plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Ewa UrbaDska-Sobczak Finansowanie dziaBalno[ci przedsibiorstwa 412[01].Z2.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2005  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 0 Recenzenci: prof. zw. dr hab. Maria Gmytrasiewicz dr Roman Sobiecki Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Makowska Konsultacja: mgr in|. Maria Majewska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta KozieB Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej  Finansowanie dziaBalno[ci przedsibiorstwa 412[01].Z2.03 zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu Technik rachunkowo[ci. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2005  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie........................................................................................................................ 3 2. Wymagania wstpne .............................................................................................................. 5 3. Cele ksztaBcenia...................................................................................................................... 6 4. MateriaB nauczania ................................................................................................................. 7 4.1. Zasady gospodarki finansowej przedsibiorstwa............................................................ 7 4.1.1. MateriaB nauczania ................................................................................................... 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................... 9 4.1.3. wiczenia................................................................................................................. 9 4.1.3. Sprawdzian postpów............................................................................................. 10 4.2. yródBa finansowania...................................................................................................... 11 4.2.1. MateriaB nauczania ................................................................................................. 11 4.2.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................. 15 4.2.3. wiczenia............................................................................................................... 15 4.2.4. Sprawdzian postpów............................................................................................. 17 4.3. Zarzdzanie nale|no[ciami, gotówk, zapasami i zobowizaniami ............................ 18 4.3.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................. 22 4.3.3. wiczenia............................................................................................................... 22 4.3.4. Sprawdzian postpów............................................................................................. 24 4.4. Warto[ pienidza w czasie........................................................................................... 25 4.4.1. MateriaB nauczania ................................................................................................. 25 4.4.2 Pytania sprawdzajce .............................................................................................. 28 4.4.3 wiczenia................................................................................................................ 28 4.4.4. Sprawdzian postpów............................................................................................. 32 4.5. Lokaty finansowe .......................................................................................................... 33 4.5.1. MateriaB nauczania ................................................................................................. 33 4.5.2 Pytania sprawdzajce .............................................................................................. 36 4.5.3 wiczenia................................................................................................................ 