Łódź 14.01.2001

POLITECHNIKA ŁÓDZKA

WYDZIAŁ ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIA

ETYKA MENEDŻERA

(PRACA ZALICZENIOWA Z ORGANIZACJI PRACY KIEROWNIKA I SEKRETARIATU; PROWADZĄCY: MGR INŻ. ADAM BECHT)

MAŁGORZATA WIECZORKIEWICZ

Kierunek: Zarządzanie i Marketing

Specjalność: Zarządzanie Przedsiębiorstwem

Licencjat dzienny

Rok studiów: III, semestr V

Numer albumu: 97337

Przedsiębiorstwo jako instytucja nie posiada właściwości etycznych, może natomiast prowadzić nieetyczne interesy. Etyka firmy jest sumą etyk pracowników, jest więc silnie powiązana z etyką osobistą. Najważniejsza jest postawa kadry menedżerskiej, dyrektora czy właściciela, którzy to mają największy wpływ na kształtowanie się relacji w firmie.

Etyka powinna nierozłącznie towarzyszyć postępowaniu każdego menedżera w firmie, ponieważ:

• Jest ona niezbędna do osiągnięcia globalnego sukcesu. Firma, która funkcjonuje zgodnie z zasadami etyki, bez względu na to gdzie i z kim prowadzi interesy, zyskuje przewagę nad innymi firmami, które nie działają etycznie. Dotyczy to zwłaszcza firm wkraczających na nowe rynki oraz budujących dopiero swoje relacje z konsumentami i kooperantami.

• Jest ona podstawą, na której mogą rozwijać się indywidualne zdolności przywódcze oraz która pozwala odnosić sukcesy. Jednostki, które postępują etycznie - oraz, które oczekują od współpracowników i wynagradzają ich etyczne zachowania - będą zyskiwały przewagę w trudnych momentach a także w ciągu całej swojej kariery.

Jeśli przedsiębiorstwo naprawdę chce stworzyć nowe źródło sukcesów w swojej firmie, to powinno szukać go przede wszystkim w swoich ludziach ( pracownikach ) oraz w wartościach i zasadach, wynikających ze wspólnego im pojęcia etyki i uczciwości.

W przedsiębiorstwach japońskich panują nieco inne zwyczaje niż w Europie. Wiele dużych firm posiada wewnętrzne kodeksy etyczne. Jedną z ogólnie respektowanych zasad, dotyczących kwestii etyki pracy, jest ta która mówi o działaniu w warunkach problemów ekonomicznych firmy. Jeśli kierownictwo decyduje się na obniżkę płac, to w pierwszej kolejności obniża je sobie. Podobnie jest ze zwolnieniami - jako pierwszych dotykają one nie liniowych pracowników, a kierownictwo. Jest to przykład japońskiej etyki pracy, która wynika z podejścia do przedsiębiorstwa jako instytucji nadrzędnej nad jednostką, a nie jedynie miejsca uzyskiwania dochodów.

Biznes w kategoriach etycznych należy więc definiować jako poczucie przynależności do zbiorowości społecznej jaką jest nasza firma i poczucia zadania jakie ma on spełniać - służenia drugiemu człowiekowi. Etyka zawiera zasadnicze zobowiązanie do traktowania personelu w sposób uczciwy i z szacunkiem dla godności ludzkiej. Stawianie czynnika ludzkiego na czoło zagadnień firmy to podstawa myślenia o etyce biznesu, którą przecież tworzą ludzie. Biznes staje się zatem nieetyczny także i wtedy gdy zapomina o swej społecznej roli.

Pospiesznie realizowana transformacja systemu politycznego i gospodarczego spowodować może również niespójność wielu aktów prawnych, luki umożliwiające jednostkom nie posiadającym żadnych skrupułów etycznych osiąganie korzyści kosztem innych obywateli. Dodać do tego należy takie negatywne sytuacje jak:

• trudności w egzekwowaniu prawa

• błędna polityka kadrowa oparta na kryteriach politycznych a nie merytorycznych

• brak skutecznych metod wychowania i kształcenia na wszystkich poziomach

• wysoce naganne zachowanie wielu luminarzy.

