Etyka menedżera a etyka zawodowa
Podstawowe mity związane z problematyką etyki menedżera, mogące być
przedmiotem dyskusji na zajęciach, to między innymi:
● Etyka menedżera bardziej zajmuje się religią niż biznesem
● Nasi pracownicy są etyczni, więc nie musimy poświęcać uwagi etyce
menedżera
● Etyka menedżera jest dziedziną, którą najlepiej mogą wykładać filozofowie,
teolodzy i nauczyciele akademiccy
● Etyka menedżera jest zbędna, potwierdza jedynie oczywisty nakaz, by czynić
dobro
● Etyka menedżera jest kazaniem wygłaszanym przez dobrych ludzi dla złych
ludzi
● Etyka menedżera jest współczesną odmianą polityki personalnej.
● Etyką nie można zarządzać.
● Etyka biznesu i społeczna odpowiedzialność biznesu to jest to samo.
● Nasza organizacja nie ma problemów z prawem, więc jesteśmy etyczni.
● Zasady etyczne w miejscu pracy mają małe znaczenie praktyczne.
Encyklika Jana Pawła II pt. Laborem exercens → ważny dokument,
stanowiący wykładnię katolickiej nauki społecznej na temat szeroko pojętej
pracy ludzkiej.
Według bł. Jana Pawła II → głównym i centralnym aktem człowieczeństwa jest
DOSKONAŁOŚĆ MORALNA. Zdolność wyboru dobra w każdych warunkach
oraz w każdej sytuacji czyni CZŁOWIEKA GODNYM CZŁOWIECZEŃSTWA →
doskonałość moralna jest dla człowieka zadaniem i jednocześnie
wyzwaniem.
● Według współczesnych poglądów na ludzkie życie → istnieje potrzeba
oddzielenia sukcesu życiowego od osobistego szczęścia → usprawiedliwia to
oddzielenie własnej interesowności od altruizmu (ponoszenia własnych kosztów
na rzecz innych), dobra osobistego od społecznego oraz szczęścia od
moralności.
Powyższy pogląd, że zawodowe i osobiste wartości rzadko pokrywają się ze
sobą stał się aktualnie bardzo powszechny na świecie, szczególnie za oceanem
→ spowodowało to kryzys moralny wraz z konfliktem interesów.
Obecny brak moralności na świecie ← wynika z przeceny wartości sukcesu zawodowego oraz oddzielenia go od szczęścia w życiu osobistym
Oddzielenie moralności od szczęścia → powoduje brak motywacji wśród ludzi
do poświęcenia siebie dla realizacji wspólnego dobra i szczęścia.
● W odniesieniu do etyk zawodowych wyróżniamy 3 podstawowe rodzaje
dobra:
1) wspólne = doskonałość (państwa, społeczeństwa, wspólnoty), czyli realizacja
wszystkich potrzeb naturalnych niedoskonałych z natury ludzi (obywateli,
członków społeczeństwa, przedstawicieli wspólnoty)
2) najwyższe = szczęście (indywidualne),
3) molarne = doskonałość wspólnoty lub szczęście indywidualne, do których
przyczynia się praca zawodowa, służba lub inna aktywność zawodowa i
osobista, gdy są obowiązkowo i najlepiej realizowane.
W tradycji starożytnej → dobrem wspólnym jest doskonałość wspólnoty –
państwa, co polega przede wszystkim na samowystarczalności i suwerenności.
Miarą dobra wspólnego jest realizacja potrzeb, pragnień i zamiarów wspólnoty –
państwa.
W podejściu utylitarnym → dobro wspólne jest sumą pożytków indywidualnych
→ przewodnie hasło brzmi następująco: jak najwięcej dobra (szczęścia) dla jak
największej liczby osób.
Dla współczesnych społeczeństw cywilizacji zachodniej → filarami dobra
wspólnego są:
- wolność
- przestrzeganie prawa
- zapewnienie dobrobytu.
Jego zasadniczymi warunkami są:
- własność prywatna (hasło tyle mamy wolności, ile mamy własności)
- gospodarka wolnorynkowa
- przestrzeganie praw człowieka.
Myślenie kategoriami etycznymi → jednym z istotnych elementów decyzji,
podejmowanych przez ludzi w pracy zawodowej i życiu osobistym.
Podstawowe zalecenie etyki → decyzje te uwzględniały wymagania nauk:
● etyki, czyli były dobre,
● estetyki, czyli były piękne,
● prakseologii, czyli były skuteczne,
● ekonomii, czyli były sprawiedliwe.
Etyka zawodowa
Czasy działalności gospodarczej, nie uwzględniającej wskazań etyki i
ignorującej oceny moralne, coraz częściej w krajach rozwiniętych gospodarczo
odchodzą w przeszłość → nie sprawdził się więc system gospodarczy i
działalność ekonomiczna, która pomija te wskazania i opinię publiczną, pełniącą
rolę moralnego sumienia społecznego.
