Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
Za zakażenia zębopochodne uważa się wszelkie infekcje, które biorą swój początek w
miazdze zęba, przyzębiu, wyrostkach zębodołowych szczęki i żuchwy, jak również w
tkankach bezpośrednio do nich przylegających. Przeważająca większość zakażeń
zębopochodnych ma charakter bakteryjny. Podatność na zakażenie oraz wielkość jego
ekspansji zależy od ogólnej odporności organizmu. Według badań naukowych do 90%
wszystkich zapaleń w obrębie twarzy i jamy ustnej ma podłoże zębopochodne. Uważa
się, że ponad 2/3 z nich to zapalenia okołowierzchołkowe. Ostre zapalenia
okołowierzchołkowe często manifestują się w postaci ropni w obrębie wyrostków
zębodołowych, które następnie przekształcają się w ropnie okołowierzchołkowe.
Zapalenia zębopochodne powodowane są najczęściej przez obecność martwych zębów,
zapalenia okołokoronowego (pericoronitis)  pojawiają się one zwykle w przypadku zębów
częściowo zatrzymanych, zwłaszcza zębów trzonowych trzecich. Mogą się one pojawiać także
po osunięciu zębów, w przypadku występowania nieleczonych nowotworów, takich jak np.
ziarniniaki w okolicy okołokorzeniowej czy też przy współistnieniu zainfekowanych torbieli. W
rzadkich przypadkach zapalenia zębopochodne notowane są po zabiegach chirurgicznych,
urazach, takich jak złamania, oraz przy występowaniu zmian patologicznych węzłów chłonnych i
gruczołów ślinowych.
Zapalenie zatoki szczękowej (sinusitis maxillaris)
Według przeprowadzonych badań około 10-12% wszystkich zapaleń zatoki szczękowej ma
podłoże zębopochodne. Zapalenie zatok szczękowych można podzielić na ostre (sinusitis
maxillaris acuta)  trwa ono poniżej trzech tygodni, zapalenie podostre  czas trwania zawiera
się w przedziale od trzech tygodni do trzech miesięcy (sinusitis maxillaris subacuta) oraz
zapalenie przewlekłe  czas trwania przekracza trzy miesiące (sinusitis maxillaris chronica).
Przyczyny
Najbardziej powszechnymi przyczynami takiego zapalenia zębopochodnego są ropnie
znajdujące się w wyrostach zębodołowych szczęki oraz choroby przyzębia w jej obrębie.
Patologiczne zmiany wywołane tymi schorzeniami perforują do jamy zatoki szczękowej i
powodują przenoszenie się zakażenia na śluzówkę wyścielającą te zatoki i wywołuje odpowiedz

immunologiczną. Innymi przyczynami zębopochodnymi zapaleń zatoki szczękowej może być
obecność ciał obcych, które dostały się do ich wnętrza w czasie zabiegów stomatologicznych,
jak również wywołane ekstrakcją zębów szczęki, zwłaszcza trzonowych trzecich, otwarcie
zatoki szczękowej do jamy ustnej  występuje ono wówczas, gdy korzenie zębów trzonowych
sięgają aż do wnętrza zatoki. U osób, które miały wykonywane zabiegi chirurgiczne w obrębie
wyrostka zębodołowego szczęki należy także podejrzewać zębopochodną przyczynę zapalenia
1 / 8
Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
zatok szczękowych.
Objawy
Głównymi objawami zębopochodnego zapalenia zatoki szczękowej są bóle w okolicy zębów
górnych, zwłaszcza trzonowców, bóle głowy, nadwrażliwość w obrębie przedniej części zatoki
szczękowej.
Diagnostyka
Zębopochodne zapalenie zatok szczękowych manifestuje się obecnością wielu rożnych
mikroorganizmów zarówno tlenowych jak i beztlenowych, z czego przeważają drobnoustroje
beztlenowe. Największymi grupami bakterii spotykanych w wyżej omawianym zakażeniu są
streptokoki, pałeczki Gram-ujemne oraz enterobakterie. Leczenie tego rodzaju zapalenia
wymaga rozpoznania jego przyczyny i jej usunięcia, poleca się wykonać zdjęcia rentgenowskie,
w celu określenia zasięgu zapalenia w obrębie zatok. Dzięki rentgenodiagnostyce można
zauważyć obecne w zatoce ciała obce, które mogły wywołać schorzenie. Należy także wykonać
badanie tkanek przyzębia, aby określić ich udział w zapaleniu. U pacjentów, u których było
przeprowadzone leczenie zapalenia zatok bez podejrzenia przyczyn zębopochodnych, ale które
nie przyniosło miarodajnych wyników należy także podejrzewać, że zapalenie ma swoje z
ródło
w tkankach przyzębia. W badaniach mikroskopowych obserwuje się zwiększoną ilość
leukocytów w polu widzenia.
