1

Szanghajska Organizacja Współpracy. Regionalizm środkowoazjatycki

Regionalizm w stosunkach międzynarodowych od początku lat dziewięćdziesiątych

stanowi ważny element polityki światowej. Jest on odzwierciedleniem realnych procesów i

zjawisk. Wyraża się on w dążeniach państw do poszukiwania efektywnych form współpracy

w różnych dziedzinach życia międzynarodowego. W przypadku inicjatywy Rosji, Chin i

państw Azji Środkowej kluczową rolę odegrał upadek Związku Radzieckiego. Brak

hegemona na obszarze postradzieckim oraz powstanie niezależnych państw w Azji Środkowej

przyniosło ożywienie na platformie współpracy regionalnej w zakresie bezpieczeństwa oraz

współpracy ekonomicznej. Powstanie Szanghajskiej Organizacji Współpracy – SOW (ang.

Shanghai Cooperation Organization, SCO; ros. Шанхайская Организация Сотрудничества;

chiń. Shanghai Hezuo Zuzhi) stało się obok wielu innych inicjatyw regionalnych ważnym

elementem w polityce światowej lat dziewięćdziesiątych poprzedniego stulecia, szczególnie

po ataku terrorystycznym na Stany Zjednoczone.

Regionalizm środkowoazjatycki

W tworzeniu się organizacji niezaprzeczalnym czynnikiem w głównej mierze

decydującym o jej powstaniu było kryterium geograficzne – bliskość sąsiadujących ze sobą

państw. Również nie bez znaczenia była chęć zsynchronizowania polityki na arenie

międzynarodowej, ułatwienie wymiany handlowej oraz współpraca wojskowa zapewniająca

utrzymanie status quo w regionie umożliwiające nawiązanie szerszej współpracy regionalnej.

26 kwietnia 1996 roku w Szanghaju prezydenci Rosji – Borys Jelcyn, Chin – Jiang

Zemin, Kazachstanu – Nursułtan Nazarbajew, Kirgistanu – Askar Akajew i Tadżykistanu –

Emomali Rachmonow podpisali „Porozumienie o Budowaniu Zaufania w Zakresie

Wojskowym na Obszarach Przygranicznych”. (Agreement on Confidence Building in the

Military Field in Border Areas) 1 . Strony zapewniły, że m.in. przemieszczane oddziały

graniczne nie będą prowadziły działań zbrojnych przeciwko sobie; ważniejsze posunięcia

militarne, w odległości około 100 km od granicy, będą wymagały poinformowania obu stron

umowy2. Współpraca wojskowa początkowo miała zapewnić stabilizację w strategicznym

regionie kontynentu azjatyckiego. Preludium dla formułowanej współpracy były jednak

bilateralne układy rosyjsko-chińskie.

Współpracę chińsko-rosyjską zainicjował Michaił Gorbaczow, a kontynuował Borys

Jelcyn. Nawiązanie kontaktów wojskowych nastąpiło podczas wizyty ministra obrony

narodowej ChRL Chi Haotiana w Moskwie. W lipcu 1994 roku podpisano „Porozumienie w

sprawie zapobiegania niebezpiecznej działalności wojskowej pomiędzy rządami Chin i

Rosji”3. W dwa lata później, podczas wizyty Borysa Jelcyna w Chinach, w dniach 24-26

kwietnia 1996 roku podpisano aż piętnaście umów międzypaństwowych. Kluczowym

dokumentem była wspólna deklaracja chińsko-rosyjska, która formułowała konieczność

„strategicznego partnerstwa ukierunkowanego ku XXI wiekowi”. Prezydent Federacji

Rosyjskiej próbował nadać jej bardzo szeroki rozgłos, charakteryzując ją jako zaczątek

budowy stosunków multilateralnych. Prezydent Chin Jiang Zemin za podstawę współpracy

1 China and Kazakhstan; Strony int. Ministerstwa Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej

http://www.fmprc.gov.cn/eng/wjb/zzjg/dozys/gjlb/3180/default.htm

2 Jing-dong Yuan, Sino-Russian confidence-building measures: a preliminary analysis, „Asian Perspective”, vol.

22, 1998, no 1, s. 85-86. Podobne porozumienia o współpracy przygranicznej zostało podpisane w sierpniu

1995 roku między Ministerstwem Obrony ChRL a administracją rejonów przygranicznych Rosji. Odbyto ponad

1000 spotkań; Ibidem.

3 Zhongguo waijiao yidian, (Chińska dyplomacja – słownik, Pekin 2000), Beijing 2000, s. 59.

2

uznał wzrost obopólnych korzyści 4 . Podczas wizyty rosyjskiego polityka w Chinach

podpisano deklarację powołującą Szanghajską Organizację Współpracy.