Z ubolewaniem należy stwierdzić, że związki typu: biznes - etyka - honor, w zasadzie jeszcze nie istnieją. Częściej za to spotykamy się z różnego rodzaju rewelacjami środków masowego przekazu o nagannych postawach ludzi biznesu. Wszystko to rodzi frustracje społeczeństwa oczekującego wysokiego morale kadr kierowniczych.

Kolejnym problemem etyki w biznesie jest solidarność ze słabszymi zarówno w skali krajowej, jak i międzynarodowej. Wskazane jest wspieranie słabszych ekonomicznie grup społecznych, jak i okazywanie pomocy gospodarczej krajom mającym kłopoty. Jest do widoczne szczególnie wewnątrz kontynentu europejskiego, gdzie idea humanitarnej pomocy jest bardzo rozwinięta i szeroko stosowana.

Za absolutnie nieetyczną natomiast uznano pokrętność stanowiska, która polega na nie ujawnianiu swoich intencji czy grożeniu zerwaniem rozmów, aby wymóc na partnerze ustępstwa. Również falsyfikacje lub oszustwa prowadzące do wyciągnięcia błędnych wniosków są niewłaściwe. Selektywne ujawnianie informacji też jest w pewnym zakresie niemoralne. Niedopuszczalne jest także wybieranie miejsca spotkania w sposób niekorzystny, np. w miejscu, w którym nie można się spokojnie skupić, jest ciągły ruch i gwar.

Etyka i osobiste poczucie odpowiedzialności są nierozłącznie ze sobą związane. Oznacza to, że etyka w biznesie jest niczym innym jak etycznym poczuciem odpowiedzialności menedżera czy zarządu, co oznacza, że ich styl życia i postawa musza być brane pod uwagę. Obserwuje się niestety wielu menedżerów prowadzących przesadnie luksusowy tryb życia. Postawa ich charakteryzuje się arogancją,, złym traktowaniem pracowników, wywyższaniem się i aktywnością... w dziedzinie oszustw podatkowych jak i oszukiwania wspólników.

Problem etyki w biznesie ma szczególny oddźwięk w polskiej gospodarce. Działamy bardzo konkretnie aby wejść w ciągu najbliższych lat do Wspólnoty Europejskiej. Musimy więc pamiętać, że w obecnych czasach nie ma w biznesie Światowym miejsca dla postaw niesolidnych, nieetycznych wzorów zachowań. Współczesny rynek podlega ogromnemu nowemu naciskowi - sile klienta. Rozsądny szef firmy dobrze wie, że klient - ten rzeczywisty jak i potencjalny - jest siłą przewodnią i wyznacznikiem naszego sukcesu. To klient nas zweryfikuje, oceni czy postępujemy etycznie wobec niego, a w przypadku negatywnych wniosków nie będzie się długo zastanawiał, tylko zmieni partnera. O tym trzeba stale pamiętać.

Ostatnią kwestią, która zresztą jest najnowszą wśród wymienionych, jest ochrona środowiska naturalnego. Coraz więcej uwagi przywiązuje się do tego problemu i coraz większa ilość środków jest przeznaczana na ten cel. Również konsumenci interesują się ekologią i często omijają produkty, o których wiedzą, że są produkowane niezgodnie z normami ochrony środowiska. Jeszcze niedawno powszechne było twierdzenie o tym, że system rynkowy nie może stosować się do zasad ekologii, gdyż nie ma to podstaw ekonomicznych. Potrafiono jednak znaleźć takie podstawy i dzisiaj przedsiębiorstwo nie respektujące tych zasad musi się liczyć z wyeliminowaniem z rynku.

Menedżer to osoba trudniąca się zawodowo zarządzaniem organizacją lub jej częścią przy wykorzystaniu wiedzy fachowej oraz metod i technik zarządzania. Podstawą bycia menedżerem jest wysoki poziom wiedzy fachowej oraz silna motywacja do efektywnej pracy przy wykorzystaniu odpowiedniego instrumentarium.

Skuteczność pracy menedżera zależy od jego formalnego usytuowania w strukturze organizacyjnej firmy oraz od posiadania przez niego umiejętności przywódczych. Menedżer jest to więc profesjonalista w danej dziedzinie, a jego skuteczność zależy również od posiadania odpowiedniej legitymizacji oraz zdolności przywódczych.

