Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz
Ośrodek Terapii Dzieci i Młodzieży z Rodzin Alkoholowych w Gdańsku
Rozmowa z rodzicami dziecka krzywdzonego
W artykule przedstawione zostały etapy rozmowy interwencyjnej z rodzicem dziecka krzyw-
dzonego. Autorki zwracają również uwagę na szereg czynników utrudniających podejmowanie
skutecznych działań w sytuacji przemocy domowej.
Wstęp
rzywdzenie dziecka w rodzinie na- ckiem krzywdzonym przywołuje nasze
leży do najbardziej poruszających własne wspomnienia z dzieciństwa i zwią-
i angażujących emocjonalnie prob- zane z nimi trudne emocje. Jednak niewiele
lemów, z jakimi w swojej praktyce zawo- uwagi poświęca się sposobom radzenia so-
dowej stykają się specjaliści pomagający bie z tymi emocjami. Tymczasem mają one
dzieciom. Dom rodzinny, który powinien ogromny wpływ na efektywność pomocy
być bezpiecznym miejscem, gdzie dziecko świadczonej przez nas dzieciom krzywdzo-
doświadcza opieki i miłości, w sytuacji nym i ich rodzinom.
przemocy domowej staje siÄ™ z
ródłem poni- Dlatego, zanim przystąpimy do omówie-
żenia, cierpienia i lęku. Naturalną reakcją nia kolejnych etapów rozmowy interwen-
w konfrontacji z takÄ… sytuacjÄ… jest oburzenie cyjnej z rodzicem dziecka krzywdzonego,
i gniew. chciałybyśmy zwrócić uwagę na niektóre
Zadanie sporządzenia pogłębionej diag- czynniki i mechanizmy utrudniające po-
nozy sytuacji rodzinnej, a w skrajnych dejmowanie skutecznych działań w sytu-
przypadkach uczestniczenie w procesie, acji przemocy domowej. Świadomość tych
którego efektem jest zabranie dziecka z domu trudności podnosi skuteczność i profesjo-
lub wkroczenie na drogę postępowania nalizm naszej pracy, pomaga w nawiązy-
karnego, wywołują niepokój i wewnętrzne waniu kontaktu i przeprowadzaniu roz-
konflikty. Bywa i tak, że kontakt z dzie- mów z rodzicami.
Czynniki utrudniajÄ…ce skutecznÄ… pomoc
dziecku krzywdzonemu
Mechanizm nadidentyfikacji
Stres związany z pracą z rodzinami, nieświadomie uruchamiamy mechanizm
w których dzieci są krzywdzone, oraz na- nadidentyfikacji. Oznacza to, że projektuje-
sza trudność w konfrontowaniu się z włas- my na nich nasze realne lub przypisywane
nymi negatywnymi uczuciami do rodziców sobie cechy i przeżywane przez nas uczu-
i cierpieniem dziecka sprawiają, że czasami cia wobec dziecka, a nie próbujemy wczuć
1
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
się w ich sytuację po to, aby móc ich zaak- wyższać rzeczywiste zasoby rodziny oraz
ceptować. Możemy też postrzegać dzieci nie odpowiadać na najpilniejsze potrze-
jako lepiej funkcjonujące i silniejsze niż są by dziecka. Przykładem jest sytuacja,
w rzeczywistości oraz interpretować ich w której odwlekamy decyzję o umieszcze-
zachowania w sposób, który nas uspokaja. niu dziecka w placówce opiekuńczej, po-
W efekcie możemy tworzyć zniekształcony nieważ postrzegamy rodzica jako mniej
obraz rodziców i dzieci. krzywdzącego niż jest on nim w rzeczy-
Określając na tej podstawie cele do wistości, a sytuację dziecka  jako mniej
zrealizowania, mogÄ… one znacznie prze- dramatycznÄ….
Mechanizm ,,przemieszczania problemu
PrzeszkodÄ… w trafnej ocenie sytuacji psychoruchowego), zaburzeniach nerwico-
rodziny może się stać także mechanizm wych (lęki, moczenie nocne), zaburzeniach
,,przemieszczania problemu . Polega on na zachowania. Jeśli nakierujemy swoją uwagę
skupianiu się przez specjalistów na jednym na te problemy, nie wiążąc ich z sytuacją
z wielu problemów dziecka, np. na defi- krzywdzenia dziecka w rodzinie, pomoc
cytach rozwojowych (opóz
nienie rozwoju udzielona dziecku będzie niewystarczająca.
Strategie przetrwania dzieci krzywdzonych
Nasze mechanizmy ochrony są wzmac- ców , starają się sprostać ich oczekiwaniom.
niane dodatkowo przez strategie przetrwa- One bardziej dbajÄ… o dobre samopoczucie
nia dzieci krzywdzonych. Często biorą one dorosłych niż swoje, dlatego też wyczuwają
na siebie część odpowiedzialności za doro- często, że gdyby powiedziały całą prawdę
słych i są wobec nich niezwykle lojalne. Prze- o swojej sytuacji, mogłyby narazić specjali-
jawia się to w taki sposób, że dzieci tolerują stów na przeżywanie negatywnych emocji.
frustrację, przezwyciężają lęk, ,,kryją rodzi- W rezultacie nic nie mówią, żeby ich chronić.
