tom 15, nr 4, 116 118
Gerontologia Polska PRACA POGL 
DOWA ISSN 1425 4956
Małgorzata Kaczmarczyk1, Elżbieta Trafiałek2
1
Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach
2
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny, Instytut Pedagogiki i Psychologii, Zakład Socjologii Edukacji
i Polityki Społecznej Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach
Aktywizacja osób w starszym wieku
jako szansa na pomyślne starzenie
Activating elderly people  a chance of good and
satisfying aging
Abstract
Aging of Polish society is becoming more and more noticeable in the recent years. That is why state institutions
and community organizations take up actions aiming at raising the quality of elderly people s lives. Widely
understood activating of senior citizens and future senior citizens should be one of the most important forms of
these institutions actions. The aim of this work was showing different possible forms of activity which positively
influence the process of good and satisfying aging. The increasing of life activity of elderly citizens prevents their
loneliness and social isolation, as well as it allows them to stay independent for a longer time.
key words: activity, good and satisfying aging, elderly people
Wstęp cza styl życia, sposób odżywiania, środowisko życia
Konsekwencją wyraz
nego procesu starzenia się spo- i czynniki psychospołeczne. Celem niniejszej pracy jest
łeczeństwa polskiego, widocznego już od wielu lat, prezentacja różnych form aktywności wpływających
jest duża liczebność (5,7 mln) grupy osób w wieku na proces pomyślnego starzenia.
poprodukcyjnym (e" 65 lat). Jednocześnie wydłuża
się średnia długość życia mężczyzn do 70,7 roku Znaczenie aktywności w życiu człowieka
i kobiet do 79,2 roku [1]. Wydaje się więc, że najważ- Aktywność jest zdolnością do intensywnego działa-
niejszym zadaniem polityki społecznej powinna być nia; jest to energia [5], która stwarza szansę na kon-
nie tylko troska o dalsze wydłużanie życia, ale rów- taktowanie i porozumiewanie się z innymi ludz
mi,
nież podejmowanie takich działań, które będą sprzy- co ma szczególne znaczenie w wieku starszym. Ak-
jać pomyślnemu starzeniu się. Gryglewska [2] defi- tywność umożliwia zaspokojenie potrzeb bio-psycho-
niuje pomyślne starzenie się jako osiągnięcie wieku społecznych, daje poczucie satysfakcji. Jest warun-
starości z małym ryzykiem chorób i niedołężności, kiem odgrywania ról społecznych, funkcjonowania
z wysoką sprawnością umysłową i fizyczną oraz utrzy- w grupie, w społeczeństwie. Zdaniem Bień [4] brak
maną aktywnością życiową, natomiast Wizner [3] do- aktywności może powodować samotność, izolację
datkowo zwraca uwagę na zachowanie aktywności społeczną, postępującą niesprawność, a nawet
w sferze kontaktów społecznych i towarzyskich. W przedwczesną umieralność wśród osób w starszym
procesie starzenia się istotne znaczenie ma sfera od- wieku.
działywań zewnętrznych, do których Bień [4] zali- Dzięgielewska [6] dzieli aktywność na trzy typy:
 formalną  działalność w różnych stowarzysze-
niach społecznych, w polityce, w pracach na rzecz
Adres do korespondencji:
środowiska lokalnego, wolontariat;
mgr Małgorzata Kaczmarczyk
Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa  nieformalną  polegającą na kontaktach z ro-
Akademii Świętokrzyskiej
dziną, przyjaciółmi, znajomymi, sąsiadami;
Al. IX Wieków Kielc 19, 25 317 Kielce
tel.: [phone]
www.gp.viamedica.pl
116
Małgorzata Kaczmarczyk, Elżbieta Trafiałek, Aktywizacja osób starszych
 samotniczą  obejmującą oglądanie telewizji, opery, wycieczki i wyjazdy turystyczno-plenero-
czytanie, rozwijanie własnych zainteresowań, we, a także uczestnicząc w różnych szkoleniach
hobby. (np. kursach obsługi i korzystania z komputera
i Internetu).
Formy aktywności osób w starszym wieku Interesującą i cieszącą się dużym zainteresowaniem
Osoby starsze, mając do dyspozycji dużo wolnego formą spędzania wolnego czasu przez osoby w star-
czasu, w miarę możliwości i potrzeb, mogą nie szym wieku jest uczestnictwo w zajęciach muzycz-
tylko być aktywne w sferze realizacji własnej oso- nych, które w zależności od formy aktywności mogą
by, lecz także pomagać innym ludziom. Mogą się mieć charakter:
zaangażować w działalność różnych organizacji,  pasywny, odbiorczy, oparty na słuchaniu muzyki;
fundacji i stowarzyszeń, grup samopomocowych,  aktywny, czynny, oparty na ekspresji dz
więkowej
mogą też podejmować nowe role społeczne  ro- z pomocą instrumentów lub głosu ludzkiego
dzinne (matki ojca, teściowej teścia, babci (śpiew);
 dziadka) oraz społeczne (kuratora sądowego,  choreografii, rytmiki, gdzie istotą zajęć jest ta-
ławnika, samorządowca) [7]. niec, ruch ciała w rytmie muzyki.
