CHOROBY ZAKAy
NE WETERYNARIA W PRAKTYCE
lek. wet. Artur Dobrzyński
Katedra Chorób Psów i Kotów z Kliniką Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
Najniebezpieczniejsze
choroby psów
transmitowane przez kleszcze
The most dangerous canine tick-borne diseases
W Polsce występuje około 20 gatunków w ciągu dnia można zaobserwować róż-
kleszczy. Najczęściej spotykany jest ną aktywność, wzmożoną poranną ak-
Streszczenie
kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) oraz tywność od 8.00 do 12.00 i popołudnio-
Kleszcze przenoszÄ… groz
ne choroby: bo-
kleszcz łąkowy (Dermacentor reticula- wą, mniej więcej od 16.00 do zachodu
reliozÄ™, babeszjozÄ™, erlichiozÄ™ (anapla-
tus), rzadziej natomiast Ixodes hexago- słońca.
zmozÄ™), wczesnoletnie zapalenie opon
mózgowych i mózgu i inne. Brak leczenia
nus, Ixodes cerenulatus oraz Rhipicepha- Kleszcze najczęściej spotykane są nie
lub z
le prowadzone leczenie doprowadza
lus sanguineus. w środku lasu, lecz na jego skraju.
do nieodwracalnych zmian patologicz-
W obecnej chwili pasożyty te wystę- Szczególnie jeśli obrzeża lasu to drze-
nych, a nawet do śmierci.
pują praktycznie na terenie całego kraju. wa liściaste lub wysokie trawy  w są-
Spotykane sÄ… nawet na miejskich skwer- siedztwie z Å‚Ä…kÄ… lub pastwiskiem. Tam
SÅ‚owa kluczowe
kach i w parkach. Co prawda są rejony najłatwiej o potencjalnego żywicie-
kleszcze, borelioza, babeszjoza, erlichioza
Polski wyjątkowo w nie obfitujące, jak la. W zależności od formy rozwojowej
(anaplazmoza), wczesnoletnie zapalenie
opon mózgowych i mózgu. część północno-wschodnia oraz północ- kleszcze występują na różnej wysoko-
no-zachodnia kraju, okolice Sudetów, Ko- ści. Larwy na trawach do 30 cm wy-
Abstract
tliny Toruńskiej, Pogórza Śląskiego i Wy- sokości, nimfy na roślinności do wy-
Ticks transmit dangerous diseases like
soczyzny A
askiej. sokości 1 m oraz imago na krzewach
Borreliosis, Babesiosis, Ehrlichosis (Ana-
Znamiennym wydaje się fakt, że za- i drzewach do 1,5 m. Kleszcz jest nie-
plasmosis), TBE (tick-borne encephalitis)
płodniona samica kleszcza może zło- widoczny, ponieważ przyczepiony jest
and others. Lack of treatment or improper
żyć niekiedy nawet do 5000 jaj. Z jaja do spodniej strony liścia. Poprzez otar-
treatment lead to irreversible pathologi-
cal changes or even death. rozwija się larwa mająca trzy pary od- cie się człowieka czy zwierzęcia paso-
nóży, z niej powstaje nimfa o czterech żyt przechodzi na żywiciela i rozpoczy-
Key words
parach odnóży, która przeistacza się na wędrówkę po ciele ofiary, szukając
ticks, Borreliosis, Babesiosis, Ehrlicho-
w imago, tj. dorosłą postać pasożyta  najlepszego miejsca do żerowania. Po-
sis (Anaplasmosis), TBE (tick-borne en-
samca lub samicę. Ten cały cykl wymaga magają mu w tym zmysły wychwytujące
cephalitis).
pobrania za każdym razem krwi od ży- zmiany temperatury otoczenia i zmiany
wiciela, aby osiągnąć następne stadium stężenia dwutlenku węgla.
