Politechnika Łódzka
Wydział Chemii Spożywczej
Semestr I
Grupa IV
Wykonała:
Joanna Krysiak
Monika Antczak
Formy organizacyjne przedsiębiorstw - spółki
Łódź: 2000r.
Spis treści:
1. Wstęp
Wstęp
W rzeczywistości gospodarczej występuje duża rozmaitość form i rodzajów przedsiębiorstw, stąd zachodzi konieczność ich klasyfikacji.
Wyróżniamy przedsiębiorstwa: prywatne, spółdzielcze, komunalne, państwowe, między- i multinarodowe, spółki i różnorodne i inne rodzaje przedsiębiorstw mieszkalnych, które są formą połączeń i kombinacji z ich rodzajów podstawowych. Wszystkie te formy występują w gospodarce rynkowej, przy czym ich struktury organizacyjne mogą być różne, a nade wszystko różne będzie znaczenie i formy ingerencji państwa w ich działalność gospodarczą.
Najbardziej rozpowszechnioną formą własności przedsiębiorstw są spółki.
Spółka z ekonomicznego punktu widzenia jest to zrzeszenie osób lub kapitału celem prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast z prawnego punktu widzenia spółka charakteryzuje się trzema cechami:
jest umową,
przedmiotem jej działalności może być wyłącznie działalność gospodarcza,
stronami umowy są wspólnicy, którzy mają wspólny cel gospodarczy.
Warunkiem istnienia i rozwoju spółek jest istnienie rynku kapitałowego. Umożliwia on powiększenie kapitału firm przez obrót akcjami i obligacjami.
Decyzje strategiczne w przedsiębiorstwie typu spółki zależą od posiadania pakietu kontrolnego akcji. W zależności od posiadacza tego pakietu wyróżnia się w Polsce spółki skarbu państwa, akcjonariat pracowniczy tworzony na wzór amerykańskiego ESOP (Employee Stock Ownership Plan - Plan Pracowniczy Własności Akcji), akcjonariat kapitalistyczny (parkiet kontrolny znajduje się w rękach jednego przedsiębiorcy) oraz akcjonariat obywatelski, w którym żadna grupa nie dyskutuje pakietem kontrolnym, gdyż są zbyt rozproszone.
Biorąc pod uwagę przepisy normujące zasady tworzenia i działania spółek w Polsce, możemy wyodrębnić:
spółki cywilne, unormowane przepisami prawa cywilnego,
spółki prawa handlowego, których działanie reguluje kodeks handlowy.
Spółka cywilna.
Spółka cywilna jest najstarszą formą prawna spółki. Umowa spółki zawiera postanowienia dotyczące celu spółki, czasu trwania, rodzaju działalności, rodzaju i wysokości wkładów, udziału wspólników w zyskach i stratach, sposobu reprezentowania spółki oraz zasad rozliczeń. Wspólnicy mogą wnosić do spółki pieniądze, ruchomości i nieruchomości, prawa majątkowe, a także własną pracę. Z chwilą zawarcia umowy każdy wspólnik staje się współwłaścicielem majątku spółki. Za zobowiązania spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie całym majątkiem osobistym, co oznacza, że w przypadku bankructwa spółki wspólnicy mogą stracić nie tylko wniesione udziały, lecz także prywatny majątek, np. domy , w których mieszkają, samochody, oszczędności ulokowane w banku. Spółka prawa cywilnego nie ma osobowości prawnej.
Spółka cywilna umożliwia uzyskanie następujących korzyści:
przyczynia się do zwiększenia zasobów kapitałowych firmy, co umożliwia jej ekspansję,
wspólnicy wnoszą nowe pomysły, umiejętności, znajomość rynku, spraw technicznych lub organizacyjnych, dzięki czemu firma może funkcjonować bardziej efektywnie,
spółkę cywilna można utworzyć stosunkowo łatwo i szybko,
ze względu na to, iż spółka cywilna nie jest osobą prawną, dochody spółki opodatkowane są tylko jako dochody osobiste wspólników.
Spółki cywilne mają jednak poważne wady, przesądzające o ich niewielkiej roli w gospodarce:
nieograniczona odpowiedzialność za zobowiązania spółki w przypadku jej upadłości grozi utratą majątku osobistego wspólników (ze względu na to, że każdy partner odpowiada za wszelkie zobowiązania zaciągnięte przez spółkę, może się zdarzyć, że relatywnie największe straty finansowe poniesie osoba, która wniosła mały wkład, w niewielkim stopniu była zaangażowana w działalność spółki i w niewielkim stopniu korzystała z zysków firmy),
spółka cywilna ma ograniczone możliwości powiększenia kapitału i zaciągnięcia kredytów na ekspansję firmy (ograniczenie te wynikają z wielkości dochodów firmy oraz z wielkości majątku wspólników),
uchwały wspólników powinny być podejmowane jednomyślnie, a więc konflikty między wspólnikami, ich wycofywanie się, śmierć itp. Wypadki losowe grożą niestabilnością działania spółki i potrzebą zawierania ponownych umów.
