36

metodyczne

Porady

W ka¿dym kolejnym etapie szkolenia poszczególne jego czêœci nabieraj¹ innego znaczenia, inny jest te¿ ich wp³yw na wyniki w zawodach.

Zbigniew Czajkowski

Wieloetapowy

proces szkolenia

– cele, zadania i treœci

Autor przedstawia swoje pogl¹dy na temat zadañ i treœci zaprawy sportowej w kolejnych etapach wieloletniego szkolenia – wstêpnym, podstawowym, za-wodniczym i mistrzowskim. Opisuje zmiany wp³ywu zdolnoœci wysi³kowych, zbornoœciowych, psychoruchowych (psychicznych procesów wykonawczych) na osi¹gniêcia sportowe w tych etapach. Omawia fazy nauczania, doskonalenia i stosowania w zawodach techniki i taktyki.

S£OWA KLUCZOWE: etapy szkolenia – zadania szkoleniowe – nauczanie techniki i taktyki.

„Proste recepty bywaj¹ najtrudniejsze w urzeczywistnianiu”

Inga Hermann

W niniejszym opracowaniu przed-

stosowane œrodki (æwiczenia) i metody.

stawiam, jak w poszczególnych eta-

Szczególn¹ uwagê zwracam na zdolno-

pach szkolenia zmieniaj¹ siê g³ówne cele

œci wysi³kowe i zbornoœciowe oraz tech-

i wynikaj¹ce z nich zadania, treœæ zajêæ,

nikê i taktykê walki. Moje wywody do-

„Sport Wyczynowy” 2005, nr 1-2/481-482

Wieloetapowy proces szkolenia – cele, zadania i treœci 37

tycz¹ przede wszystkim szermierki, ale

s¹dzê, ¿e w du¿ym stopniu mog¹ odno-

Etap pierwszy – wstêpny

siæ siê tak¿e do innych dziedzin sportu

G³ównym celem tego etapu jest:

– o licznych nawykach otwartych typu

wszechstronny rozwój osobowoœci m³o-

poznawczo-ruchowego i du¿ym znacze-

dego cz³owieka, zwiêkszenie jego mo¿-

niu taktyki, a wiêc do innych sportów

liwoœci ruchowych i przystosowaw-

walki i gier sportowych.1

czych, w³aœciwe przygotowanie do eta-

Rozwa¿ania swoje odnoszê do 4 eta-

pów nastêpnych oraz osi¹gania wyso-

pów wieloletniego procesu zaprawy

kich wyników w przysz³oœci. Z naci-

sportowej – wstêpnego, podstawowego,

skiem chcê tu podkreœliæ, ¿e jest to ty-

zawodniczego, mistrzowskiego.

powe nauczanie dla przysz³oœci. Na-

O cyklicznoœci szkolenia pisa³em

prawdê licz¹ siê bowiem wyniki senio-

sporo,2 zw³aszcza o pierwszym etapie

rów, a w ostatnich latach wiek medali-

szkolenia.3 W niniejszym artykule pra-

stów olimpijskich, nawet w tych spor-

gnê zwróciæ szczególn¹ uwagê na ko-

tach, w których szkolenie zaczyna siê

niecznoœæ i konsekwencje zmiany celów

bardzo wczeœnie, stale wzrasta.

i zadañ szkolenia w kolejnych etapach,

Z przyjêtego celu wynikaj¹ zadania:

a zatem na zmiany znaczenia poszcze-

zwiêkszenie ogólnej sprawnoœci czynno-

gólnych jego elementów dla osi¹gniêæ

œciowo-ruchowej (zdolnoœci wysi³ko-

sportowych. Dodatkowo podejmujê za-

wych i zbornoœciowych), opanowanie

gadnienie nauczania techniki i taktyki

podstaw techniki i taktyki danej ga³êzi

(fazowoœæ), co jest niezmiernie wa¿ne

sportu, kszta³towanie odpowiedniej

dla sprawnoœci szkolenia, a nie dostrze-

motywacji, zapewnienie w³aœciwego

gane przez wielu teoretyków sportu oraz

pobudzenia oraz umiejêtnoœci wspó³pra-

trenerów (tab. 1).4

cy (i wspó³zawodnictwa) w zespole. Na

æwiczenia sprawnoœci wszechstronnej

1Knapp B.: Skill in Sport. London 1970. Ro-

(ogólnorozwojowe) nale¿y przeznaczyæ

utledge and K. Paul.

2

40% czasu treningu, na kszta³towanie

Czajkowski Z.: Nowe spojrzenie na etapy szko-

lenia. „Sport Wyczynowy” 1994, nr 11-12;

sprawnoœci ukierunkowanej i swoistej –

1995, nr 1-2; Czajkowski Z.: Nauczanie tech-

30%, a na nauczanie podstaw techniki

niki sportowej. Warszawa 2004. RCMSKFiS.

i taktyki oraz zwi¹zanych z tym zdolno-

Biblioteka Trenera. Wyd. II, zmienione i po-

œci psychoruchowych (uwaga, postrzega-

szerzone.

