� Do pasm siateczki przyłączają się naczynia włosowate zatokowe  zatoki śledzionowe
�� W oczkach siateczki znajdują się wszystkie elementy morfotyczne krwi, makrofagi i komórki
plazmatyczne
�� Wychwytuje z krwi i fagocytuje słabsze lub zużyte krwinki, głównie erytrocyty
�� Miazga biała (pulpa alba)
�� Kuliste lub wydłużone skupienia tkanki limfatycznej (grudki śledzionowe) w przydance naczyń tętniczych
miazgi czerwonej; odcinek tętnicy otoczony grudkami śledzionowymi  tętnica środkowa (arteria centralis)
�� Grudki śledzionowe zbudowane z trzech warstw : 1. Strefa okołonaczyniowa (niewielka część grudki,
bezpośrednio przy tętnicy środkowej, zawiera limfocyty); 2. Strefa środkowa (zawiera komórki siateczki i
proliferujące limfoblasty B (tzw. ośrodek rozmnażania); skupienia fagocytujących makrofagów (ośrodek
odczynowy); limfocyty ułożone w warstwy, oddzielone włóknami siateczkowymi); 3. Strefa brzeżna (na
obwodzie grudki śledzionowej; oddziela ją od miazgi czerwonej; zawiera limfocyty, pojedyncze makrofagi i
naczynia włosowate typu zatokowego)
�� Od strony wnęki do śledziony wnikają tętnice śledzionowe (arteriae lienales), które rozgałęziają się tętnice
beleczkowe (arteriae trabeculares; biegnące w beleczkach); tętnice beleczkowe oddają dalsze odgałęzienia
wnikające do miazgi czerwonej  tętnice miazgi (arteriae pulpales)  otoczone pochewką z limfocytów T
(strefa T); tętnice środkowe (arteriae centrales)- tętnice miazgi, które przechodzą przez grudki śledzionowe
[zgrubienia pochewki, tworzące grudki limfatyczne zawierają głównie limfocyty B  strefa B],
tętnice środkowe po wyjściu z grudki limfatycznej dzielą się na tętniczki pędzelkowate (arteriolae
penicillare); od tętnic miazgi odchodzą boczne odgałęzienia  zatoki brzeżne i naczynia włosowate;
�� Tętniczki pędzelkowate (arteriolae penicillare)  zbudowane z trzech odcinków  pierwszy wykazuje budowę
charakterystyczną dla tętniczek; drugi ma osłonkę z zagęszczonej tkanki siateczkowatej; trzeci  naczynie
włosowate; w śródbłonku znajdują się cienkie włókienka mięśniowe (ma to znaczenie u zwierząt ze śledzioną
typu spichrzowego  magazyn krwi)
�� Naczynia włosowate  otwierają się do miazgi czerwonej lub przechodzą w zatoki śledzionowe
�� Zatoki  ściany zmieniające się w zależności od funkcji; zbudowana ze śródbłonka o komórkach
wrzecionowatych posiadających zdolność fagocytozy, komórki nie przylegają ścisle do siebie; na zewnątrz od
śródbłonka  włókna kratkowe; zatoki śledzionowe mogą mieć wygląd sieci lub rozgałęzionych cewek;
�� Krew z zatok przechodzi w żyły miazgi (venae pulpa les) a dalej w żyły beleczkowe (venae trabeculares) [żyły
te nie mają ściany  jej funkcję pełnią beleczki śledzionowe]; żyły beleczkowe łączą się w jedną żyłę
śledzionową (vena lienalis)
�� Unerwiona przez włókna mielionowe i bezmielinowe (z układu współczulnego); występują w torebkach i
beleczkach, unerwiają naczynia krwionośne i komórki mięśniowe; włókna bezmielinowe tworzą sploty w
obrębie miazgi
�� Funkcje śledziony:
�� Narząd krwiotwórczy  w miazdze białej powstają limfocyty
�� Fagocytoza zużytych krwinek  w miazdze czerwonej
�� Regulacja ciśnienia krwi w jamie brzusznej
�� Funkcje obronne
�� Przemiana materii (np. przemiany żelaza)
Węzeł chłonny (nodus lymphaticus)
