Nauczyciel w pozaszkolnej edukacji dorosłych(1)

Dorota Bentkowska
Resocjalizacja III rok grupa A

PRACA Z ANDRAGOGIKI

Temat: Nauczyciel w pozaszkolnej edukacji dorosłych.

Nauczyciel zatrudniony w pozaszkolnych formach edukacji pracuje z ludźmi dorosłymi, bo do nich głównie kierowana jest oświata zawodowa. Słowo nauczyciel kojarzy nam się ze szkołą na wszystkich jej etapach. Nauczyciel to według Okonia – ktoś, kto kształci, wychowuje i rozwija znajdujących się pod opieką uczniów . Jednak praca nauczyciela zajmującego się edukacją dorosłych jest inna niż ta z dziećmi. Różnice można także zauważyć w pracy nauczyciela dorosłych w formach pozaszkolnych. „Encyklopedia oświaty i kultury doro-słych” definiuje nauczycieli pozaszkolnej oświaty następująco- to osoby zatrud-nione w różnorodnych placówkach wychowania pozaszkolnego, prowadzące intencjonalną działalność dydaktyczno-wychowawczą z bardzo zróżnicowanymi pod względem wykształcenia, zainteresowań, motywacji, potrzeb, ogólnej kultu-ry i ogólnego przygotowania do percepcji treści kształcenia uczestnikami.
Z powyższej definicji wynika, że praca nauczyciela pracującego w po-zaszkolnych formach oświaty jest bardzo specyficzna.
Ta specyfika wynika z:
• zróżnicowania uczniów podejmujących się takiej nauki (różny wiek, wykształcenie, doświadczenia życiowe),
• relacji nauczyciel – uczeń (większe wymagania dorosłych oraz praca do-rosły z dorosłym i różne z tym konsekwencje)
• z czasu, który jest przeznaczony na tą formę oświaty(często jest stosun-kowo za krótki do poznania słuchaczy, ich stanu wiedzy i umiejętności oraz przerobienia zaplanowanego materiału).
Cech specyficznych pozaszkolnej oświaty można wymienić jeszcze cały szereg, ale wszystkie mieszczą się w wymienionych wyżej grupach.
Działania wszystkich nauczycieli powinny wynikać z funkcji, które ma do wypełnienia ta kategoria pracowników. Funkcje każdej kategorii nauczycieli wynikają z organizacji placówki oświatowej, jej celów dydaktycznych, wycho-wawczych i społecznych. Literatura wymienia różne funkcje, który musi wypeł-nić współczesny nauczyciel-wychowawca. Biorąc te funkcje pod uwagę wyróż-nić można pięć, które wypełnia nauczyciel omawiany w tej pracy:
1. funkcja dydaktyczna,
2. funkcja wychowawcza,
3. funkcja społeczno – środowiskowa,
4. funkcja innowacyjna,
5. funkcja badawcza .
Pierwsza z funkcji nie ogranicza się tylko do przekazywania wiedzy i kształtowania umiejętności, ale i do wdrażania dorosłych słuchaczy do samo-dzielnego korzystania z najnowszych źródeł wiedzy i sposobów uczenia się. Nauczyciel ze względu na swoją funkcję dydaktyczną reżyseruje sytuacje by wzbudzić zainteresowanie i motywacje oraz ciekawość ucznia do poznawania otaczającej rzeczywistości oraz zmieniania jej. W tym celu sam musi posiadać specjalistyczną wiedzę niezbędną do nauczania danego przedmiotu oraz równie ważna jest znajomość ucznia( więc wiedza z psychologii i ogólnopedagogiczna). Poza tym konieczne są umiejętności metodyczne i organizatorskie. Organizując zajęcia nauczyciel pozaszkolnych form oświaty musi pamiętać, iż dorosły czło-wiek ma liczne obowiązki do wypełnienia: rodzinne, zawodowe, społeczne i musi wybierać, które w danej chwili są ważniejsze. Dlatego inaczej przebiegać powinno przygotowywanie się do zajęć.
