Zajęcia 12 Style funkcjonowania
MATCZAK "STYLE POZNAWCZE"
Możliwości poznawcze - najwyższy rozwojowo sposób funkcjonowania znajdujący się
w repertuarze jednostki. Jednak nie jest to sposób najlepszy z punktu widzenia
efektywności działań. W niektórych sytuacjach o efektywności działań mogą
decydować nie max. możliwości, ale giętkość dostosowania poziomu możliwości
poznawczych.
Indywidualne preferencje (preferencje poznawcze) - są to takie dostępne
człowiekowi sposoby działania,
którymi jest on skłonny posługiwać się częściej niż innymi.

Style poznawcze - przegląd badań
Witkin, Kagan, Gardner - podobnie definiują style poznawcze. Są to wg nich
pewne stałe cechy, preferencje lub indywidualne sposobu funkcjonowania
jednostki dotyczące: czynności poznawczych i intelektualnych, organizowania i
kategoryzowania świata zewnętrznego oraz pośrednictwa miedzy stanem wewnętrznym
a sytuacja zewnętrzną.
1. Witkin
Zmienna: zależność - niezależność od pola percepcyjnego. Styl zależny od pola
to tendencja do kierowania się w większym stopniu wskazówkami zewnętrznymi a
styl niezależny od pola to tendencja do kierowania się wskazówkami
wewnętrznymi.
Wskaźniki: (1) łatwość odnalezienia prostej figury w złożonym wzorze (2)
umiejętność pionowego ustawienia pręta w przechylonej ramce (3) zdolność
utrzymania obiektywnie pionowej postawy ciała niezależnie od położenia
otaczającego pokoju.
Wyniki: wraz z wiekiem dokonuje się wzrost niezależności od pola, a spadek
następuje u starszych osób. 15 - 17 lat to wiek kiedy kończy się wzrost
niezależności. Od 23 r.ż. stwierdzono powolny spadek niezależności od pola.
Zróżnicowanie psychologiczne - złożoność struktury systemu psychicznego, która
posiada trzy główne przejawy:
Stopień oddzielenia "ja" od świata zewnętrznego.
Stopień oddzielenia od siebie poszczególnych funkcji psychicznych i ich
hierarchicznej strukturalizacji.
Stopień oddzielenia funkcji neurofizjologicznych (np. ścisłość lokalizacji
ośrodka mowy w lewej półkuli mózgu).
2. Gardner - jego punkt wyjścia stanowiła psychoanalityczna koncepcja ego.
Wskazuje się tu na rolę procesów poznawczych w realizacji autonomicznych
funkcji ego polegająca głównie na dostosowywaniu tej realizacji do wymagań
otoczenia. W zależności od warunków zewnętrznych włączają się różnego rodzaju
regulatory poznawcze, podlegające zróżnicowaniu indywidualnemu. Do ich opisu
Garden stosuje 5 zmiennych:
Selektywność uwagi: różnice indywidualne w tym zakresie ujawniają się w
sytuacjach zadaniowych, wymagających koncentracji.
Selektywność uwagi bada się za pomocą technik, których cecha wspólna jest
obecność w materiale bodźcowym silnie narzucających się elementów ubocznych,
utrudniających spostrzeganie istotnych elementów.
Gardner także wskazuje na wymiar zależność - niezależność od pola jako jeden z
przejawów selektywności.
Ekstensywność eksploracji: określa stopień równomierności rozłożenia uwagi na
poszczególne części pola percepcyjnego. Ekstensywność eksploracji ujawnia się w
sytuacjach wolnych od konfliktów spostrzeżeniowych czy informacyjnych.
- Ekstensywność eksploracji bada się za pomocą techniki, w której badany ma
porównywać bodźce pod względem wielkości.
- Wysoka EE oznacza dużą liczbę skojarzeń kierowanych na przemian na wzorzec i
bodziec z nim porównywany; niska EE to nadmierne koncentracja na jednym z
porównywanych bodźców.
- EE wzrasta wraz z wiekiem.
Tolerancja na nierealistyczne doświadczenia: przejawia się w sytuacjach, w
których odbierane informacje są niezgodne z tym "co człowiek uznaje za
prawdziwe" i oznacza gotowość do akceptowania tego typu doświadczeń.
