I. Stosowanie prawa






1. Pojęcie stosowania prawa.



Termin „stosowanie prawa” nie ma sprecyzowanego znaczenia ani w języku prawnym, ani w językach prawniczych. Zarówno praktyka jak i doktryna prawnicza posługują się często tymi terminami w różnych znaczeniach, co związane jest tak z bieżącymi potrzebami funkcjonowania prawa oraz jego analizy, jak i z ideologią czynności sądowych (1)[1].

Pojęcie stosowania prawa bywa w prawoznawstwie rozumiane niejednolicie. Spowodowane to jest nie tyle właściwościami języka, a więc sprawami werbalnymi, ile kontrowersjami związanymi z akceptowanymi poglądami na temat rozróżnienia wielorakich przejawów działalności organów państwowych (2)[2].

Według Lecha Morawskiego stosowanie prawa to działalność władcza organów państwa polegająca na wydawaniu decyzji indywidualno-konkretnych (akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych (aktów tworzenia prawa). Mówiąc prostym językiem powiedzieć by można, że stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku, a więc przykładowo na zastosowaniu przepisów kodeksu karnego do sprawy przestępstwa i wymierzeniu mu stosownej kary, czy też na orzeczeniu przez sąd rozwodu w stosunku do pary małżonków w sytuacji określonej przez kodeks rodzinny i opiekuńczy. Rezultatem stosowania prawa jest powstawanie norm indywidualno- konkretnych (3)[3].

Kontrowersje budzi jednak zagadnienie podmiotów stosujących prawo. Niektórzy uważają, że podmiotami stosującymi prawo mogą być tylko władczo działające w granicach swoich kompetencji organy państwowe, przy czym przez działalność organów państwowych rozumieją oni zarówno działalność sądów sprawujących wymiar sprawiedliwości, jak i wydawanie wiążących decyzji indywidualnych przez organy administracji państwowej, choć między tymi dwoma rodzajami działalności występują pewne różnice dotyczące kontradyktoryjności postępowania, niezawisłości instancyjnego podporządkowania organów itp. Inni natomiast zajmują odmienne stanowisko uważając, że prawo stosowane jest nie tylko przez organy państwowe lecz także przez inne podmioty (4)[4]. Jest to ujęcie stosowania prawa w bardzo szerokim znaczeniu gdzie mówi się o stosowaniu prawa przez różne instytucje społeczne, a nawet że osoby fizyczne realizują swoje prawo. Na ogół jednak ogranicza się to pojęcie do stosowania prawa przez organy państwowe, do podejmowania decyzji władczych przez organy państwowe.

Jeżeli przestrzeganie normy prawnej określa się jako świadome realizowanie tego co dana norma w jej zakresie normowania nakazuje czynić czy zaniechać jej adresatowi, to stosowanie prawa w podstawowym znaczeniu tego terminu związane jest z korzystaniem z uprawnień, których określona norma prawna udziela jakiemuś podmiotowi (5)[5].







2. Typy stosowania prawa.



Ze względu na charakter prawny podmiotu stosującego prawo oraz obowiązujące w tych procesach decyzyjnych procedurach, odróżnia się trzy typy stosowania prawa, a mianowicie:

- typ sądowy

- typ administracyjny

- typ quasi- sądowy i quasi- administracyjny

Typ sądowy stosowania prawa charakteryzuje niezawisłość organów prawo stosujących. Niezawisłość jest cechą konstytucyjną która oznacza, że sędziowie podlegają wyłącznie ustawom, nie wiążą ich żadne dyrektywy podmiotów politycznych co do tego jaką mają wydać decyzję. Inną zasadą charakteryzującą tryb sądowy stosowania prawa jest zasada bezstronności, która oznacza że sędzia jest neutralny i niezależny od stron co wyraża rzymska paremia nemo in causa czyli zasada, że nikt nie może być sędzią we własnej sprawie. Te dwie zasady uważa się powszechnie za gwarancję uczciwego i rzetelnego postępowania sądowego. Sądowa decyzja stosowania prawa jest podejmowana w sytuacji sporu, czyli gdy strony procesowe zgłaszają różne i odrębne roszczenie lub w sytuacji nieustalenia gdy od sądu wymaga się decyzji ustalającej stan prawny. Paradygmatem typu sądowego jest rzecz prosta stosowanie prawa przez sąd (6)[6].