Każdy nauczyciel zawsze pełni funkcję wychowawczą, co wynika z na-czelnych celów wychowawczych wszystkich instytucji oświatowych. Pedago-dzy twierdzą, że wychowując przekazuje się określone wzory postępowania, ale także swoją osobowość. Pamiętać jednak należy, że dzielenie to nie powinno być narzucaniem. Słusznie, bowiem zauważa J. Kargul, że „nauczyciel – wy-chowawca nie ma ani możliwości, ani nawet moralnego prawa narzucić doro-słym obligatoryjnej wizji świata, ustanawiać jedynie słusznych celów życio-wych, arbitralnie rozstrzygać, co jest dobre a co złę”. „Szanując podmiotowość i autonomię człowieka, wychowawca dorosłych przyjmuje na siebie – zdaniem M. Malewskiego – rolę mediatora w jego związkach z rzeczywistością.” W wy-pełnianiu tej funkcji ważna jest umiejętność posługiwania się językiem ojczy-stym, sztuka prowadzenia dyskusji i przekonywania, a sukces wychowawczy zależy od ogólnej kultury nauczyciela. Niezmiernie ważna jest też tu umiejęt-ność organizowania i kierowania zespołami ludzkimi.
Kolejną funkcją nauczyciela pracującego w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej jest funkcja społeczno-środowiskowa. Polega ona na utrzy-mywaniu kontaktów i współdziałaniu ze środowiskiem słuchaczy, a co za tym idzie środowiskiem pracy. Do wypełniania tej funkcji potrzebna jest wiedza z socjologii, ekonomii, pedagogiki, organizacji pracy, higieny społecznej i nauk politycznych. Jednak chodzi tu tylko o ogólną orientację w tych dziedzinach.
Nauczyciel związany z pozaszkolnymi formami oświaty zawodowej po-winien też prowadzić działalność badawczą. S. Palka stwierdza, że nauczyciel rolę badacza przyjmuje wówczas gdy:
a) organizuje pracę badawczą uczniów (chodzi głównie o stosowanie metody problemowej, którą określa się jako „uczenie się przez badanie”);
b) wykonuje zadania badawcze i rozwiązuje problemy naukowe w obrębie tej dziedziny wiedzy, która jest związana z reprezentowaną specjalnością przed-miotową;
c) rozwiązuje problemy badawcze pedagogiczne, związane z własną pracą dy-daktyczną, wychowawczą, opiekuńczą, profilaktyczną, upowszechniającą oświatę – zarówno na terenie placówki oświatowej, jak i w środowisku lokal-nym.
Z funkcją badawczą wiąże się funkcja innowacyjna, która w pedagogice rozumiana jest jako zmiana wprowadzana w strukturze systemu dydaktyczno-wychowawczego jako całości lub strukturze istotnych jego składników mająca na celu dokonywanie ulepszeń.
Powyższe funkcje wyznaczają zakres działalności nauczyciela, natomiast ich konkretyzacja prowadzi do wyodrębnienia zadań szczegółowych. J. Poplucz pisze, że „zadania nauczyciela można sprowadzić do kierowania uczeniem się uczniów, organizowania tego procesu, a więc do informowania, motywowania, naprowadzania, kontroli i korygowania wyników.” Literatura pedagogiczna wymienia szereg zadań, które wypełnia nauczyciel. Nas jednak interesują zada-nia charakterystyczne dla nauczyciela pracującego w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej.
