Technologie inteligentnego otoczenia w działalności przedsiębiorstw...
367
Konrad Drozd, Krzysztof Kud
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Ekonomii, Pracownia Naukowo-Dydaktyczna Informatyki
Gospodarczej
TECHNOLOGIE INTELIGENTNEGO OTOCZENIA
W DZIAA
ALNOŚCI PRZEDSI
BIORSTW
BRANŻY ŻYWNOŚCIOWEJ
1. Wprowadzenie
Znaczenie przemysłu żywnościowego jest związane nie tylko z jego rolą dla
gospodarki, ale jest również konsekwencją wzrostu świadomości konsumentów i
koniecznością produkowania bezpiecznych produktów wysokiej jakości. Do
osiągnięcia tego celu niezbędne jest wprowadzanie nowych technologii w bran-
ży żywnościowej, umożliwiających odpowiednie połączenie tradycyjnych pro-
duktów i nowoczesnych procesów zarządzania.
Sektor żywnościowy jest w dużym stopniu sterowany przez klienta. Jednak,
aby konsumenci mogli w pełni uczestniczyć w całym łańcuchu dostaw, wyma-
gany jest dalszy rozwój w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyj-
nych (ICT). Włączenie narzędzi ICT w znacznym stopniu przyczyni się do osią-
gania lepszej integracji i przepływu informacji między różnymi interesariuszami
w łańcuchu dostaw.
Ryzyko potencjalnych chorób wywoływanych przez żywność jest tak wy-
sokie, że bezpieczeństwo produktów spożywczych jest umieszczone na szczycie
priorytetów UE. Żądania konsumentów dotyczące identyfikowalności i bezpie-
czeństwa produktów wymagają implementacji coraz bardziej zaawansowanych
technologii dla zarządzania łańcuchem dostaw. Równocześnie, cena produktów
spożywczych jest kwestią społeczną i ekonomiczną. Jak w żadnym innym sekto-
rze istnieje wzrastająca rozbieżność między wymaganiami, by zapewnić pełne
bezpieczeństwo i utrzymać pod kontrolą koszty. Powstaje złożoność zarówno
w odniesieniu do samego produktu, biorąc pod uwagę rozmaitość i nietrwałą
naturę produktów spożywczych, która jest wyższa niż w wielu innych sektorach,
oraz bardzo złożoną naturę sektorowych sieci. Zatem dostarczenie odpowiednich
technologii informacyjnych spełniających powyższe wymagania jest szczególnie
trudnym zagadnieniem w tym sektorze.
Zapewnienie właściwego przepływu informacji może mieć ogromny wpływ
na produktywność, innowacyjność i kreatywność w przemyśle żywnościowym.
KONRAD DROZD, KRZYSZTOF KUD
368
Przemysł ten ma wiele specyficznych wymagań w zakresie funkcjonalności
wykorzystywanych technologii informacyjnych. Konieczne jest dostosowywa-
nie aplikacji informatycznych i narzędzi, które spełniają te wymagania. Inteli-
gentne otoczenie udostępnia wiele rozwiązań pozwalających na realizację specy-
ficznych wymogów przedsiębiorstw branży żywnościowej.
2. Pojęcie inteligentnego otoczenia
Inteligentne otoczenie (Ambient Intelligence) jest terminem, który oznacza
technologie rozumiejące i przewidujące potrzeby konsumentów oraz reagujące
na nie w odpowiedni sposób. Umieszczają człowieka w centrum swojej funkcjo-
nalności, potrafią  myśleć czyniąc tym prostszym życie konsumenta. Rozwią-
zania z zakresu inteligentnego otoczenia będą obecne w domach, samochodach
czy nawet w  inteligentnych ubraniach .
Komisja Europejska przyjęła inteligentne otoczenie za podstawę określenia
priorytetów obszaru IST w 6. Programie Ramowym, widzi w tej technologii
szansę zwiększenia światowej konkurencyjności gospodarki Europy.
Inteligencja ukryta w otoczeniu to wizja następnej wielkiej generacji kultury
komunikowania się, która nastąpi po falach telefonii tradycyjnej (stacjonarnej i
mobilnej) oraz po fali Internetu. Wizja ta zakłada, że w odróżnieniu od Internetu,
gdzie głównym interfejsem komunikacyjnym stał się komputer, nowa generacja
będzie charakteryzować się różnorodnością inteligentnych interfejsów komunika-
cyjnych, ukrytych wszędzie w otoczeniu życia i pracy, np. w meblach lub ubra-
niach.
