Współczesne wyzwania stojące przed edukacją
dorosłych


Opracowanie przedstawia możliwości oferty edukacyjnej systemu oświaty, umożliwiającej uzupełnienie wykształcenia przez szeroką rzeszę osób.

Za pierwszoplanowe zadanie uważa się dostosowanie oferty edukacyjnej do wymogów rynku pracy i potrzeb społecznych. Bardzo ważnym zadaniem są działania resortu edukacji dotyczące prawnych unormowań funkcjonowania edukacji dorosłych. Istotną sprawą w edukacji dorosłych jest nauczenie uczenia się, kształtowania umiejętności samodzielnego zdobywania informacji i ich przyswajania, a także z korzystania z instytucji edukacyjnych dla dorosłych. Przybierają one postać studiów podyplomowych, szkolnictwa wieczorowego i zaocznego oraz różnego rodzaju kursów kształcenia i doskonalenia zawodowego. Kształcenie dorosłych przybiera trójetapowy charakter:

- kształcenie ogólne, dające podstawę do kształcenia zawodowego,

- wykształcenie zawodowe, przygotowujące do pracy zawodowej,

- doskonalenie tj. specjalizacja, odświeżanie i aktualizowanie wiadomości, przekwalifikowanie odpowiednie do potrzeb, jakie wynikają z życia zawodowego i kulturalnego.

Chociaż ten trzeci etap kariery edukacyjnej staje się coraz bardziej znaczący, to osoby zainteresowane doskonaleniem się, napotykają często problemy i utrudnienia macierzystych zakładów pracy. Prawdą jest, że dyplom „starzeje się” szybciej, niż jego posiadacz. Dlatego cała rzesza zawodów m.in. takich jak: lekarz, nauczyciel, żołnierz zawodowy, inżynier itd. wymaga dalszego dokształcania się, poszerzania własnych horyzontów myślowych, a także podążania za duchem czasu, rozwoju myśli naukowej.

Niestety w niektórych zakładach pracy, szefowie (dyrektorzy) niechętnie wyrażają zgodę na uzupełnianie wykształcenia przez pracowników. Przyczyny dotyczą głównie trudnej sytuacji ekonomicznej zakładów pracy (refundowanie nauki), stałej dyspozycyjności pracowników, lecz także niechęci do wykształconego pionu pracowników.

Mimo licznych trudności o poszukiwaniu środków finansowych przez resort, bardzo dużym zainteresowaniem cieszy się system edukacji ustawicznej (istnieje w kraju ponad 2000 placówek).

Szkieletem systemu edukacji ustawicznej są centra kształcenia ustawicznego, które pokrywają swoją siecią całe terytorium Polski. Są to placówki zdolne zaspokoić bardzo zróżnicowane zapotrzebowanie na kształcenie, dokształcanie i doskonalenie osób dorosłych. Można zaobserwować coraz większe zainteresowanie tymi placówkami przez terytorialne urzędy pracy.

Współpraca ta przejawia się coraz większą liczbą kierowanych przez nie w celu rekwalifikacji bezrobotnych oraz pełnienia nadzoru nad przebiegiem procesu dydaktycznego podczas szkoleń zlecanych przez urzędy pracy.

Posiadana przez centra baza, wyposażenie i kadra pedagogiczna pozwala już dziś podejmować najbardziej nowatorskie rozwiązania w kształceniu.

Przykładem takiego działania mogą być tzw. przedsiębiorstwa symulacyjne. Placówki te prowadzą bardzo szerokie działania: od szkolnych i kursowych do powoływania przez kuratorów komisji państwowych, nadających tytuły kwalifikacyjne czy egzaminujące uczących się w trybie eksternistycznym.