rozwojowe. Najczęściej cały cykl rozwo- Kleszcze posiadają kłująco-gryzący
jowy, tj. od stadium jaja do postaci do- aparat gębowy. Aparat gębowy paso-
rosłej, w zależności od gatunku kleszcza żytów działa w sposób ssąco-tłoczą-
i warunków środowiskowych zamyka się cy. Wrzynając go w skórę żywiciela,
w przedziale od roku do trzech lat. wydzielają specyficzne rodzaje śliny,
W naszych warunkach sezon aktyw- które pozwalają na trwałe umocowa-
ności kleszczy rozpoczyna się zwykle nie go w naskórku ofiary. Ślina klesz-
w marcu, kiedy tylko temperatura ze- czy ma zdolności znieczulające, dlate-
wnÄ™trzna przekroczy 5°C, i koÅ„czy siÄ™ go też moment wtargniÄ™cia w naskórek
najczęściej w listopadzie, wraz z jej spad- bywa zwykle niezauważony przez żywi-
kiem. Notuje się także pewne szczyty ciela. Rozpoczyna się okres zasysania
wzmożonej aktywności żerowania klesz- krwi (7). Wysysając krew, wprowadzają
czy  wiosenny, przypadający na kwie- jednocześnie w jej miejsce drugi rodzaj
cień-maj, oraz jesienny, mający miejsce śliny, zawierający substancje zapobiega-
we wrześniu i paz
dzierniku. Również jące krzepnięciu krwi, toksyny i zarazki,
MARZEC " 3/2013
24
www.weterynaria.elamed.pl
CHOROBY ZAKAy
NE WETERYNARIA W PRAKTYCE
oznacza aktywnej choroby, a jedynie
wskazuje na wcześniejszy kontakt zwie-
rzęcia z pasożytami. Diagnostyka mo-
lekularna opiera siÄ™ na polimerazowej
reakcji łańcuchowej  PCR (polimerasa
chain reaction), która jest bardzo czułą
metodÄ… diagnostycznÄ… w odniesieniu
np. do przewlekle zarażonych babeszjo-
zą psów.
Leczenie
Leczenie przyczynowe można prowa-
1 2
dzić z zastosowaniem następujących
środków:
Ryc. 1. Zapalenie stawów w przebiegu boreliozy; Ryc. 2. Zapalenie mózgu
 Imidocarb dipropionate  polecana
dawka 6,6 mg/kg. Podawanie s.c. lub
stając się tym samym wektorem wielu żowiny usznej, pachwin i pach, wynika- i.m., możliwe podanie dwukrotne
niebezpiecznych chorób zarówno dla jące z uszkodzenia wątroby. Osłabienie, w odstępie dwóch tygodni.
człowieka, jak i zwierzęcia. chwiejny chód, przymusowa pozycja le-  Oxomemazin  zalecana dawka
żąca, przyspieszony oddech i tachykar- to 1 ml/kg wagi ciała lub inaczej
Babeszjoza dia, ataksja i różnego stopnia nasile- 1 ampułka na 10 kg wagi ciała podana
Czynnik etiologiczny nie objawów neurologicznych są także s.c. Jeśli objawy choroby nie ustępują
i drogi szerzenia siÄ™ choroby obserwowane w przebiegu tej choro- po 48 godz. od chwili podania leku,
Babeszjoza, nazywana także piroplazmo- by (2, 3). zalecane jest powtórne podanie.
zÄ…, jest bardzo groz
ną, a często wręcz  Phenamidin  dawka 15-20 mg/kg m.c.,
śmiertelną chorobą dla psów. Wywoły- Diagnostyka s.c., możliwe drugie podanie po 48 go-
wana jest przez trzy gatunki pierwotnia- Najczęściej wykonywanym badaniem dzinach.
ków: Babesia canis, Babesia gibsoni oraz diagnostycznym jest badanie rozmazu  Diminazeene, Antypirine  zalecana
Babesia conrada. Babesia canis ma cztery krwi pobranej z obwodowych naczyń dawka to 1 ml/15 kg wagi ciała i.m.