Uczucia wobec rodziców dziecka krzywdzonego
Spotkanie i rozmowa z rodzicem sto- z tymi uczuciami i dokładanie starań, aby nie
sującym przemoc wobec dziecka lub wpływały one na podejmowane działania.
z rodzicem, który niewystarczająco je chro- Dlatego osoby profesjonalnie zajmujące
ni, jest jedną z najtrudniejszych sytuacji, się pomaganiem powinny korzystać z sy-
z jakimi spotykają się specjaliści. Wzbudza stematycznych superwizji. Ułatwiają one
to w nich silnÄ… frustracjÄ™, uczucie gniewu, oddzielanie tego, co jest wynikiem trudno-
a nawet wrogości. Rodzą się pytania: Jak ści specjalisty od trudności pacjentów. Może
matka mogła do tego dopuścić? Dlaczego się zdarzyć, że osoba pomagająca sama do-
się na to godziła? Dlaczego nie zrobiła nic, świadczała przemocy w dzieciństwie. Wów-
aby chronić dziecko? Pojawiają się komen- czas kontakt z rodzicem, o którym wiadomo,
tarze: Taka osoba jest niegodna tego, by być że krzywdzi własne dziecko, może wywołać
rodzicem. w niej negatywne uczucia i utrudniać prze-
Uczucia sÄ… wpisane w ludzkÄ… naturÄ™. prowadzenie rozmowy. W takiej sytuacji
Rozpoznawanie i akceptowanie uczuć, jakie istnieje ryzyko, że osoba ta zamiast poma-
wywołują w nas rodzice dziecka krzyw- gać, będzie koncentrować się na własnych
dzonego, jest oznaką profesjonalizmu. przeżyciach i oceniać sytuację dziecka przez
O tym świadczy umiejętność radzenia sobie pryzmat osobistych doświadczeń.
2
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
Własne przekonania a społeczne stereotypy
Na zachowanie osób pomagających ra, Wysokie statystyki dotyczące przemocy
w sytuacjach przemocy domowej mają w rodzinie to wymysł feministek. Świado-
wpływ ich przekonania oraz stereotypy mość własnych przekonań i ich z
ródeł,
czy mity dotyczÄ…ce przemocy w rodzinie. np. znanych z autopsji metod wychowaw-
Jeden z takich mitów głosi: Bicie dziecka czych, tradycji rodzinnych i kulturowych,
jest oznaką miłości rodzicielskiej, ponieważ pomaga w weryfikowaniu naszych ocen
uczy je dyscypliny i kształtuje jego charakter. i umożliwia kontrolowanie ich wpływu na
Albo inne przykłady: Bita kobieta może bez zachowanie wobec ofiar i sprawców prze-
problemu odejść od maltretującego ją partne- mocy.
Podejmowanie działań tylko z jednej perspektywy
Przeszkodą w efektywnym pomaganiu Należy pamiętać, co jest priorytetem na
dzieciom, które doświadczają przemocy, danym etapie pomagania. Nie można kie-
jest pomijanie kontekstu rodzinnego oraz rować dziecka na terapię (rozumianą jako
podejmowanie jednostronnych działań. leczenie skutków urazów psychicznych
Sama pomoc psychologiczna, choćby naj- spowodowanych przemocą), kiedy jego
lepsza, nie wystarcza, aby zatrzymać prze- zdrowiu, a może nawet życiu zagraża nie-
moc i zapewnić dziecku bezpieczeństwo. bezpieczeństwo. Oczywiście dziecko będą-
Jeżeli natomiast będziemy podejmować ce w takiej sytuacji potrzebuje emocjonal-
tylko działania prawne, a nie zapewnimy nego wsparcia, ale najpilniejszą potrzebą
dziecku i jego rodzinie wsparcia psycholo- jest powstrzymanie przemocy, nawet jeśli
gicznego, to udział w procedurach praw- wiązałoby się to z koniecznością zabrania
nych może się okazać ponad ich siły. dziecka z domu rodzinnego.
Brak współpracy w środowisku lokalnym
Czasami czujemy się osamotnieni w dzia- sze jest tworzenie zespołów interdyscypli-
łaniu, borykamy się z brakiem współpracy narnych, których celem jest opracowanie
służb społecznych i innych instytucji w śro- spójnego, uwzględniającego różne aspekty
dowisku lokalnym. Należy podkreślić, że sytuacji programu pomocy konkretnemu
nawet najlepszy specjalista sam nie poradzi dziecku i jego rodzinie.
sobie ze zjawiskiem przemocy. Działanie Taki sposób działania sprawi również, że
w pojedynkę czy jednorazowo podjęta in- żadna z instytucji nie będzie przyjmować
terwencja są mało skuteczne. Skuteczniej- na siebie nadmiernej odpowiedzialności.