Obecnie jednym z głównych elementów inteligentnego otoczenia jest wyko-
rzystanie technologii RFID do kontroli przepływu towarów (dzięki falom radio-
wym bez potrzeby identyfikacji każdego przedmiotu indywidualnie).
Korzyści wynikające z zastosowania RFID:
1. jednoznaczna, natychmiastowa i hurtowa identyfikacja towaru,
2. zwiększenie dokładności odczytu oraz eliminacja pomyłek,
3. poprawa dostępności materiałów,
4. zmniejszenie kosztów administracyjnych,
5. ograniczenie kradzieży,
6. dokładniejsze planowanie potrzeb produkcyjnych,
7. zdecydowanie szybsza inwentaryzacja,
8. możliwość udostępnienia magazynu do zarządzania przez dostawców,
9. szybsza kontrola etapów produkcji,
Technologie inteligentnego otoczenia w działalności przedsiębiorstw...
369
10. polepszenie kontroli jakości1.
Dzięki temu możliwe jest zastosowanie nowoczesnych rozwiązań dla łańcu-
cha dostaw produktów spożywczych określanych terminem tracebility.
3. Rozwiązania dla łańcucha dostaw  tracebility
Przemysł spożywczy przeszedł poważną transformację przez ostatnie lata,
a w zachowaniach nabywców zauważalna jest znacząca zmiana stylu życia.
W odpowiedzi na to, przedsiębiorstwa muszą się teraz skupić nie tylko na trady-
cyjnych kwestiach ekonomicznych i technologicznych, ale również na aktual-
nych zagadnieniach, takich jak bezpieczeństwo żywności, jakość usług, produk-
cja przyjazna dla środowiska. W związku z tym sektor spożywczy musi zmie-
rzyć się z nowymi wyzwaniami w zakresie zarządzania siecią łańcucha dostaw 
tracebility.
Istotą tracebility jest monitorowanie ruchu i pochodzenia produktów żyw-
nościowych na każdym etapie łańcucha dostaw przez wszystkie przedsiębior-
stwa działające w branży żywnościowej (producenci, dystrybutorzy, detaliści).
Technologie ICT dostarczają doskonałych rozwiązań tracebility w ramach
całego łańcucha dostaw, jednakże rzadko odnoszą się do sektora spożywczego,
gdzie różne parametry dotyczące jakości i bezpieczeństwa żywności muszą być
monitorowane i śledzone. Z perspektywy europejskiej sektor spożywczy jest
postrzegany jako kluczowy. Program eEurope 2005 zidentyfikował kilka strate-
gii dla polepszenia rywalizacji w przemyśle włączając sektor rolno-spożyczy
poprzez stosowanie e-biznesu i rozwiązań ICT.
Proponowane działania obejmują korzystanie z tracebility produktów w czasie
rzeczywistym przez rolno-spożywczą sieć dostaw. To umożliwi bieżącą aktualiza-
cję informację od z
ródeł produktu do finalnego klienta. Tracebility będzie realizo-
wane przez technologię czasu rzeczywistego, jak np. etykiety radiowe RFID.
Dzięki temu tracebility będą w stanie:
 określać dokładne położenie partii produktów,
 uzyskiwać informację o zawartości i składnikach żywności wstecz, aż miejsca
ich powstania,
 ułatwiać współpracę i raportowanie przez całą sieć dostaw żywności,
 umożliwiać dokładne śledzenie parametrów zdrowotnych i zagadnień bezpie-
czeństwa ostatecznemu klientowi2.
1
http://www.rfid.spoleczenstwoinformacyjne.pl/index.php?option=com_content&task=view
&id=44&Itemid=33.
2
Materiały projektu Ami@netfood  Rozwój długofalowej wspólnej wizji inteligentnych
technologii dla sieci sektora rolno-żywnościowego .
KONRAD DROZD, KRZYSZTOF KUD
370
W celu uzyskania skutecznych efektów śledzenia stosuje się unikalne
w skali świata identyfikatory jednostek konsumenckich i logistycznych, zgod-
nych z funkcjonującym Globalnym Systemem GS1 (Global System the One).
Do efektywnego śledzenia pochodzenia produktów żywnościowych
wykorzystuje się tzw. bezpieczne kody kreskowe: EAN-13 i ITF-14, przedsta-
wiające zakodowaną graficznie unikalną numerację opakowań jednostkowych
i zbiorczych przemieszczanych w łańcuchach dostaw.
