Opis i charakteryzacja umowy dotyczącej
licencji GPL
Cezary Sałbut
6 czerwca 2008
W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny rozwój i wzrost popularności
tak zwanego  wolnego oprogramowania . Pod tym terminem rozumiemy
programy, które użytkownik może:
" uruchamiać w dowolnym celu
" analizować i modyfikować, dostosowując do własnych potrzeb
" rozpowszechniać bez ograniczeń w niezmienionej postaci
" udoskonalać i rozpowszechniać własne ulepszenia
Wszystkie z tych czterech wolności zapewnia użytkownikom licencja GNU
GPL (GNU General Public Licence), a jej najnowsza wersja jest opatrzona
numerem 3. W niniejszym opracowaniu postaram się jak najlepiej ją opisać
i oddać jej charakter.
Większość licencji, na zasadach których rozpowszechniane są programy,
ma na celu ograniczanie swobody użytkowników. Brak swobody oznacza
zahamowanie rozwoju, co zdaniem autorów licencji GPL  Free Software Fo-
undation (FSF), jest niepożądane w branży oprogramowania. W preambule
umowy czytamy, że GPL ma za zadanie sprzeciwiać się temu trendowi  za-
pewniać wolność, a tym samym motywować do ciągłego ulepszania i dzielenia
się programami komputerowymi. Cele te mają być osiągane w następujący
sposób:
Wolność uruchamiania jest zagwarantowana brakiem opłat za nabycie i
korzystanie z programów. Autor może jednak pobierać opłaty z tytułu dys-
trybucji kopii programu. Poza tym licencja zapewnia że każdy użytkownik
otrzyma kod z
ródłowy programu (lub swobodny dostęp do niego). Dzięki
temu każdy może modyfikować i kompilować kod wedle uznania. Zmienioną
1
wersję można zachować dla siebie, lub dzielić się nią z innymi. Jest jed-
nak jedno zastrzeżenie  każda oryginalna, czy też zmodyfikowana wersja
programu musi być rozpowszechniana również na licencji GPL. Tym samym
każdy użytkownik otrzymuje takie same prawa jak autor programu (z drob-
nymi wyjątkami, ale o tym za chwilę).
Zatem już na wstępie umowa GPL odcina się od tego, co oferują umowy
licencyjne zamkniętego oprogramowania typu EULA, czyli użytkowanie tylko
jednej kopii programu na jednym komputerze, bez prawa do modyfikacji i ko-
piowania. Pomiędzy tymi umowami są jednak również podobieństwa. Każda
kopia programu rozpowszechnianego na licencji GPL zawiera wyraz
ną in-
formację kto jest jego twórcą, i posiada prawa autorskie do niego. Prawa
autorskie nie obejmują rzecz jasna rzeszy użytkowników programu. Każda
modyfikacja programu jest jednak objęta prawem autorskim, które chroni
twórcę danej modyfikacji. Druga cecha łącząca te dwa typy licencji to zwol-
nienie autora z jakiejkolwiek odpowiedzialności za ewentualne szkody lub
straty wynikłe z użytkowania programu.
Z preambuły zatem można dowiedzieć się najważniejszych rzeczy doty-
czących licencji. Zwykłemu użytkownikowi wystarczy przeczytanie wstępu
aby dowiedzieć się na jakich zasadach jest zawierana umowa między twórcą
programu a jego użytkownikami. Właściwa część dokumentu zawiera ściśle
sprecyzowane wszystkie aspekty umowy. Pominę opis punktów 0 i 1, gdyż
zawierają one jedynie definicje pojęć.
Punkt 2. określa podstawowe zezwolenia dawane użytkownikowi. Licencja
przyznawana jest na okres w którym ważne są majątkowe prawa autorskie
obejmujące program i nie można jej odwołać. Każdy użytkownik dostaje
prawo do bezwarunkowego uruchamiania i przekazywania programu innym
użytkownikom.
Punkt 3. Ochrona praw użytkowników przed zabezpieczeniami
technicznymi utworów. Punkt ten zakazuje ograniczania swobody użyt-
kowników, czyli stosowania technicznych środków zabezpieczających. Pro-
gramu objętego licencją nie można więc zabezpieczać przed kopiowaniem,
stosować w nim unikalnych kluczy mających odblokować pewne funkcje pro-
gramu itp, czyli nie można ograniczać jego funkcjonalności w jakikolwiek spo-
sób. Niedozwolone jest zatem wymaganie od użytkownika rejestracji, przed
którą część funkcji jest niedostępna. Licencja zapewnia że każdy użytkownik
2
jest równy, dostaje w pełni funkcjonalny produkt, w żaden sposób niezabez-
pieczony.
Punkt 4. Przekazywanie wiernych kopii. Tutaj sprecyzowane są za-
sady rozpowszechniania kodu z
ródłowego. Można go bez przeszkód kopiować
i udostępniać innym, ale w każda kopia musi zawierać informację o prawie
autorskim i braku gwarancji. Do każdej kopii programu musi być też dołą-
czony pełny tekst umowy licencyjnej (w języku angielskim). Punkt 4 umowy
zawiera również adnotację o tym, że można żądać opłaty za dystrybucję kopii
programu, usługi wsparcia, oraz ochronę gwarancyjną.
Punkt 5. Przekazywanie zmodyfikowanych wersji y
ródła. Ta część
umowy określa jakie warunki trzeba spełnić, by móc modyfikować program
objęty licencją GPL. Otóż nowopowstały utwór musi zawierać informację o
tym że powstał w wyniku modyfikacji, a także datę tej modyfikacji. Oprócz
tego licencja na utwór musi być udzielona każdej osobie która wejdzie w
jego posiadanie. Najważniejszy jest jednak fragment stanowiący o tym, że
jeśli dzieło składa się z kilku części, z których przynajmniej jedna była już
wcześniej objęta licencją GPL, to całe nowe dzieło musi być objęte tą samą
licencją. Ten zapis powoduje że GPL ma wielu przeciwników, określają oni
tę licencję jako  wirusową .
