Kleszcz i choroby odkleszczowe
Kleszcze \
erują na ponad 300 gatunkach ssa- temperatury  zwykle podwy\
szoną, a tak\
e za-
ków, ptaków i gadów. pach np. potu.
Okres zimowy pajęczaki spędzają głęboko pod Po okresie \
erowania, trwającym w niektórych
ściółką leśną, natomiast wraz ze wzrostem tem- przypadkach nawet kilka tygodni, kleszcz od-
peratury otoczenia (miesiące III-IV) wzrasta czepia się od swego \
ywiciela i wówczas sami-
równie\
ich aktywność, która trwa a\
do końca ce składają jaja, z których wykluwają się larwy,
jesieni (X-XI). Maksimum aktywności zale\
y po czym wspinają się na krzewy lub wysokie
od czynników klimatycznych i przebiega w Eu- rośliny i oczekują na kolejna ofiarę.
ropie Środkowej w dwóch fazach: w miesią-
cach V/VI i IX/X. Rozprzestrzenianiu paję-
Kleszcze mogą przenosić niektóre groz
ne dla
czaków sprzyjają łagodna zima i wilgotne lato.
człowieka choroby zakaz
ne, do których nale\
ą:
Typowymi miejscami bytowania kleszczy,
wirusowe zapalenie opon rdzeniowo-
stanowiącymi naturalne ogniska infekcji, są ob-
mózgowych i mózgu,
szary przejściowe między dwoma ró\
nymi ty-
krętkowica kleszczowa  borelioza z
pami roślinności tj. obrze\
a lasów, szczególnie
Lyme.
zaś granice lasów liściastych i iglastych, lasów
ró\
nowiekowych, cechujących się ró\
ną wyso-
kością, obrze\
a lasów graniczących z łąkami,
polany, obszary porośnięte paprociami, je\
yna-
Kleszczowe zapalenie mózgu (kzm)
mi, leszczyną, czarnym bzem oraz innymi krze-
Pierwsza z wymienionych chorób jest ostrą wi-
wami tworzącymi podszyt, zagajniki z zarośla-
rusową chorobą zakaz
ną wywoływaną przez
mi, łąki i zarośla w pobli\
u rzek, stawów i je-
flawowirus, zbudowany z jednołańcuchowego
zior. Kleszcze potrzebują roślin o ró\
nej wyso-
kwasu rybonukleinowego (RNA) i trzech prote-
kości, stąd mo\
na je spotkać najczęściej na
in strukturalnych V1, V2, V3. Wirus znajduje
skraju lasów lub nad leśnymi drogami, gdzie
się w ślinie zaka\
onego kleszcza. U zaka\
o-
czatują na \
ywiciela. Nierzadko pojawiają się w
nych pajęczaków wirusy przenikają do składa-
parkach, zadrzewieniach oraz trawnikach, w
nych jaj tak, \
e nosicielstwo wirusów przenosi
pobli\
u siedlisk ludzkich, na strychach, w jaski-
się z pokolenia na pokolenie. Pomimo, i\
wirus
niach, piwnicach, norach, ptasich gniazdach i
szybko traci zakaz
ność poprzez wysuszenie, pa-
dziuplach.
steryzację lub przez poddanie go działaniu
Larwy kryją się w trawach, osobniki dojrzałe
środków chemicznych albo enzymatycznych, w
(niebezpieczne)  na wysokości około 1,5 m, na
naturalnych warunkach mo\
e jednak przetrwać
krzewach. Wisząc na z
dz
błach trawy, a tak\
e na
wiele miesięcy np. w mleku i maśle lub wilgot-
spodniej stronie liści krzewów kleszcze, są tru-
nym środowisku.
dno dostrzegalne, a często niewidoczne dla oka
Spośród wielu znanych rodzajów kleszczy w
człowieka.
