Zagrożenie banku ryzykiem płynności jest szczególne ze względu na dużą liczbę wierzycieli
banku i w istocie bieżący charakter podstawowej grupy zobowiązań banku w formie
depozytów a'vista i terminowych. Płynność podmiotu ustalamy z dwóch części jego
sprawozdania finansowego: bilansu i zestawienia przepływów pieniężnych. Płynność
podmiotu określa struktura jego bilansu z punktu widzenia terminów zapadalności jego
aktywów i terminów wymagalności jego pasywów. Identyfikacja i pomiar ryzyka płynności z
zestawienia przepływów pieniężnych pozwala prognozować zapotrzebowanie na gotówkę,
wynikające z zawartych kontraktów i z potencjalnych potrzeb deponentów.
Krzywa rentowności
W warunkach krzywej rentowności o przebiegu normalnym, maksymalizujący zyski bank
utrzymuje krótką pozycję bilansową dla aktywów i pasywów krótkoterminowych oraz długie
pozycje dla aktywów i pasywów średnio- i długoterminowych.
Bilans płynności banku depozytowo-kredytowego
Przedłużający się brak płynności prowadzi do utraty wypłacalności i bankructwa.
Slajd 3
Aktywa walutowe: waluta w kasach, rachunki walutowe w innych bankach krajowych i
zagranicznych, papiery wartościowe w walutach obcych, kredyty i pożyczki udzielone w
walutach obcych.
Pasywa walutowe: rachunki i depozyty walutowe, zaciągnięte pożyczki walutowe w bankach
krajowych i zagranicznych, wyemitowane obligacje wystawione w walutach obcych.
Przyjęcie depozytu walutowego, ani udzielenie kredytu walutowego nie zmieniają pozycji
bilansowej walutowej. Przyjęcie depozytu walutowego zwiększa jednak sumę bilansową
banku.
Operacją wydłużającą bilansową pozycję walutową jest zakup walut obcych bądź dewiz
(należności w walutach obcych). Operacją skracającą bilansową pozycję walutową jest
sprzedaż walut obcych bądź dewiz.
Na pozycję walutową banku poza aktywami i pasywami walutowymi wpływają
pozabilansowe zobowiązania i należności, które wynikają z zakupionych i sprzedanych na
terminowych rynkach walutowych kontraktów terminowych, których rozliczenie następuje w
następnym okresie obrachunkowym.
Pozabilansowe należności walutowe (waluty do otrzymania w ramach walutowych transakcji
kasowych i kontraktów terminowych): nabyte kontrakty walutowe (forwards, futures, opcje
call, opcje put).
Pozabilansowe zobowiązania walutowe (waluty do wydania w ramach walutowych transakcji
kasowych i kontraktów terminowych): sprzedane kontrakty walutowe (forwards, futures,
opcje call, opcje put).
Deprecjacja złotego – korzystna dla pozycji walutowej długiej.
Aprecjacja złotego – korzystna dla pozycji walutowej krótkiej.
Slajd 6
Ekspozycja stopy procentowej pojawia się w wyniku niezgodności w harmonogramie
przeszacowania aktywów i pasywów banku. Ponadto poszczególne aktywa i pasywa mają
rożną wrażliwość na zmiany stóp procentowych.
Aktywa:
1
1. Wrażliwe na zmianę stóp procentowych (AWZP): aktywa o zmiennym
oprocentowaniu, aktywa krótkoterminowe o stałym oprocentowaniu.
2. Niewrażliwe na zmianę stóp procentowych (ASP): aktywa długoterminowe o stałym
oprocentowaniu.
Pasywa:
1. Wrażliwe na zmianę stóp procentowych (PWZP): pasywa o zmiennym
oprocentowaniu, pasywa krótkoterminowe o stałym oprocentowaniu.
2. Niewrażliwe na zmianę stóp procentowych (PSP): pasywa długoterminowe o stałym
oprocentowaniu.
AWZP=PZWP pozycja zamknięta ze względu na zmienność oprocentowania.
AWZP>PZWP pozycja długa ze względu na zmienność oprocentowania (korzystne rosnące
stopy procentowe).
AWZP<PZWP pozycja krótka ze względu na zmienność oprocentowania (korzystne malejące
stopy procentowe).
Przez durację rozumie się średni ważony okres oczekiwania na wpływy środków pieniężnych
z danego instrumentu finansowego. Durację oblicza się w oparciu o technikę obliczania
wartości rynkowej, określanej także jako wartość bieżąca, danego instrumentu finansowego.
Wartością rynkową danego instrumentu finansowego jest zdyskontowana suma wszystkich
przyszłych przepływów środków pieniężnych z tego instrumentu mających miejsce do
terminu jego zapadalności. Wartość rynkową portfela kapitałowego stanowi natomiast suma
wartości rynkowych zawartych w tym portfelu instrumentów finansowych. Wartość rynkowa
dochodów netto banku z odsetek jest sumą wartości bieżących przyszłych wpływów
pieniężnych z aktywów, pomniejszoną o sumę wartości bieżących przyszłych kosztów
obsługi.