�� Włączony w bieg naczyń krwionośnych; pełni funkcję biologicznego filtra limfy
�� Kształt ziarna fasoli lub bobu (z jednej strony wypukły, z drugiej najczęściej wklęsły)
�� Otoczony łącznotkankową torebką z włóknami sprężystymi i komórkami mięśniowymi gładkimi;
�� W głąb narządu od torebki łącznotkankowej odchodzą przegrody łącznotkankowe, przeplatające się ze sobą i
tworzące rusztowanie dla miąższu narządu (u konia grubsze w części środkowej niż na obwodzie narządu);
występuje tkanka siateczkowa z włóknami siateczkowymi
�� Miąższ podzielony na trzy części : 1. Kora węzła  grudki limfatyczne kuliste lub owalne, z ośrodkami
odczynowymi; 2. Rdzeń węzła  pasma tkanki limfatycznej(pasma rdzenne) odchodzące od grudek
limfatycznych w głąb węzła chłonnego, leżące między przegrodami łącznotkankowymi i przeplatające się ze
sobą, nie mają ośrodków rozmnażania, w oczkach sieci znajdują się dojrzałe limfocyty komórki plazmatyczne,
wytwarzające przeciwciała; 3. Strefa przykorowa  znajduje się między korą a rdzeniem węzła limfatycznego,
niezbyt wyraz
na, oddziela grudki limfatyczne od pasm rdzennych; w KORZE i RDZENIU znajdują się limfocyty
B; w STREFIE PRZYKOROWEJ występują limfocyty T oraz komórki prezentujące antygen; U ŚWINI W
ZEA
JEST
ZBUDOWANY INACZEJ  struktury przypominające korę węzła znajdują się wewnątrz węzła, struktury
podobne do pasm rdzennych znajdują się na obwodzie węzła
�� Między miąższem węzła a torebką łącznotkankową oraz między miąższem a przegrodami łącznotkankowymi
znajdują się zatoki  wolne przestrzenie:
�� Zatoka brzeżna (sinus marginalis)  leży pod torebką łącznotkankową, między torebką a grudkami
limfatycznymi
�� Zatoki promieniste kory (sinus intermedii corticales)  znajdują się między grudkami limfatycznymi
oraz między grudkami limfatycznymi a pasmami rdzennymi
�� Zatoki promieniste rdzenia (sinus intermedii medullares)  znajdują się między pasmami rdzennymi
oraz między pasami rdzennymi i przegrodami łącznotkankowymi
�� Zatoka wnęki (sinus hilaris)  znajduje się w obrębie wnęki węzła chłonnego
Zatoki mają różną szerokość; są wysłane komórkami tkanki siateczkowej (w oczkach znajdują się limfocyty,
granulocyty, komórki plazmatyczne, makrofagi i resztki rozpadających się komórek; tkanka siateczkowa
stanowi mechaniczną przeszkodę dla limfy ( limfa powoli przepływa przez oczka siateczki, dzięki czemu
zostaje dokładnie oczyszczona zanim opuści węzeł;
�� Funkcje obronne węzła chłonnego: oczyszczanie limfy z substancji szkodliwych (bakterie, jady, komórki
nowotworowe) w oczkach siateczki; procesy zachodzące w ośrodkach odczynowych ( w węzłach krezki jelita
 pochłanianie cząsteczek tłuszczu po spozyciu pokarmu; w węzłach układu oddechowego  pochłanianie
pyłu i wegla)
�� Naczynia doprowadzające (vasa afferentia)  wchodzą do węzła od strony wypukłej i otwierają się do zatoki
brzeżnej, skąd limfa przechodzi dalej do zatok promienistych kory i rdzenia a następnie do zatoki wnęki
�� Naczynia odprowadzające (vasa efferentia)  wychodzą z zatoki brzeżnej; limfa przez nie opuszcza węzeł
chłonny, jest ich mniej niż naczyń doprowadzających, ale zawierają więcej limfocytów; limfa w nich płynie
wolniej;
U ŚWINI LIMFA PA
YNIE W ODWORTNYM KIERUNKU  naczynia doprowadzające znajdują się we wnęce węzła,
naczynia odprowadzające wychodzą z wypukłej części węzła.