Europie, mogących przenosić wirusa zapalenia
Kleszcze są niezwykle odporne na brak po\
y-
mózgu największe znaczenie ma Ixodes ricinus
wienia, gdy\
wytrzymują głód przez okres kilku
nale\
ący do rodziny kleszczy tarczowatych,
lat. Larwy i nimfy (póz
ne stadium larwalne)
najbardziej rozpowszechniony kleszcz na tere-
kleszczy wybierają najczęściej zwierzęta, które
nie Europy. Zachorowania na kzm związane są
mo\
na zaatakować z wysokości nie przekracza-
na ogół z ogniskami przyrodniczymi, w których
jącej jednego metra, stąd często ich ofiarami
wirus krą\
y między zwierzętami (głównie małe
padają gryzonie. Zbli\
ający się potencjalny
gryzonie, zwierzyna leśna oraz ptaki wędrow-
 posiłek kleszcze rejestrują dzięki zmysłom,
ne) i przenosicielami wirusa, którymi są klesz-
rejestrując stę\
enie dwutlenku węgla, zmiany
cze.
W Polsce w ciągu ostatnich lat większość za- objawów skórnych, stawowych, kardiologicz-
chorowań rejestrowana jest na terenach endemi- nych i neurologicznych. Według podziału klini-
cznych, czyli pn-wsch. część kraju (Warmia, cznego, ustalonego przez Asbrink i Hovmarka,
Mazury i Podlasie). Zwiększoną liczbę przy- wyró\
nia się dwa stadia choroby:
padków zachorowań zanotowano w ostatnich
- boreliozę wczesną (stadium zaka\
enia
latach równie\
na Mazowszu, Dolnym Śląsku,
ograniczonego)  objawy: rumień wędrują-
Opolszczyz
nie i w Kieleckiem). W Polsce, co
cy i chłoniak limfocytatarny skóry oraz za-
roku zgłasza się przeciętnie od 181 do 267
ka\
enie rozsiane  objawy: rumień wędru-
przypadków zachorowań. Powiat Legionowski
jący mnogi (wtórny), wczesna neuroborelio-
zlokalizowany jest na obszarze o niskim nara-
za, zapalenie stawów, zapalenie mięśnia
\
eniu na zachorowanie na kzm. Dotychczas za-
sercowego, inne zmiany narządowe;
rejestrowano sporadyczne przypadki zachoro-
- boreliozę póz
ną (stadium zaka\
enia przew-
wań na tę chorobę, w Powiecie Legionowskim,
lekłego)  objawy: przewlekłe zapalenie za-
w br. - dotychczas 1 przypadek.
nikowe skóry kończyn, neurologiczne, reu-
matologiczne lub inne zmiany narządowe
utrzymujące się przez co najmniej 12 mie-
Krętkowica kleszczowa  borelioza z Lyme
sięcy.
Drugą groz
ną chorobą zakaz
ną przenoszoną
Okres wylęgania boreliozy, objawiającej się w
przez kleszcze jest borelioza z Lyme (krętko-
postaci rumienia wędrującego, wynosi przecięt-
wica kleszczowa). Jest to przewlekła, wielo-
nie od 3 do 30 dni, jednak przy braku rumienia
układowa choroba odzwierzęca wywoływana
wędrującego inne objawy wczesnego stadium
przez bakterię spiralną (krętek) - Borrelia burg-
zaka\
enia mogą wystąpić po wielu miesiącach,
dorferi sensu lato (Bb) oraz B. garinii i B. afze-
a stadium póz
nego  nawet po kilku latach.
lii. Krętki Bb są przenoszone na ludzi przez kle-
W pierwszej fazie choroby, po kontakcie z za-
szcze z gatunku Ixodes, w naszym kraju przez
ka\
onym kleszczem, w miejscu lub pobli\
u
Ixodes ricinus. Rezerwuarem bakterii są przede
punktu ukłucia tworzy się zmiana skórna  tzw.