Mimo iż Szanghajska Organizacja Współpracy stała się organem wielopaństwowym,

to jednak dominacja Rosji i Chin była bezsprzeczna. Oba państwa dążące do stworzenia

dogodnych warunków dla międzynarodowej współpracy uznały, iż organizacja regionalna w

pełni odzwierciedla ich narodowe interesy. Władze w Moskwie dążyły do zapewnienia

stabilności w regionie z uwagi na konflikt w Czeczenii. Ponadto wielu rosyjskich polityków

uznało, iż wzrastająca potęga południowego sąsiada – Chin – może stanowić zagrożenie dla

strategicznych interesów Rosji5. Zatem włączenie Państwa Środka, przy poparciu Rosji, w

struktury organizacji międzynarodowej, dawało szansę wspólnego „rozgrywania” polityki w

regionie Azji Środkowej6. Władze w Pekinie mając na celu rozwój gospodarczy kierowały się

głównie zapewnieniem dostaw surowców mineralnych dla „galopującej” gospodarki

(bezpieczeństwo energetyczne) 7 . Ponadto dobre kontakty z państwami – sąsiadami

zapewniały włączenie państw strategicznego regionu Azji Środkowej w strefę rynków zbytu

dla chińskich towarów. Wspólnym celem stało się ograniczenie, po upadku Związku

Radzieckiego i wojnie w Zatoce Perskiej, dominującej roli Waszyngtonu. Porozumienie i

wspólne działanie Rosji i Chin w ramach SOW stało się możliwe dzięki wysiłkom czynionym

przez administrację Borysa Jelcyna na rzecz ocieplenia stosunków z Pekinem8.

Kolejne szczyty państw SOW, w 1997 roku w Moskwie oraz w grudniu 1999 roku w

Kirgistanie przyniosły pogłębienie wzajemnej współpracy. Podczas spotkania w Biszkeku

strony podpisując wspólną deklarację zapewniły o: pogłębieniu regionalnej kooperacji w

zakresie zwalczania terroryzmu, kontroli nielegalnej emigracji oraz handlu narkotykami;

zapewnieniu Azji Środkowej statusu strefy wolnej od broni nuklearnej 9 ; wzmocnieniu

mechanizmów osiągania stabilności i pokoju w regionie zgodnie z zasadami Narodów

Zjednoczonych; wspieraniu idei świata wielobiegunowego oraz przeciwwagi dla dominującej

roli Stanów Zjednoczonych; zmniejszeniu zagrożenia z uwagi na eskalację konfliktu w

Afganistanie; wzmacnianiu wymiany handlowej w oparciu o Jedwabny Szlak (the Silk Road

Diplomacy).

Kolejna deklaracja przyjęta podczas szczytu w stolicy Tadżykistanu, w lipcu 2000

roku, potwierdziła chęć zaangażowaniu się stron w politykę globalną. W głównej mierze,

swoiste novum stanowiło zagwarantowanie połączonych manewrów wojskowych oraz

cyklicznych spotkań ministrów obrony narodowej. Ponadto zobowiązano się do

nieingerowania w sprawy wewnętrzne państw-sygnatariuszy deklaracji m.in. pod pozorem

przywrócenia respektowania praw człowieka. Strony zapewniły administrację Władimira

4 B. Rychłowski, Stosunki Chiny – Rosja w okresie transformacji, Rosja-Chiny. Dwa modele transformacji,

Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2000, s. 28- 29.

5 Chiny zostały umieszczone na liście potencjalnych zagrożeń dla Federacji Rosyjskiej w grudniu 1996 roku

przez ministra obrony FR Igora Radionowa. Podobny pogląd wyraził A. Arbatow na łamach „International

Security”. W okresie 10-15 lat Chiny, poprzez modernizację swoich sił zbrojnych, mogą stać się czynnikiem

destabilizującym oraz zagrażającym bezpieczeństwu narodowemu Rosji.

6 Poparcie dla rozwoju współpracy regionalnej wyraził Władimir Putin w exposé dotyczącym polityki

zagranicznej Federacji Rosyjskiej. Zob.: The Foreign Policy Concept of Russian Federation. Approved by the

President of the Russian Federation V. Putin, June 28, 2000. Cyt. za.: Strona int. Amerykańskiej Federacji

Naukowców http://www.fas.org/nuke/guide/russia/doctrine/index.html

7 Zasoby w regionie Morza Kaspijskiego przedstawiają się w sposób następujący: 1. zasoby ropy naftowej (mld

baryłek) – 15,4-29,0; 2. zasoby gazu ziemnego (tryliony m3) - 236-337; 3. dzienna produkcja ropy naftowej

(dzienna ilość baryłek) – 1 000 000; 4. dzienna produkcja gazu ziemnego (mld m3) – 2846. Por. Tabela 3.