Oferta edukacyjna systemu oświaty przeznaczona dla osób dorosłych obejmuje propozycje nauki w szkołach:

- szkoła podstawowa,

- podstawowe studium zawodowe,

- liceum ogólnokształcące,

- średnie studium zawodowe,

- zasadnicza szkoła zawodowa,

- liceum zawodowe

- technikum, liceum i szkoła równorzędna,

- szkoła policealna,

- zaoczne studia wyższe.

Wymienione typy szkół prowadzą kształcenie w najrozmaitszych zawodach, istnieje także możliwość wyboru systemu kształcenia (wieczorowy, dzienny, zaoczny), czy ze względu na prowadzącego szkołę - publiczna lub niepubliczna.

W świadomości społeczeństwa utrwaliło się przekonanie o konieczności inwestowania w wiedzę i wysokie kwalifikacje, jako elementu pozwalającego na zwiększenie szans na rynku pracy. Przekonanie to pozwoliło na wysnucie działań, które wyznaczą politykę resortu w najbliższym czasie.

Pierwszoplanowym zadaniem jest dostosowanie oferty edukacyjnej do wymogów rynku pracy i potrzeb społecznych.

Niestety w dalszym ciągu można zaobserwować przyjmowanie dużej ilości słuchaczy na kierunki studiów nie zapewniających po zakończeniu edukacji zainteresowania na rynku pracy (np. kierunek Archeologia pochodna UAM Poznań).

Następne zadania dotyczą szczególnej troski o grupy społeczne mające utrudniony dostęp do usług edukacyjnych. Chodzi tu przede wszystkim o środowisko wiejskie i małomiasteczkowe. Rozwiązaniem tej sytuacji może być wzmocnienie sieci uniwersytetów ludowych.

Drugą grupą upośledzoną w dostępie do usług edukacyjnych są niepełnosprawni (nie tylko niepełnosprawni ruchem tzw. „wózkowicze”, dla których należy rozwinąć szerzej pojmowany program „likwidowania barier architektonicznych”, ale również cała rzesza głuchych i niewidomych).

Nie będę rozwijać się szerzej na temat tej grupy odbiorców edukowania dorosłych, gdyż autor artykułu według mnie zbyt powierzchownie skupił się na problemach wynikających z dotarciem i zmobilizowaniem się do dalszego kształcenia dorosłych.



















































„PRACA ZAWODOWA, CZAS WOLNY
I WYPOCZYNEK LUDZI DOROSŁYCH”


Aby w dokładny sposób omówić problem związany z pracą zawodową, należy przytoczyć definicje wyżej wymienionego zagadnienia.

Według „Encyklopedii Powszechnej” wyd. GUTENBERGA praca zawodowa jest to - wszelki umysłowy lub fizyczny wysiłek skierowany ku osiągnięciu wyniku na widowni świata zewnętrznego, w ściślejszym znaczeniu: wszelki wysiłek człowieka, skierowany ku zdobyciu środków do zaspokojenia potrzeb. Praca jest konieczna do zdobycia dóbr zaspokajających nasze potrzeby i musi być wykonaną bez względu na pewien stopień ujemnych sensacji fizycznych i psychicznych nieprzerwalnie związanych z jej wykonaniem”.[1]

Nierozerwalnie z problemem pracy zawodowej łączy się pojęcie zawód.

Encyklopedia Popularna PWN określa zawód jako: „wyodrębniony w ramach społecznego podziału pracy określony zespół czynności, wymagający odpowiedniego wykształcenia (kwalifikacji), wykonywany przez jednostkę stale lub dorywczo i stanowiący dla niej źródło utrzymania”.[2]

Warto wspomnieć, że istnieją także takie pojęcia jak zawód wykonywany i zawód wyuczony.

Zawodem wykonywanym jest zespół czynności, których wykonywanie stanowi główne źródło utrzymania danej jednostki.

Natomiast zawodem wyuczonym jest zespół czynności o których wykonywania dana jednostka uzyskała społecznie wymagane przygotowanie teoretyczne i praktyczne.

