WETERYNARIA
WETERYNARIA
DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
W PRAKTYCE
W PRAKTYCE
Wojciech Hildebrand, specjalista chorób psów i kotów
Anna Kuziemska*
Katedra Chorób Wewnętrznych i Pasożytniczych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów,
Wydział Medycyny Weterynaryjnej AR we Wrocławiu
*Prywatna praktyka, Wrocław
W okresie letnio-jesiennym obserwuje się zwiększenie uciążliwości występowania
gryzoni. Wiąże się z tym intensyfikacja działań eksterminacji  szkodników przy wyko-
rzystaniu najnowszych zdobyczy chemii i biologii, bez uwzględnienia występowania
naturalnych, biologicznych wrogów. Bardzo częstym tego następstwem są przypad-
kowe zatrucia zwierząt towarzyszących (psów i kotów) środkami fosforoorganicznymi
i pochodnymi kumaryn, które wywołują niekontrolowane krwawienia, często kończące
się zejściem śmiertelnym pacjenta. Nie jest to jedyna przyczyna zaburzeń krzepnięcia
u psów. Dokładna diagnostyka pozwala na właściwe rozpoznanie i skuteczną terapię.
Często o zaburzeniach procesów krzepnięcia dowiadujemy się przypadkowo, przy okazji
urazu mechanicznego bądz
zabiegów weterynaryjnych (iniekcje, obcinanie pazurów).
Diagnostyka
zaburzeń hemostazy
PRAKTYCZNA INTERPRETACJA WYNIKÓW BADAC

LABORATORYJNYCH KRWI PSÓW I KOTÓW
Mianem hemostazy określamy rów- VIII. Równocześnie następuje aktywa- Do naturalnych antykoagulantów
nowagę między płynnością krwi umoż- cja czynnika VII, który wraz z VIII ak- należą antytrombina III oraz zależne od
liwiającą jej dotarcie do wszystkich tywują czynniki X i V, które aktywują witaminy K białka, które hamują osoczo-
naczyń i przeciwdziałaniu niekontro- czynnik II (protrommbina przechodzi we czynniki V i VIII.
lowanemu wykrzepianiu a zapobiega- w trombinę), co uaktywnia fibrynogen Właściwe rozpoznanie przyczyn krwa-
niem wydostawaniu się jej na zewnątrz (czynnik I) do fibryny tworząc stały wień i wybroczyn zależne jest od spre-
uszkodzonych naczyń. Na zachowanie skrzep. W kaskadzie krzepnięcia cyzowania i zawężenia rozpoznania do
owej równowagi mają wpływ hemostaza wcześniej wyróżniano drogę zewną- określenia zaburzeń hemostazy pierwot-
pierwotna, hemostaza wtórna, fibrynoli- trzpochodną (aktywacja czynnika VII nej, wtórnej lub fibrynolizy. Wiąże się to
za oraz działanie endogennych antyko- pod wpływem jonów Ca), wewnątrz- z wykonaniem szeregu badań i testów
agulantów. Występowanie równowagi pochodną (aktywacja czynników od dotyczących tychże procesów.
pomiędzy tymi czterema procesami XII do VIII) i wspólną (aktywacja Pierwszym i najprostszym badaniem,
zapewnia płynność krwi i szczelność czynników (X, V, II i I). Obecnie coraz które należy wykonać przed każdym
układu krążenia (1,2,6). częściej mówi się o wspólnym procesie. planowanym zabiegiem operacyjnym,
Jako hemostazę pierwotną określa Większość czynników krzepnięcia jest jest oznaczenie czasu krwawienia. Test
się przyleganie płytek krwi do śródbłon- produkowana w wątrobie (z wyjątkiem ten można wykonać wykonując nacięcie
ka uszkodzonych naczyń. Proces taki VIII), a znaczna ich część (II, VII, IX, X) na odchylonej błonie śluzowej wargi lub
w ograniczonym stopniu występuje stale jest zależna od witaminy K. Całość nacinając pazur. W przypadku naci-
w związku z ciągłym złuszczaniem śród- procesu krzepnięcia prowadzi do wy- nania błony śluzowej wykorzystuje się
błonka naczyń. Jednym z mediatorów tworzenia skrzepu (1,2,5). przyrząd z dwoma ostrzami lub skalpel.