Analiza okresowa określana także jako metoda duracji ( duration) stosowana jest przede
wszystkim do oceny ryzyka stopy procentowej inwestycji w papiery wartościowe o stałej
stopie procentowej. Może być również wykorzystana do oszacowania ryzyka stopy
procentowej pozostałych pozycji o stałym oprocentowaniu. W metodzie tej próbuje się
skwantyfikować ryzyko stopy procentowej za pomocą wartości przyszłych strumieni
pieniężnych. Strumienie płatności w różnych okresach czasu mają zróżnicowany wpływ na
sytuację banku.
Duracja od strony kalkulacyjnej ( vide wzór) jest ilorazem, w którym w liczniku znajduje się
suma ważona wartości bieżących (przy czym wagami są okresy), a w mianowniku suma
nieważona wartości bieżących.
Slajd 7
Gdy stopa procentowa rośnie ( ceteris paribus) duracja ulega skróceniu. Stopa procentowa
oznacza zarówno nominalne oprocentowanie kuponu, jak i stopę YTM oraz stopę rynkową.
Gdy kupon jest wcześniej płatny duracja również ulega skróceniu ( ceteris paribus).
Slajd 13
Oceniając wady i zalety duracji można stwierdzić (porównaj Jaworski 2004, s. 811):
• Banki na ogół nie wykorzystują wskaźnika duracji do zarządzania całością bilansu,
lecz przede wszystkim w wycinkach działalności, głównie do kontrolowania ryzyka
stopy procentowej dla portfeli papierów wartościowych.
• Duracja lepiej oddaje rzeczywisty okres oczekiwania na wpływy z portfela
instrumentów finansowych niż czas trwania inwestycji wynikający z zawartych umów
2
dla każdego papieru wartościowego z osobna. Duracja pozwala skonstruować cały
portfel papierów wartościowych, który będzie cechował określony czas do wykupu.
• Duracja umożliwia ocenę wrażliwości na zmiany stopu procentowej określonego
papieru wartościowego lub portfela, co pozwala zbudować ranking różnych papierów
wartościowych z punktu widzenia ich wrażliwości na zmiany rynkowej stopy
procentowej.
• Stosowane wyżej metody obliczania duracji oraz wrażliwości cen instrumentów
finansowych o stałym oprocentowaniu na zmiany rynkowych stóp procentowych
wymagają przyjęcia szeregu upraszczających założeń. Przykładowo, zastosowane
metody nie uwzględniają kilku zmian stopy procentowej. Po odpowiednich
przekształceniach durację można obliczyć przy zastosowaniu różnych stóp
dyskontowych – metoda ta określana jest jako Key-Rate-Duration.
• Obliczając wrażliwość ceny instrumentu finansowego na zmiany stopy procentowej
zakłada się, że zmiana ceny jest funkcją liniową zmian stopy procentowej. W
rzeczywistości zależność ta ma przebieg nieliniowy. Przy niewielkich zmianach stopy
procentowej różnica ta jest nieduża, przy większych zaś zmianach lepsze przybliżenie
uzyska się obliczając oprócz duration zmodyfikowany convexity.
• W klasycznym podejściu przy obliczaniu duracji przepływy gotówkowe i stopy
procentowe są uznawane za pewne, w rzeczywistości powinno się je traktować jako
zmienne losowe, a rachunek prowadzić na podstawie wartości oczekiwanych.
• W przeciwieństwie do metody luki w metodzie duracji nie znajdują odzwierciedlenia
niedopasowania struktury aktywów i pasywów w poszczególnych przedziałach
czasowych, które mogą stanowić istotne zagrożenie dla banku.
• Podobnie jak w metodzie luki nie są uwzględniane w metodzie duracji ryzyka
związane z niedopasowaniem stóp procentowych po stronie aktywów i pasywów o
zmiennej stopie procentowej.
Jednak metoda duracji jest przydatna przy konstruowaniu portfela obligacji uodpornionego na
zmiany stopy YTM oraz umożliwiającego osiągnięcia pożądanej wartości portfela w danym
momencie. Ta strategia nosi miano immunizacji (uodpornienia) portfela.
Slajd 14
Metoda badania elastyczności stopy procentowej polega na zbadaniu elastyczności
dopasowania się oprocentowania aktywów i pasywów banku do zmiany rynkowej stopy
procentowej. Metoda ta uwzględnia (w przeciwieństwie do poprzednich) zarówno
instrumenty o stałym, jak i zmiennym oprocentowaniu. Kluczowym wskaźnikiem
wykorzystywanym w tej metodzie jest „Elastyczność dopasowania bankowych stóp
procentowych do stopy rynkowej” (Er). Należy ustalić elastyczność dopasowania się
oprocentowania aktywów (ErA) oraz pasywów (ErP) do zmiany rynkowej stopy procentowej:
Slajd 15
Gdy Er = 0, wówczas wszystkie aktywa lub pasywa mają stałe oprocentowanie. W innym
skrajnym przypadku, gdy Er = 1, wzrost rynkowej stopy procentowej przekłada się wprost na
oprocentowanie aktywów bądź pasywów banku. Oprocentowanie poszczególnych pozycji
bilansowych może zmieniać się w większym (Er > 1) lub mniejszym (Er < 1) stopniu w
porównaniu ze zmianą stopy rynkowej.
3