Następnym zagadnieniem dotyczącym tematu pracy jest czas wolny. Istnieje wiele definicji pojęcia „czas wolny”. We współczesnej literaturze socjologicznej nie ma poglądu jednolitego na tę kwestię. Poglądy różnych autorów na ten temat są niejednokrotnie zasadniczo rozbieżne. Niektórzy z nich uznają za czas wolny cały ten czas, którego człowiek nie poświęca na pracę, inni skłaniają się do rozumienia czasu wolnego jako czasu przeznaczonego na odpoczynek, rozwijanie osobowości itp.

Zaobserwować można wieloraką interpretację czasu wolnego w ujęciu różnych socjologów. Amerykański ekonomista T. Veblen, który po raz pierwszy podjął próbę określenia „czas wolny” rozumiał przez to całokształt życia człowieka poza pracą. Uważał on, że ilość czasu, jaką dysponuje człowiek, decyduje o jego społecznym usytuowaniu, o przynależności do określonej klasy społecznej[3].

Inni socjologowie amerykańscy interpretują „czas wolny” jako czas którym dysponuje człowiek poza miejscem pracy i po wywiązaniu się z codziennych obowiązków rodzinnych i domowych.

Niejednolicie definiowane jest pojęcie czasu wolnego w zachodnio-europejskiej socjologii. Jedno autorzy uważają, że czas wolny to cały czas poza pracą zawodową, inni szeroko pojęty czas wolny dzielą na czas „swobodny” i „czas wolny”. Chodzi w tym rozumieniu o to, że człowiek wolny od pracy zawodowej musi wypełniać pewne obowiązki rodzinne, społeczne itp., na wypełnienie których pożytkuje tak zwany „czas wolny”.

Za najpełniejszą wśród definicji zachodnich uważa się dość powszechnie definicję czasu wolnego podaną przez I. DUMAZEDIERA, który określa, że „czas wolny” obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może się oddać z własnej chęci bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swojego kształcenia (bezinteresownego), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym po uwolnieniu się z obowiązków zawodowych rodzinnych, społecznych.[4]

Definicję DUMAZADIERA znajduje swoje zastosowanie w międzynarodowych badaniach problematyki czasu wolnego, prowadzonych pod auspicjami UNESCO[5].

Stanisław Czajka podaje, że pośród wielu definicji socjologów zachodnich w zakresie rozumienia czasu wolnego można dostrzec pewną zgodność wewnętrzną polegającą na ujmowaniu pojęcia czasu wolnego jako przeciwstawienie pojęcia pracy. Na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych, doszli oni do stwierdzenia, że czas wolny w świadomości badanych jest niejako ucieczką od pracy, jest więc z nią w konflikcie.

Ponieważ zaś praca jest swego rodzaju przymusem, zatem człowiek w pełni wyzwolony z pracy staje się dopiero w czasie wolnym. W dalszym ciągu wywodu S. Czajka stwierdza, że socjologowie zachodni dochodzą do konkluzji, iż „w kształtowaniu czasu wolnego decydującą rolę odgrywa postęp techniczny”.[6]

Mimo przyjmowania przez socjologów zachodnich słusznego założenia, że postęp techniczny w dużej mierze wyznacza czas wolny, nie potrafią oni wniknąć w istotę problemu.

M. Ćwiakowski stwierdza iż „...nie ulega wątpliwości, że wszelkie próby analizy społecznych konsekwencji postępu technicznego czynione w oderwaniu od określonego sposobu produkcji dóbr materialnych, w którego ramach występuje technika, są z góry skazane na niepowodzenia i nie mogą doprowadzić do racjonalnych wniosków.”[7]

Należy pamiętać iż jedną z charakterystycznych cech współczesnych koncepcji wolnego czasu jest położenie nacisku na społeczne perspektywy wolnego czasu. Koncepcja ta zakłada „iż w przyszłości nastąpi pełna integracja całego czasu ludzkiego - czas pracy wolny połączy się w jedną twórczą aktywność kulturalną stwarzając pełne możliwości wszechstronnego rozwoju osobowości ludzkiej”[8].