- Metody: testy Roschacha, figury odwracalne
- tolerancję na nierealistyczne doświadczenia można traktować jako otwartość
poznawczą
Zróżnicowanie poznawcze: wpływa na wielkość, a zarazem na liczbę grup, w jakie
człowiek łączy spostrzegane obiekty. Ludzie akcentujący różnice tworzą więcej
grup i są one mało liczebne.
- Metody: testy sortowania
Asymilacyjna integracja spostrzeżeń ze śladami pamięciowymi:
Efekt asymilacji - gdy bodziec późniejszy jest odbierany tak samo jak pierwszy
Efekt kontrastu - bodziec późniejszy jest odbierany jako różny od pierwszego
Kagan - zajmuje się różnicami indywidualnymi w funkcjonowaniu poznawczym
dzieci. Za podstawową zmienną, która leży u podstaw różnic uważa: refleksyjność
- impulsywność.
- Zmienna ta określa stopień, w jakim jednostka skłonna jest przy rozwiązywaniu
problemów poznawczych do zastanawiania się nad trafnością hipotez.
- Osoby refleksyjne rozważają wiele hipotez a osoby impulsywne skłonne są
przyjmować za ostateczne pierwsze nasuwające się rozwiązanie.
- Refleksyjność - impulsywność nie wiąże się z inteligencja wcale lub tylko w
niewielkim stopniu.
- Do pomiaru tej zmiennej stosuje się testy percepcyjne wymagające porównania
pewnej liczby bodźców ze wzorcem w celu wykrycia ich identyczności lub
odmienności.
Bierna eksploracja - impulsywność
Aktywne poszukiwanie - refleksyjność
Druga zmienna wyróżniona przez Kagana - Tendencja do dokonywania analizy
wzrokowej spostrzeganych obiektów: spontaniczna tendencja do analizy,
przejawiana przez pewne osoby nawet wtedy, gdy sytuacja tego nie wymaga.

Style poznawcze jako indywidualne preferencje
style poznawcze wiążą się z osobowością ponieważ cechy osobowości korelują z
nimi
style poznawcze to nie to samo co zdolności, czyli możliwości poznawcze. Style
poznawcze są "technikami zmierzania do celu" a zdolności "określają kompetencje
w zakresie osiągnięcia celu".
{Style - w jaki sposób? zdolności - jak dobrze?}
różnica w badaniu zdolności a stylów poznawczych polega na badaniu ich w
różnych warunkach. Przy badaniu stylów zadania dla badanego są niejednoznaczne,
zakładają różne rozwiązania. Natomiast przy badaniu zdolności, badanego
ukierunkowuje się na odpowiedni trop; instrukcja jest bardzo ścisła.
Często style poznawcze bada się w sytuacjach, które są niezgodne z
wcześniejszymi doświadczeniami.
Dzięki temu ujawniają się indywidualne preferencje jednostki a nie, jak w
przypadku zdolności,
obiektywnie najlepsze sposoby funkcjonowania w danym zakresie.
wpływ na zmianę stylów poznawczych ma klimat emocjonalny sytuacji (niepokój,
akceptacja itp) jednak jest to wpływ nietrwały
jednostka gdy zostanie do tego skłoniona stosuje z łatwością inne sposoby
funkcjonowania różne od tych najbardziej preferowanych

B. MĄDRZYCKI "STYLE FUNKCJONOWANIA" 161 - 173
Styl działania - przejawia się w specyficznych dla jednostki, względnie stałych
formalnych właściwościach planowania działania (ustalenie celu, etapów jego
realizacji, sposobów itp.), jego realizacji oraz kontroli i oceny (sprzężenie
zwrotne).
Typy realizacji planów (element stylów działania)
Realizacja efektywna - duża wartość wyniku a małe koszty.
Realizacja pseudoefektywna-neurotyczna - duża wartość wyniku ale duże koszty
indywidualne. Osoby nastawione na sukcesy, co wiąże się z zaburzeniami
psychosomatycznymi.
Realizacja pseudoefektywna-psychopatyczna - duża wartość wyniku ale duże koszty
społeczne. Nieliczenie się z innymi ludźmi.
Realizacja nieefektywna - mała wartość wyniku\małe koszty lub mała wartość
wyniku\duże koszty
Style interakcji - występuje pewna stałość w sposobie interakcji z innymi
ludźmi. Wynika to z tego, że konsekwencje własnego zachowania się kumulują a
styl interakcji wyzwala odpowiednie zachowania otoczenia, które utrwala dany
styl. Jest to ciągłość kumulacyjna oraz ciągłość interakcyjna.