przylegania płytek jest białko  czynnik Kolejnym etapem hemostazy jest Należy wykonać nacięcie o długości do
von Willebranda, który równocześnie fibrynoliza, która polega na niszczeniu 5 mm i głębokości około 0,5 mm, po czym
jest nośnikiem czynnika VIII, odpowie- skrzepów zawierających włóknik. Biał- przykładając jałowy gazik określić czas
dzialnego za kaskadę krzepnięcia. Ad- kiem odpowiedzialnym za ten proces jest występowania krwawienia. Czas ten nie
hezja płytek do uszkodzonego naczynia plazmina (aktywowana z plazminogenu powinien przekraczać 1,5-3,5 minut, zaś
trwa do kilku minut i wyzwala kaskadę przez aktywny czynnik XII) powodująca w przypadku nacięcia pazura 5 minut
krzepnięcia zwaną hemostazą wtórną biodegradację czynników V, VIII, IX (4,7,8).
(1,2,5,6,7). i XI. Fibrynogen i fibryna są rozkładane Kolejnym, bardzo prostym oznacze-
Za hemostazę wtórną odpowiedzial- do produktów biodegradacji fibryny niem jest określenie czasu krzepnięcia
na jest kaskada uaktywniania się (FDP), które można oznaczyć w osoczu. (czasu wytwarzania skrzepu). Do pro-
czynników krzepnięcia, określona cy- Ich zwiększoną aktywność obserwuje bówki (najlepiej szklanej) bez środków
frami od I do XII. Aktywowany czynnik się w zespole rozsianego wykrzepiania antykoagulacyjnych oraz grysu do wy-
XII aktywuje czynnik XI, ten z kolei śródnaczyniowego. trącania włóknika należy pobrać około
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
46
WETERYNARIA
DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
W PRAKTYCE
3 ml pełnej krwi. Następnie w tempe- Do pierwszej grupy zalicza się pier- Czas protrombinowy (PT) jest testem
raturze zbliżonej do temperatury ciała wotną i idiopatyczną trombocytope- oceniającym drogę zewnętrzną i wspól-
zwierzęcia przechyla się probówkę co nię, autoimmunologiczne  niszczenie ną układu krzepnięcia (czynniki VII, X,
około 30 sekund sprawdzając, czy płytek będące reakcją na niektóre leki V, II i I) i nie jest zależny od większości
wytworzył się skrzep. Czas krzepnięcia (np. kwas acetylosalicylowy, potencjo- czynników krzepnięcia i liczby komórek
nie powinien przekraczać 6 min. Pozo- nowane sulfonamidy), wpływ procesu płytkowych. Dla psów zakres wartości
stawiając probówkę ze skrzepem można nowotworowego (chłoniak, duże guzy), referencyjnych mieści się pomiędzy
określić czas lizy skrzepu jako kolejny wtórnie przy anemii hemolitycznej. 7 a 10 sekundami, dla kotów pomię-
parametr wpływający na hemostazę Do zaburzeń ze strony szpiku kostnego dzy 7 a 12 sekundami. Wydłużenie
(4,7,8,9). zalicza się choroby obejmujące rozrost czasu protrombinowego jest czułym
Powyższe badania są bardzo proste szpiku i układu limfatycznego, anemię testem diagnostycznym między inny-
do wykonania i nie wymagają prak- aplastyczną, stosowanie leków cytosta- mi w zatruciach antykoagulantami
tycznie żadnej aparatury. Mówią one tycznych oraz innych leków wpływają- i w niedoborze witaminy K. Skrócenie
jedynie częściowo o funkcjonowaniu cych na mielosupresję (np.: estrogeny, czasu protrombinowego nie wiąże się
hemostazy pierwotnej i wtórnej. Ich fenylobutazon) (1,5,6,7). z żadną patologią kliniczną. Czas pro-
wyniki nie zawsze dadzą odpowiedz
Wzrost ilości płytek krwi obserwuje trombinowy może być przedstawiony
na pytanie, na którym etapie doszło do się najczęściej po usunięciu śledziony, w formie wskaz
nika protrombinowego
zaburzeń hemostazy i co może być tego po krótkotrwałych ostrych krwotokach. (iloraz czasu protrombinowego pacjenta
przyczyną oraz jak temu przeciwdzia- Może też towarzyszyć niedokrwistości i czasu protrombinowego kontrolnego
łać. W takich przypadkach konieczne z niedoboru żelaza, niekiedy przy cho- wyrażony w %) (2,4,8).
jest skorzystanie z usług wyspecjalizo- robach mieloproliferacyjnych.