Menedżerowie stojący na czele organizacji powinni zintegrować planowanie długookresowe z krótkookresową elastycznością, społeczną odpowiedzialność z koniecznością osiągania zysków, indywidualizm z pracą zespołową pracowników. Muszą być otwarci, elastyczni, twórczy, aby przewidywać i kreować dalsze kierunki rozwoju zarządzania organizacjami.

Zadaniem menedżera jest stworzenie warunków dla rozwoju partycypacji na wszystkich szczeblach zarządzania tak, aby podległe zespoły pracowały na wysokich standardach (wysoka wydajność i jakość pracy, pożądana efektywność ). Powinni oni także tworzyć pole do działań kreatywnych, twórczych, pozwalających pracownikom na samorealizację. Rola menedżera ewoluuje w kierunku przywódcy, który będzie inspirował, animował, pomagał, a także tworzył warunki do samodzielnych działań i je koordynował.

Normy etyczne należą do 'etyki zarządzania', która obejmuje normy zachowania kierujące poszczególnymi menedżerami w ich pracy.

Kodeks etyczny menedżera

1. Każdy menedżer powinien przywiązywać dużą wagę do poszanowania zasad prawa.

Każde naruszenie prawa jest uznawane za nieetyczne. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej często zapomina się o tej kwestii i uważa, że niektóre normy należy spełniać, a inne nie są znaczące. Dotyczy to nie tylko życia zawodowego i gospodarczego, ale też codzienności.

2. Korzystać jedynie z nie podejrzanych etycznie źródeł informacji o konkurencji i tendencjach rynkowych.

Do niepożądanych źródeł informacji należą:

• pracownicy konkurencji i nowo przyjmowani pracownicy. Od pracowników konkurencji można wydobyć informacje poprzez prowadzenie z nimi wywiadów i rozmów, np. na konferencjach. Natomiast od nowo przyjmowanych poprzez wyciąganie informacji w trakcie wywiadu.

• pozorowanie przyjmowania do pracy w celu zdobycia informacji.

• zatrudnianie osób ze ścisłego kierownictwa firmy konkurencyjnej.

• od współpracowników konkurenta na temat produktów.

• przez obserwację konkurenta lub analizowanie dowodów materialnych, np. zakup produktu konsumenta i rozebranie go na części pierwsze.

3. Menedżer powinien prowadzić negocjacje zgodnie z zasadami etyki.

Sprowadza się to do następujących prawidłowości:

• szacunek wobec partnera.

• niedopuszczalne jest podważanie kompetencji przeciwnika ze względu na światopogląd, poglądy kulturowe lub naruszanie jego godności z powodu koloru skóry czy pochodzenia.

• relatywizm kulturowy polegający na uznaniu inności kulturowej partnera bez gradacji kultur. Uznaje się że nie ma lepszej lub gorszej kultury. Relatywizm jest stosowany głównie w krajach europejskich, ale również na innych kontynentach.

• negocjator powinien być wiarygodny. Jego intencje powinny być jasne dla współpracowników, jak i drugiej strony.

• musi istnieć dobre zrozumienie między współpracownikami, a także w relacjach szef - podwładny. Z tym problemem łączy się również sprawa uczciwości.

• zasada odpowiedzialności za słowo. Każdy uczestnik dyskusji powinien być w każdym momencie zdolny do uzasadnienia swojego stanowiska w sposób rzetelny, jasny, logiczny i jednoznaczny.

4. Menedżer - jako członek wspólnoty organizacyjnej powinien odznaczać się następującymi cechami:

• postępowanie zgodnie z prawem

• uczciwość

• rzetelność

• postawa krytyczna

• eliminacja kryteriów pozamerytorycznych, np. rasowych, światopoglądowych, narodowych

• szacunek do klienta i ludzi w ogóle

• umiejętność prowadzenia negocjacji zgodnie z dobrymi obyczajami

• apolityczność

• lojalność wobec klienta

• wykazywanie woli pojednania w sytuacji konfliktu

• nie poniżanie innych i nie wywyższanie się ponad innych

• działać na korzyść swojej organizacji zgodnie z zasadami etycznymi

• być wyrozumiałym w stosunku do współpracowników i podwładnych

• być przeciwnikiem wszelkich przejawów korupcji, nieszczerości i nieuczciwości w życiu gospodarczym, zawodowym, jak i prywatnym

• być przykładem etycznego postępowania dla pozostałej kadry.