Style życia - względnie stała proporcja i organizacja codziennych czynności
zorientowanych na teraźniejszość i ukierunkowanych na przyszłość, wraz z ich
motywacyjnym uwarunkowaniem oraz stosunkiem do świata rzeczy.
a) Właściwości stylu życia:
przejawia się w zachowaniach ważnych dla jednostki
stanowi pewna całość tych zachowań, ich organizację czy strukturę
przejawia się też w stosunku do świata rzeczy, w wyborze przedmiotów, których
człowiek używa, którymi sie otacza
style życia są unikatowe, niepowtarzalne dla każdej jednostki (Adler)
określa sposoby egzystencji, nadaje sens życiu (Royce, Powell)
Trzy typy stylu życia (Royce, Powell)
ikaryzm czyli dążenie do mistrzostwa
indywidualizm; tendencja do samourzeczywistnienia
altruizm
c) Podział stylów życia wg L. Pulkkinen (dorośli)
styl recydywisty: aktywny o słabej kontroli
styl powściągliwy: bierny o silnej kontroli
styl pogodny: aktywny o silnej kontroli
styl gniewny: bierny o słabej kontroli
Wiek późnej adolescencji (20 lat)
styl hulaszczy: duża aktywność \ słaba kontrola
styl człowieka przegranego: bierność \ słaba kontrola
styl człowieka nastawionego na realizacje celów: duża aktywność \ silna
kontrola \ pozytywne nastawienie wobec życia
styl samotnika: bierność \ silna kontrola \
d) !!!Dwa główne wymiary stylów życia
styl recydywisty vs styl powściągliwy (ekstrawersja vs introwersja)
styl pogodny vs styl gniewny (ekstrawersja vs introwersja)

Zajęcia 13 Cele i ich regulacyjne znaczenie
ZALESKI "PSYCHOLOGIA ZACHOWAŃ CELOWYCH"

Regulacyjny mechanizm funkcjonowania celów - motywów
Wpływ celu na działanie wg Locke'a i in.


Cel działanie osiągnięcie celu
kierunek, wysiłek
wytrwałość, strategia
Cele są efektywne gdyż:
kierują uwagę i działanie podmiotu na istotne elementy zadania
mobilizują jednostkę do podjęcia odpowiedniego wysiłku
zwiększają wytrwałość
pomagają pośrednio w wypracowaniu strategii
Ukierunkowanie procesów poznawczych i wykonawczych - czyli ukierunkowanie uwagi
oraz czynności uważa się za podstawową funkcje celu. Dzięki tym funkcjom
wybierane są tylko te informacje, których potrzebujemy do osiągnięcia celu.
Prawo minimalnego wysiłku (Zipf) - mówi o tym, że przeciętny poziom
wydatkowania energii w przeciągu pewnego czasu jest utrzymywany na najniższym
poziomie. Wybieramy zawsze łatwiejsze drogi do osiągnięcia celu. Jedna istnieją
ludzie, którzy wkładają w pracę więcej wysiłku niż potrzeba.
Podtrzymywanie wytrwałości - osoby kierujące się jakimś celem są bardziej
wytrwałe , utrzymują potrzebny poziom wysiłku przez dłuższy czas. Im
trudniejszy cel tym dłuższa praca na osiągnięcie go.
Efekt Zeigarnik - ludzie maja tendencje do kończenia zadań, do których się
zobowiązali, nawet jeśli nie są one dla nich wygodne.
Hipoteza reaktancji - człowiek podnosi ocenę atrakcyjności celu, gdy dostęp do
niego jest zablokowany; inaczej jest to efekt "zakazanego owocu".
Wypracowanie optymalnych strategii:
Wypracowanie optymalnej strategii ma dopomóc w osiągnięciu celu przy jak
najmniejszych kosztach.
Proces tworzenia strategii angażuje poznawczą aktywność i polega na opracowaniu
działań adekwatnych do danego zadania.
Cele stymulują do opracowywania optymalnych strategii.
Strategia na poziomie poznawczym daje się dowolnie udoskonalać poprzez
informacje zwrotne o efektywności działań.