wanego laboratorium i wykonanie ba- W niektórych laboratoriach można Czas częściowej tromboplastyny
dań dodatkowych. Wśród nich wyróżnia otrzymać wynik oznaczający średnią po aktywacji (APTT), zwany również
się: oznaczenie ilościowe i jakościowe objętość płytki (MPV  mean platelet vo- czasem kaolinowo-kefalinowym, jest
płytek krwi (uzupełnienie analizy zabu- lume). Jest on wskaz
nikiem odpowiedzi badaniem laboratoryjnym oceniają-
rzeń hemostazy pierwotnej), oznaczenie megakariocytów na ubytek płytek. Przy cym wewnątrzpochodny i wspólny
poziomu fibrynogenu, oznaczanie czasu zmniejszeniu się liczby płytek średnia szlak krzepnięcia (czynniki XII, XI,
protrombinowego (OSPT  one-stage ich objętość powinna wzrosnąć powyżej IX, VII, V, II i I). Podobnie jak PT, jest
prothrombin time, PT), czasu trombino- 12 źl3, co świadczy o dobrej odpowiedzi. on niezależny od liczby trombocytów.
wego (TT  thrombin time), czasu czę- Wartość mniejsza od 12 wskazuje na Wydłużenie APTT świadczy o zabu-
ściowej tromboplastyny po aktywacji osłabioną produkcję megakariocytów rzeniach w zakresie czynników oso-
(APTT  activated partial thromboplastin w szpiku. Warto również ocenić mor- czowych krzepnięcia krwi. W praktyce
time) oraz oznaczenie produktów de- fologicznie krwinki płytkowe w obrazie może być używany do monitorowania
gradacji fibrynogenu i fibryny (FDPs rozmazu krwi, zwracając szczególną terapii heparyną i diagnostyki zatruć
 fibrin degradation products). Niektóre uwagę na ich kształt, wielkość, wybar- antykoagulantami. Dla psów wartość
laboratoria mogą dodatkowo wykonać wienie i wzajemne ułożenie (4). referencyjna wynosi do 11 sekund,
oznaczenie antytrombiny III (2,5,6). Oznaczenie poziomu fibrynogenu a dla kotów do 15 sekund (4,8).
jest jednym z powszechniej dostępnych Zarówno w przypadku PT, jak i APTT,
Płytki krwi są produktem cytoplazmy badań oferowanych przez laboratoria. wydłużenie czasu obserwuje się, jeżeli
megakariocytów, komórek olbrzymich, Zakres wartości referencyjnych waha aktywność pojedynczego czynnika
które oczekują w zatokach naczyń się u psów od 1 do 5 g/l i u kotów krzepnięcia zmniejsza się o około 50%.
i szpiku. Z jednego megakariocytu od 0,5 do 3 g/l. Obniżenie poziomu Klinicznie znaczenie ma wydłużenie
powstaje około tysiąca płytek. Cały najczęściej obserwuje się w zespole wy- tych czasów o ponad 25%. Przeprowa-
proces dzielenia i dojrzewania płytek krzepiania śródnaczyniowego (zużycie), dzając oba te badania można umiejsco-
trwa 3 dni. Płytki krążą w krwioobie- przy uszkodzeniach wątroby. Może ono wić defekt krzepnięcia w początkowych
gu około 8-12 dni, po czym ulegają też być związane z wrodzonymi, uwa- reakcjach kaskady wewnątrzpochodnej
degradacji w śledzionie. Fizjologicznie runkowanymi genetycznie ilościowymi lub w zewnątrzpochodnej. Jeżeli oby-
śledziona unieczynnia 20-30% płytek, i jakościowymi zaburzeniami fibrynoge- dwa czasy są wydłużone, defekt leży
w przypadku splenomegalii odsetek ten nu o różnym stopniu nasilenia (opisane w części wspólnej obu mechanizmów
zwiększa się do 90%. Prawidłowa liczba między innymi u bernardynów, chartów lub występują liczne zaburzenia krzep-
płytek krwi u psów i kotów wynosi od rosyjskich i owczarków szkockich). nięcia. W takich przypadkach pełniej-
200-500 G/l. Obniżenie ilości poniżej Podwyższenie poziomu fibrynogenu szy obraz uzyskać można badając czas
50 G/l jest zagrożeniem występowania obserwuje się w okresie pooperacyjnym, trombinowy (TT), obrazujący szybkość
niekontrolowanych krwawień, zaś spa- chorobach nowotworowych i w przebiegu przejścia fibrynogenu w fibrynę (ostat-
dek poniżej 10 G/l może zakończyć się zmian zapalno-martwicowych (białko nia faza krzepnięcia). Wartość refe-
śmiercią (autorzy obserwowali żyjące ostrej fazy) (2,4,5). rencyjna czasu trombinowego dla psa
zwierzęta z ilością płytek 5-6 G/l!). Poziom produktów degradacji fi- wynosi do 11 sekund, dla kota do 20,
Obniżenie ilości płytek określa się brynogenu i fibryny (FDP), będących a wydłużenie najczęściej obserwuje się
mianem trombocytopenii, zwiększenie wskaz
nikami aktywności układu fibry- przy zespole wykrzepiania śródnaczy-
 trombocytozy (4,8). nolitycznego oznaczony u większości niowego, w przypadku defektów ilościo-
Przyczyny trombocytopenii mogą zdrowych zwierząt powinien być niższy wych i jakościowych fibrynogenu i przy
mieć tło immunologiczne, dotyczyć za- niż 10 g/ml. Wzrost poziomu obserwuje obecności inhibitorów, np. heparyny
burzeń ze strony szpiku kostnego lub się w przypadkach zespołu wykrzepia- i FDP (2,4,5,8).
