SUBSTANCJE CZYNNE
Maria A
onkiewicz
praca dyplomowa
Podyplomowe Studium Chemii Kosmetycznej, Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej
Substancje promieniochronne stosowane w kosmetykach plażowych
staję się sucha, szorstka, nadmiernie rogowacieje, poja-
Dla wielu z nas wymarzony urlop to plaża, morze i słoń-
wiają się na niej plamy barwnikowe (m.in. piegi) (1). Za
ce. Słońce  poprawia nasze samopoczucie , a opaleni-
ten proces przedwczesnego starzenia się odpowiedzial-
zna jest symbolem udanych wakacji. Jednak nadmierne
ne jest głównie promieniowanie UVA, które może docie-
eksponowanie się na promieniowanie słoneczne niesie
rać aż do tkanki podskórnej (rys. 1) (4). Powoduje ono
ze sobą wiele niebezpieczeństw. Natomiast wymarzona
utratę elastyczności przez włókna kolagenowe w wyniku
opalenizna jest po prostu naturalną reakcją ochronną
czego powstają zmarszczki i bruzdy. Innym czynnikiem
organizmu mającą na celu zminimalizowanie negatyw-
powodującym przedwczesne starzenie się skóry jest
nych skutków działania promieniowania słonecznego.
powstawanie, pod wpływem promieniowania UV, nad-
miernej ilości wolnych rodników. Silniejsze działanie w
Wpływ promieniowania na skórę
tym zakresie wykazuje promieniowanie UVA o krótkiej
Promieniowanie słoneczne składa się z: promieniowa-
długości fali niż UVB (5). Są to bardzo aktywne cząstki,
nia podczerwonego, światła widzialnego i promieniowa-
które rozrywają wiązania międzyatomowe i są przyczy-
nia ultrafioletowego. To ostatnie stanowi dla nas naj-
ną poważnych uszkodzeń w strukturach białek i węglo-
większe zagrożenie.
wodanów (6). Prowadzi to do zwyrodnień włókien biał-
Promieniowanie UV (ultrafioletowe) w zależności od dłu-
kowych i do zakłóceń w gospodarce wodnej skóry.
gości fali dzielimy na:
" UVA 315-400 nm, czasami dzielone jeszcze na dwa
zakresy: UVA 2 315-340 nm i UVA1 340-400 nm,
" UVB 280-315 nm,
" UVC 200-280 nm - nie występuję ono w świetle sło-
necznym docierającym do powierzchni ziemi;
Powyżej 400 nm zaczyna się zakres światła widzialne-
go, jego oddziaływanie na skórę jest minimalne. Efekty
działania promieniowania słonecznego na naszą skórę
Rysunek 1. Przenikanie promieniowania UVA i UVB przez naszą skó-
możemy podzielić na: korzystne i niekorzystne. Niestety
rę
te drugie są znacznie liczniejsze. Korzystnym skutkiem
oddziaływania promieniowania UV jest wzrost syntezy
witaminy D3, która potrzebna jest do przyswajania wap- Promieniowanie słoneczne jest również przyczyną po-
nia (1). Niekorzystny wpływ promieniowania UV na skó- wstawania odczynów fototoksycznych i fotoalergicznych
rę zależy od jego natężenia, jak również od jego długo- (2). Powstają one w wyniku skojarzonego działania pro-
ści. Promieniowanie UVB, które dociera poprzez naskó- mieniowania w szczególności UVA i zewnątrzpochod-
rek, aż do skóry właściwej (rys.1) jest odpowiedzialne nych substancji światłouczulających pochodzących z
za powstawanie opalenizny. kosmetyków, leków itp..