Menedżer nie powinien :

• udostępniać konkurencji informacji o firmie

• brać bądź dawać łapówek

• działać na szkodę swojej firmy i klienta

• nakłaniać klienta do podjęcia działań niezgodnych z etyką

• wykorzystywać niewiedzę klienta

• narzucać klientowi warunków, powinny być one wspólnie wynegocjowane.

Zadaniem etyki biznesu jest wskazanie tego, że prócz tych , którzy uznają perspektywę obojętnego moralnie działania gospodarczego są również tacy, którzy uznają konieczność uwzględniania ram moralnych tej działalności. Jest to fakt społeczny, którego ignorowanie jest gorsze niż zbrodnia. Jest to błąd sztuki uprawiania biznesu poważnego ( `businesslike'). Co więcej , nawet ów obojętny moralnie biznesmen, gdy występuje na rynku w roli konkurenta, czy konsumenta pragnie, aby innych ludzi biznesu, z którymi ma do czynienia cechowała `zwykła przyzwoitość' oraz, by nie sprzeciwiali się `sprawiedliwości dystrybutywnej'.

Ów dylemat ról rozstrzyga się sensownie w przedziale co najmniej pary działań, w której ten sam podmiot występuje na rynku raz w jednej, raz w innej roli. Zadanie etyki biznesu nie polega na `psuciu' biznesu, ale podobnie, jak czynią to krytycy zanieczyszczenia powietrza przez spaliny samochodowe, na instalowaniu katalizatorów.

Biznes jest etyczny, gdy maksymalizacja wartości właścicielskiej odbywa się w warunkach przestrzegania dwu cnót: dystrybutywnej sprawiedliwości i zwykłej przyzwoitości. Jeśli organizacja nie dąży do maksymalizacji wartości właścicielskiej w dłuższym okresie, to nie jest ona biznesem. Gdy dążąc do realizacji ostatecznego celu biznesu nie postępuje z zasadami dystrybutywnej sprawiedliwości i zwykłej przyzwoitości, nie jest etyczna.

Menedżer jako osoba reprezentuje zatarcie różnicy pomiędzy manipulacyjnymi i  nie manipulacyjnymi stosunkami społecznymi. Menedżer uznaje cele za dane, są one poza zasięgiem jego zainteresowania; koncentruje się na technice i skuteczności w przekształcaniu surowca w produkt końcowy, niewykwalifikowanej siły roboczej w wykwalifikowaną, inwestycji w zysk. Wypełniając swoje role, nie angażuje się w debaty moralne, ani też nie jest w stanie tego uczynić. Sam siebie postrzega oraz jest tak samo postrzegany przez innych o takim samym punkcie widzenia jako postać niekwestionowana, która ogranicza pole swego działania do obszarów możliwej racjonalnej zgody, tzn. do dziedziny uznawanej z jego punktu widzenia za dziedzinę faktów, środków, dziedzinę mierzalnej rzeczywistości.

Postępowanie etyczne jest ludzkim działaniem. Jak w większości działań, możemy postępowanie to doskonalić w miarę nabywania praktyki. Podobnie jak menedżerowie i nauczyciele potrzebują nabycia wprawy zanim staną się kompetentni, potrzebna jest praktyka w zakresie postępowania etycznego. Podobnie jak zarządzanie i nauczanie, studiowanie i stosowanie etyki nie prowadzi do wytworzenia jakiegoś produktu, lecz angażuje podmioty działające w proces podejmowania decyzji, co należy uczynić.

Czasami wynikiem tej działalności jest sporządzenie dokumentu, przewodnika, czy nawet oświadczenia; ale nie powinno to zastępować działania jako takiego. Nawet najlepsze przewodniki etyczne nie uczą ludzi co powinni robić, natomiast wskazują jak mają ludzie dochodzić do najlepszego dla nich toku postępowania.