3

nie, myœlenie operatywne etc.) – 30%.

Czajkowski Z.: Rozwa¿ania o treningu i pracy

Trening powinien zapewniæ m³odo-

trenera w pierwszym etapie szkolenia na przy-

k³adzie szermierki. Katowice 1995. ZSKF

cianym sportowcom: wy¿ycie siê w dzia-

Makroregion Œl¹ski; Czajkowski Z.: Wybra-

³alnoœci ruchowej, radoœæ i przyjemnoœæ,

ne zagadnienia pracy trenera w pierwszym eta-

poczucie w³asnej wartoœci i kompetencji.

pie szkolenia. „Sport Wyczynowy” 2004, nr

Æwiczenia powinny byæ bardzo ró¿no-

7-8 i 9-10; Czajkowski Z.: Nowe spojrzenie na

rodne, zmienne, barwne i ciekawe. Na-

etapy szkolenia. Rocznik Naukowy IDO 2005,

tom V.

le¿y stosowaæ du¿o gier i zabaw rucho-

4Patrz ods. 2.

wych, które sprawiaj¹ dzieciom wielk¹

38

Zbigniew Czajkowski

przyjemnoœæ, rozwijaj¹ sprawnoœæ ogól-

odtwórcze (ale nie œciœle naœladowcze)

n¹, wymagaj¹ szybkiej reakcji, podziel-

z dok³adnymi objaœnieniami s³ownymi

noœci i przerzutnoœci uwagi. Nie wolno

(w³aœciwe nazewnictwo i definicje dane-

zbyt d³ugo prowadziæ tych samych æwi-

go dzia³ania). Pod koniec tego okresu

czeñ, poniewa¿ dzieci nie potrafi¹ utrzy-

ostro¿nie i w ³atwych warunkach mo¿na

mywaæ wysokiego poziomu uwagi przez

wprowadzaæ metody zadaniowe (usamo-

d³ugi okres czasu (np. po 20 minutach

dzielniaj¹ce) oraz twórcze (rozwi¹zywa-

æwiczeñ pracy nóg, w których reaguj¹

nie problemów).5 Nale¿y zwracaæ uwagê

odpowiednimi ruchami na sygna³y trene-

nie tylko na sposób wykonania okreœlone-

ra, ich szybkoϾ reakcji ulega znaczne-

go dzia³ania, ale równie¿ (chocia¿ pocz¹t-

mu pogorszeniu).

kowo w bardzo ³atwych warunkach) na

Trzeba te¿ zdawaæ sobie sprawê z

umiejêtnoœæ w³aœciwego wyboru dzia³ania

tego, ¿e æwiczenia pracy nóg oraz inne

i jego sprawnego zastosowania.

æwiczenia zbiorowe rozwijaj¹, jako po-

Wed³ug R. Schmidta6 pierwsza faza

¿¹dany „produkt uboczny”, równie¿

nauczania i stosowania techniki i takty-

swoiste przejawy sprawnoœci wysi³ko-

ki to rozpoznawanie istotnych bodŸców

wej i zbornoœciowej, a tak¿e procesy

(zmiany na ringu, planszy, boisku, ruchy

poznawcze (reagowanie na ruchy trene-

i zamiary przeciwnika). Szermierz po-

ra, szybkoϾ reagowania, podzielnoϾ

strzega swego przeciwnika za pomoc¹

i przerzutnoϾ uwagi etc.).

ró¿nych zmys³ów (narz¹dów odbior-

Ucz¹c podstawowych dzia³añ szer-

czych): wzroku, dotyku (styk brzeszczo-

mierczych (nawyków czuciowo-rucho-

tów broni), s³uchu (odg³os kroków prze-

wych) oraz umiejêtnoœci techniczno-tak-

ciwnika). Informacje, które otrzymuje

tycznych (opartych na przejawach odpo-

z wielk¹ szybkoœci¹ od przeciwnika, s¹

wiedzi czuciowo-ruchowych) i taktycz-

najczêœciej bardzo zmienne. Zawodnik

nych, pocz¹tkowo (przez d³u¿szy czas)

musi natychmiast je rozpoznaæ i wybraæ

nale¿y powtarzaæ jedno dzia³anie, stale

odpowiednie dzia³anie (np. zas³onê

w ten sam sposób. PóŸniej mo¿na wpro-

przed natarciem prostym przeciwnika,

wadzaæ stopniowo i ostro¿nie æwiczenia

pchniêcie wyprzedzaj¹ce na natarcie

zmienne (to samo dzia³anie wykonywa-

zwodzone lub z ugiêtym ramieniem czy

ne w ró¿ny sposób, na przyk³ad zas³onê

te¿ wykonane z wahaniem). St¹d wa¿-

odbijaj¹c¹, zas³onê usuwaj¹c¹, zas³onê

noœæ kszta³towania ró¿nych w³aœciwoœci

w miejscu, zas³onê z krokiem w ty³, albo

uwagi. Istotê pierwszej fazy nauczania

ró¿ne odmiany wypadu) oraz przeplata-

techniki i taktyki oraz stosowania dzia-

ne (na zmianê æwiczy siê okreœlon¹ za-

³añ w walce doœæ dok³adnie pokazuje

s³onê, pchniêcie wyprzedzaj¹ce, odbicie

tabela 1.

lub natarcie z wypadem, co jest trudniej-

sze, ale bardziej zbli¿one do sytuacji

5Czajkowski Z.: Trening szermierza. Tom I

wystêpuj¹cych w walce).

i II. Katowice 1988, AWF.