Rysunek 1. Przykładowe bezpieczne kody kreskowe: ITF-14 i EAN-13
y
ródło: www.ilim.poznan.pl.
Standardy identyfikacyjne ułatwiają szybkie i bezbłędne zlokalizowanie
wadliwej partii produkcyjnej, którą należy natychmiast wycofać z rynku. W sytu-
acjach kryzysowych należy błyskawicznie zlokalizować podejrzane towary
w miejscu ich aktualnego składowania i zabezpieczyć je przed dalszą dystrybu-
cją. Aby było to możliwe należy przygotować przedsiębiorstwo do efektywnego
realizowania tracebility. Proces przygotowań przedstawiono na rysunku 2.
Technologie inteligentnego otoczenia w działalności przedsiębiorstw...
371
Szkolenie pracowników w zakresie tracebility
Prawidłowa identyfikacja produktów i jednostek
w łańcuchu dostaw
Stosowanie symboli partii produkcyjnych w celu
wycofania właściwego towaru
Stosowanie globalnych symboli
identyfikacyjnych i bezpiecznych
kodów kreskowych
Rejestrowanie danych w wysłanych jednostkach
logistycznych
Rysunek 2. Działania przygotowawcze do zastosowania tracebility w przedsiębiorstwie
y
ródło: opracowanie własne na podstawie www.ilim.poznan.pl.
Przedsiębiorstwa właściwie przygotowane do funkcjonowania tracebility
tworzą sieć wzajemnie informacyjnie powiązanych ze sobą podmiotów. W takiej
sieci informacja o wadliwej partii towaru może pojawić się w każdym ogniwie i
jest natychmiast przekazywana w układzie poprzednik  następnik. Dzięki temu
natychmiastowa reakcja na określony sygnał zagrożenia pozwala bezbłędne
zlokalizowanie wadliwego towaru i wycofanie go z rynku. Przykładowe powią-
zania w sieci łańcucha dostaw przedstawiono na rysunku 3.
Aby sieć łańcucha dostaw zrealizowała praktyczny potencjał, musi istnieć
kompletna identyfikowalność materiałów, wskaz
ników biznesu i przepływu
procesów przez całą sieć, po to by pozwolić ludziom szybko i skutecznie reago-
wać. Przedsiębiorstwa muszą skoordynować swą działalność i zarządzać swą
wiedzą skuteczniej przez użycie współpracujących systemów informacyjnych,
aby usprawnić operacje, powiększyć marże zysku i poprawić obsługę klienta.
Poprzez połączenie inicjatyw technologii informacyjnej i strategii zarządzania
łańcuchem dostaw, oczekiwania organizacji i sposób prowadzenia interesów
radykalnie zmienią się aby sprostać wymaganiom nowego rynku.
KONRAD DROZD, KRZYSZTOF KUD
372
Przepływ informacji
Produkcja Transport Dystrybucja Transport Detal
Przepływ produktów
Rysunek 3. Obieg produktów i informacji w łańcuchu dostaw
y
ródło: opracowanie własne.
4. Aktywne i inteligentne opakowania
Innym użytecznym zastosowaniem technologii inteligentnego otoczenia są
opakowania aktywne i inteligentne.
Opakowanie aktywne wprowadzono, aby spełnić wysokie wymagania kon-
sumentów związane m.in. z przedłużeniem okresu przechowywania produktu,
polepszeniem jego właściwości organoleptycznych oraz ochroną. Istotną różnicą
między opakowaniami tradycyjnymi a aktywnymi jest czynna ochrona zapako-
wanego produktu. Sposoby, za pomocą których opakowanie może oddziaływać
na produkt są różnorodne, np. kontrola temperatury podczas gotowania w ku-
chence mikrofalowej, kontrola dojrzewania owoców. Opakowania aktywne
sprawdzają także stan jakościowy i ilościowy atmosfery wewnątrz opakowania
i za pomocą specjalnych składników są zdolne do usunięcia niepotrzebnych
gazów, np. tlenu. Aby móc spełnić te zadania, opakowania aktywne zawierają
szereg specyficznych dodatków. Najczęściej stosowane są pochłaniacze tlenowe.