Wywołuje ono również reakcję rumieniową. Polega ona Najgroz
niejszym skutkiem działania promieniowania UV
na rozszerzeniu naczyń krwionośnych i związana jest z są nowotwory. Promieniowanie UV odpowiedzialne jest
powstawaniem odczynu zapalnego. Jej intensywność za powstawanie niebarwnikowych nowotworów skóry, a
zależy od czasu ekspozycji na słońce i może przerodzić także czerniaka złośliwego. Negatywne skutki działania
się nawet w oparzenie. W wyniku oddziaływania tego promieniowania UV uświadamiają nam konieczność
promieniowania na naszą skórę warstwa rogowa na- ochrony przed promieniowaniem.
skórka ulega zgrubieniu. UVB jest także przyczyną
Ochrona przed promieniowaniem UV
zmniejszenia odporności immunologicznej, poprzez
niszczenie komórek Langerhansa (2). Wymienione po-
Nasza skóra posiada naturalne mechanizmy obronne:
wyżej efekty oddziaływania promieniowania UV na skó-
" podczas opalania aktywowane jest wydzielanie i syn-
rę mogą pojawić się w ciągu kilku do kilkudziesięciu go-
teza naturalnego barwnika - melaniny, ma ona zdol-
dzin od momentu ekspozycji na słońce, są to tzw. wcze-
ność pochłaniania promieniowania UV jak również
sne efekty (3). Efekty póz
ne stają się widoczne po mie-
chroni głębsze warstwy skóry przed powstawaniem
siącach, a nawet latach. Przewlekłe, nadmierne ekspo-
wolnych rodników. Jest to najważniejszy mechanizm
nowanie skóry na promieniowanie (zarówno UVA i
obronny naszej skóry,
UVB) prowadzi do przedwczesnego starzenia się jej.
Proces ten nazwano  photoaging" - "fotostarzeniem .
" warstwa rogowa naskórka odbija część światła i ab-
Pod wpływem przewlekłej ekspozycji na słońce skóra
sorbuje go bez szkody dla skóry,
18 / Wiadomości PTK Vol. 5, Nr 3/4
SUBSTANCJE CZYNNE
Z tego powodu Europejski Związek Przemysłu Kosme-
" tłuszcze znajdujące się na zewnętrznych warstwach
naskórka również absorbują część światła słonecz- tycznego COLIPA zaproponował następujące kategorie
ochrony:
nego.
1. Niski stopień ochrony- SPF od 2 do 5
Niestety te mechanizm obronne są niewystarczające i
dlatego konieczne jest stosowanie kosmetyków zawie-
2. Średni stopień ochrony- SPF od 6 do11
rających substancje chroniące nas przed szkodliwym
3. Wysoki stopień ochrony- SPF od 12 do 19
wpływem promieniowania UV, które tworzą powłoki
ochronne zatrzymujące UV lub neutralizują powstające 4. Bardzo wysoki stopień ochrony- SPF powyżej 20.
pod wpływem słońca wolne rodniki.
Z kolei amerykańska FDA podzieliła kategorie ochrony
na (11):
Substancje promieniochronne
1. Minimalny stopień ochrony  SPF od 2 do 12
Związek chemiczny, aby mógł zostać uznany za dobry
2. Średni stopień ochrony  SPF od 12 do 30
filtr słoneczny musi spełnić określone wymagania. Powi-
nien on chronić skórę przed szerokim spektrum promie- 3. Wysoki stopień ochrony  SPF powyżej 30
niowania słonecznego obejmującym przedział UVA i
Oprócz tego każdy produkt o SPF większym niż 30 mo-
UVB, z maksimum przypadającym na 308 nm gdyż ta
że być oznakowany tylko jako SPF30 plus lub SPF30+.
długość uznana została za najbardziej parzącą (7). Do-
Dzięki obecnej wiedzy wiemy, że równie ważna jest
bra substancja promienioochronna powinna poza tym
ochrona przed promieniowaniem UVA. Jednak ozna-
być: nielotna lub trudno lotna, nie rozkładać się pod
czenie współczynnika ochrony przed UVA jest znacznie
wpływem promieniowania UV, wody lub potu, bez zapa-
trudniejsze gdyż:
chu, nietoksyczna, nie drażniąca i nie uczulająca (8).
Wśród filtrów słonecznych wyróżniamy:
" MED dla UVA jest znacznie wyższa (około 1000 ra-
zy) niż dla UVB, w związku z tym konieczne jest za-
" filtry UVB
stosowanie lampy o znacznie wyższej mocy i dłuż-
" filtry UVA
szego czasu ekspozycji na to promieniowanie,
" filtry UVA i UVB.