Etapy rozmowy z rodzicem
Jak rozmawiać z rodzicem, gdy podejrzewamy,
że dziecko jest krzywdzone w rodzinie? (,,rozmowa diagnostyczna )
NawiÄ…zanie kontaktu z rodzicem
Należy zadbać o to, aby rozmowa z ro- dzą inne osoby, gdzie nie dzwoni telefon
dzicem odbyła się w spokojnym miejscu i można zamknąć drzwi. Dla dobra dziecka
 w pomieszczeniu, do którego nie wcho- starajmy się pozyskać rodzica do współ-
2 3
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
pracy. Należy go więc traktować z szacun- i przejrzystość języka, stosować zasadę
kiem. Równocześnie bądz
my zdecydowani  minimum słów  maksimum treści .
i konsekwentni. Podczas rozmowy unikaj- Rodzic, któremu zaproponowano rozmowę
my pretensji i oskarżania rodzica. Bądz
my na temat problemów dziecka, często nastawia
uważni na pozawerbalne przejawy uczuć się obronnie. Wynika to z lęku przed negatyw-
rodzica  wstyd, niepokój, złość. ną oceną jego osoby i postępowania, a także
W miarę możliwości należy reagować na samego dziecka. Nawiązanie kontaktu z ro-
te uczucia, pomagając rozmówcy, by sobie dzicem może ułatwić powiedzenie mu czegoś
z nimi poradził. Nie należy ponaglać ro- pozytywnego o dziecku  jego osiągnięciach,
dzica, przerywać mu, okazywać zniecierp- kontaktach z rówieśnikami lub o nim samym
liwienia i irytacji. Trzeba dbać o prostotę  o jego staraniach na rzecz dziecka.
Przedstawienie problemu
Pierwszym celem rozmowy jest ustale-  Widzę, że Kuba przychodzi do szkoły roz-
nie z rodzicem, że dziecko ma problemy drażniony. Gdy inne dziecko do niego podejdzie,
i określenie ich natury. Dopóki się tego nie bije je pięściami.
ustali, trudno szukać przyczyn problemów Rodzic może prezentować odmienny od
i zastanawiać się nad tym, jak można dzie- naszego punkt widzenia na temat zacho-
cku pomóc. wań dziecka. W jego opinii problemy, któ-
Na początku warto przedstawić swoje re dostrzega pedagog (nauczyciel, lekarz),
intencje: Martwię się o Kubę, ponieważ widzę, wcale nimi nie są: To chyba normalne, że chło-
że dzieje się z nim coś niepokojącego i odwo- pak bije się z kolegami. Jedynka z klasówki jest
łać się do wspólnego celu, jakim jest dobro chyba powodem do płaczu. Rodzic może też
dziecka. Należy unikać oceniających opinii upatrywać przyczyn problemów w samym
typu: Kuba jest agresywny, a także obwi- dziecku  On zawsze był leniwy. W domu
niania rodzica. Nie należy również mówić też jest nadpobudliwy i niegrzeczny  lub nie
wprost, że z dzieckiem są problemy. Tego chcieć przyjąć do wiadomości informacji
rodzaju komunikaty sprawiają, że rodzic o niepokojących zachowaniach dziecka,
czuje się zaatakowany, nasilają się jego ten- a nawet kwestionować fakty  Kuba nigdy
dencje obronne, co prowadzi do zaprzecza- siÄ™ tak nie zachowuje.
nia. Bywa i tak, że rodzicowi trudno uwie-
Ponadto opiekun utwierdza się w prze- rzyć w opisywane problemy dziecka, gdyż
konaniu, że winę ponosi dziecko, co może w domu one nie występują. Zdarza się, że
skłonić go do stosowania kar wobec dzie- dziecko, bojąc się agresywnego rodzica,
cka. Najlepiej opisać niepokojące zachowa- w domu jest ciche i zahamowane. Nato-
nia dziecka, przedstawiając je jako sygna- miast w szkole odreagowuje napięcie, np.
ły tego, że dziecko jest w trudnej sytuacji bijąc kolegów, chodząc po klasie w trakcie
i z czymś sobie nie radzi. lekcji. W takiej sytuacji warto powiedzieć:
Warto też dokładnie podać, co dziecko Wierzę pani, że Kuba w domu jest spokojny.
robi w określonych sytuacjach np.: Spróbujmy więc zastanowić się, dlaczego ina-
 Kiedy Kuba otrzymał ocenę niedostateczną czej zachowuje się w domu, a inaczej w szko-
ze sprawdzianu, zaczął płakać i trząść się. Wi- le. Jeżeli rodzic stwierdzi, że radzi sobie
działam, że czegoś bardzo się boi. z dzieckiem, można zapytać, jak udaje mu
 Kiedy nauczyciel wychowania fizyczne- się to osiągnąć. Jeśli opiekun wszystkiemu
go podszedł do Kuby, aby pomóc mu wykonać zaprzecza, możemy powtórzyć: Ja jednak
ćwiczenie, Kuba skulił się i zasłonił rękami. martwię się, ponieważ widzę, że z Kubą dzieje
Wyglądało to tak, jakby się bał, że zostanie się coś niepokojącego. Moim zdaniem dziecko
uderzony. potrzebuje pomocy.
4
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
Można również odwołać się do wiedzy nie jest naturalna reakcja dziecka w jego wieku lub
na temat rozwoju dzieci: W zachowaniu Kuby pokazać szkody, jakie ponosi dziecko: Kuba ma
widać dużo napięcia i niepokoju. Wycofuje się duże możliwości, a jednak trudno mu się uczyć. Wi-
z kontaktu z rówieśnikami, nie bawi się z nimi. To dać, że jakieś zmartwienia pochłaniają jego energię.