wszystkim drobne gryzonie z rodziny norniko-
rumień wędrujący. Występuje on u około po-
watych i myszowatych, ale równie\
inne wol-
łowy pacjentów, u dorosłych najczęściej zloka-
no\
yjące zwierzęta tj. jelenie, sarny, wilki oraz
lizowany jest na kończynach i tułowiu, u dzieci
domowe  psy, konie, owce i krowy, a tak\
e
 na głowie i szyi. Na początku jest to czerwo-
ptaki, takie jak jaskółki czy gołębie. Do zaka\
e-
na grudka bądz
plamka powiększająca się ob-
nia dochodzi podczas bezpośredniego kontaktu
wodowo, czemu towarzyszy centralne bladnię-
zaka\
onego kleszcza z człowiekiem i przedo-
cie i tworzenie się wokół niej pierścienia  ob-
stania się jego śliny lub wymiocin przez skórę
rączki rumieniowatej (1-2 cm). Tworzeniu oraz
\
ywiciela. Uwa\
a się, \
e do zaka\
enia dochodzi
powiększaniu rumienia mogą towarzyszyć:
wówczas, gdy kleszcz-nosiciel przebywa w
miejscowo świąd i pieczenie skóry lub objawy
skórze człowieka od 36 do 48 godzin, stąd
ogólne tj. męczliwość, gorączka, bóle głowy,
szybkie pozbycie się intruza zmniejsza mo\
li-
mięśni i stawów, miejscowa limfadenopatia, za-
wość zaka\
enia. Najczęściej do zaka\
enia do-
burzenia czucia i kołatanie serca.
chodzi podczas kontaktu człowieka z nimfami -
Rumień ustępuje samoistnie, nie pozostawiając
wyrośniętymi larwami kleszcza, będącymi naj-
śladu, po ok. 4 tygodniach. U około 1 % cho-
bardziej agresywnymi formami rozwojowymi
rych po kilku tygodniach a nawet miesiącach
(10-20 razy więcej krętków ni\
w pozostałych
(do 10 miesięcy) od kontaktu z zaka\
onym pa-
stadiach rozwojowych pajęczaka). Najwięcej
jęczakiem powstaje, zwykle pojedyncza zmiana
zachorowań notowanych jest w okresie \
erowa-
skórna  sinoczerwona grudka lub guzek o
nia nimf tj. od maja do sierpnia.
średnicy 1-5 mm, umiejscowiona na płatkach
Borelioza jest przewlekłą wielofazową chorobą
usznych, brodawkach i otoczkach sutkowych, a
układową, charakteryzującą się występowaniem
tak\
e mosznie.
Nieleczony chłoniak limfocytarny skóry mo\
e syjne, psychotyczne, pseudoguzowe, pora\
enia
utrzymywać się nawet przez kilka lat. spastyczne, niedowłady, upośledzenie czynno-
ści zwieraczy. Zmiany w mó\
d\
ku mogą pro-
Kolejnym objawem chorobowym w fazie sta-
wadzić do zaburzeń równowagi i chodu, nato-
dium wczesnej boreliozy  zaka\
enia rozsiane-
miast w obwodowym układzie nerwowym naj-
go jest rumień wędrujący mnogi, czyli liczne
częściej dochodzi do polineuropatii czuciowej z
zmiany skórne o charakterze rumienia wędrują-
pora\
eniami spastycznymi, bólami korzeniowy-
cego, którym mogą towarzyszyć liczne objawy
mi, nietrzymaniem moczu.
ogólne tj. bóle głowy, bóle mięśniowo-stawo-
we, sztywność karku i ogólne osłabienie. Nierozpoznana borelioza mo\
e prowadzić do
pora\
enia kończyn, demencji i nieodwracalnych
Następnie, najczęściej na dystalnych częściach
zmian w nerwach.