36 4.5.4. Sprawdzian postpów............................................................................................. 40 4.6. Kredytowanie dziaBalno[ci przedsibiorstw.................................................................. 42 4.6.1. MateriaB nauczania ................................................................................................. 42 4.6.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................. 47 4.6.3. wiczenia............................................................................................................... 48 4.6.4. Sprawdzian postpów............................................................................................. 53 4.7. Preliminowanie inwestycji ............................................................................................ 54 4.7.1. MateriaB nauczania ................................................................................................. 54 4.7.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................. 56 4.7.3. wiczenia............................................................................................................... 56 4.7.4. Sprawdzian postpów............................................................................................. 58 4.8. Finansowanie obrotów z zagranic ............................................................................... 59 4.8.1. MateriaB nauczania ................................................................................................. 59 4.8.2. Pytania sprawdzajce ............................................................................................. 61 4.8.3. wiczenia............................................................................................................... 62 4.5.4. Sprawdzian postpów............................................................................................. 63 5. Sprawdzian osigni........................................................................................................... 64 6. Literatura .............................................................................................................................. 66  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik bdzie Ci pomocny w poznaniu podstawowych celów i instrumentów zarzdzania finansami przedsibiorstwa, zródeB finansowania, zasad zarzdzania aktywami obrotowymi oraz zobowizaniami. Ponadto wzbogacisz swoj wiedz o zagadnienia dotyczce warto[ci pienidza w czasie, lokat finansowych, kredytowania dziaBalno[ci przedsibiorstw, planowania inwestycji oraz finansowania obrotów z zagranic. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstpne, czyli wykaz umiejtno[ci, jakie powiniene[ mie ju| uksztaBtowane, aby[ bez problemów mógB korzysta z poradnika, - cele ksztaBcenia, czyli wykaz umiejtno[ci, jakie uksztaBtujesz pracujc z poradnikiem, - materiaB nauczania, zawiera wiadomo[ci teoretyczne niezbdne do opanowania tre[ci jednostki moduBowej. Podzielono go na 8 tematów, [ci[le ze sob powizanych i realizowanych w logicznej kolejno[ci, - zestawy pytaD, które pomog Ci sprawdzi, czy opanowaBe[ zagadnienia zawarte w materiale nauczania, - wiczenia, które maj na celu uksztaBtowanie umiejtno[ci praktycznych, - sprawdzian postpów, którego pozytywny wynik warunkuje realizacj nastpnego tematu, - sprawdzian osigni, czyli przykBadowy zestaw zadaD i pytaD, dziki któremu sprawdzisz czy nabyBe[ niezbdn wiedz i umiejtno[ci z zakresu tej jednostki moduBowej, - wykaz literatury, z jakiej mo|esz korzysta podczas nauki. W materiale nauczania zostaBy omówione równie| tre[ci dotyczce zastosowania u|ytkowego programu komputerowego (arkusza kalkulacyjnego w programie Excel). S to gBównie bardzo istotne wskazówki praktyczne, które umo|liwi Ci wykorzystanie komputera do zBo|onych obliczeD finansowych. wiczenia zamieszczone w rozdziaBach:  Warto[ pienidza w czasie ,  Lokaty finansowe ,  Kredytowanie dziaBalno[ci przedsibiorstw zostaBy tak opracowane by[ mógB je wykona na komputerze, wykorzystujc umiejtno[ci uksztaBtowane na zajciach z technologii informacyjnej i zdobywaB nowe, tzn. by[ cigle rozwijaB si  informatycznie . Zawsze masz mo|liwo[ skontrolowania wyniku obliczeD wykorzystujc kalkulator. Sporzdzone w programie arkusze mo|esz wykorzystywa wielokrotnie, testujc ró|ne sytuacje praktyczne.