podgatunki, lecz w naszych warunkach krwionośnych, choćby naczyń małżo- Leczenie wspomagające i objawowe
największe znaczenie odgrywa Babesia winy usznej. Istotne jest, aby nie brać prowadzi się z zastosowaniem antybio-
canis canis. Podczas żerowania psie klesz- do badań pierwszych kropel krwi. To- tykoterapii, uzupełniania strat wodno-
cze wraz ze swoją śliną przekazują cho- też po skaryfikacji małżowiny delikat- elektrolitowych, preparatów żelaza, le-
robotwórcze pierwotniaki do krwiobiegu nie wycieramy wacikiem, a do badania ków przeciwkrwotocznych, preparatów
zwierzęcia, które przenikają do wnętrza używamy następnych kropel krwi. Ro- usprawniających i odbudowujących pra-
erytrocytów i rozpoczynają rozmnaża- bimy z nich dwa rozmazy na szkiełku cę wątroby. W przypadkach ostrego prze-
nie przez podział. Dochodzi do anemii podstawowym, które wybarwiamy me- biegu stosuje się transfuzję krwi.
na skutek lizy erytrocytów przy współ- todą Giemsy lub metodą Diff-Quick
udziale układu immunologicznego zwie- i oglądamy pod immersją z okularem Zapobieganie
rzęcia. 10x i w obiektywie 100x. Szczególną Regularne stosowanie preparatów prze-
uwagę warto zwrócić na obrzeża rozma- ciwkleszczowych. Stosowanie dwuprio-
Objawy i przebieg choroby zu, gdzie najłatwiej stwierdzić wewnątrz pionianu imidokarbu podawanego
Pierwsze niepokojÄ…ce objawy wystÄ…- erytrocytu pierwotniaki o charaktery- profilaktycznie w pojedynczej dawce
pić mogą w ciągu kilku dni od chwili stycznym kształcie przypominającym od 5 do 6 mg/kg m.c. nie zapobiega za-
ukąszenia przez kleszcza. Zwykle jest pestki jabłka. rażeniu, lecz zapobiega ciężkiej choro-
to 3.-4. dzień, ale zdarza się i tak, że wy- Pomocne są również badania hemato- bie. Podobnie jak stosowanie szczepio-
stępują one dopiero po kilku tygodniach. logiczne, w których obserwuje się: niski nek przeciwko babeszjozie.
Dominujące objawy to: apatia, brak ape- poziom hemoglobiny, małą ilość erytro-
tytu, bladość spojówek i śluzówek, go- cytów, niski hematokryt, podwyższoną Borelioza
rÄ…czka oscylujÄ…ca w granicach 39,5-41°C. ilość leukocytów, maÅ‚opÅ‚ytkowość, pod- Choroba nazywana bywa krÄ™tkowicÄ…
Pojawiać się może bezmocz lub skąpo- wyższony wynik OB, znaczne podwyż- kleszczową bądz
chorobÄ… z Lyme, bo-
mocz w wyniku uszkodzenia kłębusz- szenie wartości: AspAT, AlAT, AP, biliru- wiem pierwszy raz wykryto ją właśnie
ków nerkowych. Na skutek hemolizy biny, kreatyniny i mocznika (8). Wśród w miejscowości Old Lyme w stanie
wewnątrznaczyniowej może wystąpić badań serologicznych pomocnych w dia- Connecticut w USA. Choroba wywo-
hemoglobinuria, choć nie jest to domi- gnostyce babeszjozy korzysta się z testu ływana jest przez krętka Borrelia burg-
nującym objawem chorobowym. Dużo immunofluorescencji pośredniej (IFAT). dorferi. Nosicielem choroby są gryzo-
częściej stwierdzane jest zażółcenie spo- Jednakże w miejscach, gdzie występu- nie polne i leśne, zwierzyna płowa, zaś
jówek, śluzówek oraz skąpo owłosionych je ona endemicznie, stwierdzenie sero- wektorem są kleszcze. Odkrywcą cho-
części ciała, jak wewnętrzna strona mał- pozytywności u podejrzanego psa nie robotwórczego krętka był doktor Willy
MARZEC " 3/2013
26
www.weterynaria.elamed.pl
ryc. archiwum autora
WETERYNARIA W PRAKTYCE CHOROBY ZAKAy
NE
Burgdorfer, toteż od jego nazwiska na- przypominające do złudzenia objawy in- Trzecie stadium kliniczne, tzw. sta-
zwano czynnik chorobotwórczy  Bor- nych chorób. Choroba u psów przebiega dium przewlekłej infekcji, charaktery-
relia burgdorferi. nieco odmiennie niż u ludzi. zować się może wielostawowym zapale-
W pierwszym stadium klinicznym, niem dużych stawów i neuroboreliozą.