Sukces odnoszą te systemy gospodarcze i taka działalność ekonomiczna, które
są etyczne. Dobitnym na to dowodem są gospodarki wolnorynkowe, szanujące
własność prywatną, przestrzegające zasady racjonalnego prawa i etyki.
● Przyśpieszony w czasach współczesnych podział pracy, pojawienie się
nowych zawodów i specjalności oraz nowych form zatrudniania pracowników
legły u podstaw powstawania nie istniejącej wcześniej etyki zawodowej.
● Zwiększanie się możliwości zatrudnień i aktywności → problem etyk
zawodowych, a źródła ich zróżnicowania tkwią w sprawianiu dobra wspólnego,
a sprawianie to ma aprobatę społeczną (wspólnoty), o ile służy innym, czyli
wspólnocie.
Źródło etyki zawodowej → społeczna potrzeba oceniania aktywności
podejmowanej przez przedstawicieli określonych zawodów z punktu widzenia
ich społecznej roli, misji i służby w tworzeniu zarówno własnego szczęścia, jak i
dobra wspólnego → etyka zawodowa uwikłana jest w relacje między dobrem
indywidualnym ludzi podejmujących określoną aktywność, czyli dobrem
najwyższym, a dobrem wspólnym, czyli społecznym.
Wypadkową tego uwikłania pomiędzy dobrem indywidualnym a wspólnym →
dobro molarne, czyli drobinowe, zwane także dobrem centralnym, pełniące
funkcję dobra najwyższego w odniesieniu do danego zawodu lub grupy
zawodowej.
Problematyka etyk zawodowych dotyczy już nie tylko grup zawodowych
tradycyjnie uchodzących za wyróżnione, np. lekarze, nauczyciele, wojskowi,
lecz również wszelkich grup zawodów o szerszym znaczeniu społecznym, w
tym również nowo powstających.
Podstawowe zadania etyki zawodowej
1) Regulacja stosunków wewnątrz grupy zawodowej. Chodzi o reguły etyki, które określają zachowania się względem siebie przedstawicieli danej grupy.
Zasady moralne mają w tym zakresie znaczenie dla określonej grupy zawodów
(np. inżynierowie i technicy) i dla poszczególnych zawodów tworzących tę
grupę (np. inżynier bhp), w celu zachowania między innymi suwerenności,
dobrego samopoczucia i bezpieczeństwa
2) Określenie stosunku przedstawicieli zawodu do przedmiotu pracy,
zwłaszcza, jeśli stanowi go bezpośrednio jednostka ludzka (ochrona i realizacja
określonych dóbr człowieka, np. zdrowie, życie, uroda, majątek, poszanowanie
godności)
3) Zabezpieczenie przedstawicieli poszczególnych zawodów lub specjalności
zawodowych przed szczególnie zagrażającymi im niebezpieczeństwami
moralnymi i pokusami, przed możliwością nadużyć moralnych wiążących się z
charakterem wykonywanej pracy
4) Podnoszenie prestiżu grupy zawodowej w opinii społeczeństwa.
Prestiż społeczny zawodu/specjalności = możliwość wyższych dochodów i
satysfakcję moralną. Zaspokaja potrzebę samorealizacji i usprawnia
funkcjonowanie całej grupy.
Zagadnienia etyki zawodowej podejmuje zarówno etyka normatywna
(właściwa), jak również etyka opisowa (etologia) i etyka krytyczna (metaetyka).
Działy etyki zawodowej
1) Metaetyka danego zawodu,
2) Etologia danego zawodu,
3) Etyka normatywna danego zawodu.
Ad 1)
Metaetyka zawodowa = teoria etyczna zawodu, uzasadnienie etyki molarnej
danego zawodu, jego cech szczególnych i wymogów. W zakres metaetyki
zawodowej wchodzą odpowiedzi na pytania w odniesieniu do poszczególnych
grup zawodowych:
● dlaczego tak myślały i myślą?
● dlaczego tak postępowały i postępują?
● dlaczego powinny myśleć i postępować w sposób wskazany, zalecany lub
wymagany w zawodowych kodeksach etycznych?
Ad 2)
Etologia zawodowa = moralność przedstawicieli danego zawodu, jego rola społeczna, a przedmiot zainteresowania to między innymi postępowania i
przekonania moralne danego zawodu, tradycje etyki i moralności.
● Przekonaniami moralnymi przedstawicieli poszczególnych zawodów zajmuje
się głównie psychologia moralności, a ich ocenianymi moralnie postępowaniami
- socjologia moralności. Historia moralności opisuje, jak myślano i postępowano
moralnie w danych grupach zawodowych na przestrzeni dziejów.
Etyka zawodowa jako norma postępowania przedstawicieli danego zawodu
obejmuje:
- kodeksy
- przysięgi
- ślubowania
- zobowiązania.