Przyjąć można, że najważniejsze z nich to:
• planowanie działalności oświatowo-wychowawczej w formach pozasz-kolnych;
• organizowanie procesu nauczania-uczenia się oraz kierowanie procesem uczenia się słuchaczy;
• przekazywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności, sprawności i nawy-ków;
• inspirowanie, doradzanie, wskazywanie źródeł wiedzy i sposobów jej zdobywania;
• motywowanie słuchaczy do nauki oraz do jej kontynuowania po zakoń-czeniu danej formy;
• rozwijanie zainteresowań słuchaczy, zarówno zawodowych jak i pozaza-wodowych;
• kontrolowanie i ocenianie słuchaczy;
• prowadzenie badań, głównie dotyczących własnej pracy i na własne po-trzeby;
• doskonalenie własnego warsztatu pracy, wzbogacanie metod, form orga-nizacyjnych i środków dydaktycznych;
• udział w pracy pedagogicznej instytucji prowadzących pozaszkolne formy oświaty zawodowej;
• współudział w opracowywaniu i aktualizowaniu programów nauczania;
• utrzymywanie kontaktu ze środowiskiem, środowiskiem tym głównie śro-dowiskiem pracy słuchaczy;
• kształtowanie pozytywnych cech osobowości słuchaczy, szacunku dla pracy własnej i innych, do drugiego człowieka i samego siebie, właściwego stosunku do świata przyrody, wartości społeczno-moralnych itp.;
• udział w doskonaleniu własnych kwalifikacji.1
Przedstawione zadania nauczycieli związanych z pozaszkolnymi for-mami oświaty zawodowej nie są oczywiście wszystkimi. Każdy nauczyciel, biorąc pod uwagę formę, w której pracuje, może te zadania uszczegółowić by dopasować do charakteru swojej pracy.
Ważną sprawą w procesie nauczania-uczenia się są cechy i predyspo-zycje osobowe nauczyciela. W tym miejscu spróbujemy z charakteryzować sylwetkę osobową nauczyciela pracującego w pozaszkolnych formach oświa-ty zawodowej. W „Nowym słowniku pedagogicznym” Okonia czytamy, że przez osobowość nauczyciela można rozumieć stopień zaawansowania na-uczyciela w poznawaniu, rozumieniu i wartościowaniu, stosunków panują-cych w świecie, ze szczególnym uwzględnieniem procesów kształcenia i wy-chowania oraz w twórczym przekształcaniu tych stosunków.
Jaki więc powinien być wzór lub model osobowości nauczyciela? Oczywiście powinien być wyposażony w pewne ponadczasowe i uniwersalne cechy, które są ważne dla każdego człowieka, bez względu na wykonywany zawód, płeć, wiek itp. Wśród tych cech można wymienić m. in. uczciwość, sumienność, sprawiedliwość, rzetelność, wytrwałość, kulturę osobistą, konse-kwencję w działaniu. Biorąc pod uwagę, że omawiany nauczyciel pracuje z dorosłymi to z godnie z Raportem końcowym konferencji tokajskiej, osoby zatrudnione w oświacie dorosłych powinny posiadać następujące cechy i umiejętności:
• duże doświadczenie społeczne i szerokie wykształcenie kulturalne;
• entuzjazm i zaangażowanie społeczne;
• umiejętność analizowania konkretnych warunków społecznych, w których pracuje, aby móc stworzyć uczestnikom właściwe środowisko uczenia się.
Każdy nauczyciel w tym i zajmujący się pozaszkolną oświatą powinien być humanistą. Humanizm taki określić można jako ogół jego wartości i kompetencji intelektualnych, profesjonalnych, specjalistycznych, specjali-stycznych także moralnych oraz estetycznych. Taki wychowawca m.in. uzna-je człowieka za najwyższe dobro, uznaje prawa każdej jednostki do wyboru wyznania i światopoglądu. Następnym ważnym elementem osobowym jest autorytet, co z j. łacińskiego oznacza prestiż, powagę uznanie. Literatura wy-mienia różne składniki autorytetu np.: autorytet intelektualny, moralny, dy-daktyczny, metodyczny, wychowawczy, społeczny, kulturalny, naukowy. Oczywiście dobrze by było żeby każdy z tych składników u danego nauczy-ciela występował, ale to chyba byłoby zbyt idealne. Według badań najważ-niejszymi składnikami autorytetu dla nauczyciela pozaszkolnych form oświa-ty są autorytet dydaktyczny, metodyczny i społeczny.
Refleksyjny praktyk - kolejna cecha omawianego nauczyciela-to na-uczyciel, który analizuje i zmienia swoje działanie, jest świadomy uwarun-kowań oraz moralnych i etycznych aspektów swojej pracy, jest odpowiedzial-ny za swój własny rozwój. D.A.Sch�n wyróżnia trzy zakresy refleksyjności nauczycieli: refleksja w działaniu, refleksja nad działaniem i refleksja filozo-ficzna.