kończyn pojawia się sinoczerwona zapalna
zmiana skórna o charakterze ciastowatego
obrzęku, która po kilku latach przekształca się
Z danych WSSE wynika, \
e z roku na rok
w zmianę zanikową. Dotyczy to głównie na-
wzrasta liczba chorych na boreliozę:
skórka, który staje się bardziej cienki, łatwo do-
- w 1999 r. liczba ta nie przekraczała tysiąca,
chodzi do jego urazów i powstawania trudno
- w 2004 r. zarejestrowano ju\
blisko 4 tysią-
gojących się owrzodzeń. Ponadto, pojawiają się
ce zachorowań.
neuropatie obwodowe, a tak\
e bóle mięśnio-
Niestety, brak jest szczepionki chroniącej lu-
wo-kostne, nawracające zapalenia stawów,
dzi przed tą chorobą, pozostaje profilaktyka.
głównie kolanowych, ale te\
łokciowych, sko-
kowych i biodrowych, rzadko zwichnięcia,
zwłaszcza w zajętych stawach dłoni i stóp.
Leczenie boreliozy prowadzone jest głównie za
Powikłania w przebiegu choroby, przejawiające
pomocą antybiotyków.
się zajęciem węzłów chłonnych, serca oraz mó-
W pierwszej fazie choroby (borelioza wczes-
zgu, zdarzają się rzadko.
na) większość klinicystów zaleca stosowanie
Zmiany w układzie krą\
enia, przejawiające się
penicylin półsyntetycznych oraz antybiotyków
omdleniami, kołataniem serca, bólami w klatce
z grupy tetracyklin (amoxycylina, doxycyclina)
piersiowej, pojawiają się u ok. 4-8 % pacjen- w okresie 21-30 dni.
tów, zazwyczaj po kilku tygodniach od zaka\
e-
W póz
niejszej fazie choroby (póz
na bore-
nia. Zwykle zmiany w układzie krą\
enia ustę-
lioza), przy leczeniu neuroboreliozy stosowane
pują szybko, maksymalnie po 6 tygodniach, bez
są antybiotyki  cefalosporyny III generacji w
następstw, jednak u około 5 % chorych zabu-
okresie 30-40 dni, natomiast w ostrym okresie
rzenia rytmu serca nie ustępują całkowicie (mo-
choroby stosuje się dodatkowo leczenie obja-
gą prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego).
wowe  przeciwobrzękowe.
Objawami wczesnej neuroboreliozy są sen-
ność i łatwa męczliwość, a tak\
e pora\
enie ner-
Poni\
ej zamieszczonych jest kilka porad, które
wu twarzowego. Choroba ujawnia się zwykle
warto stosować w praktyce:
pod postacią limfocytarnego zapalenia mózgu,
- nosić odpowiednią odzie\
w lesie, zakry-
zapalenia nerwów czaszkowych lub zapalenia
wającą jak najwięcej części ciała. Typowy-
korzeni nerwowych.
mi miejscami ukąszenia u człowieka przez
Póz
na neuroborelioza to zmiany w układzie
kleszcze są: głowa, uszy, miejsca zgięcia
nerwowym, utrzymujące się lub ujawniające po
du\
ych stawów, ręce i nogi. Ślina pajęczaka
roku od pierwszych objawów choroby. Mogą
posiada właściwości znieczulające, stąd
dotyczyć zarówno centralnego, jak i obwodo-
ukąszenia zwykle nie są zauwa\
one Zaleca
wego układu nerwowego. Mogą przyjmować
się podczas przebywania w miejscach po-
ró\
ną postać, a w przebiegu neuroboreliozy ob-
tencjalnego występowania kleszczy nosze-
serwowane są tak\
e zespoły otępienne, depre-
nie długich spodni, wysokiego obuwia,
odzie\
y zakrywającej głowę, kark, ramiona zawierać wirusa kleszczowego zapalenia
a\
po nadgarstki  koszulę z długim ręka- mózgu, jeśli pochodzi od zainfekowanych
wem i czapkę. zwierząt W naszym kraju wystąpiły trzy
ogniska kzm, rozprzestrzeniające się drogą
- w jak najszybszym czasie usunąć kleszcza
pokarmową przez picie mleka zaka\
onych
ze skóry. Po pobycie w lesie nale\
y dokład-
krów (woj. olsztyńskie  1974 r.) oraz mle-
nie obejrzeć całe ciało. Kleszcza nale\
y
ka koziego (woj. kieleckie  1995 r., woj.