6Schmidt R.: Motor Control and Learning.

W nauczaniu techniki powinny byæ

A Behavioral Emphasis. Champaign 1982.

stosowane przede wszystkim metody

Human Kinetics Publishers Inc.

Wieloetapowy proces szkolenia – cele, zadania i treœci 39

Tabela 1

Stadia opanowywania i stosowania techniki

oraz umiejêtnoœci techniczno-taktycznych i taktycznych (Z. Czajkowski) Stadia opanowania

i stosowania

Znamienne w³aœciwoœci dzia³ania

techniki i taktyki

Wstêpne,

• du¿a liczba b³êdów,

czyli poznawcze • b³êdy postrzegania, wyboru i wykonania, (wstêpny

• zawodnik nie dostrzega, ani nie ocenia swoich b³êdów i pomy³ek, etap szkolenia)

• w dostrze¿eniu i usuwaniu b³êdów potrzebne s¹ uwagi i pomoc trenera,

• zawodnik skupia siê na sposobie wykonania dzia³ania (œwiadoma kontrola wzrokowa), a nie na ocenie sytuacji walki i wyborze odpowiedniego dzia³ania,

• poprawa szybkoœci nastêpuje stopniowo w wyniku usuwania przyruchów i zbêdnych napiêæ miêœniowych,

• ma³y zakres i niski poziom dzia³añ przygotowawczych,

• dzia³ania zaczepne przewa¿nie przewidziane, wykonane w pierwszym zamiarze,

• niski poziom i nik³e stosowanie umiejêtnoœci psychoruchowych (postrzeganie, ró¿ne w³aœciwoœci uwagi, reakcje etc.).

Poœrednie,

• podstawowe dzia³ania ju¿ lepiej opanowane,

czyli

• b³êdy mniej liczne, lepsze – szybsze i bardziej trafne skojarzeniowe

– postrzeganie, wiêkszy i zmienny zakres uwagi, bardziej trafny (podstawowy

wybór dzia³ania, lepsza jakoœæ wykonania dzia³añ,

etap szkolenia)

• b³êdy mniej „powa¿ne”,

• coraz sprawniejsze i szybsze wykonanie ruchu,

• zawodnik sam dostrzega niektóre b³êdy,

• próby poprawienia zauwa¿onych b³êdów,

• zawodnik stopniowo coraz wiêcej uwagi poœwiêca na to, co ma wykonaæ, a nie jak (kontrola wzrokowa stopniowo przechodz i na ocenê sytuacji taktycznej, a wykonanie coraz bardziej oparte jest na czuciu g³êbokim, miêœniowo-ruchowym),

• poprawa szybkoœci nastêpuje g³ównie w wyniku przyspieszenia wykonania ruchu (dzia³ania szermierczego), a wiêc skrócenia okresu wykonawczego (koñcowego) odpowiedzi

czuciowo-ruchowej,

• nieco wiêkszy zakres i wy¿szy poziom dzia³añ przygotowawczych,

• wzbogacenie taktyki poprzez stosowanie dzia³añ przewidzianych w drugim zamiarze,

• stopniowy wzrost znaczenia i wykorzystywania zdolnoœci psychoruchowych

40

Zbigniew Czajkowski

Wszechstronnej • nawyki czuciowo-ruchowe oraz umiejêtnoœci techniczno-taktyczne i celowej

oparte na odpowiedziach czuciowo-ruchowych, a tak¿e obserwacji, dzia³alnoœci

postrzeganiu i myœleniu,

(zawodniczy

• zawodnik skupia uwagê na trafnym i szybkim postrzeganiu i mistrzowski

sytuacji walki, na wyborze odpowiedniego dzia³ania, etap szkolenia)

na zaskoczeniu przeciwnika, a nie na tym, jak wykonaæ wybrane dzia³anie,

• bogatszy i bardziej ró¿norodny zasób stosowanych dzia³añ,

• ró¿ne sposoby zastosowania dzia³ania: przewidziane (w pierwszym i drugim zamiarze), nieprzewidziane, o nieznanym zakoñczeniu, ze zmian¹ zamiaru w toku dzia³ania,