Główny przedmiot zainteresowania etyki zawodowej:
- wartości i zasady
- cnoty i reguły
- dyrektywy postępowania
- normy etyczne
- wzorce
- procedury
- uprawnienia
- przywileje
Ad 3)
Etyka zawodowa (sensu stricto) (i usytuowana w zakresie etyki normatywnej) =
zespół odpowiedzi na pytanie o to, jak powinien postępować przedstawiciel
danego zawodu w sytuacjach typowych i nietypowych
Sytuacje typowe = sytuacje określane normami postępowania moralnego,
sprowadzanymi czasami do procedur postępowania
Sytuacje nietypowe = sytuacje określane zalecanymi sposobami myślenia,
utrwalonymi w przekonaniach moralnych.
Etyka zawodowa = zespół bardziej specjalnych, niż ogólnych norm i
zobowiązań wymaganych od pełniących określone funkcje zawodowe.
Kodeks etyczny/etyczny zawodu/deontologiczny zawodu/zawodowy = treść
norm i zobowiązań wymaganych od przedstawicieli danego zawodu, która jest
ułożona w uporządkowany logicznie zespół wytycznych.
ETYKA ZAWODOWA = zespół norm i zasad wynikających z tradycji
zawodu, kultury narodowej, z podstawowych wskazań etycznych
przyjętych w danym społeczeństwie, a zastosowanych do wykonywania
danego zawodu lub specjalności
● Etyka zawodowa (w wąskim pojmowaniu) jest zawsze związana z
powinnościami, zobowiązaniami i często rygorystycznymi procedurami
postępowania, co jest zawarte między innymi w przysięgach i ślubowaniach
zawodowych. Dotyczą one takich sytuacji, jak na przykład solidarność
zawodowa, wzajemna pomoc, życzliwe przekazywanie wiedzy i umiejętności
współpracownikom, zwłaszcza młodszym uczącym się zawodu.
● Tradycje etyki zawodowej w odniesieniu do niektórych zawodów sięgają epoki
starożytnej. Dotyczyło to przykładowo etyki lekarskiej.
● Odległe tradycje ma etyka duchownych, żołnierzy, prawników, naukowców i
rzemieślników
● Aktualnie → problematyka ta uległa znacznemu poszerzeniu i zyskała
odpowiednią rangę społeczną.
● W ostatnich kilkunastu latach → wzrost kodyfikacji zawodowych kodeksów
etycznych, z których najpopularniejsze są wytyczne dotyczące głównie:
1) bankowców – Kodeks Dobrej Praktyki Bankowej przyjęty przez Związek Banków Polskich
2) doradców i maklerów – Kodeks Etyki Zawodowej Doradców i Maklerów
przyjęty przez Związek Maklerów Papierów Wartościowych i Doradców
3) dziennikarzy i operatorów mass mediów – kodeksy: Dziennikarski Kodeks
Obyczajowy i Karta Etyczna Mediów przyjęte przez Stowarzyszenie
Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej
4) inżynierów i techników – kodeksy Zasady Etyki Zawodowej Inżynierów i Techników Mechaników i Ogólne zasady etycznego postępowania inżynierów i
techników przyjęte przez Federację Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych
NOT
5) lekarzy – Kodeks Etyki Lekarskiej przyjęty przez Naczelną Izbę Lekarską i Polskie Towarzystwo Lekarskie,
6) naukowców i nauczycieli akademickich – kodeks Dobre obyczaje w nauce
– zbiór zasad i wytycznych przyjęty przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej
Akademii Nauk,
7) oficerów i żołnierzy – kodeksy Polski kodeks honorowy autorstwa
Boziewicza i Kodeks honorowy oficera przyjęte przez Wojsko Polskie,
8) pielęgniarek i położnych – Kodeks etyki zawodowej pielęgniarek i
położnych przyjęty przez Naczelną Izbę Pielęgniarek i Położnych,
9) rzemieślników – Kodeks etyki w działalności gospodarczej przyjęty przez Krajową Izbę Gospodarczą.
10) dziennikarzy i operatorów mass mediów – kodeksy pt. Dziennikarski
Kodeks Obyczajowy i Karta Etyczna Mediów przyjęte przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej,
11) naukowców i nauczycieli akademickich – kodeks pt. Dobre obyczaje w
nauce – zbiór zasad opracowany przez Komitet Etyki w Nauce Polskiej
Akademii Nauk.
● Etyka zawodowa należy do tzw. etyki specjalnej, która dotyczy
wyodrębnionych dziedzin życia moralnego. Wyodrębnienie to jest wyrażane ze
względu na szczególne znaczenie tych dziedzin z punktu widzenia zarówno
dobra wspólnego, jak i najwyższego.