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 SCHEMAT UKAADU JEDNOSTEK MODUAOWYCH 412[01].Z2 Organizacja i finansowanie dziaBalno[ci przedsibiorstwa 412[01].Z2.01 Prowadzenie polityki kadrowej przedsibiorstwa 412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczego przedsibiorstwa 412[01].Z2.03 Finansowanie dziaBalno[ci przedsibiorstwa 412[01].Z2.03 Wykorzystywanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu nauczania jednostki moduBowej powiniene[ umie: - korzysta z ró|nych zródeB informacji, - posBugiwa si podstawowymi pojciami ekonomicznymi, - posBugiwa si podstawow terminologi z zakresu rachunkowo[ci, - rozró|nia i klasyfikowa majtek przedsibiorstwa, - rozró|nia typy operacji gospodarczych, - rozró|nia zródBa zobowizaD, - ustala skutki niewykonania zobowizania, - oblicza i analizowa podstawowe wielko[ci ekonomiczne, - oblicza i interpretowa wskazniki i miary statystyczne, - porusza si w oknach systemu Windows, - wykonywa podstawowe operacje na plikach i folderach, - sterowa miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach, - stosowa podstawowe dane dotyczce arkuszy kalkulacyjnych, - formatowa i redagowa komórki arkusza, - stosowa zasady adresowania wzgldnego i bezwzgldnego komórek, - efektywnie wykorzystywa podstawowe dziaBania na komórkach, - sporzdza tabele i wykresy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego, - stosowa zasady tworzenia wydruków w arkuszu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA Po zrealizowaniu tej jednostki moduBowej powiniene[ umie: - okre[li podstawowe cele i instrumenty zarzdzania finansami jednostki gospodarujcej, - scharakteryzowa zródBa finansowania aktywów, - scharakteryzowa strategie finansowania aktywów, - dokona wyboru sposobu finansowania dziaBalno[ci bie|cej, - okre[li zasady zarzdzania zasobami gotówkowymi, nale|no[ciami, zobowizaniami zapasami, - wyja[ni istot kredytu handlowego, - wyja[ni istot kredytu obrotowego w rachunku bie|cym, - scharakteryzowa kredyty bankowe wedBug ró|nych kryteriów, - oceni opBacalno[ korzystania z ró|nych zródeB finansowania dziaBalno[ci, - wyja[ni istot zmienno[ci pienidza w czasie, - odró|ni pojcie procentu i stopy procentowej, - posBu|y si rachunkiem procentowym, odsetkowym i dyskontowym, - obliczy aktualna warto[ przyszBej pBatno[ci przy udzielaniu i korzystaniu z kredytu handlowego, - wypeBni druki wniosku kredytowego, - przygotowa dokumenty stanowice zaBczniki wniosku kredytowego, - skontrolowa terminy spBaty zobowizaD oraz [cigania nale|no[ci i roszczeD, - okre[li finansowe i prawne skutki niedotrzymania terminów pBatno[ci, - przeprowadzi negocjacje w sprawie przy[pieszenia wpBywu nale|no[ci i odroczenia terminu spBaty zobowizaD, - obliczy odsetki od niezapBaconych zobowizaD, - okre[li skutki prawne niewykonywania zobowizaD, - wypeBni weksel wBasny i trasowany, - obliczy dyskonto i redyskonto weksla, - wyja[ni istot preliminowania inwestycji, - okre[li metody oceniajce efektywno[ zamierzeD inwestycyjnych, - oceni opBacalno[ inwestycji, - obliczy przyszB warto[ lokat stosujc rachunek odsetkowy i dyskontowy, - skorzysta z informacji, prospektów, ulotek przy wyborze form lokowania [rodków pieni|nych, - skorzysta z ceduBy gieBdowej w zakresie funduszy inwestycyjnych i papierów warto[ciowych, - rozró|ni sposoby ograniczania ryzyka kursowego dla przedsibiorstwa, - scharakteryzowa formy rozliczeD finansowych w obrotach z zagranic, - zastosowa zBo|one formuBy w arkuszu kalkulacyjnym Excel do obliczeD: warto[ci obecnej i przyszBej lokaty i strumieni pienidza, kwoty odsetek, realnej stopy procentowej, stopy dyskontowej; - zastosowa funkcje finansowe w