• lepsza jakoœæ, dok³adnoœæ i szybkoœæ wykonania wybranego dzia³ania,

• znacznie mniej b³êdów postrzegania, wyboru i wykonania,

• zawodnik stosuje wiele ró¿nych dzia³añ zale¿nie od sytuacji,

• zawodnik sam dostrzega b³êdy i stara siê je poprawiaæ,

• poprawa szybkoœci dzia³añ nastêpuje g³ównie w wyniku skrócenia okresu utajonego odpowiedzi ruchowej (od pojawienia siê istotnego bodŸca do zapocz¹tkowania ruchu) oraz – stopniowo coraz czêœciej, w wyniku reagowania na „zwiastun” – ruch wstêpny maj¹cego nast¹piæ dzia³ania w³aœciwego

(bodŸca w³aœciwego),

• coraz bogatszy zakres dzia³añ przygotowawczych (rozpoznawanie ruchów i zamiarów przeciwnika, ukrywanie w³asnych zamiarów, wprowadzanie przeciwnika w b³¹d, wywo³ywanie u przeciwnika korzystnych dla siebie dzia³añ, wyczucie zaskoczenia, b³yskawiczna ocena sytuacji etc.),

• stosowanie ró¿norodnych dzia³añ: przewidzianych (w pierwszym i drugim zamiarze), o nieznanym zakoñczeniu („otwarte oczy”), ze zmian¹ zamiaru w toku dzia³ania,

• bardzo wysoki poziom zdolnoœci psychoruchowych i umiejêtne ich stosowanie.

M³odociany sportowiec powinien

n¹æ ciosu przeciwnika etc.), ale pope³-

poznaæ swoj¹ dziedzinê sportu ca³oœcio-

nia przy tym liczne b³êdy: w wykona-

wo, a tak¿e jej najbardziej istotne w³a-

niu, czasie i w samym wyborze dzia³a-

œciwoœci i zrozumieæ jej istotê. Pocz¹t-

nia, w stosunku do sytuacji i ruchów

kowo zwraca uwagê na sygna³y – bodŸ-

przeciwnika (np. wybiera nieodpowied-

ce z otoczenia – zwi¹zane z wyborem

ni¹ zas³onê, wykonuje ruch za póŸno

i zastosowaniem odpowiednich dzia³añ,

lub niezdarnie).

które potem mog¹ okazaæ siê nieistot-

Dzia³ania m³odziutkich sportowców

ne. Stara siê dzia³aæ celowo, poprawnie

s¹ najpierw niedok³adne (wystêpuj¹ ró¿-

i skutecznie (wykonaæ natarcie, zasto-

ne przyruchy, zbêdne napiêcia miêœni,

sowaæ zas³onê, przechwyciæ pi³kê, unik-

ruchy wykonywane s¹ w z³ym rytmie,

Wieloetapowy proces szkolenia – cele, zadania i treœci 41

nieekonomicznie). Dopiero póŸniej sta-

sz³ego doros³ego zawodnika. Ogromn¹

j¹ siê bardziej zborne, dok³adne i sku-

rolê szkoleniow¹ i wychowawcz¹ odgry-

teczne. Pocz¹tkuj¹cy zawodnik skupia

wa wówczas trener; zawodnicy czêsto

swoj¹ uwagê na tym, jak wykonaæ dane

bezwiednie naœladuj¹ jego postawy, za-

dzia³anie i czêsto nie dostrzega wielu

chowania, sposób wyra¿ania siê, poczu-

bodŸców – ruchów przeciwnika, zmian

cie obowi¹zku, humoru oraz ruchy. Jak

w sytuacji walki – które stanowi¹ wa¿-

trafnie zauwa¿y³ ju¿ w II w. n. e. papie¿

ne i istotne sygna³y do podjêcia w³aœci-

Sykstus I: „Nauczyciele s¹ wiêkszymi

wej decyzji i zastosowania odpowied-

dobroczyñcami ni¿ rodzice”.

niego dzia³ania. W tym okresie bardzo

pomocne s¹ objaœnienia s³owne trenera

Etap drugi – podstawowy

i pokazy. Jednak¿e nie nale¿y d¹¿yæ od

„Dla kszta³towania nawyków bardzo

pocz¹tku do pedantycznego wykonywa-

wa¿ne jest umiejêtne przechodzenie

nia ruchów, a zadawalaæ siê z grubsza

z fazy, w której uwaga skoncentrowa-

na jest na czynnoœci, do fazy, w której

opanowanym nawykiem (na jego dosko-

koncentruje siê ona na jej produkcie”.

nalenie i uplastycznianie przyjdzie czas

W³odzimierz Szewczuk

w dalszych etapach szkolenia).