Chociaż może to brzmieć dziwnie, celem etyki nie jest uczynienie z ludzi bardziej moralnymi, ma ona za zadanie pomóc ludziom w podejmowaniu lepszych decyzji. Decyzje w sprawach co zespoły lub organizacje powinny robić, decyzje dotyczące sposobów postępowania, mogą skorzystać z refleksji etycznej.

Problematyka etyki biznesu w krajach gospodarczo zaawansowanych stała się normą działalności gospodarczej. Mówi się w związku z tym o `new bottom line' charakteryzującym wymagania etyczne stawiane firmom i korporacjom w tych krajach. Wprowadza się `auditing etyczny' na wzór auditingu finansowego. Programy etyczne, doradztwo w tym zakresie, walka z korupcją stają się nie tylko przedmiotem troski organizacji takich jak Transparency International, ale fachowo i kompetentnie działających ośrodków fundowanych przez instytucje gospodarcze, doceniające w coraz większym stopniu korzyści wielorakiego rodzaju.

Zagadnienia etyczne odznaczają się z natury rzeczy pewną plastycznością. Nie znoszą one rozwiązań oderwanych i szczegółowych. Trzeba mieć świadomość głównego kierunku, mieć coś w rodzaju busoli, a zagadnienie wykonawcze, zastosowanie tendencji naczelnej do aktualnych przypadków z ich zawiłymi splotami okoliczności - rozstrzygać konkretnie, dla każdego danego przypadku w całej jego pełni, w całej jego swoistej odrębności. Etyka to nie całość odpowiedzi na pytanie, jak trzeba działać, by zasłużyć na szacunek, a nie zasłużyć na pogardę ze strony ludzi godnych szacunku.

Etyka niezależna jest niezależna jeszcze i w tym sensie, że własnego głosu sumienia niepodobna zastąpić głosem cudzym. W istocie rzeczy każdy z nas, niezależnie od kogokolwiek innego, odwołuje się przede wszystkim do własnego sumienia. Ono jest dla każdego z nas sędzią nad sędziami. Ono wydaje w każdej sprawie sąd surowy, bezwzględny ostateczny.

Na tle tych uwag problematyka etyki biznesu daje obraz ogromnie skomplikowany. W punkcie wyjścia przyjmuje się wprawdzie, że „prawo to minimum moralności”, ale i to twierdzenie zostało- i słusznie- oprotestowane. Wszak prawo normuje również czyny moralne obojętne, z drugiej zaś strony poza nim pozostają sprawy o wielkiej moralnej doniosłości.

Najważniejszą przyczyną, z powodu której podejmowanie etycznych decyzji w biznesie bywa często bardzo trudne, jest to, że etyka biznesu nie stanowi prostego odbicia etyki osobistej jednostki. Bycie dobrym człowiekiem i posiadanie, we własnej opinii, wysokich standardów moralnych, okazuje się czasem niewystarczające w miejscu pracy. Osoby z niewielkim doświadczeniem biznesowym muszą niejednokrotnie rozstrzygać o złożonych problemach, jak reklama, jakość produktu, wycena, ochrona środowiska czy zwolnienie pracowników. Ogólne oceny moralne, wyniesione z domu, szkoły i kościoła trudno jest przenieść do świata biznesu.

Czy zatem istnieje jakakolwiek szansa, by rezygnując z moralizatorstwa, powiedzieć coś dorzecznego o etyce biznesu, nie prawiąc kazań i nie wmuszając nikomu ocen ani norm? Wydaje się, że tak, a to dzięki spojrzeniu przez pryzmat wartości. Zrozumienie, specyfikacja, zhierarchizowanie i deklaracja lojalności wobec innych jest jedyną droga budowy etyki na użytek biznesu.

Wyróżnia się trzy podejścia do etyki zarządzania: niemoralne, amoralne i moralne.

Zarządzanie niemoralne jest realizowane, gdy menedżerowie okazują aktywną opozycję wobec zasad moralnych, kierują się motywami egoistycznymi i dbają wyłącznie o zysk firmy, której sukces jest jedynym celem. Przepisy prawa stanowią barierę, którą trzeba pokonać, zaś strategia działania sprowadza się do wykorzystywania wszelkich okazji wzbogacenia.