● Etyka specjalna różni się od etyki ogólnej tym, że zawsze odnosi się do dobra
wspólnego. Wymagają one więc stosunku zobowiązania, powinności, służby, a
stosunek ten określony jest często jako powołanie do danego zawodu i
związanej z nim roli społecznej.
● Wobec zawodów, mających za zadanie dbanie o cudze dobro, stawanie na
straży pozaosobistego dobra, formułowane były i są zasady etyk zawodowych.
W zawodach tych specyficzne wartości, także etyczne wysuwają się na plan
pierwszy. Są to tzw. wartości centralne (molarne lub drobinowe), mające
charakter szczególnie ukonkretnionego dobra wspólnego.
● Dobro wspólne jest celem etyki każdego zawodu, a dobro poszczególnych
zawodów, jako owa wartość centralna, różnicuje poszczególne etyki zawodowe.
Główne wartości centralne dla przykładowych popularnych zawodów
a) lekarz – zdrowie,
c) prawnik – sprawiedliwość,
d) dziennikarz – rzetelna informacja,
e) wojskowy – wolność, suwerenność, bezpieczeństwo,
f) rzemieślnik – rzetelność, uczciwość, godność zawodowa,
g) nauczyciel – rozwój intelektualny i osobowościowy wychowanków,
h) menedżer i kierownik – sprawność organizacyjna i funkcjonalna,
i) biznesmen i przedsiębiorca – zysk, dochód, efektywność.
● W kodeksach etycznych poszczególnych zawodów są zawarte powinności
pozytywne i negatywne.
Powinności pozytywne → w zaleceniach i wskazywanych cnotach wymaganych
od przedstawicieli danego zawodu
Powinności negatywne → zabronienia, ostrzeżenia, nakazy
Podstawowe czynniki, kształtujące strukturę poszczególnych zawodów
- system czynności wewnętrznie spójnych, oparty na określonej wiedzy i
umiejętnościach, skierowany na wytworzenie pewnego przedmiotu lub usług,
zaspokajających potrzeby społeczne i indywidualne
- rodzaj pracy lub czynności wykonywanych przez pracownika systematycznie
lub trwale jako wyuczone
- wykonywanie pracy jako podstawy ekonomicznego bytu pracownika
- spełnianie pracy jako podstawy prestiżu i pozycji społecznej pracownika
Modele kierowania przedsiębiorstwem/firmą
Na podstawie wartości moralnych oraz cnót etycznych kierowników
wyróżniamy:
1) kierowanie niemoralne (nieetyczne)
2) kierowanie amoralne
3) kierowanie moralne
Ad 1)
Aktualnie – zyskuje na popularności.
- biznesmeni kierując się chciwością, samolubnie dążą do maksymalizacji
swych zysków
- działają wbrew etyce i mimo że potrafią odróżnić dobro od zła, stosują zasadę
cel uświęca środki, dążąc za wszelką cenę do osiągnięcia sukcesu
materialnego, nawet kosztem innych uczestników życia gospodarczego,
oczekujących uczciwego i sprawiedliwego traktowania
- prawo jest dla nich tylko barierą, którą starają się omijać, w ramach
osiągnięcia oczekiwanego przez nich sukcesu
Jest to działanie W ZŁEJ WIERZE I NIEJEDNOKROTNIE Z GRUNTU
NIELEGALNE.
Ad 2)
W wielu wypadkach pośredniczy pomiędzy moralnym i niemoralnym.
a) świadome podejście do kierowania → kierownictwo świadomie nie
uwzględnia zasad etycznych w podejmowaniu decyzji, działaniach oraz
zachowaniach. Uważa, że osądy moralne w działalności gospodarczej nie mają
żadnego znaczenia. Według nich, należy oddzielić biznes od życia prywatnego.
b) nieświadome podejście do kierowania → brak świadomości kierownictwa o
tym, że jego decyzje też mają aspekt etyczny → ich działania mogą być
szkodliwe i krzywdzące dla innych. Ignorowane są aspekty moralne, mogące
zawęzić pole manewru w podejmowaniu decyzji. Kierownictwo wykazuje w tym
wypadku brak poczucia odpowiedzialności moralnej za swoje czyny.
Działalność przebiega tutaj według umownych etycznie nieodpowiedzialnych
zasad wolnej przedsiębiorczości. Liczą się wyłącznie zyski, a zasady moralne schodzą tu na dalszy plan
Ad 3)
Jest to zarządzanie zgodne z etycznym zachowaniem.
Cel → osiąganie zysków zgodnie z obowiązującym prawem, normami
moralnymi oraz standardami profesjonalnego postępowania.
