Dydaktyzm w literaturze nowożytnej











Wtorek, 25 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marek, Jarosław, Elwira
 



















  Sciaga.pl > Prace
> Oświecenie >
Home | Reklama | Info
| Mail






Gdzie Cz@T ???




Gdzie jestSciaga.pl
?
















Dydaktyzm w
literaturze nowożytnej










kategoria:   J.polski
zakres:   Oświecenie
dodano:   2000-01-05




Dydaktyzm w
literaturze nowożytnej Celem literatury jest dydaktyzm.
Literatura staropolska posługiwała się parenezą, tzn. pouczała
pokazując wzór do naśladowania. W Średniowieczu istniały wzorce
osobowe świeckie (rycerza doskonałego i mądrego władcy) oraz
religijne (asceci i święci). Dzieła, które konstruowały i
propagowały wzory osobowe nazywane są parenetycznymi. Ideał
rycerza zawarty jest w "Pieśni o Rolandzie". Opowiada ona o bitwie
baskijskich górali (pogan) z oddziałami Karola Wielkiego w wąwozie
Ronceval. Rycerze ariengardy zginęli. Dokonano tu apoteozy śmierci
hrabiego Rolanda - przyrównanie do męki Chrystusa, duszę poległego
nieśli do Raju aniołowie. Roland jest wzorem rycerza ponieważ myśli
o władcy, ojczyźnie, najbliższych. Ochraniał miecz, był waleczny
(zatrąbił w róg, gdy pomoc była niezbędna), honorowy, nie odczuwał
strachu. Umie-rał jak chrześcijanin - modlił się, bił w pierś,
dokonał rachunku sumienia, podał prawą rękawicę św. Ga-brielowi.
Postać Rolanda urosła do rangi wzniosłego piękna rycerskiego życia.
Utwory ukazujące boha-terskie czyny nazywane są "chansons de geste".
Wzorzec dobrego władcy prezentował Gall Anonim w "Kronice
polskiej". Utwór ma charakter historiograficzny (dziejopisarski) i
panegiryczny (wysławiający). Trzy "Księgi" opisują dzieje Polski od
panowania księcia Popiela do Bolesława Krzywoustego (XII w.). "O
żałosnej śmierci sławnego Bolesła-wa" ukazuje radość i dostatek,
jakie panowały za czasów Chrobrego. Wraz z jego śmiercią "złoty wiek
zmienił się w ołowiany". "Pieśń o śmierci Bolesława" czci jego
męstwo, sławę i moc. Ukazuje żal narodu po stracie władcy. "Zaczyna
się księga trzecia dziejów Bolesława III" to utwór, który
przedstawia oblę-żenie Głogowa przez Niemców i bój wojsk
Krzywoustego z wojskami cesarza Henryka IV. Autor sławi potęgę
militarną Polaków. Talent taktyczny Krzywoustego sprawił, iż Niemcy
zaprzestali atak na miasto. W "Legendzie o św. Aleksym"
przedstawiony został ideał ascety. Główny bohater, syn Eufami-jana,
księcia rzymskiego, rozdał swe bogactwa i wybrał dolę tułacza i
żebraka. Zrządzeniem Opatrzności wrócił do rodzinnego domu, lecz nie
został tam rozpoznany. 16 lat spędził w pokucie i umartwianiu, w
komórce pod schodami. Żywił się resztkami, które wyrzucała na niego
służba. Gdy umarł, dzwony ko-ścielne zaczęły same bić. Aleksy
prowadził ascezę, czyli surowy, wstrzemięźliwy tryb życia,
zmierzający przez wyrzeczenie się przyjemności i umartwianie do
doskonalenia się w cnocie. Ascetę uważano za bo-jownika z własnymi
namiętnościami. Przykładem ascety jest również św. Szymon
Słupnik. Spędził 27 lat życia na słupie, na którym umieszczona była
cela. Utwory z tradycji wschodniej charakteryzowały się kultem