W przypadku zarządzania amoralnego decyzje menedżerów podejmowane są poza sferą ocen moralnych; możliwy w tym przypadku jest brak świadomości etycznej. Motywy działania są o tyle egoistyczne, że nie jest uwzględniany wpływ decyzji na losy innych ludzi. Celem jest zyskowność firmy- inne cele nie są rozważane. Chociaż legalność działania nie podlega w tym przypadku dyskusji, to jednak prawo stanowi jedyny wyznacznik etyczności. W kwestiach strategicznych daje się pracownikom wolną rękę- jeśli chcą, mogą działać etycznie.

Natomiast w toku zarządzania moralnego działania menedżerów odpowiadają wysokim standardom moralnym, ponadto zaś zazwyczaj także sformalizowanym kodeksom postępowania. Menedżerowie chcą odnieść sukces, ale tylko postępując uczciwie. Celem jest, rzecz jasna, zyskowność, ale tylko w ramach wyznaczonych przez prawo i etykę- przy czym prawo jest minimalną wytyczną etyki. Strategia obejmuje życie w zgodzie ze standardami etycznymi.

Menedżerowie amoralni widzą sieć sprzecznych interesów ekonomicznych wyłącznie jako taką, brak im wrażliwości na potencjalną krzywdę lub są jej nieświadomi. Zalecenia moralne są dla nich nieprecyzyjne lub nie dość wyraźne, by zasługiwały na włączenie do ich hierarchii wartości , co więcej, uważają niedoskonałości teorii moralnych za dobrą przyczynę ich całkowitego odrzucenia. Nie mają poczucia obowiązku moralnego, biorą odpowiedzialność tylko za decyzje czysto menedżerskie, zaś decyzje etyczne jako izolowane i od tych ostatnich niezależne nie interesują ich.

Inaczej menedżerowie moralni. Dla nich sieć ekonomicznie sprzecznych interesów jest również siecią stosunków moralnych. Są wrażliwi na krzywdę, rozróżniają ważniejsze i mniej ważne nakazy moralne, decydują o elementach moralnych na równi z ekonomicznymi. Prowadzą spójne rozumowania moralne i nie uciekają przed odpowiedzialnością, mimo niezgodności w teoriach moralnych. Mają hierarchię wartości, która zapewnia uwzględnianie ludzkiego wymiaru w procesie podejmowania decyzji menedżerskich.

Trzy typy teorii etycznych a etyka biznesu( etyka menedżera)

Historia etyki wytworzyła wiele strukturalno-metodologicznych typów teorii etycznych i ich klasyfikacji. Wyróżniamy następujące podstawowe ujęcia etyki:

— deontologiczne, określane też jako kodeksowe, pryncypialistyczne, moralistyczne, rygorystyczne,

— teleologiczno-aksjologiczne, występujące m.in. w wersji utylitarystycznej,

— autonomiczne etyki sumienia i odpowiedzialności, charaktery­zujące się orientacją aksjologiczno-personalistyczną.

Postaram się wykazać, że każdy z wymienionych typów tworzy odrębną perspektywę budowania, uzasadniania, nauczania i praktykowa­nia etyki. Krótko mówiąc, możliwe są zupełnie odmienne i niekoniecz­nie konkurencyjne sposoby uprawiania etyki biznesu, wymagające zróż­nicowanych metod jej propagowania, wywołujące różny odzew społecz­ny. Mają one również odmienny kontekst filozoficzny, a tym samym zróżnicowaną rangę moralno-aksjologiczną.