Tymczasem twórcy, formułując umowę w ten sposób, mieli na celu za-
pewnienie jak największej kompatybilności GPL z innymi licencjami. O nie-
kompatybilności mówimy, gdy chcemy połączyć w jedno kilka dzieł opartych
o różne licencje. Może się zdarzyć, że niemożliwe stanie się spełnienie wa-
runków narzucanych przez wszystkie umowy, przez co takie połączenie pro-
gramów będzie niezgodne z prawem. Zapis mówiący o przechodzeniu licencji
GPL na wszystkie pochodne dzieła nią objętego minimalizuje to ryzyko, bo
oczywiście istnieją umowy licencyjne niekompatybilne z GPL.
Punkt 6. Przekazywanie form niebędących z
ródłem. Ten punkt wy-
jaśnia w jaki sposób można przekazać lub udostępnić użytkownikom kod z
ró-
dłowy. Otóż można go załączyć jako integralną część programu wynikowego,
lub w postaci oddzielnych plików na tym samym nośniku co program. Można
też rozpowszechniać sam program bez z
ródła, ale trzeba wskazać lokalizację
(np. serwera internetowego) z której można za darmo pobrać kod z
ródłowy.
Ostatnią alternatywą jest możliwość przekazania użytkownikowi pisemnego
zobowiązania, że na jego życzenie zostanie mu przekazane z
ródło programu.
Co ważne, do kodu z
ródłowego nie muszą być dołączane wszystkie biblioteki
z których program korzysta. Różne programy korzystają często z wielu tych
3
samych bibliotek, więc użytkownicy z pewnością wolą pobrać bibliotekę na
własną rękę i tylko jeden raz, niż wielokrotnie pobierać ten sam kod wraz
ze z
ródłami innych programów. Punkt szósty umowy licencyjnej nakazuje
również, żeby do kodu z
ródłowego dołączyć informację w jaki sposób zain-
stalować zmodyfikowany program na sprzęcie do tego przeznaczonym.
Punkt 7. Warunki dodatkowe. Do umowy licencyjnej można dopisać
wedle uznania szereg dodatkowych zapisów. Mogą one: informować o braku
gwarancji; nakazywać by w progamie znajdowały się informacje o autorstwie;
ograniczać lub zakazywać używania nazwisk autorów lub znaków towarowych
w rozmaitych celach, np. reklamowych. Te dodatkowe zezwolenia może
dodać do umowy np. osoba która zmodyfikowała oryginalny program. Wtedy
dotyczą one tylko tych części programu do których modyfikujący posiada
prawa autorskie.
Punkt 8. Wygaśnięcie. Wygaśnięcie licencji udzielonej użytkownikowi
następuje w zasadzie tylko wtedy, gdy użytkownik naruszy jej postanowienia.
Przywrócić licencję może posiadacz praw autorskich.
Punkt 9. Brak wymogu akceptacji przy otrzymaniu kopii. W prze-
ciwieństwie do umów licencyjnych dotyczących oprogramowania zamknię-
tego, licencji GPL nie musimy czytać ani akceptować, żeby móc korzystać
z programów. Natomiast modyfikacja lub propagacja programu opartego o
tę licencję automatycznie oznacza akceptację tejże. Użytkownik może być
pewny że cokolwiek robi z programem, robi to zgodnie z prawem (w więk-
szości przypadków).
Punkt 10. Automatyczne udzielenie licencji kolejnym odbiorcom.
Ten punkt stwierdza, że każdy kto otrzyma program, otrzymuje razem z
nim licencję od pierwotnych licencjodawców. Praw przez nią udzielanych
nie można ograniczać, zabronione jest między innymi żądanie honorarium
autorskiego bądz
opłaty licencyjnej.
Punkt 11. Patenty. Licencja GPL ma zapewniać jak największą swobodę
użytkownikowi, toteż poprzez umowę autor programu udziela użytkownikom
licencji patentowej na program. Patenty są cały czas chronione, zgodnie z
odpowiednimi prawami patentowymi.
Punkty 12, 13 i 14 nie zawierają szczególnie interesujących treści. Cie-
kawa jest jedynie informacja, że można określić na jakiej wersji licencji będzie
4
rozpowszechniany program (np. wersja 2 lub dowolna z następnych). W ten
sposób twórca  przekazuje kontrolę nad zasadami na jakich rozpowszech-
niany będzie program w ręce twórcy licencji, czyli FSF.
Ostatnie punkty umowy przypominają o braku jakiejkolwiek gwarancji na
działanie programu i zwolnieniu autora z odpowiedzialności za ewentualne
szkody spowodowane przez program. Na końcu znajdują się instrukcje co
należy zrobić aby objąć napisany przez siebie program licencją GPL  tzn.
jakie informacje zamieścić w określonych miejscach i określonej formie.
Istnieje wiele różnych licencji wolego oprogramowania, mniej lub bardziej
restrykcyjnych. Najpopularniejszą, choć stawiającą wiele wymagań i posia-
dającą liczną grupę przeciwników, jest licencja GPL. Popularność świadczy
o jej jakości i o tym, że jest przyjazna dla użytkowników, jak i dla środo-
wiska programistów. Miejmy nadzieję że Free Software Foundation będzie
czuwać nad jej jakością, przyczyniając się w ten sposób do powstawania jak
najlepszych programów z których będzie mógł bez przeszkód korzystać cały
świat.
5