Powikłania
Nieopanowanie zapalenia zatoki szczękowej lun brak podjęcia leczenia może doprowadzić do
poważnych komplikacji wewnątrzczaszkowych, takich jak zapalenie opon mózgowych
(meningitis), ropień mózgu (abscessus cerebri), ropień nadtwardówkowy (abscessus epidurale),
ropniak podtwardówkowy (empyema subdurale), przetoka ustno-zatokowa (fistula oroantralis),
zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej (thrombosinusitis cavernosa), zapalenie szpiku
(osteomyelitis), zapalenie tkanki Å‚Ä…cznej (cellulitis). Zmiany te sÄ… niebezpieczne dla zdrowia i
życia pacjenta, szacuje się, że śmiertelność przy tych powikłaniach waha się od 5 do 20%
przypadków.
Leczenie
W zapaleniach zatoki szczękowej pochodzenia bakteryjnego wdraża się terapię mającą na celu
opanowanie infekcji, zmniejszenie obrzęku dotkniętych tkanek oraz udrożnienie ujść, tak, aby
wydzielina ropno-śluzowa mogła wypłynąć z zatoki. Leczenie farmakologiczne wymaga
zastosowania antybiotyków, kropli do nosa oraz niekiedy inhalatorów, Konieczne jest ustalenie i
usunięcie przyczyny zapalenia, jeżeli wykonana została ekstrakcja zęba możliwe jest
umieszczenie kateteru w zębodole i wypłukiwanie ropnej wydzieliny z zatok roztworem soli
fizjologicznej. W niektórych przypadkach stosuje się zabieg chirurgiczny w postaci antrostomii
nosowej, przez co uzyskuje się dostęp do zatok szczękowych objętych zakażeniem i wykonuje
się drenaż.
2 / 8
Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
Ropień mózgu (abscessus cerebrii)
Zmiana ta wymaga leczenia szpitalnego, bezpośrednio wiąże się ona z zagrożeniem życia. Jest
ona efektem rozprzestrzenienia się bakteryjnego zakażenia śródczaszkowego.
Przyczyny
Ropień mózgu pochodzenia odzębowego powstaje na skutek zakażenia bakteryjnego, które
przenikając przez struktury czaszki dostaje się do tkanek mózgu w postaci wysięku, często
towarzyszy temu degeneracja leukocytów. Zakażenie często szerzy się poprzez system
naczyniowy, zwłaszcza żylny doprowadzając do zakrzepów żylnych i poruszania się zatorów
septycznych w obrębie sieci naczyniowej. W miejscu dotkniętym zakażeniem tworzy się obrzęk
mózgu, który stale powiększa się. Rosnący ropień mózgu jest oddzielony od zdrowych tkanek
torebką o charakterze ziarniniakowym, natomiast jego wnętrze wypełnione jest ropą. Wraz ze
wzrostem ropnia rośnie ciśnienie ropy w jego wnętrzu, co może doprowadzić do jego
spontanicznego pęknięcia i dostania się jego zawartości do systemu komór mózgu, co kończy
się przeważnie śmiercią. Obecność ropnia i jego ucisk na pajęczynówkę może także wywołać
zapalenie opon mózgowych.
Objawy
Głównymi objawami towarzyszącemu ropniowi mózgu są bóle głowy, uczucie rozpychania,
nudności, konwulsje, wymioty, problemy z połykaniem, zaburzenia wzroku, w tym także omamy
 ropień znajduje się wówczas w okolicy płata skroniowego, może pojawić się jednostronny
paraliż  wynika to wówczas z obecności ropnia w obrębie kory ruchowej mózgu. Zdarza się, ze
występuje otępienie i zagubienie  zwykle jest to skutek umiejscowienia się zmiany w okolicy
płata czołowego.
Diagnoza
Przy stawianiu diagnozy oprócz wywiadu i badania przedmiotowego wskazane jest wykonanie
tomografii komputerowej, a także zastosowanie scyntygrafii (wykorzystanie izotopów
promieniotwórczych).