8 O polityce B. Jelcyna wobec Chin zob.: B. Rychłowski, op. .cit., s. 18 – 25 oraz „Rzeczpospolita” z 5.11.1994,

12.01.1996, 4.09. 1997 r. , 10. 12.1999 r.

9 W lutym 1997 roku w Ałmaty podpisano deklarację do utworzenia strefy wolnej od broni nuklearnej. 15-17

września w Taszkiencie podpisano stosowne układy tworząc Środkowoazjatycką Strefę Wolną od Broni

Nuklearnej.

3

Putina o poparciu dla rosyjskiej polityki w Czeczenii. Chiny z kolei, uzyskały kolejny raz

zapewnienie o słuszności polityki „jednych Chin”. W odniesieniu do polityki Stanów

Zjednoczonych w regionie Azji i Pacyfiku (m.in. włączenie Tajwanu do amerykańskiego

programu obrony przeciwrakietowej Theater Missile Defence – TMD) państwa SOW zajęły

negatywne stanowisko. Polityka Waszyngtonu, choć w oficjalnym dokumencie Stany

Zjednoczone nie zostały wymienione, względem regionu azjatyckiego została uznana jako

„prowadząca do wyścigu zbrojeń”.

Podczas szczytu państw SOW w Szanghaju (14-15 czerwca 2001 roku) podjęto

uchwałę o włączeniu w jej struktury Uzbekistanu 10 . Ponadto prezydenci dotychczasowej

„Szanghajskiej Piątki” oraz przywódca Uzbekistanu Islam Karimow uznali za stosowne

zinstytucjonalizowanie forum organizacji. Dotychczasowe, nieformalne spotkania głów

państw przyjęły formę cyklicznych rozmów na wysokim szczeblu. Głównym obszarem

porozumienia stała się walka z międzynarodowym terroryzmem, religijnym ekstremizmem

oraz separatyzmem. Na mocy decyzji państw SOW utworzone zostało regionalne centrum do

walki z terroryzmem w Biszkeku (stolica Kirgistanu)11. Przywódcy Rosji, Chin i państw Azji

Środkowej określili również płaszczyzny współpracy w dziedzinie wspólnych przedsięwzięć

w zakresie energetyki, ekonomii oraz przemysłu i handlu. Chiny i Rosja wezwały do

wzmocnienia ekonomicznej i kulturowej współpracy w ramach organizacji. ChRL

zaproponowała cykliczne spotkania ministrów gospodarki państw członkowskich oraz

stworzenie udogodnień we wzajemnym handlu (plan 2001-2010)12. Oddzielnym dokumentem

stała się „Deklaracja Ministrów Obrony Narodowej o Współpracy Wojskowej”. W

rozumieniu państw SOW współpraca ta polega na połączonych interwencjach

antyterrorystycznych, antyseparatystycznych oraz opozycji wobec „rozmieszczenia systemu

obrony antyrakietowej w regionie Azji i Pacyfiku”, jak również wspieraniu traktatu

amerykańsko-radzieckiego Anti-Ballistic Missile (ABM) z maja 1972 roku. Z uwagi na

dostosowanie systemów obronnych do zmiany koncepcji konfliktu (przejście od konfrontacji

globalnej do lokalnych wojen i konfliktu asymetrycznego) państwa zobowiązały się do

wspólnych manewrów wojskowych. Wraz z podpisanymi układami strony zadeklarowały

konkretne środki finansowe. Chiny m.in. udzieliły wsparcia wojskowego Kirgistanowi w

wysokości 1,76 mln USD. Niemniej jednak wspólna inicjatywa wojskowa została

poprzedzona podpisaniem przez Rosję i Chiny umowy o współpracy militarnej. W styczniu

2000 roku podczas wizyty ministra obrony Chińskiej Republiki Ludowej Chi Haotiana

podpisano umowę zobowiązującą oba państwa do ściślejszej współpracy w dziedzinie

wojskowej. W porozumieniu ustalono, iż państwa zobowiązują się do wzmocnienia

współpracy w dziedzinie wymiany studentów uczelni wojskowych oraz do większego

zaangażowania we wspólnych ćwiczeniach wojskowych. Każdego roku miało dochodzić do