" dawka rumieniowa dla UVA jest wyższa niż dawka
W Europie i Ameryce filtry UV umieszczane są na powodująca pigmentację skóry co utrudnia odczyt
dwóch listach. Pierwsza z nich zawiera tzw. filtry pierw- MED.
szej kategorii, które są dopuszczone do stosowania na
Stosowane dotychczas in vitro metody oceny ochronne-
stałe bez ograniczeń czasowych. Natomiast na drugiej
go działania filtrów UVA mają jedynie charakter orienta-
umieszcza się filtry tzw. drugiej kategorii, są one dopie-
cyjny. Poza tym nie uwzględniają one interakcji między
ro w stadium badań i mogą być czasowo stosowane (7).
badanym produktem, a skórą oraz możliwością braku
W Polsce rozporządzenie Ministra Zdrowia określa listę
fotostabilności (12). Natomiast proponowane metody in
związków promienioochronnych dopuszczonych do ob-
rotu ( Tabela 1).
96,7 98
100 95
90
90
Współczynniki ochrony przed UV
75
80
Efektywność ochronny danego filtru przed promieniowa-
70
niem UVB określana jest za pomocą współczynnika
60
ochrony przeciwsłonecznej. Oznaczony jest on symbo-
50
50
lem SPF (Sun Protection Factor) i obliczany na podsta-
wie równania:
40
30
MED skóry chronionej
20
SPF =
MED skóry niechronionej 10
0
10 20 30 50
MED jest to minimalna dawka rumieniowa tzn. minimal-
SPF
na dawka wywołująca zaczerwienienie skóry. Współ-
czynnik protekcji mówi nam ile razy dłużej można skórę
chronioną badanym preparatem poddać działaniu słoń-
Rysunek 2: Zależność pochłanianego promieniowania UVB przez filtry
ca w porównaniu z niechronioną, bez ryzyka wywołania
od wartości SPF
reakcji rumieniowej (9). Im wyższa jest wartość SPF tym
lepsza ochrona. Wartość SPF rośnie wraz ze wzrostem
vivo:
stężenia filtru w preparacie kosmetycznym (8). Prepara-
" IPD - Immediare Pigment Darkening,
ty dostępne na rynku mają wartości SPF od 1 do 60.
Warto jednak zauważyć, że zależność między wysoko-
" PPD - Persistent Pigment Darkening,
ścią SPF, a stopniem zatrzymywania promieni UVB jest
" APF - Erythemal UVA Protection Factor,
funkcją wykładniczą (rys.2). W związku z tym preparaty
o SPF 30 zatrzymują około 96,7% promieniowania UVB
" PPF - Phototoxic Protection Factor
i są już właściwie blokerami UVB, a preparaty o SPF 60
dają zróżnicowane, a czasami wręcz sprzeczne wyniki
zaledwie o około 2% więcej.
(10). W związku z tym do tej pory nie udało się jeszcze
Vol. 5, Nr 3/4 Wiadomości PTK / 19
% pochłanianego promieniowania UVB przez filtry
SUBSTANCJE CZYNNE
Nazwa środka Dopuszczalne maksymal-
Numer Nazwa
Lp. (nazwa wg INCI lub nazwa chemiczna w języku angiel- ne stężenie w gotowym Typ filtru
Colipa handlowa
skim) kosmetyku [%]