Czynnik etiologiczny czyli we wczesnym stadium miejsco- Postępuje demielinizacja nerwów. Po-
i drogi szerzenia się choroby wym, w miejscu ukąszenia kleszcza po- jawiają się zmiany w OUN, porażenie
Wśród gatunku Borrelia burgdorferi wy- jawia się krostka, grudka, która z cza- nerwu twarzowego, zapalenie nerwu
różnia się kilka genogatunków. W odnie- sem zmienia swój kształt, przybierając wzrokowego, otępienie, apatia. Postać
sieniu do zachorowań psów najistotniej- postać czerwonego rozprzestrzeniające- neurologiczna daje obraz niedowła-
sze są: Borrelia burgdorferi sensu stricto, go się pierścienia. Jest to rumień wędru- dów, paraliżu, ślepoty i zmian psychicz-
Borrelia afzelii i Borrelia garinii. Wektora- jÄ…cy (Erythema migrans). W przypadku nych (4).
mi choroby są kleszcze pospolite (Ixodes owłosionych psów bardzo rzadko moż-
ricinus) i kleszcze jeżowe (Ixodus hexago- na go zaobserwować, chyba że zlokali- Diagnostyka
nus). W obecnej chwili boreliozę spotkać zowany będzie w miejscu słabo owło- W przypadku tej jednostki chorobowej
można praktycznie na terenie całego sionym, np. w pachwinie. Natomiast diagnostyka jest wciąż mało doskonała.
kraju, z różnym stopniem nasilenia wy- prawie nie spotyka się  tak jak u lu- Można zastosować:
stępowania. Jeszcze kilka lat temu obli- dzi  pseudochłoniaka boreliozowego.  test ELISA  wady: fałszywie pozy-
czano, że co piętnasty kleszcz przenosi W tym stadium choroby pojawiają się tywne wyniki w przypadku reakcji
krętkowicę kleszczową. Obecnie szacu- mało specyficzne objawy gośćcopodob- krzyżowych, niska czułość testu, nie
je się, że co trzeci kleszcz może przeno- ne, grypopodobne, stany podgorączko- zawsze wysokie miano przeciwciał
sić boreliozę. we, rozbicie, apatię i brak apetytu. oznacza boreliozę;
Drugie stadium kliniczne, nazywane  test Western Blot  wady: niska czu-
Objawy i przebieg choroby także wczesną fazą rozsianą, to zaburze- łość, wysokie koszta, mniejsze, ale
Ta bardzo niebezpieczna choroba  za- nia z objawami narządowymi, zależącymi wciąż obecne reakcje krzyżowe;
równo dla ludzi, jak i psów  przybie- od tego, który z nich zostanie zaatakowa-  PCR  wady: niewielka rutynowa do-
ra różne oblicza, dlatego nazywana jest ny. Zatem pojawiać się mogą np. objawy stępność wykonania testu;
czasami  podstępnym imitatorem , gdyż związane z zapaleniem, niewydolnością  badanie płynu mózgowo-rdzeniowego
w jej przebiegu można zaobserwować serca, nerek, itp.  wskazane jest przy wystąpieniu
MARZEC " 3/2013
27
www.weterynaria.elamed.pl
CHOROBY ZAKAy
NE WETERYNARIA W PRAKTYCE
objawów neurologicznych; stwier- wektorem jest Ixodes ricinus oraz Ana-  Imidocarb dipropionate, 5 mg/kg. m.c.,
dzenie zwiększonego stężenia białka plasma platys, nosząca wcześniej nazwę dwukrotnie podanie w odstępie dwóch
i zwiększenie stężenia IgG może Ehrlichia platys, gdzie wektorem jest Rhi- tygodni.