15-20 obustronnych wizyt delegacji wojskowych. Stronie chińskiej przyznano możliwość

szkolenia 800 studentów wojskowych rocznie w akademiach wojskowych Federacji

Rosyjskiej; Rosja zobowiązała się do szerszego zaopatrzenia Chińskiej Armii Ludowo-

Wyzwoleńczej w sprzęt wojskowy o zaawansowanej technologii, w tym samoloty, okręty i

10 Declaration of Shanghai Cooperation Organization, “China Daily” 15.06.2001 r. Zob. strona int.

http://english.peopledaily.com.cn/200106/15/eng20010615_72738.html

11 Declaration on the Creation of the Shanghai Cooperation Organization, 15.06.2001 r. Patrz strony int. MSZ

Federacji Rosyjskiej http://www.mid.ru. Należy jednocześnie podkreślić, iż taki zapis stał się bardzo istotny dla

Federacji Rosyjskiej prowadzącej wojnę w Czeczenii oraz Chin, które nie chcą dopuścić do wzrostu

separatyzmu w Xingjiangu (Wschodni Turkiestan).

12 Yu Bin, Treaties Scrapped, Treaties Signed, “Comparative Connections. An E-journal on East Asian Bilateral

Relations”,

vol.

3,

2001,

no

2.

Patrz:

Waszyngtońskiego

Centrum

Studiów

Strategicznych

http://www.csis.org/pacfor/cc/0201Qchina-rus.html. Patrz również: „Rzeczpospolita” 15.06.2001 r. oraz wywiad

MSZ Republiki Kazachstanu E. Idrisowa dla gazety „Ekspres – K”. Zob. strona int. MSZ Republiki

Kazachstanu: http://www.missions.itu.int/~kazaks/rus/sco/sco05.htm

4

systemy obrony przeciwrakietowej. Chiny i Rosja zobowiązały się do wspólnej produkcji

sprzętu wojskowego, a Rosja miała zapewnić dostęp do technologii i materiałów, natomiast

Chiny zaangażować środki w wysokości 2 miliardów USD. Strony zostały zobowiązane do

ukończenia prac nad pierwszym systemem obrony przeciwrakietowej opracowanym i

wyprodukowanym przy udziale obu państw do 2003 roku13.

Bilateralna umowa została podzielona dodatkowo na dwa okresy. Przez pierwsze pięć

lat (2000-2005) Chiny miałyby zakupić uzbrojenie bądź licencje na produkcję nowoczesnych

typów broni za ogólną kwotę 15 miliardów dolarów. W tym czasie przewidywano

zorganizowanie wspólnych manewrów i ćwiczeń wojskowych. W drugim, zdecydowanie

ważniejszym etapie (2005-2015), obie strony uzgodniły podjęcie współpracy w badaniach nad

nowymi typami samolotów bojowych, pocisków oraz broni naprowadzanej laserowo14.

Mimo iż SOW określa pewne ramy współpracy wielostronne, to najistotniejszym

wydarzeniem obrazującym ocieplenie dyplomatycznych kontaktów między Moskwą i

Pekinem stało się podpisanie 16 lipca 2001 roku w Moskwie „Traktatu o Dobrym Sąsiedztwie

i Współpracy” 15 . Zapewniono o równości współpracy w dziedzinie politycznej (m.in.

konsultacji w sprawach geopolitycznych), ekonomicznej, oraz wzajemnej kooperacji w

strukturach światowego bezpieczeństwa (wszystkie działania mają być podejmowane zgodnie

z Kartą Narodów Zjednoczonych). Artykuł drugi traktatu zapewniał, iż strategiczna broń

nuklearna nie będzie wymierzona w żadną ze stron porozumienia, zobowiązano się również

do redukcji sił wojskowych rozmieszczonych wzdłuż granicy. Federacja Rosyjska zapewniła

o wsparciu dla polityki Pekinu „jednych Chin” i zanegowaniu niepodległości Tajwanu. Pekin

natomiast zobowiązał się do wspierania integralności terytorialnej Federacji Rosyjskiej (art.

czwarty). Problemy graniczne uznano za rozwiązane w 98%16. Sprzeczną kwestią pozostają

nadal dwie wyspy na rzece Heilongjiang – Amur. Uznano, iż problem ten należy rozwiązać

zgodnie z prawem międzynarodowym. Strony zapewniły również o nieprowadzeniu polityki

zagranicznej i polityki bezpieczeństwa godzącej w interesy partnera. Rosja i Chiny nie będą

partycypowały w układach mogących naruszyć suwerenność, bezpieczeństwo oraz

terytorialną integralność sygnatariuszy traktatu 17 . Ponadto istotna wydaje się rosnąca

wymiana gospodarcza18.

