lekcja7

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

LEKCJA 7

Mikroelementy – część 1.

WSTĘP

Celem lekcji jest poznanie przez studenta podstawowych właściwości wybranych pierwiastków

śladowych, mianowicie chromu, cynku, jodu, selenu i żelaza.

WYKŁAD

CHROM

Trójwartościowy chrom jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego

metabolizmu węglowodanów oraz tłuszczów [1]. Jego funkcje to:

- regulacja stężenia glukozy oraz metabolizmu insuliny,

- reguluje metabolizm tłuszczów, a przy tym zmniejsza ogólne stężenie cholesterolu we krwi oraz

stężenie LDL (czyli „złego" cholesterolu) [1],

- w komórce jest wbudowywany w oligopeptyd tzw. chromodulinę, która pełni ważną rolę

podczas aktywacji receptora insulinowego [2];

- odgrywa ważną rolę w rozkładzie białek [3].

Preparaty zawierają ten pierwiastek zazwyczaj w formie związków chemicznych takich jak:

pikolinian chromu lub polinikotynian chromu. Pożywienie przeciętnego człowieka zawiera

zwykle mało tego pierwiastka, stąd warto wziąć pod uwagę możliwość uzupełniania jego

niedoborów [3]. Chrom niejako „uzupełnia” działanie insuliny - hormonu transportującego

glukozę do komórek, w których jest ona spalana, dostarczając przy tym organizmowi energii.

Zależność tą można określić w następujący sposób: kiedy organizm ma dość chromu,

wykorzystuje wówczas skutecznie insulinę i stężenie glukozy we krwi utrzymuje się na

prawidłowym poziomie [3]. Zatem dostarczanie ustrojowi odpowiednich dawek chromu może

uchronić przed rozwojem cukrzycy typu II [2, 3]. Pierwiastek ten pomaga też rozkładać tłuszcze,

a przy tym ogranicza stężenie złego cholesterolu we krwi, zmniejszając ryzyko chorób serca [3].

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

Chrom prawdopodobnie może przynosić ulgę w przypadkach bólów głowy, w stanach

rozdrażnienia oraz w innych objawach hipoglikemii (zbyt niskie stężenie glukozy we krwi).

Nieco kontrowersyjna opinia wg badaczy dotyczy wpływu na odchudzanie i przyrost masy

mięśniowej, choć jest dostępny w wielu preparatach odchudzających i w taki sposób jest też reklamowany [3].

Zapotrzebowanie organizmu na chrom.

Ściśle określona norma nie istnieje, jednak większość źródeł podaje ją na około 50µg

dziennie [1, 2, 3].

Zwiększone zapotrzebowanie na chrom występuje u osób o osłabionej tolerancji glukozy,

u chorych na cukrzycę, przy infekcjach oraz przy diecie bogatej w tłuszcze [1].

Objawy niedoboru.

Osłabiona tolerancja glukozy, hiperglikemia indukowana insulinoopornością, ale też

hipoglikemia; podwyższony poziom cholesterolu; lęki; gorszy metabolizm aminokwasów [1].

Nadmiar.

Bardzo duże dawki mogą upośledzać przyswajanie żelaza i cynku [3].

Osoby chorujące na cukrzycę nie powinny zażywać chromu bez konsultacji z lekarzem.

Stosowanie.

Chrom jest zazwyczaj dostępny w dawkach 50-200 µg [1]. Należy go zażywać podczas jedzenia

lub popijać dużą ilością wody, by zmniejszyć podrażnienie żołądka. Pierwiastek ten jest lepiej wchłaniany, gdy przyjmuje się go z żywnością bogatymi w witaminę C lub bezpośrednio

z witaminą C [3].

Inne źródła chromu.

Zboża pełnoziarniste, ziemniaki, brokuły, suszone śliwki, masło fistaszkowe, orzechy, owoce

morza i drożdże piwne [1-5].