Spółki prawa handlowego
Spółki prawa handlowego dzielą się na osobowe (jawne i komandytowe) oraz kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne). Dla spółek osobowych istotny jest skład osobowy określony w umowie, dla spółek kapitałowych - kapitał złożony z udziałów lub akcji.
Spółka osobowa.
Jest własnością co najmniej dwóch partnerów, którzy wnoszą odpowiedni kapitał, wspólnie prowadzą działalność gospodarczą, ponoszą ryzyko związane z tą działalnością, dzielą się osiągniętymi zyskami i odpowiadają za powstałe zobowiązania. Spółka osobowa nie ma osobowości prawnej. Zakres odpowiedzialności partnerów za zobowiązania spółki może być różny. Najczęściej spotykane rodzaje spółek osobowych to: jawne i komandytowe.
Spółka osobowa jawna
Jest umownym zrzeszeniem dwu lub więcej osób, mających na celu wspólne prowadzenie przedsiębiorstwa zarobkowego we wspólnym imieniu wspólników, na zasadzie pełnej i solidarnej odpowiedzialności wszystkich wspólników. Spółka jawna składa się zwykle z niewielkiej liczby wspólników, mających do siebie pełne zaufanie.
Między spółką cywilną i spółką jawną istnieje duże prawdopodobieństwo prawne. Różnice sprowadzają się, w zasadzie, do tego, że:
cel spółki jawnej jest węższy od celu spółki cywilnej, gdyż chodzi tu głównie o cel zarobkowy,
przy spółce jawnej przedsiębiorstwo musi realizować cel zarobkowy, podczas gdy przy spółce cywilnej może chodzić tylko o jedną transakcję,
przedsiębiorstwo w formie spółki jawnej prowadzi z reguły działalność na większą skalę.
Spółka osobowa komandytowa
Jest odmianą spółki jawnej. Jej istota polega na tym, że występują dwa rodzaje wspólników: wspólnicy zwani komplementariuszami, odpowiadający za zobowiązania prawne i finansowe spółki całym majątkiem, oraz wspólnicy bierni, zwani komandytariuszami, którzy odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionych udziałów kapitałowych, czyli do tzw. sumy komandytowej.
Spółki osobowe umożliwiają łączenie się pojedynczych kapitałów w większą organizację gospodarczą. To łączenie się jest jednak możliwe tylko w ograniczonym zakresie. W spółkach tych zakup i sprzedaż udziałów wymaga, z reguły, zgody partnerów. Może to hamować wzrost rozmiarów kapitału i liczby uczestników spółki. Także pełna odpowiedzialność majątkowa wspólników sprawia, że w spółki łączy się zazwyczaj kilka osób mających do siebie zaufanie. Z tego względu najwygodniejszą formą akumulacji kapitału jest spółka kapitałowa.
Spółki kapitałowe
Mogą one występować w formie tzw. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek akcyjnych.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Jest spółką kapitałową, w której wszyscy wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionych przez nich udziałów kapitałowych (pieniężnych lub rzeczowych). Do powstania spółki z o.o. wymagane jest zawarcie umowy w formie akty notarialnego, wniesienie całego kapitału zakładowego, ustanowienie władz spółki, wpis spółki do rejestru handlowego. Spółka z o.o. ma osobowość prawną.
Władzami spółki są: zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza oraz zarząd. Każdy ze wspólników może pozbyć się swoich udziałów w spółce. Umowa może określać, czy zbycie udziałów wymaga zezwolenia wspólników lub rady nadzorczej. Spółka z o.o. może przekształcić się w spółkę akcyjną (jeżeli wspólnicy reprezentujący co najmniej połową kapitału założycielskiego spółki podejmą taką uchwałę większością ¾ oddanych głosów).
Spółka akcyjna
Jest spółką kapitałową, której podstawą finansową jest kapitał wniesiony przez wspólników w formie akcji. Spółka akcyjna ma zazwyczaj dużą liczbę akcjonariuszy, którzy traktują udział w spółce przede wszystkim jako lokatę kapitału. Spółka akcyjna jest również spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w tym sensie, że jej udziałowcy odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości zakupionych akcji.
Spółka akcyjna jest samodzielną jednostka organizacyjną mającą osobowość prawną. Za bieżącą działalność spółki odpowiada jej operatywne kierownictwo, czyli zarząd. Wybrana przez właścicieli rada nadzorcza bierze udział w podejmowaniu podstawowych decyzji strategicznych dotyczących kierunków rozwoju spółki, inwestycji, podziału zysku itp. Niektóre z tych decyzji zatwierdzone są bezpośrednio przez akcjonariuszy na walnych zgromadzeniach w drodze głosowania. Każda akcja to jeden głos. Teoretycznie więc właściciel 51% ma tzw. „kontrolny pakiet akcji” i decyduje o działalności spółki. Ze względu jednak na to, że spółki akcyjne szybko się rozrastają i występuje duża liczba rozproszonych akcjonariuszy, praktycznie kontrolę nad spółka mogą np. właściciele 30 czy nawet 20% akcji (a niekiedy kilkunastu lub kilku procent).