arkuszu kalkulacyjnym Excel do obliczeD: staBej raty kredytu, warto[ci spBaty kapitaBu dla danej inwestycji przy zaBo|eniu okresowych i staBych rat i staBego oprocentowania oraz warto[ci spBaconych odsetek w podanym okresie przy zaBo|eniu okresowych , staBych pBatno[ci i staBej stopy procentowej, - utworzy zestawienia graficzne w arkuszu kalkulacyjnym Excel do sytuacji praktycznych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Zasady gospodarki finansowej przedsibiorstwa 4.1.1. MateriaB nauczania Zasady gospodarki finansowej obejmujce przedsibiorstwa s okre[lone przez przepisy prawne i dotycz: - powoBywania i tworzenia oraz funkcjonowania przedsibiorstw, - tworzenia i dysponowania funduszami wBasnymi, - korzystania przez firmy z kredytów i innych usBug bankowych, - stosowania cen, stawek, taryf i opBat, - pBacenia podatków, - podziaBu zysku. Finanse przedsibiorstwa obejmuj zjawiska ekonomiczne zwizane z gromadzeniem i wydatkowaniem [rodków pieni|nych na cele dziaBalno[ci gospodarczej firmy. Zarzdzanie finansami polega na pozyskiwaniu zródeB finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa oraz racjonalnym lokowaniu ich w skBadnikach majtkowych. Nadrzdnym celem zarzdzania finansami jest wzrost warto[ci firmy, który umo|liwia maksymalizacj korzy[ci przypadajcych udziaBowcom firmy. Maksymalizowanie korzy[ci mo|na osign poprzez: - maksymalizowanie zyskowno[ci kapitaBów wBasnych, - optymalizowanie nadwy|ki finansowej1. Skal zyskowno[ci firmy okre[la gBównie: poziom stopy zyskowno[ci kapitaBów wBasnych, kwota zysku i jej dynamika, mar|a zysku na sprzeda|y oraz relacja miedzy zyskiem a amortyzacj. Nadwy|ka finansowa (cash flow) jest sum zysku netto i amortyzacji. Decyzje finansowe obejmuj dwa obszary: - finansowanie, - inwestowanie. Podejmowane decyzje finansowe wpBywaj w przedsibiorstwie na: - wielko[ i struktur aktywów, - wielko[ i struktur kapitaBu, - koszt alternatywnych sposobów finansowania, - wielko[ dywidend w stosunku do zysków. Decyzjom finansowym towarzyszy ryzyko, które nie powinno przekroczy okre[lonego poziomu ryzyka granicznego. Ryzyko jest tym wy|sze, im wy|sze zyski w stosunku do zaanga|owanego kapitaBu zamierza osign przedsibiorstwo. Przedsibiorstwo nie mo|e utraci pBynno[ci finansowej (zdolno[ci do regulowania bie|cych zobowizaD). Zarzdzanie finansami przedsibiorstwa wymaga od osób, które tym si zajmuj odpowiedniej wiedzy. Za prawidBowo[ i efektywno[ operacji finansowych w maBych przedsibiorstwach odpowiadaj wBa[ciciele, kierownicy firmy, w du|ych za[ mened|er finansowy. Podejmowane przez nich bie|ce i perspektywiczne decyzje finansowe powinny uwzgldnia uwarunkowania zewntrzne, a w szczególno[ci koniunktur gospodarcz, 1 Witold BieD: Zarzdzanie finansami przedsibiorstwa, Difin, Warszawa 2000.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 polityk fiskaln, poziom inflacji, polityk monetarn paDstwa oraz interwencjonizm paDstwowy. Narzdzia zarzdzania finansami: - analiza sytuacji finansowej przedsibiorstwa, która umo|liwia ocen zgodno[ci realizacji operacji finansowych w stosunku do zaBo|eD i jest punktem wyj[cia do planowania i podejmowania decyzji na przyszBo[. Obejmuje analiz pionow, poziom i wskaznikow. - planowanie finansowe. Strategia finansowania to zespóB okre[lonych zasad, którymi kieruje si przedsibiorstwo przy okre[laniu struktury majtku oraz zródeB jego finansowania w celu osignicia zamierzonego celu2. W zale|no[ci od wielko[ci posiadanych kapitaBów wBasnych, kondycji finansowej i stosunku do ryzyka przedsibiorstwa mog prowadzi dziaBalno[ w oparciu o nastpujce strategie3: - zachowawcz, - umiarkowan, - dynamiczn. Strategia zachowawcza (tradycyjna) zakBada finansowanie aktywów trwaBych netto oraz caBo[ci aktywów obrotowych kapitaBami staBymi (kapitaB wBasny i zobowizania dBugoterminowe). Strategia ta ogranicza ryzyko dziaBalno[ci, [wiadczy o ustabilizowanej sytuacji finansowej przedsibiorstwa, ale nie prowadzi do dynamicznego rozwoju firmy. Strategia umiarkowana (harmonijna, równowagi) zakBada