Konspekt wiadomości wystarczających do uzyskania zaliczenia z przedmiotu Podstawy politologii
I
Decydowanie polityczne
1) podstawowe sposoby analizy decyzyjnej:
a) model politologiczny
analizujemy przyczyny decyzji politycznych aparatu państwa, b) model internacjologiczny
analizujemy przyczyny decyzji politycznych podmiotów międzypaństwowych, c) model transnarodowy
analizujemy przyczyny decyzji politycznych podmiotów transnarodowych.
2) typy analizy decyzyjnej (kryterium typu rozumowania): a) indukcyjna
obserwowanie rzeczywistych zachowań ośrodków decyzyjnych, aby na podstawie zebranych danych wychwycić pewne prawidłowości i na ich podstawie sformułować teorie,
b) dedukcyjna
poszukiwanie potwierdzenia słuszności przyjętych założeń teoretycznych, ich weryfikacja i doskonalenie,
c) aksjologiczna
poszukiwanie powiązań pomiędzy decyzjami a systemem wartości decydentów, d) czynnikowa
badanie podjętych decyzji pod kątem czynników kształtujących ostateczną formę i treść decyzji.
3) kategorie analizy decyzyjnej
a) sytuacja decyzyjna
definicja - system zmiennych niezależnych skłaniających decydentów do podejmowania działań
klasyfikacje sytuacji decyzyjnych według kryterium: świadomościowego
rzeczywiste,
wyobrażone.
systemowego
wewnętrzne,
zewnętrzne,
transnarodowe.
wzburzenia pola decyzyjnego
normalne,
kryzysowe.
autonomiczności pola decyzyjnego
sytuacja decyzyjna jest zmienną niezależną,
sytuacja decyzyjna jest zmienną zależną.
b) ośrodek decyzyjny
typologie ośrodków według kryterium:
poziomu decyzyjnego
narodowe,
międzynarodowe,
transnarodowe.
trwałości
stałe,
1
ad hoc.
wewnętrznej struktury
hierarchiczne,
niehierarchiczne.
c) proces decyzyjny
definicja - proces reakcji na zmienne ze środowiska zmierzający do przekształcenia tegoż środowiska w pożądany sposób.
poziomy analizy procesu decyzyjnego
społeczny
wielkie grupy społeczne – decyzje tylko w referendach i wyborach, partie polityczne i inne podmioty pośredniczące, podmioty decyzji – małe grupy kierownicze i jednostki.
organizacyjny
fazy
wejścia,
konwersji,
wyjścia.
racjonalny
irracjonalny
czynniki wewnętrzne – cechy decydenta
zdrowie,
płeć,
wiek,
zmęczenie,
rytmy biologiczne.
czynniki zewnętrzne
naturalne (np.: głód czy temperatura powietrza), pochodzenia ludzkiego (stany emocjonalne).
problemy komunikacji niewerbalnej
mimika – zmiany na twarzy,
pantomimika – gesty,
proksemika – przestrzeń (np. bliski kontakt fizyczny) wokalizacja – dźwięki i sposób wymowy.
d) decyzja polityczna
definicja - akt świadomego wyboru działania lub zaniechania politycznego klasyfikacje decyzji politycznych:
według ośrodka decyzyjnego – kto decyduje
zależnie do poziomu podejmowania decyzji
narodowe,
międzynarodowe.
zakres ośrodka decyzyjnego
ogólnospołeczne,
organizacji społecznych i politycznych,
państwowe.
ze względu na adresata
ze względu na zakres motywacji
według fizycznej formy decyzji – jak decyduje
pisemne,
ustne,
elektroniczne.