Ustalenie przyczyn problemów dziecka
Określenie problemów dziecka jest  wstydu, lęku, poczucia winy. Warto więc
punktem wyjścia do wspólnego z rodzicem być uważnym na różne sygnały pozawer-
poszukiwania ich przyczyn. Nie należy balne (ton głosu, mimikę) wysyłane przez
od razu przedstawiać naszych hipotez od- osobę, z którą rozmawiamy, by właściwie
noszących się do tych przyczyn. Pediatra zareagować na to, co może ona przeżywać.
może powiedzieć matce: Nie znalazłam żad- W takiej sytuacji ważne jest okazywanie
nej choroby, która byłaby przyczyną moczenia zrozumienia: Pewnie jest to dla pani bardzo
nocnego u Małgosi. U dzieci taka reakcja jest trudna sytuacja, kiedy mąż krzyczy i bije syna.
często wynikiem przeżywania jakichś sytuacji Zastanawia się pani, jak ochronić dziecko?
stresowych. Jak pani myśli, co może być z
ródłem Ważne też, żeby dać nadzieję: Takie proble-
stresu Małgosi? Nauczyciel natomiast może my można rozwiązać. Jest to dobry moment
zapytać rodzica: Jak pani/pan tłumaczy sobie do zaproponowania pomocy rodzicowi
trudności Kuby?; Zastanawiam się, skąd biorą i dziecku.
się trudności Kuby. Co pani/pan myśli na ten Jeśli podejrzewamy, że rodzic stosuje
temat? przemoc wobec dziecka, pytanie go o kon-
Tak sformułowane pytanie umożliwi kretne zachowania, np. Czy bije pani/pan
poznanie opinii rodzica, pokaże mu, że dziecko?, może być ryzykowne. Wzbudzi
liczymy się z jego zdaniem i oczekujemy to jego nieufność, wywoła reakcję zaprze-
od niego zaangażowania w rozwiązywa- czania, a także przeświadczenie, że dziecko
nie problemów dziecka. Jest to szczególnie coś powiedziało. Lepiej jest zadać pytanie
istotne w przypadku rodziców, którzy mają otwarte: Co pani/pan robi, kiedy syn wraca do
tendencję do przerzucania odpowiedzial- domu z kolejną jedynką? Rodzic, który uważa
ności za problemy swojej rodziny i własne lanie za właściwą metodę wychowawczą,
na innych ludzi i instytucje. w takiej sytuacji sam może ujawnić, że bije
Dociekając przyczyn trudności dziecka, dziecko.
warto zapytać o: Jeżeli rodzic zdobędzie się na ujawnienie
 sytuacjÄ™ rodzinnÄ…, prawdy o swoim zachowaniu albo o uczu-
 relację dziecka z drugim rodzicem i ro- ciu gniewu, czy nawet niechęci do dziecka,
dzeństwem, należy to docenić, a nie reagować natych-
 sposoby rozwiązywania ewentualnych miastową krytyką. Pamiętajmy  unikanie
konfliktów w rodzinie, oskarżeń, pouczeń i udzielanych naprędce
 reakcje rodziców na problemy dziecka rad, ułatwia porozumienie z drugą osobą.
i sposoby radzenia sobie z nimi. Rozmowa, podczas której dajemy rodzi-
Jeżeli rodzic ujawni problemy rodziny  cowi wyraz
nie do zrozumienia, że dostrze-
warto powiązać je z niepokojącymi zacho- gamy problemy dziecka, ale równocześnie
waniami dziecka: Powiedziała pani, że mąż nie sugerujemy ich z
ródeł, stwarza szansę,
krzyczy na Kubę i potrafi go uderzyć, kiedy syn iż rodzic skonfrontuje się z faktem trud-
przychodzi do domu z oceną niedostateczną. To nej sytuacji swojego dziecka. Nawet, jeżeli
tłumaczy jego napięcie i zdenerwowanie w szko- nie jest gotowy do ujawnienia problemu
le. Nauka kojarzy mu się z zagrożeniem. krzywdzenia, być może sam spróbuje zmie-
Ujawnienie problemów rodziny często nić swoje zachowanie, np. stanie w obronie
wiąże się z przeżywaniem silnych emocji dziecka.
4 5
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
Zaoferowanie pomocy dla dziecka i rodzica
Jeżeli podczas rozmowy z rodzicem fakt z
ródło problemów stanowi samo dziecko.
krzywdzenia dziecka nie zostanie ujawnio- Jednak, kiedy jego stan jest bardzo niepo-
ny, warto porozmawiać z nim o potrzebach kojący, takie działanie może być konieczne.
dziecka i możliwych formach pomocy. Trzeba wówczas uświadomić rodzicowi,
Trzeba pokazać, że dziecko jest zagrożone że wsparcia i pomocy potrzebuje zarówno
i samo sobie nie poradzi; potrzebuje też on, jak i dziecko. Oferta pomocy musi być
zrozumienia i cierpliwości ze strony doro- konkretna, dlatego najlepiej wręczyć ulotkę
słych: Kuba żyje w dużym napięciu. To spra- określonej poradni lub ośrodka terapeu-
wia, że ma problemy z nauką i zachowaniem. tycznego.