- uwzględniona jest tu zarówno litera prawa (minimalny standard) jak i duch
prawa (poczucie sprawiedliwości)
- menedżerowie dążą do ustalenia norm uniwersalnych, które są wyższe od
tych obowiązujących w świetle prawa i zgodnych z naturą ludzką
● Z powyższego wynika, że wspólne normy etyczne, w połączeniu z
samodyscypliną stanowią najefektywniejszą metodę zrównoważenia konfliktu
interesów
● Wybór właściwych z moralnego punktu widzenia motywów postępowania w
zarządzaniu przedsiębiorstwem/firmą jest możliwy tylko w oparciu o
normatywną etykę gospodarczą.
Etyka osobista a etyka organizacji
● Moralność osobista musi koniecznie współgrać z moralnością w sferze
danego przedsiębiorstwa/firmy → zatem niezbędne jest zabezpieczenie
instytucjonalne moralności
● Porządek danej organizacji musi umożliwiać oraz także ułatwiać moralne
postępowanie we wszystkich sferach działania człowieka
● Rozwiązania instytucjonalne muszą wspierać działania moralne człowieka
Kultura organizacyjna
Normy i wartości podstawowe
Rytuały, ceremonie, opowieści
język, slogany
Symbole, akcydensy
Założyciel, historia, firmy
Etyka osobista
Poziom rozwoj u moral nego
Uwarunkowania
jednostki
etycznego
Przekonania i w artości
działania w firm ie
Uznawane systemy ety czne
Cnoty e tyczne
Instytucjonalizacja etyki
Polityka i programy społeczne
Kodeksy etyczne
Zasady, teksty etyczne
Struktury i procedury
Szkolenia etyczne
● Wartości wyznawane i realizowane przez menedżerów oraz pozostałych
pracowników są oparte na osobistych przekonaniach, które są wnoszone do
organizacji oraz czerpane z kultury organizacji.
● Bez względu na różnice w poglądach na kulturę organizacji, znawcy
problematyki są zgodni odnośnie faktu, że kultura organizacji wywiera silny
wpływ na sposób myślenia i zachowania poszczególnych członków danej
organizacji
● Kultura organizacji jest oparta bezpośrednio na wartościach w niej
upowszechnianych, które odpowiednio ukierunkowują pracowników
w
działaniach i jednoczą ich we wspólnym wysiłku → kultura organizacji jest
ważnym czynnikiem kształtującym styczność przedsiębiorstwa
Kultura organizacji = ogół norm i wartości podzielanych przez poszczególnych uczestników organizacji/pracowników firmy, oddziaływujących na ich sposoby
myślenia, odczuwania i zachowania, który jest przyswojony w procesach
adaptacji do otoczenia i integracji wewnętrznej przedsiębiorstwa
● Obejmuje wzorce zachowań, idee oraz wartości panujące w firmie/organizacji
● Nadaje członkom organizacji/pracownikom firmy znaczenie i wskazuje
zasady, według których powinni postępować. Jeśli są one podzielane i
akceptowane przez członków organizacji/pracowników firmy, to można je uznać
za przejawy kultury.
W oparciu o widoczność i uświadomienie – wyodrębniono 3 poziomy kultury
organizacji:
1) Założenia podstawowe
2) Normy i wartości
3) Artefakty
Ad 1)
Założenia podstawowe są podstawą, na której opiera się filozofia i logika
działania przedsiębiorstwa. Leżą u podstaw kultury organizacji i są najmniej
widoczne.
● Stanowią punkty orientacyjne, wytyczające automatycznie cel i sposób
działania przedsiębiorstwa. Dotyczą one głównie:
a) relacji przedsiębiorstwa z otoczeniem
b) natury otoczenia i ludzkich działań
c) relacji międzyludzkich
ad a) Założenia podstawowe odzwierciedlają sposób postrzegania otoczenia
przez członków danej organizacji/pracowników firmy. Chodzi o dostrzeganie
wszelkich zagrożeń ze strony otoczenia i wypracowanie metod przeciwdziałania
im.
ad b) Brana jest pod uwagę postawa człowieka – pracownika firmy, jego ocena.
Czy potrafi wziąć odpowiedzialność, czy trzeba nim sterować?
ad c) Ważne są stosunki międzyludzkie (zażyłość, przyjaźń, współpraca,
zespołowość) oraz sposób traktowania siebie nawzajem (współzawodnictwo,
współpraca). Istotne jest także, który rodzaj sukcesu jest atrakcyjniejszy?
Indywidualny, czy zespołowy?
● Reasumując – założenia podstawowe ukierunkowują zachowania
pracowników firmy. Uczą ich sposobu myślenia, odczuwania i działania i
postrzegania świata oczami przedsiębiorstwa (firmy).
Ad 2)
System norm i wartości wypływa bezpośrednio z założeń podstawowych. Dzięki
przynależności do danej organizacji/Pracując w danej firmie otrzymują
ukierunkowanie działalności.
Wartości organizacyjne = szczególne przekonania, wyrażające to, co jest
bardziej lub mniej cenione w środowisku danego przedsiębiorstwa i pewnych
sytuacjach.