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

CYNK

Cynk jest niezbędny do wielu reakcji biochemicznych zachodzących w naszym organizmie. Pełni

funkcję regulatorową jako kofaktor dla ponad 300 enzymów. Funkcje cynku to:

- kofaktor metaloenzymów biorących udział w m.in. konwersji retinolu do retinalu (proces widzenia), budowie kośćca, syntezie DNA/RNA, rozkładzie amoniaku (synteza mocznika),

trawieniu białek, uwalniania i wydychaniu CO2,

- uczestniczy w procesach wzrostu i regeneracji np. synteza kolagenu, gojenie ran,

- wspomaga układ immunologiczny,

- wspomaga funkcje antyoksydacyjne,

- bierze udział w syntezie niektórych hormonów,

- wspomaga rozwój i dojrzewanie męskich narządów płciowych (spermatogeneza, synteza

testosteronu),

- wpływa na zdrowie skóry, włosów i paznokci; reguluje proces rogowacenia skóry,

- bierze udział w metabolizmie witaminy A,

- wpływa na detoksykację organizmu z metali takich jak kadm czy ołów [1, 3].

Cynk jest niezbędny, aby zmysły smaku i powonienia mogły działać prawidłowo. Pomaga

również w leczeniu przewlekłych dolegliwości, począwszy od reumatoidalnego zapalenia

stawów i niedoczynności tarczycy po przewlekłe zmęczenie czy też osteoporozę. Może być

stosowany także w leczeniu cukrzycy, ponieważ zwiększa stężenie insuliny [3].

Zalecane dzienne spożycie cynku [1].

Kobiety [mg/dobę]

Mężczyźni [mg/dobę]

19 rok życia i starsi

Ciąża

11-12

Laktacja

12-13

Zwiększone zapotrzebowanie na cynk występuje:

- u kobiet w ciąży/karmiących piersią,

- u niemowląt i dzieci, w szybkim wzroście,

- w starszym wieku,

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

- u osób stosujących nieprawidłową dietę (np. posiłki typu fast food), w diecie wegetariańskiej,

- w alkoholizmie,

- w chorobach/zaburzeniach: HIV/AIDS, trądzik, alergie, łysienie plackowate, cukrzyca, ostre infekcje, nowotwory, atopowe zapalanie skóry, łuszczyca, anemia sierpowata, bulimia [1].

Objawy niedoboru cynku.

Osłabienie, utrata apetytu, zmniejszona odporność, anemia; włosy: cienkie, wypadanie włosów;

skóra: rumień, wypryski, utrudnione gojenie ran; paznokcie: łamliwość, białe plamki; zaburzenia

widzenia, zaburzenia węchu lub smaku, apatia, depresja, chudnięcie [1, 3].

Nadmiar.

Przy przedawkowaniu: metaliczny smak w ustach, bóle głowy, nudności [1]. Nie należy

przyjmować zbyt dużo cynku, gdyż po pewnym czasie osłabia to wchłanianie miedzi [3]. Nie powinno się przekraczać dawki 30 mg cynku na dobę bez wyraźnych wskazań lekarskich [6].

Stosowanie.

Dawka profilaktyczna to 5-10 mg/dobę. Można podawać na czczo, na godzinę przed posiłkiem

lub też 2 godz. po posiłku [1, 3], choć niektóre źródła podają, że lepiej jest przyjmować preparaty

cynku wieczorem, przed pójściem spać [6].

Cynk powinien być zażywany co najmniej 2 godz. po przyjęciu antybiotyku, ze względu na

interakcje między cynkiem a antybiotykiem [1, 3].

Inne źródła cynku.

Dobrym źródłem cynku są: pokarmy bogate w białko (wołowina, wieprzowina, wątroba, drób),

jaja, owoce morza (zwłaszcza ostrygi). Również: sery, fasola, orzechy, kiełki pszenicy,

migdały [3-5].

JOD

Jod jest pierwiastkiem, odgrywającym ważną rolę w produkcji hormonów tarczycy: tyroksyny

(T4) oraz trójjodotyroniny (T3). Jod jest zaangażowany w organizmie:

- w rozwój fizyczny i umysłowy,

- w metabolizm białek, węglowodanów i kwasów tłuszczowych,

- w termoregulacje, procesy antyoksydacyjne, w zużycie tlenu,

- w utrzymanie metabolizmu na prawidłowym poziomie,

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

- w regulację wzrostu komórek tarczycy [1].