Sam sobie nie poradzi. Potrzebuje pomocy. Należy także umówić się z rodzicem na
Należy ustalić, co rodzic zrobi ze swej następne spotkanie w celu sprawdzenia,
strony, aby pomóc dziecku, a także, co my jakie kroki podjął na rzecz dziecka. Jeżeli
możemy dla niego zrobić. W niektórych rodzic unika kontaktu, a niepokojące nas
przypadkach trzeba rozważyć pomoc spe- sygnały w zachowaniu dziecka nadal się
cjalisty. Pamiętajmy jednak, że kierowanie pojawiają, trzeba w zespole współpracow-
na diagnozę i terapię wyłącznie dziecka ników rozważyć dalsze działania interwen-
wiąże się z pewnym ryzykiem. Dla obu cyjne. O decyzjach zespołu warto poinfor-
stron może to być potwierdzeniem, że mować rodziców dziecka.
Jak rozmawiać z rodzicem, o którym wiemy, że krzywdzi dziecko
( rozmowa interwencyjna )
Rozmowa z rodzicem dziecka krzywdzonego  o czym warto pamiętać
W sytuacji, kiedy ustaliliśmy fakty wska- liwe będzie przeprowadzenie rozmowy
zujÄ…ce na krzywdzenie dziecka w rodzinie, interwencyjnej. Celem takiej rozmowy jest
konieczne jest porozmawianie na ten temat nawiązanie współpracy z rodzicem. Trud-
z jego rodzicami. Jeśli jednak z uzyskanych no zaś mówić o współpracy w przypadku,
przez nas informacji wynika, że przemoc gdy osoba, która ją proponuje, ukrywa fakt
osiąga rozmiary zagrażające życiu i zdro- zgłoszenia przestępstwa. Zatem w sytua-
wiu dziecka, trzeba od razu zawiadomić cji, kiedy decydujemy się zawiadomić po-
policję lub prokuraturę. Szukanie w takiej licję lub prokuraturę, możemy próbować
sytuacji kontaktu z rodzicem może spo- nawiązać kontakt z rodzicem, który nie
wodować opóz
nienie działań interwen- krzywdzi dziecka w sposób aktywny, lecz
cyjnych, służących zatrzymaniu przemocy nie potrafi go ochronić przed przemocą.
i w konsekwencji narazić dziecko na utratę Celem rozmowy będzie zachęcenie rodzica
życia lub zdrowia. Nie oznacza to, że nie do współpracy oraz do skorzystania z po-
można jednocześnie próbować jak najszyb- mocy psychologicznej.
ciej skontaktować się z rodzicem dziecka. Rozmowę interwencyjną można prze-
Warto jednak przy tym pamiętać, że jeśli prowadzić z rodzicem  sprawcą przemocy
powiadamiamy organy ścigania, to rozmo- wobec dziecka oraz z rodzicem niechro-
wa z rodzicem sprawcÄ… przemocy nie jest niÄ…cym dziecka. PierwszÄ… rozmowÄ™ nale-
wskazana. Jeśli bowiem poinformujemy ży przeprowadzić z każdym z rodziców
go o złożonym przez nas zawiadomieniu oddzielnie. Często zdarza się bowiem, że
o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, rodzic, który nie potrafi chronić dziecka,
to może on zmusić dziecko i innych człon- również doświadcza przemocy ze stro-
ków rodziny do milczenia. Jeśli zaś nie ny współmałżonka i może się bać szcze-
poinformujemy o tym rodzica, to niemoż- rze rozmawiać w jego obecności. Ukrywa
6
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
wówczas fakt krzywdzenia dziecka lub nie o przemocy, ale spróbujmy zrozumieć
zdaje sobie z niego sprawy i w konsekwen- uczucia tych ludzi. Nierzadko bywa tak,
cji nie podejmuje odpowiednich kroków że matka krzywdzonego dziecka sama
w celu powstrzymania przemocy. Inter- również doświadcza przemocy. Pytanie:
wencja wobec takiego opiekuna polega na Dlaczego pani do tej pory nic nie zrobiła?
uzmysłowieniu mu, że dziecku dzieje się brzmi bardzo oskarżycielsko i może spra-
krzywda i że ma on obowiązek je chronić. wić, że taka kobieta wycofa się z kontaktu.
Niezwykle ważna jest świadomość, że W rzeczywistości, osoby doświadczające
jeśli ujawnimy rodzicowi to, co powiedzia- przemocy, używając różnych dostępnych
ło nam dziecko, możemy je narazić na nie- środków, próbują wpływać na zachowania
bezpieczeństwo. Rodzic, który jest spraw- sprawców. Nawet jeśli starania te nie spo-
cą przemocy, może po powrocie do domu wodowały zatrzymania przemocy, to jed-
w sposób dotkliwy ukarać dziecko. Rodzic nak pozwoliły przetrwać jemu i dzieciom.