Z przeprowadzonych badań wynika, że emeryci Muzyka może działać uspokajająco lub aktywizująco.
w większości przeznaczają czas wolny na pomoc Godne polecenia są zajęcia reminiscencyjne, których
w codziennych obowiązkach dzieciom i wnukom, istotą jest wspominanie najbardziej znaczących do-
na uprawianie działki, oglądanie telewizji, słuchanie świadczeń osobistych. W wyniku przeglądu  do-
radia, czytanie książek [8]. brych i  ważnych momentów z własnej przeszło-
Wśród ofert aktywności społecznej skierowanych do ści łatwiej dostosować się do przyszłości. Spotkania
osób starszych największą popularnością cieszą się na- wspomnieniowe przedstawiają ogromną wartość
stępujące formy spędzania nadmiaru wolnego czasu: zarówno dla starszych uczestników, umożliwiając im
 Uniwersytety Trzeciego Wieku prowadzące dzia- wypowiedzenie własnych przeżyć i skonfrontowanie
łalność edukacyjną, kulturalną, społeczną i opie- ich z doświadczeniami innych, jak i dla młodszych
kuńczą, które sprawiają, że ludzie starsi chcą się pokoleń, dla których są z
ródłem cennych wskazó-
ze sobą spotykać i przebywać, chcą sobie wza- wek [11].
jemnie pomagać, służyć bogatym doświadcze- Istotnym elementem pomyślnego starzenia się jest
niem zawodowym i życiowym. Słuchacze UTW, aktywność fizyczna. Niestety u większości osób
jak donosi Sitarczyk [9], są najczęściej osobami w starszym wieku obserwuje się wyraz
ny spadek ak-
zadowolonymi z życia, szczególnie z rodziny, pra- tywności fizycznej, która ogranicza się do codzien-
cy zawodowej i kontaktów towarzyskich; nych czynności, takich jak: zakupy, gotowanie, sprzą-
 wolontariat, czyli działanie na rzecz ludzi potrze- tanie, praca. Tymczasem zachowanie wysokiej
bujących, które daje poczucie użyteczności i sa- aktywności fizycznej w wieku starszym stanowi jeden
tysfakcji z wykonywania nawet drobnych czyn- z czynników prognozujących dłuższe trwanie życia,
ności. Wolontariuszy w starszym wieku spotyka umożliwia ludziom starszym zachowanie autonomii
się w szpitalach, hospicjach, schroniskach, gdzie i niezależności, a tym samym przyczynia się do po-
odwiedzają samotne osoby; chętnie robią też za- prawy jakości ich życia.
kupy, czytają książki lub prasę pensjonariuszom Światowa Organizacja Zdrowia proponuje, aby pro-
domów pomocy społecznej, chodzą z nimi na gramy dotyczące aktywności fizycznej wśród osób
spacery, wystawy, do teatru lub do lokali uży- starszych uwzględniały następujące reguły:
teczności publicznej. Wolontariat może mieć cha-  zajęcia mogą mieć charakter indywidualny i gru-
rakter pracy indywidualnej lub grupowej  sku- powy;
pionej w różnych organizacjach kościelnych lub  powinno się stosować różne formy ćwiczeń: ele-
świeckich. Bezinteresowna działalność na rzecz menty rozciągania (stretching), ćwiczenia aero-
osób potrzebujących może mieć charakter krót- bikowe, relaksację;
koterminowy (akcyjny) i bezterminowy  stały  ćwiczenia powinny obejmować formy łatwe lub
i regularny, na przykład praca w świetlicach śro- o umiarkowanym stopniu trudności: spacer, ta-
dowiskowych, ośrodkach pracy z dziećmi [10]; niec, pływanie, jazda na rowerze, gimnastyka;
 kluby seniora, w ramach których osoby w star-  składowe ćwiczeń powinny obejmować trening
szym wieku mogą ciekawie i aktywnie spędzać mięśni  ćwiczenia wytrzymałościowe, trening
czas, organizując wyjścia/wyjazdy do teatru czy równowagi i  elastyczności ;
www.gp.viamedica.pl
117
Gerontologia Polska 2007, tom 15, nr 4
 ćwiczenia powinny sprawiać radość i powodo- Wśród wielu czynników wpływających na występo-
wać odprężenie; wanie niesprawności, a nawet przedwczesnej umie-
 powinny być prowadzone regularnie, jeśli to moż- ralności u osób w starszym wieku Bień [4] wymienia
liwe  codziennie [3]. samotność i izolację społeczną, dlatego uzasad-
nione wydaje się promowanie zdrowego stylu życia
Podsumowanie oraz prewencja schorzeń przewlekłych mające prio-
Okres starości jest tak samo istotnym etapem nasze- rytetowe znaczenie dla utrzymania zdrowia i nie-
go życia jak każdy inny. Stanowi najbardziej zróżni- zależności do póz
nych lat życia. O ważności problemu
cowaną fazę życia, niepodlegającą żadnym regułom, niech świadczy fakt, że Narodowy Plan Zdrowotny
zależy bowiem od poprzednich okresów, a te prze- na lata 2004 2013 przewiduje wprowadzenie
biegają odmiennie u każdej jednostki  uważa No- zmian w systemie opieki zdrowotnej w celu za-
wicka [7]. Starość stanowi coraz dłuższy okres życia pewnienia właściwej opieki medycznej osobom
i jest to problem dla każdego indywidualny  dalszy w podeszłym wieku i wydłużenia okresu ich spraw-
lub bliższy, dotyczący każdego z nas [12]. ności psychofizycznej [13].