13 Ponadto Chiny mają zakupić od Rosji sprzęt wojskowy wysokich technologii za kwotę około 15 mld USD.

Zob.: China’s Foreign Conventional Arms Acquisitions: Background and Analysis, Congressional Research

Service, Report for 106th Congress, s. 8 – 22 Strona int. Waszyngtońskiego Centrum Studiów Strategicznych

http://www.csis.org/pacfor/asiachinesemilbal oraz China Reform Monitor No. 331, September 12, 2000,

http://www.afpc.org/crm/crm331.htm.

14 Yu Bin, China-Russia Relations: Putin’s Ostpolitik and Sino-Russian Relations, “Comparative

Connections…”, vol. 2, 2000, no 3. Zob.: Strona int. Waszyngtońskiego Centrum Studiów Strategicznych

http://www.csis.org/pacfor/cc/002Q.pdf oraz China Reform Monitor No. 269, January 24, 2000...,

http://www.afpc.org/crm/crm269.htm

15 Договор о добрососедстве, дружбе и сотрудничеств

е между Российской Федерацией и Китайской Народно

й Республикой (16 июля 2001 года, Москва, Кремль). Patrz. strona int.

MSZ FR http://www.mid.ru Traktat został ratyfikowany 28 października 2001 roku przez Chiny, a 26 grudnia

przez Rosję.

16 Kwestie graniczne normowano podczas wizyty Borysa Jelcyna w Chinach w listopadzie 1997 rok. Na całym

odcinku wschodnim granicy ustawiono 1182 słupy graniczne – na terenie Zabajkala co 1,5 – 3 km, na terenie

Przymorza, gdzie granica jest bardziej kręta, co 300 – 400 m (dawniej na niektórych odcinkach słupy stały co 80

do 100 km).

17 Zhong-E qianshu lin youhao zuo tiaoyue, (Traktat o Dobrym Sąsiedztwie i Przyjaznej Współpracy). Patrz

oficjalna strona MSZ ChRL http://www.fmprc.gov.cn/chn/151555.html.

18 Por. Tabela 2.

5

Głównym celem traktatu z punktu widzenia geopolityki jest dążenie do stworzenia

świata wielobiegunowego poprzez aktywny udział w strukturach m.in. Szanghajskiej

Organizacji Współpracy czy forum APEC oraz ASEAN.

Po ataku terrorystycznym na Amerykę

Atak terrorystyczny na World Trade Center w Nowym Jorku i Pentagon dał wyraźny

impuls do zacieśnienia współpracy w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego.

Szanghajska Organizacja Współpracy stała się, po 11 września 2001 roku, forum, które

zapewnia uczestniczącym w nim państwom bezpieczeństwo, a także gwarantujące wpływ

(choć niepełny z uwagi na stacjonowanie sił amerykańskich w Tadżykistanie i Uzbekistanie)

Rosji i Chin na sytuację polityczną w regionie Azji Środkowej19. 14 września państwa SOW

w stolicy Kazachstanu podpisały wspólną deklarację potępiającą terroryzm, jednocześnie

zapewniając o dalszym pogłębieniu wzajemnej współpracy w tym zakresie20.

Rozpoczęta w listopadzie 2001 roku przez wojska NATO operacja Enduring Freedom

spotkała się z pozytywną reakcją państw należących do Szanghajskiej Organizacji

Współpracy. Wspólna deklaracja z 14 września 2001 roku nie potwierdziła jednak

zaangażowania logistycznego po stronie Stanów Zjednoczonych. Pozytywie do interwencji w

Afganistanie ustosunkowała się Federacja Rosyjska. Prozachodni kierunek polityki

zagranicznej oraz dwustronna współpraca ze Stanami Zjednoczonymi dała administracji

Władimira Putina szerokie pole kreowania polityki globalnej, ale również w obrębie tzw.

bliskiej zagranicy. W zaistniałej sytuacji obie strony powołały roboczą grupę ds.

Afganistanu. Dała ona możliwość wpływu na kształtowanie przyszłej polityki wobec tego

regionu. Periodyczne spotkania na szczeblu ministerialnym są głównym elementem w

kształtowaniu rosyjskiej polityki wobec Azji Środkowej czy Zakaukazia. Ponadto uzgadniane

są decyzje podejmowane na forum międzynarodowym m.in. w ramach Narodów

Zjednoczonych 21 . W Federacji Rosyjskiej stworzono Międzyresortową Komisję ds.