absolutnej ascezy po-suniętej do samozniszczenia. Asceza
franciszkańska negowała takie praktyki. Również z postawą św.
Szymona polemizuje Stanisław Grochowiak. Porównuje wybujałą ascezę z
niezawinionym, niechcianym cierpieniem - chłopaka skazanego na
śmierć oraz dziewczyny, na której popełniono gwałt. Literatura
okresu Renesansu stworzyła kilka wzorców osobowych: wzorowego
ziemianina, ide-alnego dworzanina i prawdziwego patrioty. Postać
wzorowego ziemianina zawarł w swym "Żywocie człowieka poczciwego"
Mikołaj Rej. Utwór daje obraz idealnego szlachcica - ziemianina,
mówi o tym, jakie powinno być jego życie, od uro-dzenia do późnej
starości. Zawiera także wiele rad, pouczeń i wskazówek. Utwór dzieli
się na trzy części, ukazujące okresy od narodzin do lat średnich,
następnie wiek średni, a wreszcie wiek dojrzały i starość.
Wzorowy ziemianin żyje spokojnie, dopatrując dobytku,
rozkoszując się darami natury, dba o harmonię, wypełnianie
obowiązków i rozrywki. Nie jest zbyt uczony, lecz ma silnie wpojone
zasady mo-ralne. Jest spokojny i szczęśliwy, nie boi się śmierci.
Cechują go gospodarność, zapobiegliwość, umiar, cnotliwe życie
według rozumu i w zgodzie z naturą. Potrafi podporządkować się
rytmowi natury, nie buntuje się przeciwko niej. Umie on znaleźć w
życiu "złoty środek", umie zachować umiar. Rej wyraźnie zachęca do
prowadzenia takiego właśnie życia: prawego, statecznego, w zgodzie z
naturą, wierząc, że może ono dać człowiekowi wiele radości i
zadowolenia, a także pozwoli zachować spokój wewnętrzny. Wzór
idealnego dworzanina odnaleźć można w dziele Łukasza Górnickiego
pt.: "Dworzanin polski", stworzonym na wzór jednego z dzieł
włoskich. Idealny dworzanin to człowiek rycerski, szanują-cy swoje
szlachectwo, wykształcony i dbały o swoje maniery. Doskonale zna on
sztukę i muzykę, a także znakomicie opanował umiejętność pięknej
mowy. Ideał patrioty odnaleźć można w wielu dziełach epoki
renesansu. Przewijać się on będzie w twórczości ks. Skargi, Frycza
Modrzewskiego, a także w utworach Kochanowskiego. Wzorzec ten
speł-nia człowiek, który stawia dobro ojczyzny ponad swe sprawy
osobiste, nie żałujący dla niej trudu, swych dóbr, a często także i
życia. Jest oddany dla sprawy państwa, kieruje się jego dobrem.
Zwłaszcza Antenor, jeden z bohaterów "Odprawy posłów greckich"
stanowić może wzór prawdziwego patrioty. Jest szczery, nieprzekupny,
odważny, poważny, rozsądny i nieustępliwy. Do końca pozostaje wierny
własnemu krajo-wi, nie odłącza się od niego, nawet w trudnych
okresach. Istnieje jeszcze jeden wzór postawy w dobie renesansu,
lecz próżno szukać go w literaturze. Wzorzec bowiem renesansowego
humanisty realizują sami twórcy, tacy jak Kochanowski czy Klemens
Janicki. Zwłaszcza należy tu spojrzeć na biografię tego pierwszego.
Jego życie stanowi bowiem wzór takiej postawy. Jest wszechstronnie
wykształcony, doskonale zna epokę antyku. Jest stoikiem, a także
wyznawcą myśli epikurejskiej. Afirmuje świat i życie, zdaje sobie
sprawę z wartości własnej twórczości. Czerpie z kultury antycznej i
chrześcijańskiej. Stanowi też wzór patrioty, zaangażowanego w sprawy