Strategia cechuje się tym, że mamy ogląd całej sytuacji, podczas gdy
poszczególne działania przebiegają sukcesywnie.
Cel a wykonanie
!!! Największe efekty maja te cele, które jednostka stawia sobie sama. Jeżeli
cele pochodzą z zewnątrz to ich efektywność zależy od akceptacjo ze strony
podmiotu.
Trudność celu:
Teoria Vrooma - im większe szanse (łatwiejsze zadanie), tym lepsze wykonanie
zadania.
Teoria Locka (przeciwna) - trudniejsze cele prowadzą do wyższego poziomu
wykonania. Warunkiem dodatkowym jest akceptacja celu ze strony podmiotu.
Przeprowadzono badania (Campbell) i stwierdzono, że płaca na akord w połączeniu
z trudnymi celami jest najefektywniejsza.
Trudność można zdefiniować w dwojaki sposób: (1) cel jest trudny bo wymaga dużo
wysiłku i czasu (2) cel jest trudny gdy nie znamy metod jego osiągnięcia; nie
ma analogii do poprzednich doświadczeń.
Hipoteza energizacji (Brehm): energizacja jest to proces podczas, którego
organizm przygotowuje się do podjęcia wysiłku. Łatwe cele to niski poziom
energizacji a trudne to wysoki poziom enezrgizacji. Jeżeli koszt osiągnięcia
celu jest wyższy niż korzyści z jego osiągnięcia to jednostka podejmie
nieznaczny tylko wysiłek lub zupełnie zrezygnuje z podjęcia dzialań.
Konkretność celu: Locke wysunął hipotezę, że konkretne cele prowadza do
lepszych efektów niż cele ogólnie sformułowane (nieprecyzyjne).
Informacje zwrotne: są użyteczne ponieważ dzięki nim jednostka wie co ma
zmienić w łańcuchu podjętych działań. Jednak inf. zwrotne pojawiają się dopiero
wtedy gdy wprowadzimy zamiary w czyn. (Locke) zarówno cele jak i inf. zwrotne
są potrzebne do aby poprawnie wykonać zadanie. Dzięki inf. zwrotnym wiemy o
naszej efektywności na bieżąco.
Akceptacja celów: cele akceptowane przez jednostkę, nawet wtedy gdy nie są
przez nią sama
postawione, są efektywniej wykonywane niż te, które zostały narzucone i nie
zyskują aprobaty.
Cechy indywidualne (osobowościowe) a efektywność celów
Samoocena:
wysoka pewność siebie - większy wysiłek przy trudniejszych celach
wysoka samoocena - pozytywniejsze reagowanie na informacje zwrotne
przy negatywnym sprzężeniu zwrotnym niska samoocena prowadzi do zmniejszenia
efektywności natomiast u ludzi z wysoką samooceną negatywne sprzężenie zwrotne
działa mobilizująco
Własna skuteczność (self-efficacy):
poznawcze reprezentacje przyszłych wyników stanowią bieżącą motywację zachowań
(Bandura)
motywację stanowi także stawianie celów oraz samoregulacja wzmocnienia
(Bandura)
cele im są bliższe w czasie tym silniejsza stanowią motywację; im cel bardziej
odległy tym mniejsza motywacja (Miller, Locke)
Teoria własnych kompetencji (Bandura) - "własna skuteczność" odnosi się do
tego, na ile jednostka jest w stanie wykonać czynności wymaganych w sytuacjach
zawierających wiele dwuznaczności, nieprzewidywalnych i stresowych elementów.
Im wyższa własna skuteczność, tym wytrwalej podejmowane są wysiłki.
Jednostki które maja niski poziom własnej skuteczności często obniżają wysiłki
lub rezygnują z zadań.
Poczucie WS stanowi warunek podjęcia działań.
W zadaniach, które stały się rutyną nie jest potrzebna WS; jest potrzebna przed
tym jak dana czynność stanie się rutyną.
Miejsce kontroli:
Miejsce kontroli odnosi się do przeświadczenia, że człowiek ma wpływ (albo nie)
na zdarzenia, co jest podstawa oczekiwania sukcesu.
W sytuacjach kiedy coś zależy od szczęścia zauważa się mniejsze oczekiwanie
sukcesu a gdy to od nas zależy sukces do oczekiwanie jest większe.