Afganistanu. 18 kwietnia 2002 roku utworzono organ, którego koordynatorem jest

Ministerstwo Spraw Zagranicznych FR. Głównym zadaniem jest pilotowanie rosyjskiej

polityki wobec Afganistanu, w tym prowadzenie kontroli przepływu ludności oraz

monitowania nielegalnego handlu narkotykami, a także przyszłych rosyjskich inwestycji w

tym kraju22. Podobnie państwa Azji Środkowej, które – za zgodą Federacji Rosyjskiej –

udostępniły własne bazy wojskowe i stały się naturalnymi sojusznikami w walce z

terroryzmem.

19 Yu Bin, Moscow and Beijing Adapt to a Different Pax Americana, “Comparative Connections …” , vol. 4,

2002,

no

3.

Zob.:

strona

int.

Waszyngtońskiego

Centrum

Studiów

Strategicznych

http://www.csis.org/pacfor/cc/0302Qchina-rus.html

20 Declaration of the Heads of Government of the member States of the Shanghai Cooperation Organization,

Annex I to the note verbal dated 14 September 2001 from the Permanent Mission of Kazakhstan to the United

Nations addressed to the Secretary-General oraz Statement on the outcome of the first meeting of Heads of

Government of member States of the Shanghai Cooperation Organization Annex II to the note verbal dated 14

September 2001 from the Permanent Mission of Kazakhstan to the United Nations addressed to the Secretary-

General.

Zob.

oficjalne

strony

internetowe

Zgromadzenia

Ogólnego

Narodów

Zjednoczonych

http://www.un.org/documents/ga/docs/56/a56364.pdf

21 Może prowadzić to do marginalizacji Szanghajskiej Organizacji Współpracy. Patrz: Совместное

заявление для печати российско-американской Рабоч

ей группы по Афганистану, 27.04.2002 r. Oficjalne strony internetowe Ministerstwa

Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej http://www.mid.ru

22 О заседании Межведомственной комиссии по Афганис

тану, 19.04.2002 r.; ibidem.

6

Inaczej nieco na operację Enduring Freedom zareagowały Chiny. Chińska Republika

Ludowa nie wzięła udziału w międzynarodowych siłach utrzymujących pokój w Afganistanie.

Nie oznaczało to jednak samo izolacji chińskiej dyplomacji. Chiny wzięły udział w spotkaniu

20-21 grudnia 2001 roku w Belgii dotyczącym przyszłości Afganistanu. Ponadto grupa

chińskich dyplomatów z Zhang Minem na czele odbyła rozmowy z ministrem spraw

zagranicznych Afganistanu Abdullahem Abdullahem. 20 grudnia 2001 roku prezydent Jiang

Zemin oznajmił, że Chiny przeznaczą 3,6 miliona USD na pomoc dla Afganistanu.

Jednocześnie podkreślił, że problemy sporne powinny być załatwione przez obywateli

Afganistanu z udziałem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sheng Guofeng – ambasador

ChRL przy ONZ poparł rezolucję Rady Bezpieczeństwa o wysłaniu międzynarodowych sił

pokojowych ( peace-keeping forces) w rejon konfliktu23 .

W czerwcu 2002 roku odbył się kolejny szczyt państw SOW w St. Petersburgu. Został

on poprzedzony licznymi konsultacjami m.in. rozmowami ministrów obrony narodowej w

Moskwie (15 maja) czy ministrów gospodarki w Szanghaju (29 maja). W trakcie jednego z

takich spotkań ministrów spraw zagranicznych SOW w Pekinie (7 stycznia 2002 roku)

państwa członkowie poparły rezolucje Rady Bezpieczeństwa odnoszące się do walki z

terroryzmem (rezolucje 1373, 1377, 1383 i 1386). Jednak obalenie reżimu talibów nie

oznaczało rozwiązania problemu terroryzmu islamskiego. Dlatego zobowiązano się w ramach

SOW do dalszych konsultacji i podejmowania stosownych kroków24. Podczas spotkania w St.

Petersburgu podpisana została „Karta SOW”. Podkreślono w niej, iż priorytet organizacji

stanowi walka z terroryzmem. Jednak najistotniejszym stał się fakt, iż forum SOW zostało

uznane przez Władimira Putina i Jiang Zemina za organizację do zintensyfikowania

współpracy w nieodległej przyszłości25.

Państwa SOW upatrujące zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego w islamskim

separatyzmie znajdują płaszczyznę porozumienia. Wszelkie deklaracje sankcjonują działania

Federacji Rosyjskiej w Czeczenii, Chin zaś w Xinjiangu26. Należy zwrócić uwagę na ruchy

islamskie w państwach Azji Środkowej. W Uzbekistanie silnie rozwija się nurt panislamskich

organizacji m.in. Hizb ut-Tahrir (Islamskiej Partii Wolności) oraz Islamskiego Ruchu w

Uzbekistanie (głównie obszar Kotliny Fergańskiej) 27 . W opinii polityków państw tego

regionu SOW oraz amerykańska pomoc zapewnia ciągłość prowadzonej przez nich polityki.