�� Naczynia krwionośne odżywiające węzeł chłonny i zrąb łącznotkankowy wnikają do węzła przez wnękę
razem z włóknami nerwowymi; w żyłach występują szczeliny przez które limfocyty wnikają do krwioobiegu;
�� Włókna nerwowe unerwiają naczynia, przegrody łącznotkankowe i wnikają do miąższu, gdzie kończą się
drzewkowato.
�� W starszym wieku zmniejsza się ilość limfy, pojawia się tkanka tłuszczowa, zwiększa się ilość tkanki łącznej.
�� FUNKCJE W
ZA
ÓW : oczyszczają limfę z substancji szkodliwych; wytwarzają limfocyty; w ośrodkach
odczynowych rozpadają się limfocyty; u młodych osobników mogą produkować granulocyty.
Migdałki (tonsillae)
�� Występują na skrzyżowaniu dróg układu pokarmowego i oddechowego, tworzą pierścień gardłowy
limfatyczny
�� Migdałki płytkowe  grudki limfatyczne ułożone w postaci jednej warstwy w obrębie fałdów lub uwypukleń
błony śluzowej; migdałki gardłowe, migdałki trąbkowe przeżuwaczy, migdałki podniebienne psa
�� Migdałki mieszkowe  pojedyncze lub rozgałęzione mieszki, powstałe z uwypukleń nabłonka błony śluzowej;
od strony podłoża otoczone torebką łącznotkankową; dookoła mieszków liczne grudki limfatyczne; migdałki
podniebienne przeżuwaczy i świni, migdałki językowe, migdałki przynagłośniowe świni i małych przeżuwaczy,
migdałki trąbkowe świni.
�� Gruczoły migdałkowe (glandulae tonsillares)  gruczoły, których przewody wyprowadzające wychodzą na
powierzchnię błony śluzowej lud do mieszków; mają przeważnie charakter śluzowy.
Tkanka limfatyczna jelita
�� Jest odpowiednikiem tkanki limfatycznej w torbie Fabrycjusza u ptaków,
�� Produkuje limfocyty B;
�� Skupienia limfocytów B w jelicie cienkim i grubym w warstwie właściwej błony śluzowej; szczególnie dużo w
jelicie krętym (grudki limfatyczne skupione)
Układ fagocytów jednojądrzastych
�� Pozostaje w ścisłej łączności z układem immunologicznym
�� Zespół komórek, powstałych z mezenchymy, występujący w różnych narządach
�� Komórki pochodzą z komórek macierzystych tworzących się w szpiku kostnym ( z nich wywodzą się
monocyty, a z nich makrofagi)
�� Monocyty dostają się do krwioobiegu, skąd mogą wychodzić do innych tkanek i przekształcać się w
makrofagi
�� Makrofagi występują w obrębie tkanki łącznej luz
nej, tkanki siateczkowej i naczyń włosowatych
�� Pełnią różnorodne funkcje : biorą udział w procesach immunologicznych; mają zdolność czynnego ruchu i
fagocytozy; przekształcają ciała białkowe na białka swoiste; odczepiają żelazo z hemoglobiny i wytwarzają
barwniki żółciowe; neutralizują jady i toksyny;
�� Monocyty, makrofagi tkankowe osiadłe i wolne (o dużej zdolności ruchu); makrofagi pęcherzykowe q
płucach, makrofagi błon surowiczych; komórki mezogleju; osteoklasty.