1 S 1 kwas 4-aminobenzoesowy PABA 5,0 UVB
2 S 57 metylosiarczan 3(4'-metylobenzylideno) bornan-2-on MEXORYL SO 6,0 UVB
ester 3,3,5- trimetylocykloheksylowy HOMOSALATE
3 S 12 10,0 UVA
kwasu salicylowego EUSOLEX HMS
BENZOFENON-3
UVINUL M-40
UVA
4 S 38 2-hydroksy-4-metoksybenzofenon EUSOLEX 4360 10,0
UVB
NEO-HELIOPAN BB
ESCALOL 567
EUSOLEX 232
kwas 2-fenylenobenzimidazolo-5-sulfonowy i jego sole: NEO-HELIOPAN
5 S 45 8,0 UVB
potasowa, sodowa, trójetanoloamoniowa HYDRO
PARSOL HS
1,4-fenylenodimetylideno-bis-3-(1-metylosulfo-2-keto-7,7-
6 S 71 MEXORYL SX 10,0 UVA
dimetylo-bicyklo[2.2.1]heptan) i sole
EUSOLEX 9020
7 S 66 butylometoksydibenzoilometan 5,0 UVA
PARSOL 1789
8 S 59 3-(4'-sulfobenzylideno)bornan-2-on i jego sole MEXORYL SL 6,0 UVB
EUSOLEX OCR
ester 2-etyloheksylowy kwasu2-cyjano-3,3- UVINUL N539 SG
9 S 32 10,0 UVB
difenyloakrylowego NEO-HELIOPAN 303
ESCALOL 597
10 S 72 polimer N-2 lub 4-(3'-metylbenzylideno-2 -on)akrylamidu MEXORYL SW 6,0 UVB
EUSOLEX 2292
NEO-HELIOPAN AV
11 S 28 ester 2-etyloheksylowy kwasu 4-metoksycynamonowego ESCALOL 557 10,0 UVB
PARSOL MCX
UVINUL MC
12 S 3 oksyetylenowany kwas etylo-4-aminobenzoesowy UVINUL P25 10,0 UVB
13 S 27 ester izopentylowy kwasu4-metoksycynamonowego NEO-HELIOPAN 1000 10,0 UVB
2,4,6-tris[amino(p-karboksy-2'-etyloheksylo)fenylo]-1,3,5-
14 S 69 UVINUL T 150 5,0 UVB
triazyna
15 S 73 drometrizol trisiloksanu 15,0
benzoic acid, 4,4-((6-(((1,1-dimethylethyl)amino)carbonyl)
16 S 78 phenyl)amino)-1,3,5-triazine-2,4-diyl)diimino)bis-,bis(2- 10,0 UVB?
ethylhexyl)ester)
EUSOLEX 6300
17 S 60 3(4'-metylo)benzylidenobornan-2-on NEO-HELIOPAN MBC 4,0 UVB
PARSOL 5000
MEXORYL SD
18 S 61 3- benzylidenobornan-2-on 2,0 UVB
UNISOL-S22
NEO-HELIOPAN OS
19 S 13 ester 2-etyloheksylowy kwasu salicylowego 5,0 UVB
ESCALOL 587
PADIMATE O
ester 2-etyloheksylowy kwasu 4-
20 S 8 ESCALOL 507 8,0 UVB
dimetyloaminobenzoesowego
EUSOLEX 6007
kwas 2-hydroksy-4-metoksybenzofenonu-5-sulfonowy i BENZOFENON-4 UVA
21 S 40 5,0
jego sól sodowa UVINUL MS-40 UVB
2,2'-metyleno-bis-(6-(2H-benzzotriazol-2-yl)-4-1,1,3,3-
22 S 79 10,0
tetrametylobutylo)fenol
sól monosodowa kwasu 2,2'-(1,4-fenyleno)bis(1h-
23 S 80 10,0
benzimidazolo-4,6-disulfonowego)
(1,3,5)-triazine-2,4,bis((4-(2-ethyl-hexyloxy)-2-hydroxy)-
24 S 81 10,0
phenyl)-6-(4-methoxyphenyl)
Tabela 1. Substancje promienioochronne dozwolone do stosowania w kosmetykach w Polsce (Dziennik Ustaw 105, Poz. 934 PZH 12.06.2002).
20 / Wiadomości PTK Vol. 5, Nr 3/4
SUBSTANCJE CZYNNE
opracować jednolitej metody oznaczania SPF. nych bądz
też ugrupowań karbonylowych, tiokarbonylo-
wych, indolowych, azotynowych lub azotanowych.