zaś, który nie krzywdził dziecka aktywnie, Na ,,bierność rodzica w obliczu prze-
może je ukarać za ,,zdradzenie rodzinnej ta- mocy wobec dziecka może również mieć
jemnicy , kierując się wstydem lub lękiem wpływ zastraszenie przez sprawcę, wstyd
przed rodzicem sprawcą przemocy. Co i poczucie winy, zależność ekonomiczna,
wobec tego należy zrobić w takiej sytuacji? izolacja społeczna, brak wiary w możli-
Nie mamy gotowej i jednoznacznej od- wość uzyskania pomocy. W rozmowie
powiedzi na to pytanie. Kiedy informacje z rodzicem, który doświadcza przemocy,
o przemocy pochodzą od dziecka, na pew- powstrzymajmy się również od oburzenia
no warto, zanim poprosimy rodziców na na sprawcę. Pamiętajmy, że członków ro-
rozmowę, spróbować ustalić z innych z
ró- dziny często łączą silne więzy emocjonalne.
deł fakty dotyczące krzywdzenia. Można Czasami trudno je zrozumieć (np. kiedy
w tym celu porozmawiać z pracownikiem żona wraca do bijącego ją męża), ale świa-
socjalnym, pedagogiem szkolnym, pie- domość tych skomplikowanych powiązań
lęgniarką środowiskową. Jeśli nie uda się może być pomocna przy pomaganiu ro-
znalez
ć osoby, która zna fakty wskazujące dzinie. Okazywanie złości i krytykowanie
na stosowanie przemocy, należy raczej po- sprawcy może spowodować, że ofiara za-
informować rodzica o zauważonych przez cznie go bronić i atakować osobę poma-
nas problemach dziecka i zapytać, jaka jego gającą. Potrzebny jest jednak jasny komu-
zdaniem jest ich przyczyna. nikat, że nie tolerujemy jego zachowania
Jeżeli rodzic nie będzie gotowy do ujaw- i że nikt nie ma prawa krzywdzić drugiego
nienia informacji o krzywdzeniu, warto człowieka.
wówczas ujawnić fakty pochodzące z re- Próba zrozumienia rodzica, który jest
lacji dziecka. W przypadku, gdy rodzic sprawcÄ… przemocy wobec dziecka, jest
zareaguje na to agresywnie, dobrze jest o wiele trudniejsza. Można spróbować sku-
poinformować go o tym, że krzywdzenie pić się na tym, jak czuje się taka osoba, gdy
dzieci jest zabronione prawem i jakie może zda sobie sprawę z konsekwencji swoich
w związku z tym ponieść konsekwencje. czynów. W rozumieniu sytuacji sprawców
Dobry specjalista zajmujący się poma- przemocy może również pomóc świado-
ganiem powinien mieć także umiejętności mość tego, że większość z nich sama jej do-
interpersonalne, jak: empatia i otwartość. świadczyła w dzieciństwie.
Okazanie empatii rodzicowi, który skrzyw- Ten sposób myślenia o sprawcy przemo-
dził swoje dziecko lub niewystarczająco je cy nie oznacza akceptacji jego zachowań.
chronił  to trudne zadanie. Jednak empa- Nie chodzi o to, aby koncentrować się na
tia nie oznacza osłaniania czy akceptowa- szukaniu przyczyn stosowania przemocy
nia zachowań rodziców. Mówmy otwarcie przez sprawców i usprawiedliwianiu ich.
6 7
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
U podstaw każdego aktu przemocy leży in- z popełnianiem czynów moralnie nagannych.
dywidualna decyzja człowieka, który może Taki rodzic, tłumacząc swoje zachowanie,
zachować się agresywnie lub nie. Dlatego, może odwoływać się do wyższych racji i
jeśli dopuści się przemocy, powinien po- twierdzić, że miał dobre intencje (Nie chciałem
nieść konsekwencje. go skrzywdzić, tylko dobrze wychować).
Należy zdawać sobie sprawę, że kie- Osoby interweniujące czasem słyszą, że
dy rozmawiamy z rodzicem na temat bicie dziecka nie jest czymÅ› nagannym, po-
krzywdzenia dziecka, powstaje konflikt nieważ & wszyscy tak robią, albo że krzyw-
interesów. Rodzic emocjonalnie związany dzenie, które stanowi temat rozmowy, to
z dzieckiem czuje się odpowiedzialny za to, był przypadkowy i niezamierzony wypa-
co przydarzyło lub przydarza się dziecku dek. Pamiętajmy, że sprawca przemocy
 dlatego nastawia się obronnie. Może rea- czasami potrafi bardzo logicznie tłumaczyć
gować zaprzeczaniem lub agresją. Dlatego motywy swojego postępowania.
tej sytuacji lepiej nie zadawać pytań typu: Dobrze przeprowadzona rozmowa nie
Kto pobił dziecko?, ale przedstawić problem oznacza, że zawsze uda się osiągnąć zakłada-
tak, jak go widzimy: Pana dziecko zostało po- ne cele. Uczestniczą w niej bowiem dwie oso-
bite. Proszę powiedzieć coś o tym. by i obie mają wpływ na jej wynik. Problemy
Dobrze przeprowadzona rozmowa, choć mogą się pojawić na przykład w rozmowie
nie wyeliminuje całkowicie konfliktu inte- z rodzicami uzależnionymi od alkoholu. Pod-
resów, może zmniejszyć u opiekuna reakcje legają oni nieświadomym mechanizmom
obronne i zmotywować go do szukania po- psychologicznym, które utrudniają im uświa-
mocy. Cały czas trzeba mieć na uwadze to, że domienie sobie własnych problemów. Czasa-
pomoc rodzicom odbywa się dla dobra dzie- mi mechanizmy psychologiczne tych osób są
cka. Dla niego bardzo ważne jest, aby rodzice tak silne, że nie sposób się przez nie przebić.