Deontologiczna etyka biznesu przyjmuje za podstawę świadomości i rozumowań moralnych zakazy i nakazy jako najbardziej elementarne, pierwotne formy regulowania dążeń. Deontologiczna etyka — nazywana też etyką zasad, niekiedy etyką formalną — nie jest w stanie przewidzieć zmiennych warunków, w któ­rych przyjdzie zasady stosować, nie potrafi wpisać w absolutne zasady ich materialnego przełożenia, uwzględniającego złożone układy faktów i wartości. Idealne zasady mogą obowiązywać w idealnej wspólnocie. W realnym historycznym społeczeństwie mogą być co najwyżej postu­latem, punktem odniesienia, ale nie mogą bezwzględnie wpływać na konkretne postawy moralne. Biznesmeni i zwykli podatnicy pytają: czyż możemy być uczciwi, prawdomówni, lojalni wobec siebie w społeczeń­stwie, w którym bałagan prawny premiuje postawy przeciwne? Czy osoba odpowiedzialna za rodzinę, za jakiś lokalny system, powinna bez­względnie przestrzegać idealnego prawa moralnego, choć przyniesie to dezintegrację lub zagładę systemu? Czy powinniśmy uczciwie płacić podatki w społeczeństwie, w którym organizatorzy życia gospodarczego trwonią je lub czerpią olbrzymie zy­ski z operacji finansowych „na granicy prawa".

Kodeksy, deontologie biznesu, zasady etyki menedżera bez wątpienia należy utrzymać dla środowisk skłonnych do postępowania legalnego, respektujących tylko sformalizowane reguły. Kodeksy te stanowią wreszcie formalną podstawę do egzekwowania zachowań naruszających dobre imię zawodu czy firmy. Reprezentują one minima moralności zawodowej, wyrażają fundamentalne potrzeby i moralne doświadczenie funkcjonowania w zawodzie.

Teologiczno- aksjologiczna etyka biznesu ma kilka wariantów:

1) Ma metafizyczne ugruntowanie- zorientowana jest na skuteczne osiąganie celów, optymalizację działania, które także mogą być rozmaicie pojmowane i wyznaczane. Jakkolwiek cel będzie rozumiany, pojawia się obawa rozproszenia sensu etyczności w pojęciu, które bynajmniej etyczne nie jest.

Podtypem metafizycznego ugruntowania etyki teleologicznej jest aksjologia oszczędności. Może mieć ona źródło w klasycznej, bardzo pożytecznej zasadzie, głoszącej, że wszystko co istnieje, jest do­bre. Wynika z tego zakaz niszczenia, marnotrawienia wszystkiego. Osz­czędność otrzymuje jednak z czasem raczej uzasadnienie prakseologiczne, ekonomiczne, nakazujące racjonalne używanie środków, osiąganie celu przy minimalnych nakładach lub maksymalizację wyniku przy sta­łych środkach.

2) Współczesną odmianą etyki teleologicznej jest aksjologicz­ny utylitaryzm, zalecający działania optymalizujące bilans warto­ści w układzie, w którym zachodzi działanie. Moralne jest działanie zmierzające do optymalnych zmian bilansu dobra i zła w świecie. Wła­ściwy klasycznemu, hedonistycznemu utylitaryzmowi mechanizm kalku­lacji zostaje tu przeniesiony w świat wartości. To etyka słuszności, posługująca się procedurami optymalizacji rachun­ków wartości czynu i jego skutków.

3) Innym wymiarem etyki teleologicznej jest etyka pracy.

Praca to realizacja wartości (jako projektów przedmiotów i stanów rzeczy), przekształcanie ich w konkretne dobra, proces komuni­kowania i emitowania wartości w przestrzeń społeczną. Praca jako urzeczywistnianie wartości jest nośnikiem procesów refleksyjnych, twórczości, to dziedzi­na samorealizacji, niezwykle ważna dla środowisk menedżerskich, które często traktują trudności, wszelki „opór materii" - jako wyzwanie.

Trzy formuły etyki teleologicznej są sobie bliskie i do pewnego stopnia pokrywają się. Przykład etyki biznesu wykazuje, że etyka może rozważać działalność gospodarczą jako sposób osobowej samorealizacji, tzw. powołania, samospełnienia, sprawdzenia się. Ten aspekt powinien być uwzględniony w etyce i filozofii biznesu, sięga bowiem samych podstaw osobistego zaangażowania się w tę działalność.

Etyka sumienia i odpowiedzialności w biznesie to etyka personalistyczna (humanistyczna), wsparta na doświadczeniu godności cudzej i włas­nej, rzetelnym (sumiennym, odpowiedzialnym) stosunku do każdego part­nera jako człowieka, do pracy jako relacji międzyludzkiej.