W postępowaniu administracyjnym organ rozstrzygający sprawę jest związany dyrektywami i poleceniami swojego zwierzchnika, co do tego jaką ma wydać decyzję . Zasada hierarchicznego podporządkowania jest w tym przypadku podstawą na której oparty jest ten typ stosowania prawa . W tym sensie można powiedzieć, że organ który sprawę rozstrzyga nie jest niezawisły od organu któremu jest hierarchicznie podporządkowany. Należy zwrócić jednak uwagę na fakt iż także w postępowaniu administracyjnym obowiązuje zasada ścisłego związania przepisami prawa i nie może być mowy o podporządkowaniu organu administracyjnego dyrektywom instytucji politycznych. Powszechnie uważa się iż postępowanie administracyjne w mniejszym stopniu niż postępowanie sądowe chroni prawa obywatela (7)[7].

Stosowanie prawa przez podmioty administracji gospodarczej stanowią paradygmat kierowniczego stosowania prawa (8)[8].W doktrynie mówi się również o typie quasi – sądowym i quasi – administracyjnym. Te typy stosowania prawa wiążą się ściśle z delegacją funkcji organów państwowych na różnego rodzaju instytucje. W typie quasi-sądowym podmiotem stosującym prawo są różnego rodzaju sądy polubowne, komisje rozjemcze, komisje mediacyjne, a więc pozapaństwowe instytucje społeczne. Jeżeli procedura regulująca postępowanie przed takimi podmiotami orzekającymi daje gwarancję rzetelności i uczciwości to państwo respektuje decyzje tych instytucji, a nawet nadaje się im moc prawną równą orzeczeniom sądów państwowych. Typ quasi- administracyjny obejmuje decyzje władcze zawierające normy konkretno- indywidualne, które podejmowane są przez agendy publiczne, a nawet instytucje pozapaństwowe takie jak banki, firmy ubezpieczeniowe, które realizują zadania z zakresu administracji publicznej. Postępowanie przed tymi instytucjami nawiązuje do zasad postępowania administracyjnego i stąd zasadne jest wyróżnienie quasi- administracyjnego typu stosowania prawa(9)[9].



3. Etapy stosowania prawa.



Stosowanie prawa jest procesem złożonym, działaniem zmierzającym do wydania decyzji indywidualnej. Mimo istnienia różnych typów stosowania prawa podmiot stosujący prawo musi w każdym przypadku podjąć cały szereg działań, które są konieczne do tego by mógł on wydać decyzję stanowiącą akt stosowania prawa. Działania te możemy funkcjonalnie powiązać w pewne kompleksy czynności nazywanych zwykle etapami stosowania prawa (10)[10].

W literaturze poruszającej ten temat liczba wyodrębnionych etapów nie jest jednakowa co wiąże się w głównej mierze ze stopniem ogólności przeprowadzanych rozwiązań (11)[11].

L. Morawski wyróżnia następujące etapy procesu stosowania prawa:

- wybór normy prawnej,

- ustalenie obowiązującej normy prawnej,

- wykładnia normy prawnej,

- ustalenie stanu faktycznego,

- subsumcja,

- wybór konsekwencji prawnych,

- sformułowanie i uzasadnienie decyzji.

Należy jednak pamiętać, że przedstawiona wyżej kolejność etapów stosowania prawa nie ma charakteru chronologicznego. Jeśli chodzi bowiem o kolejność tych etapów to wiele czynności odbywa się jednocześnie, np.: ustalenie stanu faktycznego i wyjaśnienie kwestii prawnych (12)[12].



--------------------------------------------------------------------------------

1. J. Wróblewski: Sądowe stosowanie prawa. Warszawa 1988 rok, str. 7

2. J. Nowacki, Z. Tobor: Wstęp do prawoznawstwa. Warszawa 1993 rok, str. 175

3. L. Morawski: Wstęp do prawoznawstwa. Toruń 1996 rok, str. 121

4. J. Nawrocki, Z. Tobor: Wstęp do prawoznawstwa. Warszawa 1993 rok, str. 176

5. A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński: Zarys teorii państwa i prawa. Warszawa 1992 rok, str. 250

6. W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki: Teoria państwa i prawa. Warszawa 1979 rok, str. 412

7. L. Morawski: Wstęp do prawoznawstwa. Toruń 1996 rok, str. 122

8. W. Lang, J. Wróblewski, S. Zawadzki: Teoria państwa i prawa. Warszawa 1979 rok, str. 413

9. E. Kustra: Wstęp do nauk o państwie i prawie. Toruń 1997 rok, str. 152

10. L. Morawski: Wstęp do prawoznawstwa. Toruń 1996 rok, str. 123

11. J. Nowacki, Z. Tobor: Wstęp do prawoznawstwa. Warszawa 1993 rok, str. 176

12. L. Morawski: Wstęp do prawoznawstwa. Toruń 1996 rok, str. 123