W zaprawie szermierzy g³ówn¹ for-

Do g³ównych zadañ drugiego etapu

m¹ æwiczeñ powinny byæ lekcje zbioro-

szkolenia nale¿¹: podwy¿szanie poziomu

we oraz krótkie lekcje indywidualne

ukierunkowanych i swoistych zdolnoœci

sprawdzaj¹ce, a pod koniec równie¿

wysi³kowych i zbornoœciowych, znacz-

lekcje, których celem jest nauczanie i do-

ne poszerzenie umiejêtnoœci technicz-

skonalenie. Walki æwiczebne nale¿y

nych, techniczno-taktycznych i tak-

wprowadzaæ bardzo ostro¿nie, dopiero

tycznych, wiêkszy nacisk na indywidu-

po doϾ dobrym opanowaniu przez

alizacjê zaprawy i tworzenie indywi-

uczniów podstawowych dzia³añ, zawsze

dualnego stylu walki, podwy¿szenie

pod nadzorem trenera, który powinien

poziomu i sprawnoœci procesów po-

chwaliæ dobrze wykonane dzia³ania,

znawczych (postrzegania, reagowania

wytykaæ b³êdy i wskazywaæ sposoby ich

etc.), czêstszy udzia³ w zawodach,

usuniêcia. Zbyt wczesne wprowadzanie

osi¹gniêcie zaplanowanego poziomu

walk æwiczebnych, a tak¿e wczesny

sprawnoœci i umiejêtnoœci oraz wyni-

udzia³ w zawodach, mog¹ ujemnie

ków w zawodach. Wzrasta czêstotli-

wp³yn¹æ na postêpy zawodników.

woœæ æwiczeñ oraz zwi¹zane z nimi ob-

W tym okresie tworzy siê podstawy

ci¹¿enia (4-5 jednostek treningu tygo-

motywacyjne,7 psychologiczne, spraw-

dniowo, wiêksza liczba lekcji indywidu-

noœciowe, techniczne i taktyczne przy-

alnych, lekcje d³u¿sze i o ró¿nych zada-

niach). Podzia³ czasu æwiczeñ powinien

7Czajkowski Z.: Motywacja w sporcie. War-

byæ nastêpuj¹cy: 10-15% – sprawnoœæ

szawa 1989. RCMSKFiS; Czajkowski Z.:

ogólna (wszechstronna), 25-35% – spraw-

Czynniki zachêcaj¹ce w dzia³alnoœci sporto-

wej. Katowice 2004. AWF. Zeszyty Metodycz-

noϾ ukierunkowana i specjalna, 50-60%

no-Naukowe.

– æwiczenia szermiercze.

42

Zbigniew Czajkowski

W tym etapie szkolenia zawodnicy

W tym etapie wiêksze znaczenie ma

osi¹gaj¹ drug¹ fazê opanowania i stoso-

udzia³ szermierza w zawodach, a w pro-

wania techniki i taktyki – zwan¹ przez

cesie zaprawy walki æwiczebne ró¿ne-

R. A. Schmidta faz¹ doboru odpowie-

go rodzaju – wolne (bez liczenia trafieñ),

dzi.8 Najzdolniejsi i pracowici dochodz¹

z liczeniem trafieñ, z wyznaczaniem

do fazy trzeciej – wszechstronnej i ce-

okreœlonych zadañ szkoleniowych etc.

lowej dzia³alnoœci. Zachodzi tu pilna

Wa¿niejsza staje siê tu wspó³praca tre-

potrzeba – niestety nader czêsto zanie-

ner-uczeñ: wymiana pogl¹dów po zawo-

dbywana przez polskich trenerów szer-

dach, pytania ucznia, pocz¹tki wspólnego

mierki – wprowadzania wiedzy i teorii.

ustalania zadañ, omawianie przebiegu

Jednoœæ poznania i dzia³ania oraz

æwiczeñ i zawodów.

zasadê jednoœci teorii i praktyki uwa¿am

Du¿e znaczenie maj¹ æwiczenia stru-

za jeden z najwa¿niejszych czynników w

mieniem (w kolejce) oraz w dwójkach.

sporcie, a tak¿e w innych dziedzinach.

Te pierwsze s³u¿¹ do doskonalenie dzia-

ludzkiego dzia³ania (pracy wytwórczej,

³añ ju¿ znanych, g³ównie zaczepnych,

medycynie, muzyce, polityce etc.). Sama

z naciskiem na – poprawnoœæ ruchów,

znajomoœæ teorii bez umiejêtnoœci wy-

szybkoœæ, w³aœciwy rytm i precyzjê osa-

korzystania jej w praktyce nie wystar-

dzania pchniêcia. Coraz wiêkszy nacisk

cza, podobnie jak nie wystarcz¹ same

k³adziemy na spostrzegawczoœæ, w³aœci-

umiejêtnoœci praktyczne bez wiedzy,

woœci uwagi, wyczucie zaskoczenia oraz

znajomoœci teorii. Nauczanie szermier-

stosowanie dzia³añ czêœciowo przewi-

ki, bez stosowania dok³adnego nazew-

dzianych i nieprzewidzianych (pocz¹tko-

nictwa czy objaœnieñ s³ownych to – we-

wo w ³atwych warunkach).