przemawiać za boreliozą. picephalus sanguineus. Leczenie wspomagające to płynotera-
Anaplasma phagocytophilum odpo- pia i wyrównywanie strat elektrolitowych.
Leczenie wiedzialna jest za wystąpienie tzw. erli- W przypadku znacznego spadku ilości
Przy zauważeniu rumienia wędrujące- chiozy granulocytarnej. Drobnoustroje płytek krwi  glikokortykoterapia, a na-
go wskazane jest podanie amoksycyliny atakują najczęściej neutrofile, rzadziej wet transfuzja krwi.
20 mg/kg doustnie 2 razy dziennie lub natomiast eozynofile. Choroba daje o so-
doksycykliny 10 g/kg doustnie raz dzien- bie znać w 1-2 tygodnie po ukąszeniu Zapobieganie
nie. Podawanie antybiotyku powinno przez zainfekowanego kleszcza. Riket- NajlepszÄ… metodÄ… zapobiegania zaka-
być kontynuowane przez około 30 dni. sje krwiobiegiem dostają się do węzłów żeniom jest systematyczna skuteczna
W zapaleniu stawów podaje się maksy- chłonnych, śledziony, wątroby, płuc, ne- ochrona przeciwko intestacji kleszczy.
malne dawki tetracyklin (doksycyklina) rek, a nawet szpiku kostnego. W wyni-
2 razy dziennie przez miesiąc. W neuro- ku tego zakażenia narządy te częstokroć Europejskie odkleszczowe
boreliozie polecane są cefalosporyny lub ulegają stanowi zapalnemu i powiększe- zapalenie mózgu
benzylopenicylina (Penicillin G) poda- niu. Towarzyszy temu zwykle anemia, Choroba znana jest również pod nazwą
wana i.v. co 6 godzin przez 30 dni. depresja, apatia, utrata apetytu, gorącz- wczesnoletniego zapalenia opon mózgo-
ka, przyspieszony oddech i podskórne wych i mózgu, TBE (tick-borne encephali-
Zapobieganie wylewy krwi. tis). Choroba niebezpieczna jest zarówno
Zwalczanie inwazji kleszczy jest naj- Natomiast Anaplasma platys odpo- dla psów, jak i dla człowieka. Co prawda
lepszą metodą zapobiegawczą. Proble- wiedzialna jest za wystąpienie erlichio- u psów notowana jest mała liczba zacho-
matyczne i dyskusyjne jest stosowanie zy trombocytarnej. Riketsje atakują płyt- rowań, ale nie można wykluczyć faktu,
szczepień ochronnych. ki krwi. Okres inkubacji choroby trwa że wynika to z błędnej i wciąż jeszcze
zwykle od 1 do 2 tygodni. Pojawiać się niedoskonałej diagnostyki (5).
Erlichioza mogą wybroczyny na skórze i błonach
Erlichioza bywa niekiedy nazywana  ri- śluzowych, krwawienie z nosa, krwawie- Czynnik etiologiczny
ketsjozą psów ,  tropikalną niedokrwi- nie dziąseł, osłabienie, brak apetytu, wy- Choroba ma tło wirusowe, konkretnie
stością ogólną psów ,  psią gorączką chudzenie i podwyższona temperatura. jest to Flavowirus. Rezerwuarem zaraz-
krwotoczną lub  durem plamistym Kiedy choroba przybiera przebieg sub- ka są gryzonie, zwierzyna płowa i zwie-
psów . Tak naprawdę trzeba mówić o er- kliniczny, obserwuje się jedynie okreso- rzęta gospodarskie. Wektorem jest Ixo-
lichiozie i anaplazmozie. wo pojawiajÄ…ce siÄ™ skoki temperatury, des ricinus.