Wnioski końcowe

Z perspektywy sześcioletniej współpracy należy uznać, iż powołanie Szanghajskiej

Organizacji Współpracy stało się ważnym elementem gwarantującym stabilizację w

strategicznym, zarówno dla Federacji Rosyjskiej i Chińskiej Republiki Ludowej, regionie.

23 Fayiren jiu Afuhan lishi zhengfu chengli fabiao tanhua (Oświadczenie Rzecznika Prasowego chińskiego MSZ

o pomocy dla rządu w Afganistanie), 24.12.2001 r., Zob.: strona int. MSZ ChRL

http://www.fmprc.gov.cn/chn/wjb/zzjg/yzs/gjlb/1206/1209/t5484.htm

24 Joint Statement by the Ministers of Foreign Affairs of the Member States of the Shanghai Cooperation

Organization, 7 January 2002, Beijing. Zob. strona int. http://www.missions.itu.int/~kazaks

25 Oficjalny tekst deklaracji z St. Peterburga zob.: Декларация глав государств-членов Шанхайской

Организации Сотрудничества, 7 июня 2002 г., Санкт-Петербург Strony int. MSZ Kazachstanu

http://www.missions.itu.int/~kazaks

26 Z wypowiedzi ministra spraw zagranicznych ChRL Tang Jiaxuan: Shanghai Cooperation Organization FMs

Meet in Beijing 2002-01-08. Patrz strona ambasady ChRL w Królestwie Belgii http://www.chinaembassy-org.be

27 Z wykładu prof. S. Zapaśnika wygłoszonego w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk

„Azja Środkowa w rok po 11 września” 26 listopada 2002 r. (mat. aut.); D. Vali, “IMU Movements May Press

Tajikistan to Forefront of Security Concerns,” 18.04. 2002 r. Str. int. http://www.eurasiaNet.org oraz Z.

Eshanova, “Are Radical Groups Joining Forces?”, 08.10.2002 r. Strony int. Radio Free Europe

http://www.rferl.org.

7

Cykliczne spotkanie rządowe, usystematyzowane w czerwcu 2001 roku, są dogodną

okazją do koordynacji wspólnej polityki zagranicznej oraz obronnej wszystkich państw

członkowskie w uwarunkowanej istnieniem konfliktu asymetrycznego sytuacji

międzynarodowej. Mimo bliskiej współpracy państwa dominujące w SOW – Rosja i Chiny –

z trudem godzą kooperację z rywalizacją w Azji Środkowej. Moskwa mająca „kompleks

imperium” dąży do utrzymania kontroli w dawnych republikach radzieckich. Chiny

natomiast, wraz z ekspansją gospodarczą i możliwością inwestycji w m.in. przemysł

wydobywczy, stają się coraz bardziej atrakcyjnym partnerem. Szanghajska Organizacja

Współpracy stanowi ważny element dający możliwość, zarówno Moskwie jak i Pekinowi,

wzmacniania własnej pozycji międzynarodowej. Ponadto przyczyniła się do włączeniem Chin

w struktury organizacji regionalnych. Warto również podkreślić, iż w skład SOW nie wchodzi

Turkmenistan. Z uwagi na bliskie kontakty w Iranem oraz specyfikę ustroju państwo

Saparmurada Nijazowa nie zostało włączone w struktury organizacji.

Dodatkowy impuls dla bilateralnej współpracy dała amerykańska interwencja w

Afganistanie, choć prozachodnia polityka Władimira Putina w jakimś stopniu zaburzyła

podstawowe ramy współpracy. Moskwa jednak osiągnęła swój cel utrzymując kontrolę

wojskową nad byłymi państwami ZSRR28. Natomiast Chiny ekspansywnie weszły na nowe

rynki zbytu, na których do początku XXI wieku były słabo reprezentowane (głównym

partnerem w regionie dla Chin jest Kazachstan z uwagi na złoża ropy naftowej oraz

najbardziej chłonny rynek zbytu)29. Jednak próby powstrzymania amerykańskiej dominacji,

zwłaszcza po wprowadzeniu wojsk Stanów Zjednoczonych do Uzbekistanu (najludniejszego

państwa regionu Azji Środkowej) oraz Tadżykistanu, zakończyły się niepowodzeniem.