Leczenie
Konieczny jest zabieg chirurgiczny w celu umożliwienia odpływu ropy z wnętrza zmiany. Do
drenaży konieczne jest zwykle otwarcie czaszki i wprowadzenie kateteru. PO zmniejszeniu się
ropnia i ciśnienia płynu w nim zawartego konieczne jest wycięcie torebki otaczającej zmianę.
Czasami najpierw wykonuje się kraniotomię, a następnie wycinany jest cały ropień.
Przetoka ustno-zatokowa (fistula oro-antrale)
Przetoka ustno-zatokowa stanowi niefizjologiczne połączenie zatoki szczękowej z jamą ustną.
Obecność przetoki zwiększa ryzyko przenoszenia się zakażeń z jamy ustnej do zatok a stamtąd
do mózgu.
3 / 8
Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
Przyczyny
Jedną z najczęstszych przyczyn zębopochodnych powstania przetoki ustno-zatokowej jest
przepchnięcie części zęba szczęki do zatoki szczękowej w przebiegu ekstrakcji. Innymi
powodami jest perforacja dna zatoki szczękowej zbudowanego z tkanki kostnej przez ropień
okołowierzchołkowy oraz niewłaściwe użycie narzędzi np. w leczeniu endodontycznym.
Objawy
Pacjenci zgłaszają się z wysiękiem z tylnej części nosogardzieli, spływającym do jamy ustnej,
co powoduje odczuwalna zmianę smaku. Może występować jednostronne krwawienie z nosa,
bóle w miejscu powstania przetoki, zmiana głosu. Często pojawia się także wrażliwość w
obrębie szczęki, halitoza (halitosis  przykry zapach z ust), obrzęk policzka i okolicy
podoczodołowej, zapalenie ucha środkowego (otitis media) oraz przekrwienie nosa. W miarę
rozprzestrzeniania się zakażenia pojawia się gorączka, złe samopoczucie, zwiększenie obrzęku
i wysięki ropne.
Diagnoza
Diagnoza w zależności od stadium zapalenia stawiana jest na podstawie wywiadu lekarskiego,
badania fizykalnego oraz diagnostyki rentgenowskiej.
Leczenie
Początkowo dąży się do opanowania zapalenia poprzez terapie antybiotykową. Po
zapobieżeniu rozprzestrzeniania się infekcji w obrębie przetoki wykonuje się zabieg chirurgiczny
mający na celu usuniecie istniejącej przetoki, należy usunąć zakażone tkanki w obrębie zatoki,
a następnie przyszyć pobrany wcześniej od pacjenta wycinek błony śluzowej w miejsce
perforacji. Wycinki takie pobiera się często z błony śluzowej policzka. Po wykonaniu zabiegu
pacjent poddawany jest regularnym kontrolom i przez jakiÅ› czas pozostaje na leczeniu
antybiotykowym.
Zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej (thrombosinusitis
cavernosa )
Zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej należy do najgroz
niejszych dla życia i zdrowia infekcji
zębopochodnych przebiegających we wnętrzu czaszki. Zakażenie to może doprowadzić do
przejściowej lub całkowitej utraty wzroku. Obecność skrzepu w zatoce jamistej utrudnia powrót
odtlenowanej krwi z mózgu do serca, zastój krwi i niemożność jej odpływu wywołuje ucisk na
sąsiadujące z zatoką jamista struktury. Wiele przypadków zakrzepowego zapalenia zatoki
jamistej kończy się śmiercią. Najbardziej narażone są osoby o obniżonej odporności, złej
higienie jamy ustnej oraz chore na cukrzycÄ™.
Przyczyny
Do zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej dochodzi przez zakażenie jej bakteriami
znajdującymi się w zatorze septycznym, który przemieszcza się w obrębie sieci tętnic i żył,
zakrzepowe zapalenie żyły wypustowej (thrombophlebitis venae emissariae) prowadzi
bezpośrednio do tego zjawiska. Inna przyczyną zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej może
4 / 8
Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
być obecność i rozprzestrzenianie się ropni w głębokich przestrzeniach twarzoczaszki, takich
jak dół podskroniowy.
W schorzeniu tym wykrywa się różnorodne rodzaje bakterii, dominuje gronkowiec złocisty
(staphylococcus aureus), natomiast obecne sÄ… drobnoustroje z rodzin Pseudosomonas,
Corynebacterium oraz dwoinka zapalenia płuc, proteus i gronkowiec biały (staphylococcus
albus).