Zalecane dzienne spożycie jodu [1].

Kobiety [µg/dobę]

Mężczyźni [µg/dobę]

19 rok życia i starsi

150

Ciąża

220

Laktacja

290

Zwiększone zapotrzebowanie na jod występuje:

- w ciąży, podczas laktacji,

- u noworodków, niemowląt, dzieci, nastolatków,

- u sportowców (utrata jodu na litr potu: 30-40 µg),

- przy diecie ubogiej w ten pierwiastek np. stosowanie soli ubogiej w jod, dieta makrobiotyczna,

wegetariańska, zbyt małe ilości mleka, ryb morskich, duże spożycie kawy/herbaty, dieta

niskoselenowa [1].

Objawy niedoboru.

Przybieranie na wadze, zmęczenie, słaba koncentracja, obrzęk, wrażliwość na zimno, utrata

włosów i suchość skóry: W ciąży: częstsze występowanie wad wrodzonych, poronienie, poród

martwego płodu, śmiertelność noworodków. Płód: wady rozwojowe płodu, wrodzone

upośledzenie umysłowe (kretynizm). Noworodki: wole wrodzone, zaburzenia rozwoju,

uszkodzenie słuchu. W okresie dojrzewania: wole młodzieńcze, słaba koncentracja. Dorośli:

wole, hyperlipidemia, upośledzone funkcje umysłowe, zaburzenia płodności, snu, słuchu,

menstruacyjne, zmęczenie, bradykardia, suchość i szorstkość włosów/skóry [1, 3].

Nadmiar.

Ryzyko przedawkowania tego pierwiastka jest bardzo niewielkie. W przypadku gdy nawet jego

spożycie przekroczy 30 razy dozwolona dawkę można odczuć skutki uboczne: metaliczny

posmak w ustach, wrzody jamy ustnej, obrzmienie ślinianek, biegunka, wymioty, ból głowy,

wysypka czy kłopoty z oddychaniem [3]. Znaczny nadmiar jodu może podobnie jak jego

niedobór doprowadzić do powstania wola tarczycy, z tą różnicą, że z powodu nadczynności

tarczycy. Powoduje to także nadmierne pobudzenie, lęki i zbyt gwałtowną utratę wagi ciała [3].

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

Stosowanie.

Niedobór jodu jest spotykany niezwykle rzadko w krajach rozwiniętych. Typowa dieta dostarcza

organizmowi wystarczającej ilości jodu, np. jedna łyżeczka jodowanej soli dostarcza aż

300 µg jodu [3].

Osoby cierpiące na choroby tarczycy (niedoczynność lub nadczynność) powinny zawsze

skonsultować się z lekarzem, zanim zaczną zażywać jod w jakichkolwiek preparatach!

Inne źródła jodu.

W Polsce jodowana jest sól, szczególnie w tych rejonach kraju, które leżą daleko od morza (nad

morzem jod występuje naturalnie w powietrzu). Poza solą jodowaną najlepszym źródłem jodu są

ryby i inne produkty morskie, owoce, warzywa, a także zboże hodowane na glebach

zawierających dużo tego pierwiastka [3-5].

SELEN

Znaczenie tego pierwiastka śladowego dla organizmu odkryto dopiero w 1979 r. Selen jest

regulatorowym i katalitycznym kofaktorem enzymów zawierających selenocysteinę [1]. Selen

ma właściwości:

- przeciwutleniające,

- przeciwnowotworowe,

- aktywuje przekształcenie tyroksyny w trójjodotyroninę,

- przeciwzapalne,

- bierze udział w detoksykacji organizmu z kadmu i rtęci [1].