zmienili swoje zachowanie. Czasami istnieją Znacznie rzadziej, ale i taka sytuacja może
uzasadnione powody, aby zabrać dziecko mieć miejsce, przyjdzie nam rozmawiać
z domu rodzinnego i zapewnić mu alterna- z rodzicem o osobowości dysocjalnej. Osoba
tywne warunki do życia, ale najlepiej, gdy do taka charakteryzuje się m.in. niezdolnością
współpracy na rzecz dziecka uda nam się po- do przeżywania poczucia winy, nieliczeniem
zyskać przynajmniej jedno z rodziców. się z uczuciami innych, wyraz
ną skłonnością
Nie można zapominać również i o tym, że do obwiniania ludzi wokół siebie.
rodzic krzywdzący dziecko, wiedząc, że jego Warto o tym wszystkim wiedzieć, żeby
zachowanie jest zakazane przez prawo, może za ewentualne niepowodzenie rozmowy nie
próbować manipulowania osobami interwe- obciążać winą tylko siebie. Należy jednak pa-
niującymi. Wykorzystuje w tym celu różne miętać, że dobrze przeprowadzona rozmowa
strategie, które służą mu do redukowania po- pozwoli osiągnąć zakładane cele znacznie ła-
czucia winy i wyrzutów sumienia w związku twiej i częściej niż to się na ogół wydaje.
Strategia rozmowy interwencyjnej
1. Nawiązanie kontaktu z rodzicem Odwołanie się do tego celu służy pogłębie-
Należy kierować się zasadami podobny- niu kontaktu z rodzicem oraz wzbudzeniu lub
mi do tych, jakie opisane zostały przy ,,roz- zwiększeniu jego motywacji do podejmowania
mowie diagnostycznej . działań na rzecz dziecka. Można powiedzieć:
2. Odwołanie się do wspólnego celu, ja-  Zależy mi na rozmowie z panem, bo jako
kim jest dobro dziecka ojciec jest pan ważną osobą dla Michała. Myślę,
8
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
że panu również zależy na synu, skoro przyjął u podłoża krzywdzących dziecko zacho-
pan moje zaproszenie na rozmowę; wań rodziców najczęściej leżą problemy,
 Zaprosiłam panią na rozmowę, ponieważ których nie są oni w stanie samodzielnie
martwię się o Olę. Wiem, że córka panią kocha rozwiązać. Wymagają one zazwyczaj spe-
i jestem przekonana, że pani również na niej cjalistycznej diagnozy i terapii.
zależy. Stawianie diagnozy nie należy do zadań
Zazwyczaj, kiedy rodzic usłyszy taką osoby interweniującej, chyba że pracuje
wypowiedz
, będzie się starał w jakiś spo- ona w specjalistycznym ośrodku i potrafi
sób do niej odnieść. Można przypuszczać, wykonać taką diagnozę. Wówczas powin-
że potwierdzi on, iż zależy mu na dziecku. na to zaproponować rodzicowi. W innych
To zaś może ułatwić przejście do następne- przypadkach, kiedy osobą prowadzącą roz-
go, trudnego dla rodzica etapu rozmowy, mowÄ™ interwencyjnÄ… jest pedagog szkolny,
w którym będziemy go informować o fak- nauczyciel, pracownik socjalny, powinno
tach wskazujących na krzywdzenie dzie- się skierować rodzica do specjalistycznej
cka. Można zacząć od stwierdzenia: Skoro placówki.
ustaliliśmy, że i pani, i mnie zależy na Oli, Proponując pomoc, nie należy stawiać roz-
chciałabym powiedzieć o tym, co mnie niepokoi. poznań, a więc mówić np.: Jest pani alkoholicz-
Proszę, żeby wysłuchała mnie pani nie przery- ką. Możemy powiedzieć: Ola potrzebuje trzez
-
wając, a następnie ustosunkowała się do tego, wej matki. Wierzę, że chce pani dla niej dobrze, ale
co powiem. kiedy pije pani alkohol i szarpie córkę, krzywdzi
3. Opisanie problemu i szkód, jakie po- ją pani. Tak dłużej być nie może. Proponuję pani
nosi dziecko zgłoszenie się do...; Jurek kilka razy przyszedł do
Przedstawiamy fakty  informacje o kon- szkoły ze śladami pobicia. Mówi pani, że jego
kretnych zachowaniach rodzica/rodziców, ojciec jest nerwowy i łatwo wpada w złość oraz
których byliśmy świadkami lub o których że nawet pani się go boi, bo wobec pani też bywa
dowiedzieliśmy się od innych osób. agresywny. Takie zachowania wskazują na to, że
W zeszłym tygodniu podczas wywiadówki, krzywdzi on zarówno dziecko, jak i panią. Z mo-
kiedy z panią rozmawiałam, wyczułam od pani jego doświadczenia wynika, że bez pomocy innych
alkohol; osób trudno poradzić sobie z taką sytuacją. Dlate-
Przedwczoraj, kiedy przyszła pani po Olę go proponuję, aby zgłosiła się pani do&
do szkoły, była pani bardzo rozdrażniona. Na Oferując pomoc trzeba wskazać kon-
dziedzińcu szkoły szarpała pani córkę, potem ją kretne miejsce (najlepiej wręczyć ulotkę).