Objawy
U pacjentów notuje się wytrzeszcz oczu lub protruzja gałki ocznej, będące wynikiem obniżenia
odpływu żylnego, chemozę  obrzęk spojówek (chemosis) oraz powieki, powstaje on na skutek
zastoju żylnego. Chorzy mają ograniczoną możliwość poruszania gałkami ocznymi, ze względu
porażenie przez infekcję nerwów czaszkowych okoruchowego (III), bloczkowego (IV) oraz
odwodzącego (VI), które odpowiedzialne są za pracę mięśni prostych i skośnych gałki ocznej,
na wymienione nerwy wywierany jest ucisk poprzez naczynia żylne, w których obecne są
zastoje lub zatory. Przenoszenie się objawów na drugą gałkę oczną wskazuje na dalsze
szerzenie się zakażenia. U wszystkich osób występuje bardzo szybko rosnąca gorączka
połączona z objawami podrażnienia opon mózgowych, takimi jak bóle głowy, sztywnienie w
okolicy karku i innych części szyi, porażenia gałek ocznych i twarzy.
Diagnostyka
W celu zbadania zawartości płynu mózgowo-rdzeniowego wykonywana jest punkcja lędz
wiowa.
Badanie to ujawnia spadek stężenia glukozy, obecność neutrofili oraz znaczny wzrost stężenia
białek.
Leczenie
W terapii stosowane są duże dawki antybiotyków, zwłaszcza chloramfenikolu, który jest
pierwszym lekiem z wyboru. Pacjent poddawany jest często zabiegowi chirurgicznemu. Zaleca
się wykonanie posiewu w celu określenia jaki drobnoustrój jest główna przyczyną zapalenia.
Poznanie mikroorganizmu pozwala na dobranie odpowiedniej terapii antybiotykowej, na która
dany drobnoustrój jest najbardziej wrażliwy. Jednocześnie stosowane są leki
przeciwzakrzepowe, które maja na celu niedopuszczenie do tworzenia się skrzepów oraz
rozprzestrzeniania się zatorów septycznych.
Zapalenie żyły kątowej
Zapalenie to jest spotykane dość rzadko, jest ono zwykle sprzężone z zakrzepowym
zapaleniem zatoki jamistej. Schorzenie to sprzężone jest z infekcjami występującymi w obrębie
zębów przednich szczęki oraz jej przedtrzonowców. Nieleczona bądz
nieopanowana infekcja
grozi wystąpieniem posocznicy, dotyczy to zwłaszcza osób o obniżonej odporności.
Przyczyny
Zakażenia zębopochodne w obrębie przedniej części szczęki mają tendencję do przenoszenia
się bezpośrednio do przestrzeni podoczodołowej. Zapalenie żyły kątowej jest przeważnie
wynikiem powikłań zapaleń zatoki szczękowej. Zator septyczny może wędrować w górę żyły
5 / 8
Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
kątowej, skąd może się on przedostać do zatoki jamistej, na przykład poprzez żyłę oczną dolną,
która przechodzi przez oczodół. Swobodny przepływ krwi w żyłach twarzy spowodowany jest
brakiem zastawek  możliwy jest ruch krwi w obu kierunkach.
Objawy
Występują obrzęki i bolesność dotkniętych miejsc, zwłaszcza w obrębie naczyń krwionośnych.
Osoby chore dotknięte są gorączką i dreszczami, odczuwają one stan ogólnego rozbicia i
zmęczenia.
Leczenie
Stosowana jest terapia antybiotykowa oraz leki przeciwzakrzepowe, które maja zapobiec
przejściu zapalenia w zapalenie zakrzepowe oraz rozprzestrzenianiu się zatoru septycznego z
żyły kątowe poprzez żyłę oczną dolną do zatoki jamistej. Rozpatrywana jest możliwość
tymczasowego podwiązania żyły kątowej w celu ograniczenia rozsiewania się zakażenia.
Ropowica dna jamy ustnej / angina Ludwiga (phlegmonae fundi
oris sive angina Ludovici)
Ropowica dna jamy ustnej jest poważnym, gwałtownie szerzącym się zapaleniem septycznym
tkanki łącznej  cellulitis (nie należy mylić tego z lipodystrofią tkanki łącznej zwaną potocznie
cellulitem), które przebiega obustronnie w naturalnych przestrzeniach twarzoczaszki 
podżuchwowej, podjęzykowej i podbródkowej.