Substancje promieniochronne ze względu na różny me-
chanizm działania możemy podzielić na (10): Wśród organicznych filtrów słonecznych wyróżniamy:
1. Pierwotne :
" pochodne kwasu paraaminobenzoesowego (PABA)
" filtry fizyczne  rozpraszają padające na nie światło
" pochodne kwasu cynamonowego
" filtry chemiczne  absorbują promieniowanie o okre- " benzofenony
ślonej długości fal
" pochodne kwasu salicylowego
2. Wtórne - związki, które potrafią przerywać fotoche-
" pochodne kamfory
miczne reakcje łańcuchowe wywołane promieniowa-
niem UV: " pochodne benzoilometanu
" antyoksydanty " pochodne kwasu antranilowego
" zmiatacze wolnych rodników " inne
" środki przeciwzapalne
Kwas PABA i jego pochodne
Nowoczesne kosmetyki promieniochronne zawierają
Kwas p-aminobenzoesowy (max-283 nm) był jednym z
zwykle kilka różnych filtrów UV. Pozwala to na uzyska-
pierwszych chemicznych filtrów powszechnie używa-
nie wyższego ochrony przy niższym stężeniu filtru oraz
nych, został on opatentowany już w 1943 roku. Obecnie
szerszego spektrum działania ochronnego.
jest on rzadko używany gdyż może powodować reakcje
fototoksyczne. Poza tym związek ten, ze względu na
Filtry fizyczne
swoją polarność jest  za bardzo rozpuszczalny w wo-
Filtry fizyczne zwane są też filtrami nieorganicznymi,
dzie (17). Estry PABA głównie Padmiate O (ester 2-
gdyż do tej grupy zaliczamy nieorganiczne pigmenty
etyloheksylowy kwasu 4-dimetyloaminobenzoesowego)
takie jak tlenek cynku i tlenek tytanu. Mają one zdolność
były bardziej popularne gdyż wykazują większą zgod-
rozpraszania promieniowania UV. Produkowane są one
ność z różnymi podłożami oraz mniejsze prawdopodo-
w postaci mikropigmentów wielkości 1-30 nm (13).
bieństwo wywołania reakcji fototoksycznych. Jednak
Sprawiają wrażenie przezroczystych, prawie niewidocz-
odkąd zaczęto zwracać większą uwagę na toksyczność
nych substancji. Filtry fizyczne chronią zarówno przed
stosowanych substancji promieniochronnych i określe-
promieniowaniem UVA jak i UVB. Dwutlenek tytanu sta-
nie PABA-free stało się popularne, filtry te również prze-
nowi ochronę przed promieniowaniem UVB i UVA2. Na-
stały być powszechnie stosowane.
tomiast tlenek cynku, jako jedyny wśród filtrów organicz-
nych i nieorganicznych chroni zarówno przed promie-
Pochodne kwasu cynamonowego
niowaniem UVB, jak i UVA1, i UVA2. Nie chroni on w
Pochodne kwasu cynamonowego w znacznym stopniu
pełni przed UVA1 (11). Filtry fizyczne znacznie rzadziej
zastąpiły PABA i jego pochodne. Parsol MCX jest obec-
powodują podrażnienie skóry niż filtry chemiczne (14).
nie najczęściej stosowany filtrem UVB. Ma on jednak
Filtry fizyczne są bardziej fotostabilne niż filtry organicz-
słabsze właściwości ochronne niż Padmiate O dlatego
ne (15). Zaletą tych filtrów jest również fakt, że są one
aby osiągnąć wyższe wartości SPF stosowany jest on w
dobrze tolerowane przez skórę i nie wchodzą z nią w
połączeniu z innymi filtrami (11). Poza tym filtr ten może
reakcje. Jednak nie można wykluczyć katalizowania re-
rozkładać się w pewnym stopniu pod wpływem promie-
akcji przez te związki, dotyczy to głównie dwutlenku ty-
niowania UV.
tanu (13).
Filtry fizyczne nie są używane samodzielnie gdyż trudno
Benzofenony
jest osiągnąć za ich pomocą wysoki współczynnik
Benzofenon-3 jest najczęściej używanym filtrem z tej
ochrony. Stosując np. 10% stężenie tlenku cynku moż-
grupy związków. Ma on zdolność absorbowania promie-
na uzyskać współczynnik ochronny wynoszący około 7-
niowania z zakresu UVB, a także UVA. Używany jest on
9 (16). Stosowanie tak wysokich stężeń jest nieopłacal-
głównie jako filtr UVA. Ma on jednak właściwości zwięk-
ne z ekonomicznego punktu widzenia. Poza tym w wyż-
szania SPF w kombinacji z innymi filtrami.
szych stężeniach nieorganiczne filtry ulegają aglomera-
cji i  bielą skórę (11).