2
według czasu decyzji
czas decyzyjny
konieczność podjęcia decyzji w danej chwili
natychmiastowe,
takie, których podjęcie można odłożyć.
długotrwałość procesu decyzyjnego
powoli wypracowywane,
szybko wypracowywane.
skutków decyzji
stopień przymusu
władcze,
opcyjne,
symboliczne.
stopień podważalności
ostateczne,
nieostateczne.
miejsca podjęcia decyzji
narodowa,
międzynarodowa.
niedecyzja
definicja - świadomy wybór zaniechania politycznego.
rodzaje:
neglekcyjna – na etapie dostrzegania problemów,
omisyjna – na etapie analizy problemu,
kunktatorska – odwleczenie decyzji,
rewisyjna – na etapie przyjęcia celów,
symboliczna – na etapie określania metod i skutków realizacji, optatywna – na etapie wdrażania decyzji w życie.
e) imlementacja decyzji
proces urzeczywistnienia decyzji za pomocą odpowiednio dobranych metod i środków
sposoby implementacji:
twórcza -wcielanie treści i ducha decyzji,
literalna – wcielanie jedynie treści decyzji,
nieskuteczna – wykonywanie sprzeczne z duchem decyzji, przeciwskuteczna – wykonywanie sprzeczne z duchem i treścią decyzji.
II
Partie polityczne
1) definicja - wyspecjalizowana organizacja społeczna posiadająca określony program będący podstawą do uzyskania szerszego poparcia społecznego i tą drogą do zdobycia władzy oraz maksymalizacji pozycji w systemie politycznym 2) klasyfikacje partii politycznych:
a) kryterium organizacyjne
Duveger
kadrowe,
półmasowe,
masowe.
Sobolewski
miejsce utworzenia partii
o genezie parlamentarnej – parlament,
o genezie pozaparlamentarnej – utworzone przez instytucje mające inny 3
cel niż parlamentarny,
zostanie członkiem:
bezpośrednie – zostajesz członkiem, gdy przystępujesz do nich bezpośrednio,
pośrednie – federacje organizacji i związków zawodowych.
Banaszak i Preisner
partie oparte na zasadzie wewnętrznej demokracji, partie scentralizowane.
b) kryteria ideologiczne i programowe
Klaus von Bayne
liberalne i radykalne,
konserwatywne,
chłopskie,
socjaldemokratyczne i socjalistyczne,
komunistyczne,
regionalne i etniczne,
skrajnie prawicowe,
ruch ekologiczny.
3) funkcje partii
sensu stricto
artykulacja i agregacja potrzeb,
rekrutacja polityczna,
wyborcza,
rządzenia.
4) systemy partyjne
a) definicja systemu partyjnego - formy i warunki współpracy lub rywalizacji partii politycznych w walce o zdobycie władzy politycznej, lub jej sprawowaniu.
b) typologie i klasyfikacje
ilościowo-jakościowe
dwupartyjny,
dwu-i-półpartyjny
wielopartyjny oparty o dominację jednej partii,
wielopartyjny bez partii dominującej.
II
Aspekty teoretyczne polityki
1) polityka - świadoma i celowa działalność zorganizowanej grupy ludzi zmierzająca do zdobycia władzy, jej utrzymania lub zdobycia wpływu na władzę.
2) ujęcia polityki
a) formalno-prawne – normy regulujące działalność aparatu państwa, b) behawioralne – polityka widziana w kategoriach władzy, c) funkcjonalne – polityka jako funkcja systemu społecznego, d) racjonalne – podejmowanie decyzji w procesie sprawowania władzy, e) postbehawioralne – rozwiązywanie problemów społecznych.
3) koncepcje polityki
a) klasyczna – cel dobro wspólne obywateli,
b) koercyjna – polityka przez pryzmat środków przymusu, c) konsensualna – nacisk na dążenie do porozumienia, d) konfliktowa – polityka sferą walki między ideami, e) non-violence – obalenie reżimu bez użycia siły, f) polityka bez ideologii – polityk jako towar, który trzeba sprzedać wyborcom.
III
Zasada państwa prawnego
4
1) definicja - zespół zasad prawnych, które rządzą instytucjami oraz procedurami, a które mają służyć ochronie podstawowych interesów indywidualnych gwarantowanych przez społeczeństwa poprzez ograniczenie władzy państwowej.
IV
Systemy polityczne
1) definicja systemu politycznego - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa, oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.