d³ug mnie – warunkowanie piesków

Trener musi zwracaæ baczn¹ uwagê

przez Paw³owa. Taki trening jest nie tyl-

na przenoszenie wprawy – z æwiczeñ

ko ma³o wydajny, ale nawet obraŸliwy

do walki æwiczebnej, z walki æwiczebnej

dla godnoœci ludzkiej.

do zawodów. Tylko takie umiejêtnoœci

Wa¿na jest indywidualizacja pracy.

mo¿na uznaæ za w pe³ni przyswojone

Trener powinien inaczej traktowaæ i szko-

przez ucznia, które stosuje z powodze-

liæ introwertyków i ekstrawertyków, sta-

niem – najpierw w walkach æwiczeb-

³ych i chwiejnych uczuciowo, typy wspó³-

nych, a potem w zawodach.

czulne i przywspó³czulne, dzieci o ró¿-

W omawianym etapie szkolenia dzia-

nych cechach temperamentu (przyrod-

³ania szermiercze (nawyki czuciowo-ru-

noœci) i uwzglêdniaæ ró¿nice w moty-

chowe), które uczeñ opanowa³ „z grub-

wacji osi¹gniêæ „wojownika” i „techni-

sza” w etapie wstêpnym, g³ównie jako

ka”, etc.9

pojedyncze, staj¹ siê pod wp³ywem æwi-

czeñ bardziej oszczêdne i skuteczne, a za-

8Schmidt R., op. cit.

wodnik potrafi je ju¿ ³¹czyæ w ca³oœcio-

9Czajkowski Z.: Taktyka i psychologia w szer-

we dzia³ania z³o¿one, np. wi¹zanie czwar-

mierce. Katowice 1984. AWF; Czajkowski Z.:

Psychologia sprzymierzeñcem trenera. Warsza-

te, krok w przód, zwód, wyminiêcie, wy-

wa 1996. RCMSKFiS.

miniêcie z wypadem itp.

Wieloetapowy proces szkolenia – cele, zadania i treœci 43

Etap trzeci – zawodniczy

W tym etapie jeszcze wa¿niejszego

znaczenia nabiera zasada indywiduali-

„Szermierz w walce mo¿e pokazaæ

tylko tak¹ taktykê, na jak¹ pozwala

zacji. Trener powinien dostosowywaæ

mu jego technika”.

dobór i sposób prowadzenia æwiczeñ,

Raoul Clery

oddzia³ywanie wychowawcze i czynniki

zachêcaj¹ce, sposoby porozumiewania

Dla wielu zawodników etap zawod-

siê do wymiarów osobowoœci zawodni-

niczy jest etapem najwy¿szych osi¹-

ka, cech jego temperamentu (przyrod-

gniêæ. Tylko najzdolniejsi, najpracowit-

noœci), uzdolnieñ i sk³onnoœci taktycz-

si i wzorowo szkoleni osi¹gaj¹ etap mi-

nych. Wiêksz¹ wagê nale¿y te¿ przywi¹-

strzowski. G³ówne zadania 3. etapu, to:

zywaæ do motywacji ogólnej i moty-

dalsze doskonalenie ukierunkowanych

wacji osi¹gniêæ oraz dbaæ o w³aœciwy

i swoistych zdolnoœci wysi³kowych

poziom pobudzenia.

oraz zbornoœciowych z naciskiem na

Najbardziej wskazanym stylem kiero-

kierowanie ruchami oraz przystoso-

wania jest styl wspó³pracuj¹cy i przy-

wanie ruchowe (z b³yskawiczn¹ zarad-

jazny, co sprzyja dobremu nastrojowi

noœci¹ ruchow¹), poszerzanie zasobu

w trakcie æwiczeñ. Ponadto w æwicze-

stosowanych dzia³añ, dalsze doskona-

niach nale¿y d¹¿yæ do rozwijania inicja-

lenie opanowanych ju¿ dzia³añ (dosto-

tywy, samodzielnoœci i dociekliwoœci za-

sowanie do sytuacji taktycznej, dzia-

wodnika. Zamiast podawaæ wszystkie

³añ przeciwnika), rozwijanie indywi-

szczegó³y æwiczeñ trener winien propo-

dualnego stylu walki, swoich poten-

nowaæ, by zawodnicy sami wybierali

cjalnych mo¿liwoœci. Wzrasta znaczenie

istotne szczegó³y. Na przyk³ad mówi:

walk æwiczebnych, d¹¿y siê do wprowa-

„wymyœlcie i przeæwiczcie 10 ró¿nych

dzania nowo opanowanych dzia³añ. Nie

zastosowañ pchniêcia prostego (jako

nale¿y jednak¿e przesadzaæ; codzienne

natarcie, odpowiedŸ, przeciwodpowiedŸ,

powtarzanie przez wiele godzin walk

wyprzedzenie, powtórzenie etc.)”, albo:

æwiczebnych bez liczenia trafieñ, prowa-

„przeæwiczcie jeden wybrany rodzaj

dzi do znu¿enia, utraty zainteresowania,

przeciwtempa zastosowany jako: natar-

obni¿enia skupienia uwagi. Zbyt du¿o

cie przewidywane w drugim zamiarze,

walk z liczeniem trafieñ i zwyciêstw pro-

jako zakoñczenie natarcia o nieznanym

wadzi, z kolei, do tego, ¿e zawodnicy,

zakoñczeniu, lub jako zmiana zamiaru

staraj¹c siê uzyskaæ jak najlepszy wynik,

w toku dzia³ania przewidzianego”.

stosuj¹ tylko dobrze im znane i wypró-

W tym etapie zawodnik powinien

bowane dzia³ania i zagrywki taktyczne.

przejawiaæ wiêcej inicjatywy we wspó³-

Nale¿y pamiêtaæ o tym, ¿e w walkach

pracy z trenerem (omawianie przebiegu

æwiczebnych g³ównym zadaniem jest

i wyników zawodów, uwagi na temat

uczenie siê, poprawianie, wprowadza-

æwiczeñ, wspó³praca przy uk³adaniu in-

nie czegoœ nowego, w odró¿nieniu od

dywidualnych planów treningu, wyzna-

walk w zawodach, w których oczywi-

czaniu w planach zadañ szkoleniowych

stym celem jest zwyciêstwo.

i wynikowych). W przygotowaniu tech-

44

Zbigniew Czajkowski

nicznym i taktycznym szermierz powi-

medalistów olimpijskich i mistrzostw

nien osi¹gn¹æ tzw. fazê samoczynn¹, co

œwiata znajduj¹ siê introwertycy i ekstra-

oznacza, ¿e w walce, w zawodach uwa-

wertycy, o ró¿nych cechach tempera-

ga winna byæ skierowana na to, jakie

mentu (mo¿e poza melancholikami),

dzia³anie i kiedy zastosowaæ, a nie na to,

typy wspó³czulne i przywspó³czulne,

jak je wykonaæ

prawo- i leworêcy, wysocy i niscy, szczu-

Do oceny postêpów i poziomu za-

pli i mniej szczupli, bardzo zawadiaccy

wodnika oraz przygotowania odpo-

i bardzo ostro¿ni, szermierze dzia³añ za-

wiedniego programu dalszego szkolenia

czepnych i dzia³añ obronnych, „wojow-

nie wystarczy ocena wyników w zawo-

nicy” i „technicy” etc. Sukcesy zawdziê-

dach. Nale¿y pod uwagê braæ równie¿ styl

czaj¹ temu, ¿e swoje zalety, silne stro-

walki ucznia, zasób i jakoœæ stosowanych

ny, potencjalne mo¿liwoœci potrafili

przez niego dzia³añ, odpornoœæ na trudne

maksymalnie rozwin¹æ. Wykazuj¹ jed-

sytuacje, przejawy inicjatywy, pewnoœci

nak – jak ju¿ wspomniano – pewne ce-

siebie. Niezmiernie wa¿ne jest okreœlenie

chy wspólne, jak: ambicja, optymalny

zakresu stosowanych dzia³añ (ile stosuje

poziom motywacji, pobudzenia, chêæ

nataræ, odpowiedzi, przeciwnataræ etc.)

wspó³zawodnictwa i wiara w swoje

oraz ich skutecznoœci.

mo¿liwoœci, odpornoœæ na sytuacje

Wskazane jest te¿ przeprowadzanie

trudne, wysoki poziom samozaufania

okresowych sprawdzianów: poziomu

i pracowitoϾ.

sprawnoœci ukierunkowanej i specjalnej,

Zawodnik, który osi¹gn¹³ etap mi-

podstawowych umiejêtnoœci technicznych.

strzowski, nie tylko w pe³ni wykorzystuje

swój talent i nabyte umiejêtnoœci, ale

Etap czwarty – mistrzowski czynnie i œwiadomie d¹¿y do podwy¿sza-

„Natura ludzka nie jest maszyn¹,

nia umiejêtnoœci techniczno-taktycznych,

któr¹ buduje siê wed³ug danego wzo-

doskonalenia swojej sprawnoœci, staraj¹c

ru i przeznacza do dzia³ania wed³ug

siê jednoczeœnie usuwaæ lub przynajmniej

z góry okreœlonych wzorów, ale jest

pomniejszaæ swoje s³abe strony.

drzewem, które roœnie i rozwija siê

na wszystkie strony zgodnie z si³ami

W tym etapie trener powinien stoso-

wewnêtrznymi.”