usunąć bardzo delikatnie, ujmując go pęsetą
wrocławskie  1996 r.)
jak najbardziej z przodu, małego najłatwiej
chwycić za główkę, po czym wyciągnąć go - unikać dłu\
szego pobytu w rejonach wys-
prosto, bez kręcenia. Nale\
y uwa\
ać, aby tępowania zaka\
onych kleszczy. W Powia-
nie zgnieść kleszcza, poniewa\
mo\
na spo- towych Stacjach Sanitarno-Epidemiologicz-
wodować wyciśnięcie jego zawartości do nych prowadzone są rejestry zachorowań na
ciała. Błędem jest smarowanie kleszcza tłu- kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdze-
szczem, np. masłem, gdy\
spowoduje to po- niowych i mózgu, stąd mo\
na uzyskać
dra\
nienie pajęczaka i szybsze zwymioto- wszelkie informacje dotyczące zagadnienia
wanie wyssanej krwi, a w rezultacie poten- kleszczy i chorób z nimi związanych przed
cjalne zainfekowanie człowieka wirusem. planowanym, dłu\
szym pobytem w intere-
Po usunięciu intruza nale\
y niezwłocznie sującym nas miejscu Polski.
zdezynfekować miejsca ukłucia. W przypa-
- stosować szczepienia ochronne przeciw
dku, gdy nie udało nam się wyjąć kleszcza
kleszczowemu zapaleniu opon mózgowo-
w całości (np. częstym przypadkiem jest po-
rdzeniowych i mózgu. Powinni zaszczepić
zostawienie główki paso\
yta), bądz
utrzy-
się ludzie mający szczególnie częsty kon-
mywania się zaczerwienienia lub pojawie-
takt z lasem i innymi miejscami występo-
nia się innych niepokojących nas objawów,
wania pajęczaków tj. pracownicy rolnictwa
nale\
y zgłosić się jak najszybciej do leka-
i leśnictwa, myśliwi, wędkarze, zbieracze
rza-chirurga. Kleszcz po wbiciu się w skórę
grzybów oraz innych owoców runa leśnego
zaczyna ssać krew dopiero po ok. 12 godzi-
takiego jak jagody, ludzie spędzający du\
o
nach, stąd tak istotne jest jak najszybsze
czasu na obszarach łąk i lasów, dzieci prze-
usunięcie niepo\
ądanego intruza.  stoso-
bywające na obozach i koloniach w miejs-
wać środki odstraszające kleszcze. W apte-
cach zalesionych. Szczepionka uodparnia na
kach są powszechnie dostępne repelenty od-
okres 3 lat.
straszające kleszcze, którymi nale\
y sprys-
Powy\
sze środki bezpieczeństwa nie wyelimi-
kać odkryte części ciała przed wizytą w le-
nują całkowicie groz
by zachorowań na choroby
sie, bądz
innych potencjalnych rejonach
zakaz
ne przenoszone przez kleszcze, jednak w
występowania kleszczy.
znacznym stopniu ją ograniczą.
- przed spo\
yciem gotować mleko pochodzą-
ce od krów, kóz i owiec, gdy\
mo\
e ono
Felieton niesygnowany ze strony: Powiat Legionowski, Oficjalny serwis informacyjny, z marca 2006
http://www.powiat-legionowski.pl
[skład i korekta  H.]