osłabienie, apatię oraz cyklicznie poja-
Czynnik etiologiczny, objawy wiającą się małopłytkowość (6). Objawy i przebieg choroby
i przebieg erlichiozy Najczęściej choroba przebiega z dwu-
Powodem choroby są riketsje należą- Diagnostyka fazową gorączką oraz objawami neuro-
ce do rodzaju Ehrlichia. Bezpośrednim Potwierdzeniem może być diagnostyka logicznymi o różnym stopniu nasilenia.
czynnikiem etiologicznym monocytar- mikroskopowa i stwierdzenie obecności Czas inkubacji wynosi zwykle od tygo-
nej erlichiozy psów jest Ehrlichia canis, riketsji w limfocytach, monocytach, neu- dnia do dwóch tygodni.
która atakuje limfocyty i monocyty. Na- trofilach, eozynofilach lub płytkach krwi. Pierwsza faza choroby trwa najczęściej
tomiast wektorem jest Rhipicephalus san- Badanie bywa zawodne, bowiem morul- od 6 do 12 dni. W tym czasie tempera-
guineus (kleszcz psi). le mogą być znajdowane zaledwie tylko tura chorego zwierzęcia jest podwyższo-
Choroba pokazuje swoje oblicze podczas 3 dni trwania ostrej fazy choro- na powyżej 39,5°C. Widać wyraz
ny nie-
po około 1-4 miesiącach od chwili uką- by. Wykorzystywany jest za to test immu- pokój ruchowy zwierzęcia z wyraz
nym
szenia przez kleszcza. Ujawnia się ona nofluorescencji pośredniej, gdzie możli- osłabieniem mięśni kończyn. Pies po-
postępującą utratą wagi ciała, anemią, we jest już wczesne wykrycie przeciwciał. rusza się niezdarnie. Towarzyszyć temu
dusznością, niespecyficznymi objawami Przydatny jest test ELISA, celem okre- mogą objawy nieżytu górnych dróg od-
neurologicznymi, niekiedy nadmierny- ślenia aktualnego poziomu przeciwciał. dechowych oraz nieżytu układu pokar-
mi krwawieniami z nosa, wybroczynami Miano 1:40 uważane jest za wynik do- mowego. Wkrótce jednak następuje nie-
skórnymi. Istotne są objawy okulistycz- datni. Istotne znaczenie ma też PCR jako spodziewane, krótkotrwałe wyciszenie
ne, tj. zmętnienie rogówki, zapalenie ja- najczulsza metoda diagnostyczna (1). objawów choroby.
godówki, wylewy do przedniej komory Niestety po kolejnych 5-8 dniach cho-
oka, doprowadzające nawet do ślepoty. Leczenie roba przyjmuje drugą fazę przebiegu.
Podczas leczenia można stosować: Właśnie wtedy dochodzi do zakaże-
Czynniki etiologiczne, objawy  Doxycyklinę, 5-10 mg/kg. m.c., po- nia ośrodkowego układu nerwowego.
i przebieg anaplazmozy dawaną p.o. co 12-24 godziny przez Pojawia się jeszcze wyższa temperatu-
Czynnik etiologiczny to Anaplasma pha- 3-4 tygodnie; ra dochodzÄ…ca do 41-41,5°C. Niepokój
gocytophilum, która wcześniej nazywana  Oxytetracyklinę w dawce 25 mg/kg ruchowy staje się jeszcze większy, po-
była jako Ehrlichia phagocytophila, a jej m.c. co 8 godzin; wodowany silnym bólem głowy w na-
MARZEC " 3/2013
28
www.weterynaria.elamed.pl
WETERYNARIA W PRAKTYCE CHOROBY ZAKAy
NE
2. Irwin P.: Babesiosis and cytauxzoonosis. [W:]
stępstwie narastającego ciśnienia płynu nie ma stosowanie repelentów odstra-
Arthropod-borne Infectious Diseases of the
mózgowo-rdzeniowego. Pojawia się świa- szających kleszcze, unikanie terenów,
Dog and Cat. Manson Publishing Ltd.,
tłowstręt, nadwrażliwość na dz
więki oraz gdzie choroba występuje enzootycz-
Barcelona 2005.