waæ wspó³pracuj¹cy-przyjazny styl kie-

J. S. Mill

rowania zawodnikiem. Jego rola ulega

te¿ pewnym przemianom – znaczenie

Do etapu mistrzowskiego dochodzi

jako „technologa treningu” maleje. Sta-

stosunkowo ma³o zawodników – najbar-

je siê bardziej doradc¹, korzystaj¹cym

dziej utalentowani, pracowici, o odpo-

czêœciej z inicjatywy zawodnika, jego

wiedniej motywacji i wymiarach oso-

propozycji, ocen. Trener wspólnie z za-

bowoœci, którzy ponadto mieli szczê-

wodnikiem ustala plany zajêæ treningo-

œcie æwiczyæ pod okiem wybitnego tre-

wych (rodzaje i treœæ æwiczeñ), udzia³u

nera. Dochodz¹ do niego nie tylko ci,

w zawodach. Zadanie trenera jest wyj¹t-

którzy odpowiadaj¹ wskaŸnikom mode-

kowo trudne, poniewa¿ stosuj¹c wspó³-

lu mistrza, ale najprzeró¿niejsi. Wœród

pracuj¹cy styl kierowania nie mo¿e po-

Wieloetapowy proces szkolenia – cele, zadania i treœci 45

zbawiæ siê kierowniczej roli ani wp³ywu

odpoczynku, przeciwdzia³aæ przeci¹-

wychowawczego na zawodnika – meda-

¿eniom oraz przyspieszaæ proces od-

list¹ mistrzostw œwiata czy igrzysk olim-

nowy po du¿ym wysi³ku),

pijskich.

2) przejawów i wszelkich mo¿liwych

Wielu trenerów s¹dzi, ¿e w etapie

zestawieñ zdolnoœci zbornoœciowych.

mistrzowskim nale¿y jedynie doskonaliæ

Dodatnie przenoszenie wprawy w

opanowane ju¿ nawyki ruchowe i umie-

etapie mistrzowskim wi¹¿e siê g³ównie

jêtnoœci. Ja uwa¿am, ¿e i w tym etapie

z przenoszeniem zdolnoœci, nawyków,

szermierz powinien staraæ siê w dal-

umiejêtnoœci z zawodów mniej wa¿nych

szym ci¹gu poszerzaæ swój zasób sto-

do najwa¿niejszych (przenoszenie wprawy

sowanych dzia³añ, uczyæ siê nowych

z æwiczeñ do walk æwiczebnych, z walk

dzia³añ i „zagrywek taktycznych”.

æwiczebnych do mniej wa¿nych zawo-

Dziêki takiemu nastawieniu zawodnik

dów te¿ ma istotne znaczenie).

nie tylko zwiêksza mo¿liwoœci tech-

W etapie mistrzowskim rola zawod-

niczne i taktyczne w walce, ale równie¿

nika jako wspó³kierownika procesu tre-

zainteresowanie æwiczeniami, rozwija

ningu znacznie wzrasta, szczególnie tu¿

pojêtnoœæ ruchow¹ i podnosi poziom

przed wa¿nymi zawodami. Trener, któ-

przystosowania ruchowego.

ry dot¹d by³ „technologiem treningu”,

Ka¿de zawody powinny byæ trakto-

staje siê opiekunem, doradc¹, inspirato-

wane inaczej. „Ma³e” zawody – okrêgo-

rem i wychowawc¹.

we, np. dla zawodnika klasy mistrzow-

skiej s³u¿¹ jedynie jako „przetarcie star-

PS. S³ynny mistrz rapieru George

towe”, coœ w rodzaju walk æwiczebnych.

Silver w swym znanym dziele „Parado-

O jak najlepsze wyniki stara siê w takich

xes of Defence” – rok 1599 – wychwa-

zawodach, jak mistrzostwa kraju, pucha-

laj¹c zalety uprawiania szermierstwa

ry œwiata i oczywiœcie – przede wszyst-

stwierdzi³ m.in., ¿e „usuwa zgubne za-

kim – mistrzostwa œwiata i igrzyska

rozumialstwo”. Zajmujê siê szermierk¹

olimpijskie. Ale udzia³ w ka¿dych za-

ju¿ 70 lat, nikt wiêc nie powinien mnie

wodach powinien byæ przez zawodni-

podejrzewaæ o „zgubne zarozumial-

ka i trenera dok³adnie przeanalizowany,

stwo”. Poniewa¿ jednak nikt nie jest pro-

z okreœlaniem silnych stron i pope³nio-

rokiem we w³asnym kraju, na wszelki

nych b³êdów.

wypadek wyjaœniê, dlaczego w powy¿-

W zakresie sprawnoœci czynnoœcio-

szym opracowaniu prawie wszystkie

wo-ruchowej nacisk w etapie mistrzow-

odsy³acze odnosz¹ siê do moich ksi¹¿ek

skim nale¿y po³o¿yæ na rozwój:

i artyku³ów. Otó¿ jest tak dlatego, ¿e

1) swoistych zdolnoœci wysi³kowych

teorie, twierdzenia, rady, zasady podane

oraz zdolnoœci ukierunkowanych

w tym artykule s¹ g³ównie oparte na

(æwiczenia ogólnorozwojowe teraz

moim doœwiadczeniu, moich obserwa-

pe³niæ mog¹ jedynie rolê czynnego

cjach, praktyce i moich przemyœleniach.