Pochodne kwasu salicylowego
Tlenek cynku lub dwutlenek tytanu, używane jako filtry
Pochodne kwasu salicylowego mają słabe właściwości
słoneczne pokrywane są często substancjami takimi jak
rozpraszania promieni UVB. Dlatego choć znane są od
silikony, kwasy tłuszczowe, czy też tlenki glinu, cyrkonu
dawna wyparte zostały przez pochodne PABA i
(15). Substancje te zmniejszają aglomerację cząsteczek
pochodne kwasu cynamonowego. Salicylany rzadko są
pigmentu, przez co ułatwiają ich rozprowadzenie i
przyczyną podrażnień. Wykazują też zdolność
zmniejszają ryzyko wystąpienia efektu  bielenia skóry.
rozpuszczania innych filtrów promienioochronnych,
łącznie z Parsolem 1789 i Benzofenonem-3 (11).
Filtry chemiczne
Stosowane są głównie w połączeniu innymi filtrami w
Są to związki organiczne, które mają zdolność do ab- celu zwiększenia wartości SPF.
sorbowania promieniowania UV. Należą one do różnych
klas związków organicznych jednak ich wspólną cechą
jest obecność w cząsteczce licznych wiązań nienasyco-
Vol. 5, Nr 3/4 Wiadomości PTK / 21
SUBSTANCJE CZYNNE
Pochodne kamfory łaniu antyrodnikowym znalazły zastosowanie w ochro-
nie naszej skóry.
Ta grupa związków nie została zaakceptowana przez
Najczęściej stosowaną substancją neutralizującą wolne
FDA do używania w Stanach Zjednoczonych jednak w
rodniki powstające w naszej skórze jest witamina E (ą-
Europie jest stosowanych kilka pochodnych kamfory.
Najczęściej używaną pochodną kamfory jest 4-metylo- tokoferol). Witamina ta produkowana jest przez rośliny.
Chroni ona zawarte w nasionach tłuszcze przed utlenie-
benzylidenokamfora, absorbuje ona w umiarkowanym
niem. Ma ona zdolność wnikania aż do skóry właściwej.
stopniu promieniowanie w zakresie UVB.
Neutralizuje wszelkie typy wolnych rodników, z tym że
Pochodne benzoilometanu działa znacznie skuteczniej w fazie tłuszczowej ( ma do
niej większe powinowactwo). Warto również zauważyć,
Parsol 1789 czyli butylometoksydibenzoilometan jest już
że niektóre produkty fotoutleniania ą-tokoferolu wyka-
od dawna stosowany w Europie. Jest on jednym z efek-
zują właściwości promienioochronne (18).
tywniejszych filtrów UVA. Ma on silną zdolność do ab-
sorbowania promieniowania z zakresu UVA1. Jednak Silne właściwości przeciwrodnikowe wykazuje także wi-
związek ten może ulegać fotolizie pod wpływem promie- tamina C (kwas askorbinowy). Ma ona jednak małą
niowania UV (11). zdolność penetracji przez bariery naskórka i dlatego
stosowanie jej jest utrudnione.
Pochodne kwasu antranilowego
Obok witaminy E i C flawonoidy są grupą związków,
Związki te dają umiarkowaną ochronę przed promienio- które wzmacniają działanie ochronne przed promienio-
waniem UVB, absorbują głównie promieniowanie z za- waniem UV. Dzieje się tak dzięki temu, że mają one
kresu UVA2. Są one mniej skuteczne w tym zakresie zdolność do absorpcji promieniowania UV w zakresie
niż benzofenony i są rzadziej używane (11). 270-290 nm i 350  390 nm, jak również dzięki ich wła-
ściwościom antyoksydacyjnym.