Streszczenie
Zauważalne od wielu lat starzenie się społeczeństwa polskiego zmusza instytucje państwowe i organizacje sa-
morządowe do podejmowania działań na rzecz poprawy jakości życia osób w starszym wieku. Do ważniejszych
form takiej działalności powinny należeć zadania związane z szeroko rozumianą aktywizacją seniorów i przy-
szłych seniorów. Celem niniejszej pracy było przedstawienie różnych form aktywności wpływających na proces
pomyślnego starzenia. Zwrócono uwagę na fakt, że zwiększenie aktywności osób w starszym wieku zapobiega
samotności i izolacji społecznej, a także umożliwia utrzymanie niezależności do póz
nych lat.
Słowa kluczowe: aktywność, pomyślne starzenie, osoby w starszym wieku
7. Nowicka A.: Starość jako faza życia człowieka. W: Nowicka A.:
PIŚMIENNICTWO
Wybrane problemy osób starszych. Impuls, Kraków 2006; 20
1. Krzyszkowski J.: Usługi opiekuńcze dla ludzi starych w miejscu
 22.
zamieszkania w krajach UE i w Polsce. W: Kowalewski J., Szu-
8. Koprowiak E., Nowak B.: Style życia ludzi starszych. Annales
kalski P.: Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostki
Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Wydawnictwo Neuro-
i zbiorowości ludzkich. Wydawnictwo Uniwersytetu A
ódzkiego,
centrum, Lublin 2007; 372 375.
A
ódz
2006; 152 153.
9. Sitarczyk M.: Poczucie koherencji a zadowolenie z życia pensjo-
2. Gryglewska B.: Prewencja gerontologiczna. W: Grodzicki T.,
nariuszy domów pomocy społecznej i słuchaczy Uniwersytetu Trze-
Kocemba J., Skalska A.: Geriatria z elementami gerontologii ogól-
ciego Wieku. W: Steuden S., Marczuk M. (red.). Starzenie się
nej. Via Medica, Gdańsk 2006; 47 52.
a satysfakcja życia. Wydawnictwo KUL, Lublin 2006; 294 299.
3. Wizner B.: Prewencja gerontologiczna. W: Grodzicki T., Kocem-
10. Dzięgielewska M.: Wolontariat ludzi starszych. W: Steuden S.,
ba J., Skalska A.: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.
Marczuk M. (red.). Starzenie się a satysfakcja życia. Wydawnic-
Via Medica, Gdańsk 2006; 53 59.
two KUL, Lublin 2006; 261 271.
4. Bień B.: Proces starzenia się człowieka. W: Grodzicki T., Kocem-
11. Baumann K.: Muzykoterapia i reminiscencja jako szansa rozwoju
ba J., Skalska A.: Geriatria z elementami gerontologii ogólnej.
w okresie póz
nej dorosłości. Gerontologia Polska 2005; 13: 170 176.
Via Medica, Gdańsk 2006; 42 46.
12. Braun-Gałkowska M.: Nowe role społeczne ludzi starszych.
5. Wielki słownik języka polskiego. Świat Książki, Warszawa 2006.
W: Steuden S., Marczuk M. (red.). Starzenie się a satysfakcja
6. Dzięgielewska M.: Aktywność społeczna i edukacja w fazie staro-
życia. Wydawnictwo KUL, Lublin 2006; 183 195.
ści. W: Szatur-Jaworska B. (red.). Podstawy gerontologii społecz-
13. Ministerstwo Zdrowia. Narodowy Plan Zdrowotny na lata 2004
nej. Oficyna Wydawnicza ASPRA JR., Warszawa 2006; 160 164.
 2013 (www.mz.gov.pl).
www.gp.viamedica.pl
118