● Wpływają na wybór określonego sposobu zachowania się pracownika oraz
podejmowanych przez niego środków działania
● System wartości podpowiada pracownikom, jakiego typu zachowań można
spodziewać się ze strony innych osób/instytucji
Normy organizacyjne → wyrażają praktyczne metody realizacji przyjętych
wartości (niepisane zasady postępowania)
Normy i wartości:
a) deklarowane
b) przestrzegane
ad a) Odzwierciedlają oficjalne normy i wartości deklarowane przez organizację,
które są zawarte w jej kodeksie/statucie/zarządzeniach. Dzięki nim możliwe jest
zespolenie pracowników w firmie (przynajmniej teoretycznie)
ad b) Są trudniejsze do identyfikacji, gdyż wynikają z rzeczywistych wartości
wyznawanych przez pracowników. Stanowią kręgosłup moralny firmy.
● Podstawowe zadania norm i wartości:
- określenie celów i wartości, ku którym dane przedsiębiorstwo powinno dążyć i
które są miarą jego sukcesu oraz wartości rynkowej
-
określenie
właściwych
stosunków
pomiędzy
pracownikami
a
przedsiębiorstwem
- opisanie pożądanych i niepożądanych cech pracownika
- wskazywanie sposobu dokonywania oceny i kontroli pracownika
- ukazywanie właściwych stosunków pomiędzy pracownikami
- ustalenie prawidłowych metod radzenia sobie z otoczeniem
Reasumując, system norm i wartości ma znaczący wpływ na efektywność
przedsiębiorstwa. Decyduje o sposobie podejmowania decyzji, stylu
zarządzania zasobami ludzkimi, a także o sposobie reagowania na zmiany
zachodzące w otoczeniu.
● Dzięki wyznaczonym wzorcom właściwego postępowania w firmie, nowy
pracownik szybko przystosowuje się do warunków panujących w firmie
Ad 3)
Poziom artefaktów jest wyznaczany bezpośrednio poprzez system norm i
wartości.
Artefakty (sztuczne twory) → są najbardziej widocznymi przejawami kultury
organizacyjnej
● Są bardzo łatwe do opisania i tkwią one w świadomości pracowników firmy.
● Służą do przekazywania nowym członkom organizacji/pracownikom firmy, a
czasem nawet obcym osobom wartości i norm, wierzeń i odczuć,
umożliwiających nowym osobom rozumienie ich znaczeń
● Są środkami wyrazu wspólnych znaczeń, powstałych w procesie wspólnego
działania
Rodzaje artefaktów:
a) językowe
b) behawioralne
c) fizyczne
ad a) Należą do nich mity i legendy, powstające w trakcie rozwoju danego
przedsiębiorstwa i odwołujące się do jego historii, szczególnie do jego
sukcesów lub niezwykłych wydarzeń, warunkujących dalsze jego losy.
● Opisywane są dokonania bohaterów firmy, którzy w trudnych sytuacjach
umieli wyprowadzić ją na prostą. Dzięki temu powstaje obraz firmy i jej system
wartości w oczach wszystkich jej członków. Pozwala to na wyrażanie celu,
mającego być osiągnięty przez firmę.
ad b) Należą do nich ceremonie i rytuały, mające za zadanie uwypuklenie
znaczenia pewnych idei w funkcjonowaniu firmy/przedsiębiorstwa.
● Ceremonie i rytuały zawierają idee, które przekładane są na język prosty i
zrozumiały oraz łatwy do zapamiętania, co umożliwia integrację załogi i dając jej
poczucie jedności. Temu mają służyć właśnie wszelkiego typu spotkania pracowników, wspólne święta i uroczystości oraz wspólne wyjazdy.
● Wśród rytuałów można wyróżnić związane z:
- wprowadzeniem nowego pracownika
- zachęcaniem do osiągania lepszych efektów
- likwidowaniem niewłaściwych zachowań
- łagodzeniem konfliktów
- wprowadzeniem innowacji
Integrują one pracowników firmy i modelują styl pracy.
ad c) Zalicza się do nich wszelkie przedmioty materialne związane z
firmą/przedsiębiorstwem, czyli:
- akcydensy (samoistne druki o charakterze użytkowym lub okolicznościowym.
Zaliczyć do nich można praktycznie wszystkie pozostałe druki, począwszy od
znaczka pocztowego czy wizytówki, aż po plakat.)
- formularze
- oznakowanie środków transportu
- układ przestrzenny i architektura stoisk wystawienniczych
- stroje pracowników
● Zadaniem artefaktów fizycznych jest:
- wyróżnienie firmy spośród innych
- ukazanie odmienności firmy
- wyrażenie osobowości
- zapewnienie łatwej identyfikacji
● Elementy identyfikujące firmę:
- nazwa
- znak (symbol, logo)
- kolorystyka
Umożliwiają one rozpoznanie określonych cech danego przedsiębiorstwa/firmy.