By odpowiedzieć na pytanie, jakie są najbardziej pożądane cechy na-uczyciela zajmującego się pracą z dorosłymi w pozaszkolnych formach prze-prowadzono badania empiryczne wśród słuchaczy, nauczycieli a także orga-nizatorów tych form. Z badań tych wynika, że najbardziej pożądane cechy to: rzetelna wiedza, inteligencja, inicjatywa i pomysłowość, łatwość w nawiązy-waniu kontaktu ze słuchaczami, sprawiedliwość w ocenianiu.
Kończąc rozważania na temat sylwetki osobowej nauczyciela pracują-cego w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej stwierdzić należy, że pewnego rodzaju modelem tego nauczyciela może być charakterystyka kwali-fikacyjna.
W przypadku nauczyciela pracującego w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej mamy do czynienia z tzw. podwójnością kwalifikacji, np. inżynier elektronik-nauczyciel, ekonomista-nauczyciel, prawnik-nauczyciel itp. Niemniej jednak możemy mówić o przygotowaniu zawodowym obejmu-jącym:
1. przygotowanie społeczno-moralne i obywatelskie,
2. przygotowanie ogólne,
3. przygotowanie kierunkowe,
4. przygotowanie pedagogiczne.
Nauczyciel pozaszkolnych form oświaty jak już wiemy pracuje z doro-słymi, którzy mają już ukształtowane wartości, poglądy czy postawy. Dlatego przygotowanie społeczno-moralne i obywatelskie ów nauczyciela umożliwia skuteczne oddziaływanie na słuchaczy. Nauczyciel ten powinien orientować się w takich dziedzinach wiedzy jak: filozofia, polityka społeczna, gospodar-cza i kulturalna państw, ekonomia, etyka, moralność. Powinien też mieć od-powiednio ukształtowane postawy warunkujące właściwy stosunek do:
• świata wartości, np. postawa humanizmu, demokratyzmu, internacjonali-zmu, twórczego zaangażowania, umiłowania wolności;
• społeczeństwa, np. postawa patriotyzmu, społecznego zaangażowania, rzetelnego stosunku do pracy, gospodarności, dyscypliny, odpowiedzialno-ści;
• drugiego człowieka, np. postawa poszanowania godności ludzkiej, tole-rancji, szacunku do cudzej własności, opiekuńczość, rzetelność informacji, poszanowanie prawa każdego człowieka do samorealizacji;
• samego siebie, np. postawa perfekcjonizmu, samokrytycyzmu, samokon-troli, samodzielności;
• świata kultury, np. postawa szacunku dla dóbr kultury, zainteresowania życiem kulturalnym, wrażliwości na piękno, ekspresji;
• świata przyrody, np. postawa umiłowania piękna przyrody, szacunku wo-bec dzieł natury, troski o zapewnienie harmonijnego kontaktu człowieka z przyrodą.
Oczywiście te postawy powinny być przekazywane, na co dzień i przede wszystkim poprzez osobisty przykład.
Wykształcenie ogólne przygotowywuje jednostkę do życia w społe-czeństwie i wyposaża ją w podstawową wiedzę i umiejętności.
Na wykształcenie ogólne składają się najczęściej:
• wiedza ogólna o świecie, w tym głównie o przyrodzie, społeczeństwie, kulturze, technice;
• umiejętności ogólne, w tym przede wszystkim doskonałego posługiwania się językiem ojczystym, jasnego i precyzyjnego formułowania myśli, a także umiejętności spostrzegania, porównywania, analizy i syntezy, abstrahowa-nia, uogólniania, wnioskowania, dowodzenia i decydowania.
Takie wykształcenie powinien posiadać każdy nauczyciel, w tym także nauczy-ciel zajmujący się pozaszkolną edukacją dorosłych. Podstawy takiego wykształ-cenia każdy człowiek oczywiście zdobywa w wieku młodzieńczym.