Selen blokuje działanie wolnych rodników - bardzo niebezpiecznych cząsteczek uszkadzających

m.in. DNA. Wchodzi w skład peroksydazy glutationowej - enzymu chroniącego organizm przed

truciznami środowiskowymi i pokarmowymi. Wspólnie z witaminami C i E zmniejsza ryzyko

nowotworów, choroby wieńcowej, udaru mózgu, zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej - chorób

wywoływanych prawdopodobnie przez wolne rodniki [3]. Selen w połączeniu z witaminą E

wykazuje pewne działanie przeciwzapalne, co może być korzystne w leczeniu przewlekłych

schorzeń: reumatoidalnego zapalenia stawów, łuszczycy, toczenia czy wyprysku [3].

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

Zalecane dzienne spożycie selenu [1].

Kobiety [µg/dobę]

Mężczyźni [µg/dobę]

19 rok życia i starsi

Ciąża

Laktacja

Zwiększone zapotrzebowanie na selen występuje:

- w ciąży i podczas laktacji,

- w diecie wegetariańskiej,

- w chorobach/zaburzeniach: AlDS/HIV, zespół ostrych zaburzeń oddechowych, ostre zapalenie

trzustki, choroby autoimmunologiczne tarczycy, zapalenie jelit, zapalenie wątroby, nowotwory, zawał serca, mukowiscydoza, fenyloketonuria, urazy psychiczne, reumatyzm, sepsa, poparzenia,

niewydolność nerek, całkowite żywienie pozajelitowe, narażenie na toksyny/metale ciężkie [1].

Objawy niedoboru selenu.

Ogólne: skłonność do infekcji, zmęczenie, depresja; zwiększona synteza methemoglobiny;

zaburzenia płodności; rumień; zaburzenia tarczycy; immunosupresja, skłonność do alergii;

wyczerpanie, osłabienie; zwiększone ryzyko występowania nowotworów [1, 3].

Nadmiar.

Przyjmując selen wyłącznie w pożywieniu nie ma ryzyka jego przedawkowania. Podczas

zażywania dodatkowo preparatów mineralnych, należy pamiętać, że najwyższy poziom określono

na 400 µg/d. Objawami zatrucia selenem są: nerwowość, depresja, nudności i wymioty,

czosnkowa woń oddechu i potu, utrata włosów i zanik paznokci [1, 3].

Stosowanie.

Dawki profilaktyczne wynoszą od 50-200 µg/d [1]. Witamina E wzmacnia skuteczność działania

selenu [3]. Selen należy przyjmować rano lub przed południem [6]. Suplementami selenu są: selenometionina (wchłaniana w 90%) i selenian sodu (wchłaniany w 50%) [1].

Inne źródła selenu.

Źródłami selenu są m.in.: ryby, owoce morza, drób i mięso, ziarna zbóż (owies i brązowy ryż) [3-5].

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

ŻELAZO

Żelazo jest istotne w magazynowaniu i transporcie tlenu, w mitochondrialnych procesach

przekazywania elektronów w wielu reakcjach redoks w organizmie [1]. Żelazo jest

zaangażowane:

- w formach aktywnych:

białka hemowe: hemoglobina, mioglobina i cytochromy,

białka niehemowe, np. metaloenzymy zawierające żelazo,

- w transporcie tlenu z płuc do wszystkich narządów ciała,

- w wytwarzaniu energii komórkowej,

- w syntezie: karnityny, eikozanoidów, kolagenu,

- w równowagę kwasowo-zasadową,

- w tworzenie nienasyconych kwasów tłuszczowych,

- w syntezę DNA,

- w biosyntezę hormonów steroidowych i witaminy D,

- wpływa na skurcz naczyń krwionośnych, neuroprzekaźnictwo i układ immunologiczny [1].

Żelazo jest więc niezbędne dla funkcjonowania całego organizmu. Jest składnikiem

hemoglobiny, czyli barwnika krwinek czerwonych, które są nośnikiem tlenu [3].

Zalecane dzienne spożycie żelaza [1].