Instytucjonalizacja etyki w zarządzaniu
Instytucjonalizacja etyki w zarządzaniu = proces, w ramach którego
podejmowane są przez kierownictwo działania, mające na celu kształtowanie
klimatu do przestrzegania zasad etycznych, warunkujących właściwe działanie,
przynajmniej zgodne ze standardami
● Normy etyczne stanowią wzorce oceny działań wewnątrz przedsiębiorstw, dając przy tym pracownikom fundament wzywający ludzi do działań moralnie
pozytywnych.
Instrumenty instytucjonalizacji etyki w zarządzaniu
Wizja, misja i strategia
Aktywne
Kontrola etyczna:
przedsiębiorstwa
komunikowanie się
ombudsman, komitety
etyczne, sprawozdania
audyty społeczne
Struktury i procedury
Przywództwo
Polityka społeczna
etyczne kierownictwa
i programy etyczne
Społeczna
odpowiedzialność
Kodeks postępowania
Szkolenia etyczne
Nagradzanie
Mechanizmy zachowania
przestrzegających
i sprzeciwu wobec zachowań
Podejmowanie
i karanie łamiących
nieetycznych: “gorące linie”,
decyzji etycznych
zasady etyczne
“bicie na alarm” ( whistle blowing)
1) Misja, wizja i strategia przedsiębiorstwa
Misja = określenie szczególnego, wyjątkowego sensu i racji bytu organizacji –
tu i teraz
● Powinna wyrażać wspólnie podzielane wartości moralne
● Ma charakter normatywny
● Wskazuje motywację powołania przedsiębiorstwa/firmy, określając ogólny
sens jej istnienia i wytaczając kierunek jej rozwoju. Określa dziedziny, jakie
firma może i chce reprezentować.
● Stanowi przedmiot aspiracji przedsiębiorstwa/firmy oraz trwałych dążeń
wyznaczających zakres jej społecznej odpowiedzialności, czyli ma służyć
społeczeństwu
Wizja = 1) może być wyobrażeniem obrazu rzeczywistości w bliższej lub dalszej
perspektywie czasu
2) jest koncepcją modelową przyszłego przedsiębiorstwa/firmy, jego/jej
funkcjonowania i pożądanego rozwoju, określoną przez aspiracje i twórczą
wyobraźnię jego właściciela, kierownictwa oraz pracowników
● Obejmuje wyobrażenia o celach i kierunkach rozwoju przedsiębiorstwa/firmy,
przedstawianych jako określony pożądany stan, zakładający ambitne cele oraz
marzenia i dążenia właścicieli i zarządu przedsiębiorstwa
Strategia przedsiębiorstwa → polega na dopasowaniu konkretnych perspektyw
do profilu przedsiębiorstwa oraz jego struktury.
2) Struktury i procedury organizacyjne
Właściwa
struktura
i
procedura
organizacyjna
wprowadza
do
przedsiębiorstwa/firmy taki porządek, który będzie umożliwiał i ułatwiał
prawidłowe postępowanie we wszystkich obszarach działań → określa ramy
zachowania się i postępowania pracowników przedsiębiorstwa/firmy, oferując
im świat znany, przewidywalny, gdzie łatwo ustalić pozycję konkretnego
uczestnika organizacji wobec innych
3) Polityka społeczna i programy etyczne
Polityka społeczna → określa obowiązki przedsiębiorstwa/firmy, wykraczające
poza te, których wymaga prawo. Pomaga w koordynacji różnorodnych,
dobrowolnie
przyjętych
zobowiązań
oraz
podejmowanych
inicjatyw
społecznych.
Programy etyczne → stanowią konkretyzację polityki społecznej ukształtowanej
w procesie zarządzania strategicznego
4) Kodeks postępowania
Kodeks
postępowania
w
przedsiębiorstwie/firmie
→
określa
zakres
odpowiedzialności zarządu oraz rady nadzorczej, wynikający z przyjętych przez
przedsiębiorstwo/firmę zobowiązań wobec społeczeństwa. Polegają one
najczęściej na promocji dobra, praw ludzkich, korzyści i dobrobytu społecznego,
a zakazują działań i zachowań zagrażających wszelkim wartościom etycznym.