Ponadto otwartość władz państw w Azji Centralnej, zwłaszcza bogatego w surowce naturalne

Uzbekistanu 30 , może powodować brak jedności politycznej w ramach szanghajskiej

organizacji. W konsekwencji SOW straci na znaczeniu a kreowanie organizacji jako silnego

organizmu kształtującego międzynarodową opinię zostanie wyhamowane. Kształtujące obraz

Szanghajskiej Organizacji Współpracy Rosja i Chiny będą jednak, mimo wszystko, dążyły do

wzmocnienia, a przynajmniej utrzymania pozycji SOW. Rosnąca dominacja Waszyngtonu w

regionie może prowadzić do rozszerzenia organizacji o inne kraje, w tym Indie czy Pakistan.

28 Por. SIPRI Yearbook 2001, Armaments, Disarmament and International Security, London 2001, s. 362.

29 Por. Tabela 1.

30 Uzbekistan jest największym beneficjentem amerykańskiej pomocy finansowej po 11 września 2001 roku w

regionie. Patrz: Tabela 4.

8

Tabele

Tabela 1. Wymiana handlowa Chin z państwami Azji Środkowej – członkami

SOW (mln USD)

1997 1998 1999 2000

Kazachstan 527 636 1138 1557

Kirgistan

106 198 135 177

Uzbekistan 202

90

40

51

Tadżykistan 20

19

8

17

Źródło: Oficjalna strona Ministerstwa Spraw Zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej www.fmprc.gov.cn

(dane na stronach omawiających stosunki bilateralne Chin z państwami Azji Środkowej: Chiny Kazachstan

http://www.fmprc.gov.cn/chn/wjb/zzjg/dozys/gjlb/1716/default.htm, Chiny Kirgistan

http://www.fmprc.gov.cn/chn/wjb/zzjg/dozys/gjlb/1721/default.htm, Chiny Uzbekistan

http://www.fmprc.gov.cn/chn/wjb/zzjg/dozys/gjlb/1791/default.htm, Chiny Tadżykistan

http://www.fmprc.gov.cn/chn/wjb/zzjg/dozys/gjlb/1776/default.htm

Tabela 2. Chińsko – rosyjska wymiana gospodarcza (mln USD)

ZMIANA % W

ZMIANA % W

ZMIANA % W

EKSPO

IMPOR

OBRÓT STOSUNKU DO

STOSUNKU DO

STOSUNKU DO

RO

RT W

T W

W MLN

ROKU

ROKU

ROKU

K

MLN

MLN

USD

POPRZEDNIEG

POPRZEDNIEG

POPRZEDNIEG

USD

USD

O

O

O

1999

5720

+4,3

4223

+15,9

1497

-18,7

2000

8003

+39,9

5770

+36,6

2233

+49,1

2001 10670

+33,3

7959

+37,9

2711

+21,4

Zródło: Российско-китайское торгово-экономическое сотрудничество. (dane z 28

sierpnia 2002 roku) Cyt. za. Oficjalna strona internetowa MSZ FR. http://www.mid.ru

9

Tabela 3. Światowe zasoby ropy naftowej i gazu ziemnego.

Dzienna

Dzienna

Zasoby ropy

Zasoby gazu

produkcja ropy produkcja gazu

naftowej (mld

ziemnego (tryliony

naftowej

ziemnego (mld

baryłek)

m3)

(dzienna ilość

m3)

baryłek)

Region Morza

15,4-29,0

236- 337

1,000,000

2846

Kaspijskiego

Zatoka

Meksykańska

2,7

29,4

1,014,000

5100

(USA)

Region Morza

16,8

156,6

6,200,000

7981

Północnego

Zatoka Perska

674,5

1718

19,226,000

5887

Morze

Południowo -

7,5

145,5

1,367,000

2323

Chińskie

Zatoka

21,5

126,3

3,137,000

200

Gwinejska

Wg: Zestawienie autora wg Energy International Agency http://www.eia.doe.gov

Tabela 4. Amerykańska pomoc dla państw Azji Środkowej 2001 r. (tys. USD)

Państwo

FMF

IMET NADR FSA

Razem

Kazachstan

5,000

1,000

3,750

44,500

54,250

Kirgistan

13,000 1,100

4,700

69,000

87,800

Tadżykistan 3,000

350

7,750

59,500

70,400

Uzbekistan

44,750 1,200

19,200

106,500 171,650

FMF-Foreign Military Financing

IMET - International Military Education and Training

NADR - Nonproliferation, Anti-Terrorism, Demanding and Related Programs

FSA - Freedom Support Act

Cyt. za: U.S. Military Aid Appropriations for All Countries in Europe for 2000-2001, strona

int. Amerykańskiej Federacji Naukowej http://www.fas.org