Sumienie funkcjonuje w związku z etyką teleologiczną (jako za­dowolenie z pożytku bądź wyrzut spowodowany szkodą) i deontologiczną (jako radość spełnienia obowiązku bądź wstyd z powodu narusze­nia akceptowanego porządku normatywnego), ale rozwija się ono jednak najwyraźniej i najpełniej w powiązaniu z etyką odpowiedzialności.

Dualizm uzasadniania norm w etyce biznesu( etyce menedżera)

Etyka biznesu oferuje mieszane, aksjologiczno-sprawnościowe uzasadnianie reguł postępowania w działalności gospodarczej.

Uzasadnianie sprawnościowe polega na wykazywaniu tezy, iż postępowanie etyczne przynosi największą korzyść. W przypadku przedsiębiorstwa twierdzi się, że najlepiej zabezpiecza ono swój interes, dbając o dobro publiczne i kształtując swoje stosunki z innymi podmiotami społecznymi (klienci, dostawcy, pracownicy, hurtownicy, instytucje fi­nansowe, lokalne społeczności i prasa) na relacji zaufania. Przedsiębior­stwa nadużywające zaufania innych odnoszą czasem sukcesy finansowe, ale są to sukcesy krótkotrwałe. Chociaż w krótkim okresie łamanie pewnych etycznych reguł może się opłacać, maksymalizacja dochodu w długim okresie musi opierać się na postępowaniu etycznym.

Uzasadnianie aksjologiczne sytuujące wyraźnie etykę biznesu jako dyscyplinę teoretyczną ma co najmniej dwa istotne ograniczenia. Po pierwsze, wymaga nie tylko dobrej znajomości owych systemów normatywnych, do których się odwołuje, ale również ich akceptacji.

Drugim ograniczeniem uzasadniania aksjologicznego jest fakt, że bywa ono stosowane niewłaściwie, żeby nie powiedzieć nieetycznie. W celu uzasadnienia jakiejś tezy zakłada się taki system norma­tywny, jaki da się w tym celu wykorzystać po to, aby dowieść innej tezy, przywołuje się inny system, a najczęściej nie cały system, lecz jakiś wy­rwany z kontekstu jego element. Etyka wraz z całym swoim wielowieko­wym dorobkiem jest traktowana jako magazyn, w którym można znaleźć potrzebne uzasadnienie dla tezy, która jest obecnie wygodna.

Z kolei uzasadnianie sprawnościowe jest krytykowane przede wszystkim dlatego, że ostatecznymi wartościami, do których się odwołuje, są: korzyść, długoterminowy zysk, interes własny czy przedsiębiorstwa. Postępowanie etyczne jest traktowane jedynie jako środek do tego celu, jako jeden z ważnych czynników składających się na finansowy sukces.

Warto podkreślić, że teza o zależności między etycznością a sprawnością działania jest formułowana w etyce biznesu przede wszy­stkim w odniesieniu do poziomu działania przedsiębiorstwa w warunkach konkurencyjnej gospodarki rynkowej. Ekonomia i prakseologia dostarczają podstaw teoretycznych i danych empirycznych wyczerpujących sprawnościową część tezy. Przed etyką biznesu stoi natomiast zadanie opracowania takich podstaw teoretycz­nych, narzędzi badawczych i zgromadzenia danych empirycznych, które umożliwiają opis i  identyfikowanie etycznych działań przedsiębiorstwa.

Bibliografia:

1. „ Etyka biznesu, gospodarki i zarządzania”- red. nauk.: Wojciech Gasparski, Anna Lewicka- Strzałecka, Danuta Miller ; Łódź: wydaw. Wyższej Szkoły Humanistyczno- Ekonomicznej, Warszawa 1999.

2. „ Menedżer skuteczny”- Peter F. Drucker ; Warszawa 1994.

3. „ Etyka biznesu”- red. nauk.: Jerzy Dielt, Wojciech Gasparski ; PWN, Warszawa 1999.

4. „ Wstęp do etyki biznesu”- Jerzy Konieczny ; Konsalnet, Warszawa 1998.

5. „Biznes i moralność”- Jennifer Jackson ; PWN, Warszawa 1999.

6. „ Wprowadzenie do etyki biznesu”- G.D. Chryssides, J.H. Kaler ; PWN, Warszawa 1999.

16

---