Kobiety [mg/dobę]

Mężczyźni [mg/dobę]

19 rok życia i starsi

Ciąża

Laktacja

Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo występuje w następujących przypadkach:

- dzieciństwo, okres wzrostu,

- ciąża, karmienie piersią,

- atletyka wyczynowa np. maratony,

- dawcy krwi,

- dieta: makrobiotyczna, wegetariańska, duże spożycie kawy/herbaty, niedożywienie,

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

- zwiększona utrata żelaza występuje: w bulimii, podczas menstruacji u kobiet , w silnych krwawieniach z dróg rodnych, w utajonych krwawieniach z przewodu pokarmowego (wrzody,

hemoroidy, rak okrężnicy,: przełyku, choroby pierwotniakowi),

- choroby/zaburzenia: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie żołądka, Helicobacter pylori, zespół krótkiego jelita, fenyloketonuria, niedokrwistość nerkowa, celiakia, przewlekłe stany zapalne, niektóre nowotwory [1, 3].

Objawy niedoboru żelaza.

Z objawów ogólnych: utrata apetytu, zmęczenie, osłabienie, słaba koncentracja, wrażliwość na zimno, szybki oddech po wysiłku; skóra i paznokcie: bladość, suchość skóry, utrata włosów, łamliwość i łykowatość paznokci; ze strony układu krążenia: duszność wysiłkowa, przyśpieszone

bicie serca, palpitacje, zawroty głowy; podatność na infekcje; większa podatność na malarie, zaburzenia wzrostu; anemia; osłabiona synteza hormonów tarczycy; w ciąży: zwiększone ryzyko

deformacji płodu i przedwczesnego porodu [1, 3].

Nadmiar.

Nadmiar żelaza jest szczególnie niebezpieczny dla osób o wrodzonej tendencji do zwiększonego

przyswajania tego pierwiastka przez organizm (tzw. hemochromatoza). Bardzo wrażliwe na

zatrucie żelazem są również dzieci: wszystkie preparaty zawierające żelazo należy więc

przechowywać poza zasięgiem dziecka, gdyż zatrucie tym pierwiastkiem (1-2 g) może być dla

nich śmiertelne! [1, 3].

Stosowanie.

Żelazo

należy

przyjmować

wyłącznie

postaci

preparatów

multiwitaminowo-

mikroelementowych wyłącznie w zalecanych dawkach. Jeśli chorujemy lub podejrzewamy

anemię, należy określić jej przyczyny i zastosować odpowiednie leczenie wg zaleceń lekarza.

Zazwyczaj żelazo w preparatach występuje w postaci soli, np. siarczku żelazawego, fumaranu żelaza lub glukonianu żelaza [1, 3]. Żelazo jest lepiej wchłaniane przy równoczesnym stosowaniu

witaminy C oraz kwasu foliowego [3].

Inne źródła żelaza.

Dużo żelaza zawierają: wątróbka, wołowina i baranina, małże i ostrygi, rośliny strączkowe, zielone warzyw liściastych, suszone owoce, a także płatki śniadaniowe wzbogacone

żelazem [3-5].

Witaminy, minerały i inne suplementy w kosmetologii

Bibliografia:

1. Mikroskładniki odżywcze, Uwe Gröber, MedPharm Polska, Wrocław, 2010, str. 176-217.

2. Chrom oraz jego rola w prewencji i leczeniu niektórych chorób, S. Terpiłowska,

H. Zaporowska, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin, Polonia,

Vol. LVIII, Suppl. XIII, 2003, str. 338-342.

3. Uzdrawiająca moc witamin, minerałów i ziół, Wyd. Reader’s Digest, Warszawa, 2000,

str. 52-55; 84-85; 156-157; 190-191.

4. Czy wiemy co jeść? Co pomaga, a co szkodzi, Wyd. Reader’s Digest, Warszawa, 2000,

str. 298-299.

5. Poradnik Pani Domu, praca zbiorowa, Wyd. Publicat, Poznań, 2007, str. 167.

6. Witaminy, minerały i inne suplementy, Krzysztof Abramek, Wyd. Złote Myśli, Gliwice,

2008, str. 86-87.