Orientacja na działanie (!!!Teoria Kuhla): Kuhl sugeruje podział procesu
motywacyjnego na dwa segmenty:
Wybór- czyli motywacja: oznacza proces wymagający dokładnej wizji
rzeczywistości, aby ocenić przedmioty oraz prawdopodobieństwo sukcesy lub
niepowodzenia (decyzje).
Działanie - czyli wola: skupia się na działaniu, mającym doprowadzić do
pozytywnego wyniku.
Kontrola działania: jest to proces, który wg Kuhla uaktywnia się w momencie,
gdy cel został uformowany. Prowadzi do rozpoczęcia działania i "czuwa" nad
poprawnym wykonaniem zadania.
Orientacja na działanie: objawia się poprzez adekwatne do zadania strategie.
Orientacja na stan: niezdolność do pełnego skoncentrowania uwagi na
informacjach związanych z obecna intencją.
Nie ma różnic pomiędzy jednostkami zorientowanymi na stan a zorientowanymi na
działanie jeśli cele są konkretne, względnie trudne oraz gdy dostępne są
informacje zwrotne.
Gdy cele ca ogólne, nie wystarczająca trudne oraz gdy brakuje informacji
zwrotnych to jednostki zorientowane na działanie są bardziej efektywne niż
jednostki zorientowane na stan.
Osobista perspektywa przyszłościowa: odległe cele maja większy wpływ na
jednostki mocno zorientowane na przyszłość niż na jednostki, które cechuje
krótka przyszłościowa perspektywa czasowa (PPC).
Zachowanie typu A: ludzie typu A to jednostki, które chcą osiągnąć jak
najwięcej w jak najkrótszym czasie (typ zawałowca).
Temperament: jednostki nisko reaktywne maja realistyczne cele i wytrwale do
nich dążą natomiast wysoko reaktywni wykonują więcej zadań na raz; stawiają
sobie bardzo wygórowane cele, często niemożliwe do zrealizowania.

Zajęcia 14 Plany życiowe
MĄDRZYCKI "PLANY ŻYCIOWE" 110 - 134
Plan życiowy (PŻ)- stworzony lub dowolnie wybrany przez jednostkę ważny cel
główny powiązany z szeregiem celów pomocniczych i ogólnych zasad
operacjonalizacji tych celów.
PŻ różni się od pojedynczych działań tym, że obejmuje znacznie szerszy zakres
aktywności jednostki; dotyczy działań różnorodniejszych, rozłożonych w czasie,
mających dla jednostki ważniejsze znaczenie.
PŻ to nie to samo co cel życia. Cel określa to do czego jednostka dąży a plan
wyznacza drogi dojścia do celu.
PŻ różnią się od marzeń tym, że stworzone są z myślą o ich realizacji.
Natomiast marzenia odnoszę się raczej do uczuć i życzeń, w małym stopniu
realnym.
Cechy planów życiowych:
Liczba planów
Treść planów: np. edukacyjne, rodzinne, zawodowe itp.
Wielkość planu życiowego: może być określana przez liczbę planów cząstkowych
Różnorodność: plan dotyczy jednej dziedziny lub wielu dziedzin życia
Stopień ważności: poszczególne plany różnią się pod względem ważności
Stopień zgodności dróg dojścia do celu z normami moralnymi
Stopień trudności: wskazuje na stopień aspiracji jednostki
Realistyczność: plany realistyczne to takie, które mają znaczne
prawdopodobieństwo powodzenia
Szczegółowość: niektórzy określają plan z detalami a niektórzy tworzą tylko
ogólny zarys
Elastyczność: poziom modyfikacji plany pod wpływem sprzężenia zwrotnego
Rozpiętość czasowa
Stopień integracji: zintegrowane PŻ to takie, które ułożone są w sposób
hierarchiczny pod względem ważności
Co wpływa na plany życiowe
Właściwości (osobowościowe) planowania i realizacji planów
Wiek
Płeć
Poziom inteligencji
Temperament
Potrzeby
Zachowanie typu A vs B
Czynniki społeczne
Stopień orientacji na cele
Planowość
Tendencja do planowania ogólnego vs szczegółowego
Ukierunkowanie teliczne
Bogactwo treści życia
Produktywność
Integracja teliczna
Perspektywistyczny poziom aspiracji
Orientacja społeczna
Zaangażowanie emocjonalno - motywacyjne