● Kodeks postępowania interpretuje obowiązki przedsiębiorstwa/firmy i jego/jej
pracowników względem innych podmiotów, głównie jego interesariuszy
5) Szkolenia etyczne
● Warunkują poziom moralnego i uczciwego działania w biznesie
● Spełniają 2 cele:
- rozwój u zatrudnionych świadomości etycznej
- zwracanie uwagi na kwestie etyczne, z jakimi zatrudnieni mogą się zetknąć
● Zawsze nieodzowną rzeczą jest analiza konkretnych przypadków oraz
kodeksów etycznych, na których oparte są codzienne decyzje podejmowane w
firmie
● Szczegółowe zadania szkoleń etycznych:
- nauczanie metod rozwiązania w kwestiach etycznych
- uświadomienie pracownikom, że etyczny wizerunek firmy kształtowany jest
przez ich działanie
6) Podejmowanie decyzji etycznych
Należy tu odwoływać się do:
- norm uniwersalnych lub standardów profesjonalnych: indywidualnych,
organizacyjnych, ogólnospołecznych, międzynarodowych i globalnych
- kierunków lub systemów i zasad etycznych: utylitaryzmu, tradycji
judeochrześcijańskiej
i
personalizmu
katolickiego,
etyki
Kanta,
etyki
odpowiedzialności oraz teorii sprawiedliwości i teorii praw
- testów etycznych: powszechny sens, najlepszy dla mnie, podanie do wiadomości publicznej, przewietrzenie, test kłamstwa
7) Aktywne komunikowanie się
● Nadaje przedsiębiorstwu/firmie ukierunkowanie etyczne
● Naczelne kierownictwo musi mieć pewność, że etyczne aspekty dotyczą całej
organizacji, ogółu jej celów i zadań
● Pozwala na zaznajomienie pracowników z rzeczywistymi celami, kodeksami
postępowania oraz procesem podejmowania decyzji
● Warunki konieczne do spełnienia:
- szczerość
- otwartość
- uczciwość
- wolność od stronniczości i złej woli
● Odgrywa kluczową rolę w promowaniu etyki w podejmowanych decyzjach
8) Kontrola etyczna
a) Rzecznik ds. etycznych - powoływany jest dla podniesienia poziomu
etycznego. Jest nim ombudsman (= przedstawiciel opinii publicznej przy
parlamencie (urząd ten powstał w Szwecji na początku XX w.) lub też
oficerowie, inspektorzy, doradcy oraz dyrektorzy etyczni.
● Wskazane jest, by powyższe stanowiska zajmowali doświadczeni pracownicy,
o nieposzlakowanej opinii, z dużym autorytetem zawodowym i moralnym
● Osoby te powinni dokładnie znać kodeksy etyczne, standardy profesjonalne
oraz kulturę organizacyjną przedsiębiorstwa/firmy, w którym/której pracują
● Zakres obowiązków rzecznika ds. etycznych:
- uzgadnianie polityki społecznej z radą dyrektorów i zarządem
- opracowanie, weryfikowanie i propagowanie kodeksu etycznego
- stwarzanie efektywnych kanałów komunikacyjnych do propagowania
etycznych standardów
- prowadzenie audytu etycznego i kontrolowanie efektywności polityki
społecznej
- opracowanie właściwych metod wdrażania standardów etycznych
- aktualizacja polityki społecznej, stosownie do zmian w strategii ogólnej
b) komitety/rady etyczne – powoływane są w ramach rozstrzygania kwestii
dotyczących decyzji (działań) trudnych lub wątpliwych z etycznego punktu
widzenia.
● Mają one na celu pokojowe rozstrzyganie pojawiających się konfliktów
● Są to ciała mające prowadzić długofalową politykę etyczną i ustalające
standardy właściwe dla określonych potrzeb, a następnie na ich podstawie
monitorować i oceniać działania pracowników
9) Raporty i audyty społeczne
● Sporządzane są w ramach zachowania społecznej odpowiedzialności
przedsiębiorstwa/firmy
● Audyty przeprowadza się w oparciu o określone normy
10) Mechanizmy zapobiegania i sprzeciwu wobec działań nieetycznych
a) polityka otwartych drzwi
b) prawo do informowania o przestępstwie
ad a) Dobra sieć porozumiewawcza jest ważna z punktu widzenia kontroli
działalności pod kątem przestrzegania ustalonych wcześniej standardów
etycznych w całym przedsiębiorstwie/firmie.
● gorąca linia = telefon zaufania, na który pracownicy mogą anonimowo przez
całą dobę zgłaszać swoje uwagi/zażalenia odnośnie nieetycznych zachowań
swoich przełożonych
● polityka otwartych drzwi → polega na tym, że każdy pracownik może zwracać się do swoich bezpośrednich przełożonych lub kierownictwa wyższego szczebla
ze wszystkimi problemami dotyczącymi warunków zatrudnienia. I mają być oni
traktowani z honorem i godnością
ad b) Stwarza pracownikowi realną możliwość przeciwdziałania złu.
● Odwołuje się bezpośrednio do prawa wolności sumienia i wolności słowa oraz
do obowiązku działania organizacji w interesie społecznym
● Jest potrzebne w sytuacji, kiedy pracownik podejmuje decyzję o ujawnieniu
przestępstwa w jego miejscu pracy
● Jego celem jest uczciwe traktowanie pracownika i zabezpieczenie go przed
negatywnymi następstwami podjętej decyzji