Wykształcenie kierunkowe, które jest niezbędne w pracy w pozaszkol-nych formach oświaty zawodowej, w zależności od formy organizacyjnej proce-su dydaktycznego oraz reprezentowanej specjalności jest zróżnicowane. W za-kresie wykształcenia kierunkowego można ustalić pewne ogólne wymagania, które obowiązują każdego nauczyciela zatrudnionego w tych formach oświaty.
Są to:
• doskonała znajomość podstaw nauczanego przedmiotu;
• znajomość najnowszych osiągnięć i tendencji rozwojowych dziedziny bę-dącej przedmiotem nauczania;
• orientacja w warunkach skutecznego funkcjonowania współczesnego za-kładu pracy i pracownika w tym zakładzie;
• znajomość procesów technologicznych charakterystycznych dla danej specjalności, poparta praktyką zawodową;
• dobre opanowanie umiejętności umysłowych i praktycznych (elementar-nych, czynnościowych i złożonych) oraz nawyków sprawności zawodowych gwarantujących prawidłowe, a nawet mistrzowskie wykonywanie wszyst-kich czynności zawodowych charakterystycznych dla danej specjalności.
Przygotowanie pedagogiczne nauczyciela pracującego w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej powinno obejmować zagadnienia z zakresy peda-gogiki pracy, psychologii pracy, socjologii pracy, dydaktyki kształcenia i do-skonalenia zawodowego, andragogiki. Treści te powinny być poszerzone jeszcze wiadomościami z zakresu teorii wychowania, historii wychowania, pedagogiki ogólnej, dydaktyki ogólnej, jak również prakseologii i naukowej organizacji pracy.
Dopiero takie przygotowanie powinno doprowadzić do ukształtowania umiejętności pedagogicznych, którymi są:
• umiejętność wskazywania, gdzie i w jaki sposób można skutecznie zdobyć potrzebną wiedzę;
• umiejętność precyzyjnego przygotowania się do zajęć;
• umiejętności organizacyjne i metodyczne;
• umiejętność dobrego posługiwania się językiem ojczystym;
• umiejętność wywoływania i podtrzymywania motywacji do systematycz-nego kształcenia i doskonalenia zawodowego, a także uzyskiwania coraz wyższych szczebli i tytułów oraz dochodzenia do mistrzostwa w zawodzie
• umiejętność łatwego nawiązywania i utrzymywania kontaktu ze słucha-czami;
• umiejętność sugestywnego oddziaływania na słuchaczy;
• umiejętność obserwacji i rozumienia słuchaczy, ich aspiracji, motywów i zainteresowań oraz zmian zachodzących w tym względzie;
• umiejętność analizowania i oceniania efektów pracy własnej i słuchaczy oraz korygowania własnego postępowania.
Powyższe rozważania dają obraz specyfiki pracy nauczyciela zajmujące-go się edukacją pozaszkolną dorosłych. Na tę specyfikę składają się warunki, w których odbywa się nauka, rodzaj kontaktów nauczyciela ze słuchaczami, ale także czynniki zawodowe jak choćby kwalifikacje nauczyciela. To wszystko w dużym skrócie obrazuje powyższa praca.

Bibliografia
Ryszard Gerlach: „Nauczyciel w pozaszkolnych formach oświaty zawodowej w Polsce” Bydgoszcz 1997r.
W.Okoń: „Nowy słownik pedagogiczny”. Warszawa 1996
pod redakcją K. Wojciechowskiego „Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych”. Wrocław 1986

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
kompetencje nauczycieli wczesnej edukacji nr 7
Edukacja dorosłych 1
Edukacja dorosłych 2
Edukacja dorosłych 4
Edukacja dorosłych 3
Wspolczesne wyzwania stojace przed edukacja doroslych(1)
Twórcza aktywność plastyczna nauczycieli edukacji wizualnej jako dziedzina ich rozwoju zawodowego
Kwalifikacje zawodowe nauczyciela a rozwój dzieci w edukacji(1)

więcej podobnych podstron