Ponadto wymienić można także substancje produkujące lub absorbujące dwutle-
nek węgla, substancje antymikrobiologiczne, regulatory etylenu, regulatory pary
wodnej, absorbery światła, folie zabezpieczające barwę produktu.
Oprócz opakowań aktywnych stosuje się także opakowania inteligentne,
czyli indykatorowe. Informują one potencjalnego nabywcę o stanie jakościo-
wym zapakowanego produktu. Przydatność do spożycia jest monitorowana
i prezentowana na wskaz
nikach opartych o zmianę barwy, która może następo-
wać w sposób ciągły, np. w przypadku określenia dawki cieplnej, jaką otrzyma
produkt podczas transportu i przechowywania lub skokowy, np. w przypadku
detekcji powstających nieszczelności3.
5. Podsumowanie
3
http://www.opakowania.com.pl/technologie/technologie.asp?ide=942.
Technologie inteligentnego otoczenia w działalności przedsiębiorstw...
373
W obliczu pojawiających się zagrożeń (ptasia grypa, BSE, dioksyny) coraz
większego znaczenie nabierają kwestie bezpieczeństwa żywności. Technologie
inteligentnego otoczenia, szczególnie nowoczesne rozwiązania dla zarządzania
łańcuchem dostaw (tracebility), pozwalają skutecznie realizować oczekiwania
konsumentów dotyczące bezpiecznej żywności. Jednym z rozwiązań technicz-
nych pozwalających na realizację tracebility jest RFID  kontrola przepływu
towarów za pomocą fal radiowych. Ważnym elementem inteligentnego otocze-
nia wspomagającym zapewnienie wysokiej jakości produktów żywnościowych
są aktywne oraz inteligentne opakowania, których zadaniem jest monitorowanie
i wpływanie na stan zapakowanego produktu. Technologie ICT umożliwiają
integrację wszystkich działań zmierzających do zapewnienia oczekiwań klien-
tów względem produktów żywnościowych przyczyniając się do realizacji wizji
społeczeństwa informacyjnego.
Podsumowując, wykorzystanie technologii inteligentnego otoczenia pozwa-
la na implementację najbardziej pożądanych, nowatorskich rozwiązań i narzędzi
ICT. Ułatwiają one transformację firm spożywczych w konkurencyjne i oparte
na wiedzy, połączone siecią organizacje. Dzięki temu firmy te będą lepiej dosto-
sowane do nowego środowiska rynkowego w gospodarce opartej na wiedzy.
Dzięki znaczeniu sektora spożywczego na obszarach wiejskich nacisk kładziony
będzie na rozwijanie środowisk współpracy, platformy innowacji i infrastruktury
odnoszącej się szczególnie do tych obszarów.
Osiągnięcie powyższych celów umożliwi skuteczne tworzenie wiedzy, jej
dzielenie i wykorzystanie poprzez efektywną wymianę informacji, włączając
cały łańcuch wartości przedsiębiorstw spożywczych. Oprócz tego, poprzez roz-
wój i wprowadzanie narzędzi inteligentnego otoczenia zapewni bezpieczną,
żywność. Stosowanie rozwiązań inteligentnego otoczenia, szczególnie systemów
identyfikowania, w połączeniu z innymi aplikacjami biznesowymi, uwzględnia-
jąc różnorodność regionalnych i lokalnych produktów żywnościowych UE, po-
zwoli konsumentom w pełni uczestniczyć w społeczeństwie informacyjnym.
y
ródła
Materiały projektu Ami@netfood  Rozwój długofalowej wspólnej wizji inteligentnych technolo-
gii dla sieci sektora rolno-żywnościowego realizowanego w ramach 6 Programu Ramowe-
go.
http://www.opakowania.com.pl
http://www.rfid.spoleczenstwoinformacyjne.pl
http://www.ilim.poznan.pl
Notki o autorach
KONRAD DROZD, KRZYSZTOF KUD
374
mgr inż. Konrad Drozd
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Ekonomii, Pracownia Naukowo-Dydaktyczna
Informatyki Gospodarczej. Zainteresowania naukowe: technologie informacyjne
w zarządzaniu przedsiębiorstwem, innowacje informatyczne, społeczeństwo
informacyjne.
dr inż. Krzysztof Kud
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Ekonomii, Pracownia Naukowo-Dydaktyczna
Informatyki Gospodarczej. Zainteresowania naukowe: technologie informacyjne
w zrównoważonym rozwoju, ekoinnowacje, społeczeństwo informacyjne.