W polskiej literaturze traktującej ten temat ciekawe spostrzeżenia przytacza I. DANECKI. Odnotowuje on iż „pojęcie czasu wolnego zawiera nieodłącznie element swobodnego od nacisku konieczności ekonomicznej wyboru działalności ludzkiej”[9].

Autor ten konkluduje „realną możliwość takiego wyboru uzyskuje człowiek po zaspokojeniu potrzeb materialnych na poziomie, społecznie uzyskanym za przyzwoitą egzystencję”[10].

Tak więc I. Danecki używa pojęcie „czas wolny” dla oznaczenia nadwyżek czasowych pozostających człowiekowi po wykonaniu wszelkich prac o charakterze ekonomicznym (zarówno zarobkowym jak i w gospodarstwie domowym). Danecki ostrzega też, iż poza czynnikami ekonomicznymi na tworzenie, modyfikowanie i usankcjonowanie czasu wolnego w znacznym stopniu wpływa stosowany system wartości, dominujący w społeczeństwie klimat obyczajowy, stopień zaangażowania w pracy[11].





I. Cierniak powiada „czas wolny to ten, w którym można robić to, na co mamy ochotę, a nie to co wykonywać musimy. Swoboda wyboru tego co czynić chcemy, nadaje czasowi charakter wolny”[12].

„Wolny”, prawdziwie wolny czas, to zatem również czas uwolniony od krępujących go form czasów minionych, pozwalający na odzyskanie w całej czystości tego co zostało przeżyte, co jest przeżywane i oczekiwane. Czas wolny od zafrasowań, od dowolnego przesuwania wskazówek zegara i zrywanie kartek kalendarza, niezależnie od przepływu czasu.

Problemy zawarte w niniejszym referacie tzn. praca zawodowa, czas wolny i wypoczynek zostały poruszone przeze mnie w marginalnym ujęciu, jednakże stanowi przyczynek do dokładniejszego zbadania tego problemu.

































BIBLIOGRAFIA



1. Encyklopedia Powszechna wyd.: „Kurpisz” Poznań 1997.

2. Encyklopedia Popularna PWN Warszawa 1982.

3. Ćwiakowski Marek „Problemy społeczne wolnego czasu” Instytut Wydawniczy CRZZ Warszawa 1970.

4. Cierniak Jadwiga i inni „Twój czas” Wydawnictwo „Warta” Warszawa 1977.

5. Czajka Stefan „Z problemów czasu wolnego” Instytut Wyd. CRZZ Warszawa 1979.

6. Danecki Jan „Czas wolny - mity i potrzeby” Książka i Wiedza Warszawa 1967.

7. Danecki Jan „Jedność podzielonego czasu” Książka i Wiedza Warszawa 1974.





--------------------------------------------------------------------------------

[1] Encyklopedia Powszechna wyd. Kurpisz Poznań 1997, s. 92.

[2] Encyklopedia Popularna PWN Warszawa 1982, s. 888.

[3] Za S. Czajka „z problemów czasu wolnego” - Instytut Wydawniczy CRZZ Warszawa 1979, s. 38.

[4] Podaję za St. Czajka „z problemów” op. cit. s. 39.

[5] Tamże s. 39.

[6] Tamże s. 40.

[7] M. Ćwiakowski „Problemy współczesnego czasu wolnego” Wydanie CRZZ Warszawa 1970 s. 48.

[8] M. Ćwiakowski „Problemy” op. cit. s. 59.

[9] I. Danecki „Czas wolny mity i potrzeby” KIW Warszawa 1967, s. 11.

[10] Tamże s. 11.

[11] Tamże s. 21.

[12] I. Cierniak i inni „Twój Czas” wyd. „WARTA” Warszawa 1977, s. 12.