2) rodzaje systemów
a) demokratyczne
parlamentarno-gabinetowy - rząd z woli parlamentu i przed nim odpowiedzialny, prezydencki – oparty o wzajemną kontrolę i równoważenie się władz na czele wykonawczej prezydent,
mieszany – podwójna władza wykonawcza (rząd i prezydent), instytucja kohabitacji.
b) niedemokratyczne
tradycyjne oligarchie – nigdy nie były demokratyczne, władza należy do rodziny panującej,
totalitarne – monopol państwa we wszystkich dziedzinach, ideologia władzy ideologia jednostki,
autorytarne – władza zadawala się samym procesem rządzenia, wyłączone mechanizmy demokratyczne.
V
Stosunki międzynarodowe
1) nurty badawcze
a) Podstawowe szkoły (paradygmaty)
realizm – podstawowe kategorie: państwo, anarchia, siła militarna; idealizm – podstawowe kategorie: prawo międzynarodowe, podmioty niepaństwowe, zbieżność interesów
b) pozostałe nurty
neorealizm,
neoliberalizm,
globalizm,
nurty postmodernistyczne.
2) podmioty stosunków międzynarodowych
a) państwa – elementy: terytorium, ludność, władza; b) organizacje międzynarodowe - źródło prawa umowa międzynarodowa, względnie trwały charakter, organy;
c) Unia Europejska – statut dokument prawnomiędzynarodowy o charakterze prawa krajowego, procedura decyzyjna jak w państwach (większościowa) d) podmioty transnarodowe – działające poza i ponad graniczami organizacje pozarządowe,
korporacje transnarodowe,
ruchy narodowowyzwoleńcze,
organizacje terrorystyczne i przestępczość zorganizowana.
3) teoretyczne próby objaśnienia stosunków międzynarodowych a) teoria systemowa – państwo jak organizm reagujący z otoczeniem, badamy interakcje wewnątrz systemu i relacje z otoczeniem; b) teoria gier – wszyscy uczestnicy postępują racjonalnie, tworzy się schematy gier dwu i więcej osbowych;
c) podejście symulacyjne – na modelach komputerowych testuje się wpływ zmiennych 5
d) analiza ilościowa – porównuje się intensywność występowania czynników.
VI
Naród i nacjonalizm
1) postrzeganie narodu
a) pierwotne - pozaczasową zbiorowość, która posiada jedną bądź kilka wspólnych cech, takich jak pochodzenie, rasa, język religia i terytorium b) modernistyczne - powstała w okresie po rewolucji przemysłowej społeczność zamieszkująca określone terytorium i podporządkowana tworowi, jakim jest państwo narodowe
c) sybmbolistyczne – ujęcie łączące oba wcześniejsze podejścia wskazujące na narodotwórcze znaczenie mitów, pamięci, wartości i symboli 2) cechy narodu wg Smitha:
a) zbiorowa nazwę,
b) wspólny mit pochodzenia,
c) wspólną przeszłość,
d) odrębna wspólna kultura,
e) związek ze specyficznym terytorium
f) poczucie solidarności.
3) definicja nacjonalizmu - postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki.
4) główne tematy poruszane w ideologii nacjonalizmu: a) ludzkość jest w sposób naturalny podzielona na narody, b) każdy naród ma swój szczególny charakter,
c) źródłem wszelkiej władzy politycznej jest naród, cała zbiorowość, d) dla wolności i samorealizacji ludzie muszą utożsamić się z narodem, e) narody mogą się spełnić jedynie w ich własnych państwach, f) lojalność wobec państwa narodowego jest nadrzędna wobec wszelkich innych lojalności,
g) podstawowym warunkiem globalnej wolności i harmonii jest wzmocnienie państwa narodowego.
5) efekty wprowadzenia ideologi nacjonalizmu:
a) zastąpienie westfalskiego rozumienia suwerenności i legitymizacji władców systemem, w którym państwa reprezentują narody
b) uczynienie nacjonalizmu zasadniczym składnikiem budowania państwa i kształtowania wspólnej tożsamości i świadomości narodowej, c) potężny bodziec dla wytyczania i zmiany granic poprzez rozszczepianie i fuzję, d) źródło konfliktów i wojen.
6