Spółki akcyjne (zwane często korporacjami) mają, podobnie jak inne przedsiębiorstwa wiele źródeł finansowania i rozszerzania działalności. Można je podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Najważniejszym wewnętrznym źródłem finansowania jest nie rozdzielona (w postaci dywidend) część zysku. Istotną rolę odgrywać też może fundusz amortyzacji. Teoretycznie jest on przeznaczony na odtworzenie zużytego majątku, w praktyce finansuje się z niego również nowe inwestycje. Zewnętrznymi źródłami finansowania działalności spółki akcyjnej są środki finansowe pochodzące ze sprzedaży akcji i obligacji oraz z kredytów zaciągniętych w bankach lub innych instytucjach finansowych.
Warto w tym miejscu wyjaśnić różnicę między akcją i obligacją. Akacja jest papierem wartościowym potwierdzającym udział jej właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Akcje odzwierciedlają współudział w kapitale spółki i dają prawo do udziału w jej zyskach (czyli do pobierania dywidend) oraz prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Obligacja jest formą pożyczki. Jest to papier wartościowy emitowany przez państwo lub niektóre przedsiębiorstwa przynoszący jego posiadaczowi stały, z góry określony dochód. Właściciel obligacji jest pożyczkodawcą, a nie współwłaścicielem firmy i ma prawo do stałych odsetek do momentu likwidacji pożyczki czyli jej spłat. Okres spłaty obligacji może być różny (w praktyce od jednego roku do czterdziestu lat).
Akcjonariat pracowniczy.
Specyficzną formą przedsiębiorstwa jest spółka pracownicza, w tym tzw. akcjonariat pracowniczy. Przedsiębiorstwo może być własnością pracowników w całości lub w części. Akcje pracownicze mogą jednak występować także w takich przedsiębiorstwach państwowych i prywatnych, które trudno byłoby uznać za własność pracowniczą. Akcje pracownicze są akcjami preferencyjnymi, przekazywanymi pracownikom na dogodnych warunkach, korzystniejszych niż w przypadku akcji sprzedawanych na giełdzie. Ta forma własności pojawiła się na zasadzie eksperymentu w końcu ubiegłego wieku. Na szerszą skalę została wprowadzona po drugiej wojnie światowej w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej, zwłaszcza w latach osiemdziesiątych. Dzięki nowym regulacjom odnoszącym się do podatków i podziału zysku przedsiębiorstw, zakres jej występowania poważnie się zwiększył. Jednak ostatnio popularność akcjonariatu pracowniczego raczej spada. Akcje pracownicze dosyć często traktuje się na Zachodzie jako sposób ułatwiający ograniczanie żądań płacowych pracowników, wzmacniający przy tym motywację nastawioną na wzrost indywidualnej wydajności pracy i poprawę efektywności przedsiębiorstwa jako całości. Akcjonariat pracowniczy popierany jest przez rządy niektórych krajów jako forma rozwoju „kapitalizmu ludowego”, co przejawia się m.in. w tworzeniu ulg podatkowych dla tej formy rozdysponowania zysku przedsiębiorstwa. W Polsce pracownicy stają się współwłaścicielami prywatyzowanych przedsiębiorstw przez zakup części akcji po preferencyjnych cenach (w latach 1990-1994 mogli nabywać do 20% akcji za połowę ich ceny rynkowej obowiązującej w pierwszym dniu emisji, a od 1995 roku uzyskali prawo do bezpłatnego przejęcia 15% akcji) lub przez tworzenie spółek pracowniczych (przejmowanie firm państwowych przez pracowników i zarząd w formie tzw. leasingu).
Podsumowanie.
W Polsce następuje prywatyzacja i powstawanie przedsiębiorstw typu spółki. Obrót akcjami i obligacjami nabiera znaczenia. Trudno jest jednoznacznie określić, jakiego typu spółki będą najkorzystniejsze w konkretnych warunkach ekonomicznych, politycznych, kulturowych i społecznych. Ogólnym celem prywatyzacji przedsiębiorstw jest wzrost efektywności całego systemu gospodarczego, a w szczególności do celów szczegółowych można zaliczyć: usprawnienie zarządzania przedsiębiorstwami, nawiązanie kontaktu z techniką światową, stworzenie rynku kapitałowego, poprawę koordynacji ekonomicznej poszczególnych przedsiębiorstw.
Literatura.
1. S. Marciniak „Makro i mikro ekonomia dla inżynierów” Warszawa 1995.
2. R. Milewski „ Podstawy ekonomii” Warszawa 1998.
2