Inne
Porównywalne z tokoferolem właściwości przeciwutle-
Melanina jest naturalnym środkiem obronnym naszej
niające wykazuje melanina już w stężeniach 0,005-
skóry przed promieniowaniem. Mogłaby więc być ideal- 0,01% (10). Jednocześnie neutralizuje ona wolne rodni-
nym filtrem o szerokim spektrum działania. Jednak dla
ki poprzez reakcje z nimi. W tak niskich stężeniach mo-
uzyskania skutecznej ochrony przeciwsłonecznej nale- że być ona stosowana w kosmetykach nie powodując
żałoby stosować 10% roztwory podczas gdy jej stężenie
ich zabarwienia.
w skórze wynosi zaledwie 1%. W tak wysokich stęże-
niach melanina ma czarną barwę co nadawałoby szary Skuteczność filtrów słonecznych
odcień preparatom. Poza tym jest ona trudno rozpusz-
Obecne na rynku filtry słoneczne mogą nam zapewnić
czalna przez co utrudnione jest jej rozprowadzanie na
prawie 100% ochronę przed promieniowaniem UVB
skórze.
natomiast przed promieniowaniem UVA chronią nas
Poza typowymi filtrami syntetycznymi lub mineralnymi tylko częściowo. Niestety większość konsumentów nie
również niektóre podłoża tłuszczowe kosmetyków wyka- jest tego świadoma. W ich pojęciu najbardziej
zują działanie promienioochronne np.: masło kakaowe, niebezpiecznym efektem opalania jest oparzenie
olej sezamowy, olej awokado i inne. Pewne właściwo- słoneczne. Nie zdają oni sobie sprawy z póz
nych
ści ochronne mają też wyciągi roślinne np.: z aloesu, skutków oddziaływań promieniowania UV. Ta
kocanki włoskiej, ratanii, kruszyny. Substancje te nie nieświadomość może powodować, że będą oni
mają jednak na tyle silnych właściwości promienio- przebywali dłużej na słońcu (19), a przez to będą
ochronnych aby mogły być stosowane jako samodzielne bardziej narażeni na jego niekorzystne oddziaływania. Z
filtry, poza tym niektóre z nich mogą wywoływać reakcje tego względu uważa się czasami, że używanie
fotouczulające (6). preparatów promienioochronnych może przyczyniać się
do powstawania nowotworów (20).
Wtórne substancje promieniochronne
Warto również zauważyć, że przy ocenie wartości SPF
Substancje te mają za zadanie neutralizowanie powsta- używa się 2,0 mg preparatu na cm2 skóry, podczas gdy
łych już ujemnych efektów działania promieniowania
przeciętny użytkownik smaruję się warstwą o grubości
słonecznego na naszą skórę. Jednym z najbardziej
około 0,5-1 mg na cm2 (21). Zmniejsza to rzeczywistą
szkodliwych skutków jest powstawanie wolnych rodni- ochronę około 2-krotnie.
ków. Działanie antyrodnikowe wykazują takie substan-
W celu zapewnienia należytej ochrony preparat promie-
cje jak np. butylohydroksytoulen, butylohydroksyanizol,
nioochronny powinien być nakładany kilkakrotnie w cią-
witamina C, witamina E, pochodne kwasu galusowego i
gu dnia gdyż pod wpływem potu lub w trakcie kąpieli
inne. Są one od dawna stosowane jako substancje
jest on zmywany, lub może ulegać ścieraniu pod wpły-
zwiększające trwałość kosmetyków. Jednak aby sub-
wem kontaktu z piaskiem. Niestety niewiele osób prze-
stancja mogłaby być stosowana do ochrony naszej skó-
strzega tych zasad.