towarzyszyć powiększeniu śledziony nia śródnaczyniowego i w zakrzepicy Antytrombina III (AT III) jest biał-
(nadmierne niszczenie trombocytów). naczyń. kiem produkowanym w wątrobie,
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
48
WETERYNARIA
DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA
W PRAKTYCE
w interakcji z heparyną i bierze ona
udział w hamowaniu czynników krzep-
nięcia (II, X, XI, XII), przez co hamuje
naturalne procesy odkładania się
fibryny w naczyniach. Zakres wartości
referencyjnych waha się pomiędzy 80%
a 120%. Spadek AT III jest obserwo-
wany w przypadkach nadmiernego
wykrzepiania wewnątrznaczyniowego
(m.in. DIC), jak również w marskości
wątroby i w przypadkach leczenia
heparyną, kłębuszkowym zapaleniu
nerek i enteropatiach z utratą białka.
Wzrost poziomu może towarzyszyć
niedoborowi witaminy K, podaży es-
trogenów i żółtaczce mechanicznej
(2,4,8).
Należy pamiętać, że próbki krwi do
badań oceniających hemostazę powinny
być pobrane, przechowywane i trans-
portowane ze szczególną ostrożnością.
Do tego celu powinny być używane
probówki z cytrynianem sodu, zapew-
niające odpowiedni stosunek objętości
koagulantu do objętości krwi. Próby
należy w jak najkrótszym czasie dostar-
czyć do laboratorium.
Reasumując  można zauważyć, jak
wiele informacji na temat przyczyn
zaburzeń hemostazy można uzyskać,
odpowiednio interpretując wyniki ana-
liz, często oznaczanych w bardzo prosty
i szybki sposób.
Piśmiennictwo
1. Couto C.G., Diagnostyka kliniczna i la-
boratoryjna krwawień u psów I kotów,
 Weterynaria po dyplomie , v. 1, n. 0,
1999, s. 39-472.
2. Hughes-Jones N.C., Wickramasinghe
S.N., Hematologia, Urban & Partner
2000.
3. Mariańska B., Fabijańska-Mitek J.,
Windyga J., Badania laboratoryjne w he-
matologii, PZWL 2003.
4. Sadikoff C.H., Laboratory Profiles of
Small Animal Diseases, Mosby, St. Louis
2001.
5. Villiers E., Dunn J.K., Basic Haemo-
tology, [w:] Manual of Small Animal
Clinical Pathology 1998.
6. Wesseley-Szponder J., A
opuszyński W.,
Skazy krwotoczne u psów,  Mag. Wet.
2003, v. 12 n. 78, s. 5-12.
7. Winnicka A., Badania laboratoryjne z za-
kresu hemostazy u psów,  Mag. Wet.
2003, v. 12, n. 78, s. 13-14.
8. Winnicka A., Wartości referencyjne
podstawowych badań laboratoryjnych
w weterynarii, SGGW, Warszawa 2002.
lek. wet. W. Hildebrand
51-109 Wrocław
ul. Na Polance 14/11
e-mail: [e-mail]
WRZESIEC
-PAy
DZIERNIK " 5/2004
49