zaburzenia świadomości. Towarzyszy nie, wczesne usuwanie kleszczy z po- 3. Lappin M.R.: Infectious diseases. [W:] Small
animal internal medicine. Elsevier Mosby.
temu apatia lub wręcz przeciwnie  draż- wierzchni ciała.
St. Louis, Missouri 2003.
liwość i nadpobudliwość. Wkrótce też do-
4. Mizak Z.: Borelioza u ludzi i psów.  Życie
chodzi do porażenia pojedynczych mię- Podsumowanie
Weterynaryjne , 2004, 79, 479-481.
śni bądz
całkowitego porażenia. Do zakładów leczniczych dla zwie-
5. Pfeffer M., Dobler G.: Tick-borne encephalitis
rząt każdego roku trafia coraz więcej virus in dogs  s this an issue. 6th Symposium
on Canine Vector-Borne Diseases, April
Diagnostyka psów z objawami chorób odkleszczo-
10-13th, Nice 2011.
Diagnostyka obejmuje badanie płynu wych. Niekiedy przybierają one bar-
6. PÅ‚oneczka K., Klimentowski S., Åšmielewska-
mózgowo-rdzeniowego i izolację z nie- dzo dramatyczny przebieg. Tendencja
A
oś E.: Erlichioza psów  aktualny problem
go chorobotwórczego wirusa. Wykrywa- ta powtarza się od wielu lat, bowiem
w medycynie weterynaryjnej.  Magazyn
nie za pomocą odczynu ELISA w suro- stale rośnie populacja kleszczy będą- Weterynaryjny , 2001, 10, 46-48.
7. Wall R., Pitts K.: Arthropod vectors of infectio-
wicy krwi swoistych przeciwciał klasy cych ich wektorami. Toteż niezmiernie
us disease: biology and control. [W:] Arthro-
IgM bÄ…dz
też wzrostu przeciwciał klasy istotna jest wiedza lekarska w tym za-
pod-borne Infectious Diseases of the Dog and
IgG w drugim oznaczeniu. Badanie ta- kresie, jak i propagowanie wśród wła-
Cat. Manson Publishinh, Barcelona 2005.
kie powinno być wykonane po co naj- ścicieli zwierząt nieodzownych metod
8. Zygner W., Gójska O., Rapacka G.: Hema-
mniej 2 tygodniach od pierwszego. profilaktycznych. Tylko wspólne dzia- tological changes during the course of canine
babesiosis caused by large Babesia in domestic
łania lekarzy klinicystów ze światłymi
dogs in Warsaw (Poland).  Veterinary Parasi-
Leczenie opiekunami psów mogą doprowadzić
tology , 2007, 145, 146-151.
Leczenia przyczynowego brak, możli- do pożądanych efektów terapeutycz-
we jest wyłącznie objawowe oraz wspo- nych. lek. wet. Artur Dobrzyński
magające. Katedra Chorób Psów i Kotów z Kliniką
Piśmiennictwo
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
1. Harrus S.,Waner T., Bjoerdorff A.: Ehrichisis
Zapobieganie chorobie SGGW w Warszawie
and anaplasmosis. [W:] Arthropod-borne
Dla psów niestety nie ma jeszcze dostęp- 02-786 Warszawa
Infectious Diseases of Dog and Cat. Manson
ul. Nowoursynowska 159 C
nej szczepionki. DecydujÄ…ce znacze- Publishing, Barcelona 2005.
MARZEC " 3/2013
29
www.weterynaria.elamed.pl