Przyczyny
U podłoża anginy Ludwiga leżą infekcje bakteryjne, które często są zębopochodne, jako, ze
rozprzestrzeniają się po ekstrakcji zębów trzonowych żuchwy, zwłaszcza trzonowców drugich i
trzecich, lub są wynikiem dotknięcia wymienionych zębów przez głęboką próchnicę. Zakażenie
to przenosi się na dno jamy ustnej, skąd rozsiewa się do blisko położonych przestrzeni
anatomicznych.
Do najpopularniejszych szczepów bakterii występujących w ropowicy dna jamy ustnej należą
paciorkowce (streptococci), obecne są także paciorkowce hemolityczne, drobnoustroje z
rodzaju Bacteroides, Klebsiella oraz pałeczki wrzecionowate, pojawiają się także bakterie
Escherichia coli.
Objawy
Przy występowaniu anginy Ludwiga występują charakterystyczne objawy; występuje silne
stwardnienie zajętych tkanek, tak, że nie uginają się one pod uciskiem, tkanki mogą być objęte
zgorzelą, po nacięciu można zauważyć zmiany martwicze, obszar zajęty zakażeniem jest
wyraz
nie oddzielony od tkanek niedotkniętych zapaleniem. Przestrzenie podżuchwowa,
podjęzykowa i podbródkowa są zwykle objęte obustronną infekcją  jeżeli jest inaczej, to
zapalenie takie nie jest określane jako klasyczna angina Ludwiga. Pacjent dotknięty tą chorobą
ma prawie zawsze otwarte usta, jego język przesunięty jest do góry i w tył, przez co przylega on
do sklepienia jamy ustnej oraz do tylnej ściany gardła. W opisanej sytuacji pojawiają się
trudności w oddychaniu, język często sztywnieje utrudniając jeszcze bardziej oddychanie.
6 / 8
Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
Miejsca opuchnięte są obolałe, bardzo twarde, czasem rozproszone. Dno jamy ustnej jest
opuchnięte, rumieniowate, mowa chorych jest zniekształcona zarówno za względu na sztywny
język jak i ogólny stan organizmu. Jeżeli choroba postępuje dalej zajęte nią zostaje gardło i
głośnia  występuje silny obrzęk w ich obrębie, przenosi się on dalej na szyję. U pacjentów
zawsze występuje gorączka, często także dreszcze, jak i nadmierne wydzielanie śliny, nie są
oni zdolni do przełykania ze względu na obecność opuchlizny. Chorzy nie są zdolni do jedzenia,
dlatego wskazane jest podanie kroplówki, jeżeli stan chorobowy trwa od dłuższego czasu.
Oprócz zaburzeń oddechowych występują bóle szyi i jej zaczerwienienie, osoby dotknięte
anginą Ludwiga odczuwają zmęczenie, jest im słabo, czują się ogólnie rozbite, mogą
występować bóle uszu, ból języka występuje przy próbie poruszania nim. Pacjenci często są
mocno odwodnieni, jeżeli obrzęk objął okolice skrzydłową wówczas występują trudności z
otwarciem ust.
W badaniach laboratoryjnych stwierdza się umiarkowaną leukocytozę. Wykrywane mogą być
także pałeczki wrzecionowate i bakteryjne formy spiralne, różne rodzaje gronkowców,
maczugowce błonicy, oraz inne drobnoustroje.
Komplikacje
Angina Ludwiga może wywołać powikłania, zwłaszcza, gdy jest nieleczona, lub leczenie zostało
podjęte dosyć póz
no. Do komplikacji tych należy między innymi zahamowanie oddychania
poprzez obrzęki gardła i tylnej części języka, które powstały w wyniku szerzenia się zapalenia
poprzez powięzie mięśni i wywołują ucisk krtani. Chory w takim stanie ma częste napady
duszności, śmierć następuje poprzez uduszenie.
Inne powikłania obejmują nadżerkę tętnicy szyjnej, co może wystąpić w przypadku zajęcia
przez zakażenie bocznej przestrzeni gardła; nadżerka taka może prowadzić do zakrzepowego
zapalenia zatoki jamistej oraz wystąpienia zapalenia opon mózgowych, jako jego następstwa.
Inne, rzadziej spotykane komplikacje to powiększenie śródpiersia i przestrzeni
gardłowo-szczękowej, zapalenie szpiku oraz obkurczenie dróg oddechowych.