Szpik kostny żółty (medulla ossium flava)
�� Występuje w jamach szpikowych kości długich;
�� Powstaje z czerwonego szpiku kostnego wskutek nagromadzenia tłuszczu w czerwonym szpiku kostnym;
brak zdolności krwiotwórczych
�� Gdy wzrasta zapotrzebowanie organizmu na krwinki może przekształcać się w szpik kostny czerwony
�� Zbudowany z komórek tkanki siateczkowej o kształcie okrągłym, wnętrze komórki wypełnione kulą tłuszczu
(cytoplazma w formie cienkiego rąbka, spłaszczone jądro komórkowe)
Szpik kostny czerwony (medulla ossium rubra)
�� U młodych osobników znajduje się we wszystkich kościach; u osobników dojrzałych znajduje się między
beleczkami tkanki gąbczastej kości krótkich i płaskich oraz w nasadach kości długich
�� Składa się z tkanki łącznej siateczkowej, otoczonej przez naczynia włosowate typu zatokowego; tkanka
siateczkowa zawiera makrofagi; w oczkach różnorodne wolne komórki będące różnymi stadiami komórek
krwi; oprócz tego komórki plazmatyczne, komórki tłuszczowe, osteoblasty, osteoklasty, grudki limfatyczne (u
kota)
�� Naczynia krwionośne  przedłużone naczynia odżywcze kości, o słabo wykształconej błonie zewnętrznej i
niewielkiej liczbie komórek mięśniowych; tętnice przechodzą w sieć naczyń włosowatych, które łączą się w
naczynia żylne zatokowe (ściana zbudowana z cienkiego śródbłonka, otoczonego siecią włókien kratkowych;
w śródbłonku komórki posiadające zdolność fagocytozy oraz oddzielania się i wnikania do krwi); w
śródbłonku naczyń znajdują się otworki, przez które krwinki powstałe w szpiku kostnym przenikają do krwi
�� Unerwiony przez nerwy wnikające z okostnej przez otwory odżywcze; włókna nerwowe kończą się
drzewkowato w tkance siateczkowej
�� Pełni funkcje krwiotwórcze i obronne
Hematopoeza  rozwój krwi
�� Okres mezoblastyczny  na początku życia zarodkowego; powstają wyspy erytroblastyczne w ścianie
woreczka żółtkowego; macierzyste komórki krwi  niezróżnicowane, o zasadochłonnej cytoplazmie, jądro o
luz
no rozmieszczonej chromatynie; gdy zmniejsza się zasadochłonność cytoplazmy, pojawia się hemoglobina
 powstają pierwotne erytroblasty; mogą tracić jądra i przekształcać się w pierwotne erytrocyty; komórki
macierzyste krwiotworzenia  duże jądro, zasadochłonna cytoplazma
�� Okres wątrobowo-śledzionowy  funkcję tworzenia krwi spełniają wątroba i śledziona; początkowo komórki
macierzyste krwi powstają ze śródbłonka; następnie komórki krwi powstają z macierzystych komórek krwi
otworzenia rozwijających się z mezenchymy
�� Okres szpikowy  od drugiej połowy życia płodowego; funkcje krwiotwórcze pełni czerwony szpik kostny;
�� Hemocytoblasty  pluripotencjalne komórki macierzyste, powstające z komórek siateczki; dają początek
komórkom linii szpikowej (mieloidalnej)  powstają komórki układu erytropoetycznego, granulopoetycznego
i megakariopoetycznego , i komórkom linii limfocytarnej (limfoidalnej)
Erytropoeza:
�� Hemocytoblasty przekształcają się w proerytroblasty (podobne do hemocytoblastów), które dzielą
się (powstają erytroblasty)
�� Erytroblasty są mniejsze, mają jądro o zagęszczonej chromatynie, zasadochłonna cytoplazma,
ziarnistości wykazujące dodatnią reakcję na żelazo, pojawia się hemoglobina; wzrasta
kwasochłonność cytoplazmy  powstają normoblasty (zbliżone do erytrocytów, małe jądro, duże
zdolności do podziałów)
�� Normoblasty tracą jądro i przestają się dzielić; powstają normocyty (dojrzałe erytrocyty)
Granulopoeza
�� Mieloblasty, nieco mniejsze od proerytroblastów, mniej zasadochłonna cytoplazma; pojedyncze, drobne
zasadochłonne ziarnistości; wytwarzają mielocyty o licznych ziarenkach
�� Mielocyty dzielą się i powstają metamielocyty, które przekształcają się w dojrzałe granulocyty
Trombopoeza
�� Megakariocyty (komórki olbrzymie szpiku kostnego) powstają z hemocytoblastów; duże komórki,
cytoplazma lekko kwasochłonna, nieregularne jądro; ich ilość maleje z wiekiem; mają zdolność fagocytozy
�� Megakariocyty uzyskują wypustki cytoplazmatyczne, które oddzielają się od komórki i tworzą płytki krwi.
Limfopoeza
�� Komórki macierzyste limfocytów powstają w szpiku kostnym; komórki macierzyste limfocytów T
wywędrowują do grasicy, gdzie uzyskują zdolności immunologiczne; komórki macierzyste limfocytów B
podążają do narządów limfatycznych, limfocyty B mogą powstawać drogą dojrzewania w obrębie grudek
limfatycznych.