oj-czyzny. Często podnosi głos w obronie jej interesów i spraw. Jest
bardzo aktywny społecznie, zabiera głos, gdy tylko dostrzega
niepokojące zjawiska społeczne. Jego biografia i postępowanie
stanowi właśnie doskonały wzór renesansowego humanisty. W epoce
Baroku funkcję dydaktyczną literatury najlepiej można zaobserwować
na przykładzie poezji Wacława Potockiego. Wiele jego utworów stanowi
jakby ówczesny rachunek obywatelskiego su-mienia narodu. Tworzą one
swoistą panoramę staropolskiego życia szlachecko-ziemiańskiego.
Cechą utworów jest także dygresyjność, wprowadzanie w poemat
wielorakich refleksji na tematy społeczne, stanowe, obyczajowe.
Pisarz okazał się czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz
bardziej przywiązanych do swoich przywilejów, a zaniedbujących
obowiązki. Miały one postać nie pozbawionych goryczy uwag o
zaniedbaniach stanu rycerskiego i wojennego rzemiosła. Porównanie
współczesnych Polaków do dawnych Sarmatów, przodków bez skazy,
jeszcze bardziej wyostrzało teraźniejszy upadek moralny szlachty.
W "Zbytkach polskich" potępia wystawne życie i zbytki, do
których dążą obywatele, nie zwra-cając uwagi, że Polska chyli się ku
upadkowi. Autor ostrzega, że wszystko to zginie w obliczu
katastrofy. Poeta poucza również księży - przygotowanie narodu do
walki z poganami. W "Pospolitym ruszeniu" poeta przedstawia
obraz wojska polskiego. Niezdyscyplinowana i gnu-śna szlachta oburza
się na rotmistrza budzącego ją do walki. Wiele gorzkiej ironii
spowodowanej znie-wieściałością i warcholstwem szlachty.
Kolejnym utworem Potockiego o charakterze dydaktycznym jest
"Czuj! Stary pies szczeka". Ukazany jest tu alegoryczny obraz
państwa. Głos poety, wskazujący przyczyny upadku Polski, brzmi jak
szczekanie psa, który próbuje obudzić gospodarza, podczas kradzieży.
Złodzieje symbolizują wrogów, zarówno zewnętrznych, jak i
wewnętrznych. W "Wojnie chocimskiej" przedstawiony jest przebieg
zdarzeń pod Chocimiem. Potocki chciał zostawić swoim współczesnym i
potomnym pamięć znakomitych przykładów dawnego rycerstwa i wo-jennej
cnoty. Opisy potyczek, zdarzeń, działań bohaterów i ich
psychologicznej motywacji uderzają siłą artyzmu. Oświeceniowy
dydaktyzm przejawiał się w twórczości wielu znanych i cenionych
pisarzy i po-etów tej epoki, by wymienić takich twórców, jak
Krasicki, Naruszewicz, Trembecki czy Niemcewicz. Ignacy Krasicki
starał się wpływać na moralność i charakter ludzi tego okresu
poprzez piętno-wanie wad i przywar człowieka w swoich "Bajkach" i
"Satyrach". Krasicki w swych bajkach zawarł swe obserwacje
otaczającego go świata, krytykował, wyśmiewał, ale także próbował
naprawiać rzeczywi-stość, pouczać. Aby wymienić tylko niektóre
piętnowane przez poetę wady, wspomnieć można choćby o obłudzie i
zakłamaniu ("Dewotka"), pochlebstwach ("Malarze"), chwiejności
poglądów ("Filozof"), py-sze i zarozumialstwie ("Szczur i kot").
Bajki przedstawiają wiele aspektów XVIII - wiecznej Polski,
przybliżają także współczesnemu czytelnikowi problemy i wady
obywateli tamtego okresu. "Satyry", podobnie jak "Bajki", ukazują
obraz życia XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej, są doskonałą