Leczenie
Leczenie odbywa się kilkutorowo; chorym podaje się antybiotyki z grupy penicylin w dużych
dawkach, często stosowana jest mieszanka gentamycyny i kloksacyliny, ponieważ
udowodniono jej skuteczność w zwalczaniu bakterii beztlenowych. Konieczne jest zachowanie
drożności dróg oddechowych, co osiąga się przez wykonanie tracheostomii; jeżeli pacjent
został przyjęty w póz
nym stadium choroby nastręcza to pewnych trudności. Nie zaleca się
wykonywania intubacji na ślepo, do intubacji powinno się użyć laryngoskopu światłowodowego,
wprowadzonego ostatnio przy terapii ropowicy dna jamy ustnej. W bardzo póz
nych stadiach
anginy Ludwiga można wykonać krykotyrotomię, o ile sytuacja tego wymaga. W celu zniesienia
ciśnienia w objętych ropowica tkankach stosuje się chirurgiczne nacięcie w osi poziomej, w
połowie długości pomiędzy brodą a kością gnykową  jest to tradycyjna metoda drenażu
obrzęku w terapii anginy Ludwiga. Dozwolone jest wykonanie tego zabiegu po podaniu
znieczulenia miejscowego. Ponadto zalecane jest podjęcie terapii wspierającej w postaci
nawadniania i żywienia dojelitowego, zalecana jest dieta bogata w białka, witaminy oraz
składniki mineralne. Nie wolno dopuścić do pogłębiania się odwodnienia osoby chorej.
Bibliografia:
7 / 8
Zapalenia zębopochodne i ich leczenie
Wpisany przez Monika Dynerowicz
środa, 08 września 2010 11:30
1. Dentistry and Oral Diseases For Medical Students, Tatjana Dostálová, Michaela
Seydlová
2. Ear, Nose, and Throat Diseases: With Head and Neck Surgery, Walter Becker,Hans
Behrbohm,Oliver Kaschke,Tadeus Nawka,Andrew Swift
3. Head and neck surgery?otolaryngology, Byron J. Bailey,Jonas T. Johnson,Shawn D.
Newlands
4. Infectious Disease in the Aging: A Clinical Handbook, Thomas T. Yoshikawa, Dean C.
Norman
5. Ingle's endodontics 6, John Ide Ingle, Leif K. Bakland, J. Craig Baumgartner
6. Kopfschmerzen, Hans-Christoph Diener
7. Magnetic resonance tomography, angiography, and spectroscopy in acute odontogenic
inflammatory diseases, Akhmerov RR, Baikeev RF, Ksembaev SS
8. Microbiology of Odontogenic Bacteremia: beyond Endocarditis, N. B. Parahitiyawa, L. J.
Jin, W. K. Leung,W. C. Yam, L. P. Samaranayake, Clin Microbiol Rev. 2009 January; 22(1):
46 64, doi: 10.1128/CMR.00028-08.
9. Oral & Maxillofacial Surgery, Sumit Sanghai, Parama Chatterjee
10. Oral and maxillofacial infections, Richard G. Topazian, Morton H. Goldberg, James R.
Hupp
11. Oral and Maxillofacial Surgery: Surgical pathology, Raymond J. Fonseca
12. Oral pathology, Peter A. Reichart, Hans Peter Philipsen
13. Oral surgery, Fragiskos D. Fragiskos
14. Pädiatrie mit Studentconsult-zugang, Ertan Mayatepek
15. Patterson's Allergic Diseases, Leslie C Grammer, Paul A. Greenberger
16. Peterson's principles of oral and maxillofacial surgery, Michael Miloro,G. E. Ghali,Peter
Larsen,Peter Waite
17. Praxis der Zahnheilkunde. Zahnärztliche Chirurgie, pod redakcjÄ… Hansa-Henninga
Horcha
18. Surgical Anatomy for Students, Arthur Marmaduke Sheild
19. Shafer'S Textbook Of Oral Pathology, R. Rajendran, B. Sivapathasundharam
20. Text Book Of Oral & Maxillofacial Surgery, S. M. Balaji
21. Textbook Of Oral And Maxillofacial Surgery, Neelima Anil Malik
22. Textbook of Oral Pathology, Anil Ghom, Shubhangi Mhaske
23. Textbook of pediatric infectious diseases, Ralph D. Feigin
24. Zahn-Mund-Kiefer-Heilkunde: Lehrbuch zur Aus- und Weiterbildung, Allgemeine
Chirurgie, Norbert Schwenzer,Thomas Becker
25. Zahnärztliche Chirurgie, H.-H. Horch i współpracownicy
26. Zahnheilkunde für behinderte Patienten: Klinik der Zahn-, Mund- und
Kiefererkrankungen bei behinderten Patienten, Peter Cichon, Wolf Dieter Grimm i
współpracownicy
8 / 8