ry musi spełniać pewne warunki, od których zależy sku-
Podsumowując można powiedzieć, że dzięki zastoso-
teczność jej działania. W przeciwieństwie do filtrów sło-
waniu preparatów z filtrami promieniochronnymi zmniej-
necznych, które działają na powierzchni skóry substan-
szamy ryzyko wystąpienia poparzeń słonecznych, a tak-
cja neutralizująca wolne rodniki powinna docierać aż do
że częściowo fotostarzenie się skóry. Jednak preparaty
skóry właściwej i to w wysokich stężeniach. W związku
te nie są w stanie ochronić nas całkowicie przed fotosta-
z tym substancje te nie mogą drażnić ani alergizować
rzeniem się skóry jak i znacznie groz
niejszym skutkami
skóry (6). Dlatego też tylko nieliczne z substancji o dzia-
22 / Wiadomości PTK Vol. 5, Nr 3/4
SUBSTANCJE CZYNNE
4, 577-589  Modern approaches to photoprotection
promieniowania UV czyli nowotworami skóry (22) dlate-
12. Schaefer H., Moyal D., Fourtanier A.; Postępy Dermatologi 1999,
go należy unikać nadmiernej ekspozycji na słońce.
16, 335-345  Najnowsze osiągnięcia w dziedzinie ochrony prze-
ciwsłonecznej
13. Raszeja-Kotelba B., Bowszyc-Dmochowska M.; Postępy Dermato-
Literatura
logi 1995, 12:201-207  Fotoprotekcja w kosmetyce- przegląd
1. Wolska H., Błaszczyk-Kosanecka M.; Terapia 1995, 6, 30-36
obecnych danych
"Skutki działania promieniowania słonecznego na skórę
14. Diffey B.L., Grice J.; British Journal of Dermatology 1997, 137,
2. Wojtkowiak D., Podhajska A. J., A
ukasiak J., Polish Journal of
103-105  The influence of sunscreen type on photoprotection
Cosmetology 1999, 1, 10-33  Efekty oddziaływania promieniowa- 15. Gasparro F.P., Mitchnick M., Nash J.F.; Photochemistry and Pho-
nia elektromagnetycznego- rola kosmetyków
tobiology 1998, 68(3), 243-256  A Review of Sunscreen Safety
3. Czyż P.; Dobrska-Drobnik G., Trznadel-Budz
ko E., Kozłowska M.,
and Efficacy
Klinika, 1996, 5 No 7, 741-746  Proces starzenia się skóry pod
16. Schrader K., SOFW-Journal, 1993, 5, 272
wpływem UVR
17. Klein K.  Cosmetics and Toiletres 1992, 107, 45-60
4. Zarębska Z.; Kosmos, 2000, 1-2, 27-39  Promieniowanie słonecz- "Encyklopedia of UV Absorbes for Sunscreen products
ne- dobroczynne działanie i zagrożenia
18. Krol E., Kramer-Stickland K., Lieber K.; Drug Metabolism Review
5. Rougier A.; Postępy Dermatologi 1999, 16, 351-360  Czy promie- 2000, 32, 413-20  Photoprotective actions of topically applied vita-
niowanie UVA jest niebezpieczne
min E
6. Arct J.; Wiadomości Drogistowskie 1994, 2:14-17  Starzenie się
19. Gasparro F.P.; Enviromental Health Perspective 2000, 108, 71 
skóry, wolne rodniki, ultrafiolet, kosmetyki ochronne
78  Sunscreens, skin photobiology, and skin cancer: the need for
7. Gibka J.; Biuletyn kosmetologiczny 1998, 2: 75-78  Syntetyczne
UVA protection and evaluation of efficacy
środki promienioochronne
20. McLean D.I., Gallagher R.; Dermatologics Clinics 1998, 16, 219-
8. Żak E. M.; Farmacja Polska 1994, 4: 151-158  Środki promienio- 225
ochronne stosowane w kosmetykach
21.  Sunscreen Use and Misuse
9. Rubaj-Dudek E; Biuletyn kosmetologiczny 1998, 1, 12-1
22. Diffey B.; Journal of Photochemistry and Photobiology 2001, 64,
"Kosmetologiczne aspekty promieniowania ultrafioletowego
105-108  Sunscreen isn t enough
10. Rubaj-Dudek E; Biuletyn kosmetologiczny 1998, 3, 147-152
23. Weinstock M.A.; Current Opinion in Oncology 2000,12, 159-162
"Poszukiwania naturalnych środków promienioochronnych
"Sunscreen
11. DeBuys H.V., Levy S.B., Murrary J.C.; Dermatologic Clinics 2000,
Vol. 5, Nr 3/4 Wiadomości PTK / 23