pani popchnęła. Ola zaczęła płakać, Pracownik Dobrze, jeżeli sami potrafimy powiedzieć
socjalny (kurator) podczas wizyty w pani domu coÅ› o tym miejscu i o proponowanych tam
zauważył, że... formach pomocy.
Pamiętajmy  fakty nie podlegają dys- Jeżeli zamierzamy zgłosić sprawę do
kusji. Dlatego nie powinniśmy próbować sądu rodzinnego, warto poinformować o
przekonywać rodzica. tym rodzica. Podjęcie działań bez wiedzy
Po przedstawieniu faktów prosimy, aby rodzica jest ryzykowne, ponieważ niszczy
rodzic ustosunkował się do tego, co usły- możliwość współpracy. Działanie, jakie
szał. Reakcja rodzica pokaże nam, na ile jest zapowiemy rodzicowi, trzeba zrealizować
świadomy problemu i gotowy do zmiany  to nie może być straszak. Dlatego nie
swojego zachowania wobec dziecka. mówmy rzeczy, których nie jesteśmy w sta-
4. Przedstawienie rodzicowi naszej oce- nie spełnić.
ny sytuacji 5. Zawarcie kontraktu z rodzicem
Należy pokazać rodzicowi, że jego zacho- Jeżeli rodzic zadeklaruje gotowość zmia-
wania krzywdzą dziecko i należy to zmie- ny i/lub skorzystania z pomocy, warto za-
nić. Warto zaoferować pomoc, ponieważ wrzeć z nim kontrakt. Należy konkretnie
8 9
Grażyna rymaszewska, ewa Olewicz " ROZMOWA Z RODZICAMI DZIECKA KRZYWDZONEGO
ustalić, co rodzic powinien zrobić i w jakim nawiązać kontakt z innymi instytucjami i
terminie. Warto jest też poinformować ro- podjąć wspólną interwencję.
dzica, co my zrobimy, jeśli nie dotrzyma on Jeżeli rodzic odmówi współpracy, należy
warunków umowy. poinformować go o dalszych krokach, jakie
W celu sprawdzenia realizacji kontraktu zamierzamy podjąć i podać uzasadnienie
umawiamy się z rodzicem na kolejne spot- naszej decyzji, odwołując się do obowiązku
kanie. Jeżeli rodzic nie przyjdzie na spotka- ochrony dziecka.
nie i/lub nie wywiąże się z umowy, trzeba
This paper discusses the stages of an intervention interview with an abused child s parent. The aut-
hors also emphasize a number of obstacles to taking effective action in cases of domestic violence.
Literatura
Sajkowska M., red. (2002), Jak organizować lokalny system pomocy dzieciom krzywdzonym,
Warszawa: Fundacja Dzieci Niczyje.
Killén M. (2004), Współpraca interdyscyplinarna. Wyzwania i zasoby,  Dziecko krzywdzone.
Teoria. Badania. Praktyka , nr 8.
Golec D., red. (1992), Przemoc w rodzinie, Warszawa: Fundacja ,,Synapsis .
Rymaszewska G., Karasowska A. (2006), Szkolenie kompetencyjne w zakresie pomocy dziecku
krzywdzonemu w Gdyni, Gdynia.
Sasal H.D. (2006), Niebieskie Karty. Przewodnik do procedury interwencyjnej wobec przemocy w
rodzinie, Warszawa: Wydawnictwo Edukacyjne PARPA.
O AUTORACH
Grażyna rymaszewska jest psychiatrą, certyfikowanym specjalistą w zakresie przeciw-
działania przemocy w rodzinie. Od ponad 20 lat zajmuje się pomaganiem osobom uzależ-
nionym od alkoholu i ich rodzinom. Organizowała i kierowała Wojewódzką Przychodnią
Odwykową w Gdańsku. Zorganizowała także Ośrodek Terapii Dzieci i Młodzieży z Ro-
dzin Alkoholowych w Gdańsku, którym kierowała 12 lat. Prowadzi szkolenia na temat
diagnozy i pomocy dzieciom krzywdzonym dla pracowników służby zdrowia, pomocy
społecznej, oświaty, wymiaru sprawiedliwości.
ewa Olewicz jest psychologiem klinicznym i logopedą. Posiada kilkuletnie doświadcze-
nie w pracy z dziećmi autystycznymi i ich rodzicami. Obecnie pracuje w Ośrodku Terapii
Dzieci i Młodzieży z Rodzin Alkoholowych oraz Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej
nr 1 w Gdańsku. Zajmuje się m.in. diagnozą i terapią dzieci krzywdzonych oraz wczes-
nym wspomaganiem rozwoju. Prowadzi również terapię rodzinną.
10