ilustracją tamtych czasów. Krasicki obraża i ośmiesza w nich liczne
wady społeczeństwa polskiego: pijaństwo, skłonność do hazardu,
zacofanie i ciemnotę szlachty, brak krytycyzmu. Satyry mają często
charakter in-terwencyjny, doraźny ("Do króla"), często są jednak
ponadczasowe, uniwersalne, szczególnie, gdy mó-wią o wadach (np.
"Pijaństwo"). Krasicki tak sam pisał o swych satyrach "Występek
karać, oszczędzać osoby", pragnąc być zawsze obiektywnym i
sprawiedliwym. Innym utworem Krasickiego, o wymowie niewątpliwie
dydaktyczno-moralizatorskiej jest "Mo-nachomachia", poemat
heroikomiczny poświęcony życiu zakonników. Jednakże jest to przede
wszystkim próba ośmieszenia sposobu działania polskich zakonów
żebraczych. Poeta ukazuje mnichów uwikłanych w bezsensowne i
bezpodstawne spory, oddających się nie ascezie, lecz obżarstwu,
demaskuje niski po-ziom moralny i intelektualny zakonników. Krasicki
wyraźnie stwierdza, iż to nie habit czyni świętym, iż należy
postępować zgodnie z zasadami zakonu, a nie wymogami własnego
charakteru. Utwór ma wyraź-ną wymowę moralizatorską: osoby duchowne
nie powinny być wyniesione ponad zwykłych śmiertelni-ków, a na
szacunek wiernych zakonnicy powinni sobie zasłużyć ciężką i wytrwałą
pracą. Adam Naruszewicz, był redaktorem pierwszego polskiego
pisma dydaktyczno - moralizatorskie-go "Zabawy przyjemne i
pożyteczne". Był jednocześnie autorem kilku satyr, piętnujących wady
polskie-go społeczeństwa, a głównie szlachty. Znakomicie nakreślony
został portret ówczesnego szlachcica w satyrze "Chudy literat".
Typowy szlachcic to osoba przekonana o własnej wielkości i
"wszechwiedzy", wierząca w legendy i zabobony, pyszna i dumna z
własnego pochodzenia. Polski szlachcic pogardza ro-zumem, uważa, iż
wiedza nie ma żadnego znaczenia dla warstwy która powinna tworzyć
(ale nie tworzy) elitę narodu. Podobny wydźwięk i zadanie mają
bajki Stanisława Trembeckiego, pełniące rolę moralizatorską. Taką
funkcję pełni np. "Myszka, kot i kogut", która zawiera dość znane i
powszechne ostrzeżenie przed ocenianiem ludzi po pozorach i
wyglądzie zewnętrznym, co prowadzić może do wielu nieszczęść.
Nieco odmiennym utworem jest "Powrót posła" J. U. Niemcewicza,
komedia polityczna piętnu-jąca wady i ułomności konserwatywnego
obozu szlachty. Niemcewicz bezlitośnie wyśmiewa ogranicze-nia,
konserwatyzm i powierzchowność szlachty sarmackiej. Sztuka
wystawiona na Scenie Narodowej odniosła ogromne powodzenie, wywołała
także wielkie emocje i niewątpliwie przysporzyła zwolenników obozowi
postępowemu. Jak widać w każdej epoce jedną z ważniejszych
funkcji jest dydaktyzm. Poeci różnych epok po-uczają poprzez
parenezę, tj. przedstawienie wzorców osobowych godnych naśladowania
oraz poprzez krytykę, a więc napiętnowanie wad społeczeństwa oraz
wyolbrzymianie ich do granic możliwości. Dy-daktyzm służył
podniesieniu poziomu intelektualnego społeczeństwa.








Autor: Maciej Sas

Ocena : 0.0 








oceń
prace:
1 2 3 4 5 6


Home | Reklama | Info
| Mail


Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka






Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved  Sciaga.pl
2000