podziaB aktywów obrotowych na cz[ staB i zmienn. Cz[ staBa pokrywana jest kapitaBami staBymi, a cz[ zmienn zobowizaniami krótkoterminowymi np. kredytami obrotowymi, kredytami kupieckimi oraz zobowizaniami. Jest stosunkowo bezpieczna, poniewa| przedsibiorstwo nie traci bie|cej pBynno[ci finansowej. Przedsibiorstwa stosujce t strategi d| do dalszego rozwoju ograniczajc ryzyko. Strategia dynamiczna zakBada, |e caBy majtek trwaBy powinien by pokryty kapitaBami staBymi, natomiast aktywa obrotowe w caBo[ci finansowane s zobowizaniami krótkoterminowymi. Jest to bardzo ryzykowna strategia i przez znaczn cz[ wierzycieli oceniana ujemnie. Wykorzystuj j przedsibiorstwa ekspansywne, d|ce do maksymalizacji zysku w stosunku do kapitaBów wBasnych. Zaanga|owanie kapitaBów w aktywa trwaBe powoduje ich zamro|enie na dBu|szy okres czasu, dlatego warto[ aktywów trwaBych netto powinna znalez pokrycie w kapitale wBasnym i zobowizaniach dBugoterminowych. Zasady ksztaBtowania struktury kapitaBu: - ustalenie maksymalnego poziomu zadBu|enia w stosunku do posiadanego majtku, zwracajc uwag jednocze[nie na pozom zadBu|enia krótkookresowego i dBugookresowego, - ustalenie minimum kapitaBów wBasnych, w literaturze ekonomicznej zakBada si, |e udziaB kapitaBu wBasnego w przedsibiorstwie powinien ksztaBtowa si w granicach 50%, - ustalenie granicy zadBu|enia, aby nie obni|a zyskowno[ci przedsibiorstwa. Nie stosowanie si do powy|szych zasad mo|e doprowadzi przedsibiorstwo do utraty bie|cej pBynno[ci finansowej, trudno[ci w regulowaniu zobowizaD dBugoterminowych a w konsekwencji do jego bankructwa. 2 Ewa Jarocka: Finanse przedsibiorstw, systemu bankowego, bud|etowego, ubezpieczeD, Difin, Warszawa 2004. 3 Ewa Jarocka: Finanse przedsibiorstw, systemu bankowego, bud|etowego, ubezpieczeD, Difin, Warszawa 2004.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Wyja[nij definicj finansów. 2. Na czy polega zarzdzanie finansami? 3. Jakie s cele zarzdzania finansami przedsibiorstwa? 4. Jakie znasz narzdzia zarzdzania finansami? 5. Jakie wyró|niamy strategie finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa? 6. Jakie s zasady ksztaBtowania struktury kapitaBu? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Porównaj strategi umiarkowan i dynamiczn finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa. Która strategia jest korzystniejsza dla przedsibiorstwa? Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zgromadzi literatur do wykonania wiczenia, 3) ustali charakterystyczne cechy strategii umiarkowanej i dynamicznej, 4) porówna cechy strategii umiarkowanej z dynamiczn, 5) zapisa w tabeli ró|nice i podobieDstwa strategii wynikajce z porównania cech   arkusz wiczeniowy nr 1, 6) porówna uzyskane wyniki w grupie, 7) odpowiedzie na pytanie, która strategia jest korzystniejsza dla przedsibiorstwa? Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6, - arkusz wiczeniowy nr 1. Arkusz wiczeniowy nr 1 Strategia umiarkowana Strategia dynamiczna Ró|nice - - - - - - PodobieDstwa -  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 wiczenie 2 PosBugiwanie si pojciami dotyczcymi zasad gospodarki finansowej przedsibiorstwa. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zgromadzi literatur do wykonania wiczenia, 3) uzupeBni  arkusz wiczeniowy nr 2  zaBczony tekst, 4) zaprezentowa efekty swojej pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6, - arkusz wiczeniowy nr 2. Arkusz wiczeniowy nr 2 DziaBalno[ przedsibiorstwa oparta jest na cigBym przepBywie pienidza. Finanse przedsibiorstwa zwizane s z & & & & & & & i & & & & & & . [rodków pieni|nych. Realizacja okre[lonych celów przedsibiorstwa w gBównej mierze zale|y od zarzdzania finansami przedsibiorstwa. Polega ono na & & & & & & & & & & oraz lokowaniu ich w skBadnikach majtkowych. GBównym celem zarzdzania finansami jest d|enie do & & & & & & & & ., który mo|e by osignity poprzez & & & & & & . i & & & & & & & & . Z procesem zarzdzania finansami zwizane jest ryzyko finansowe, które jest tym wiksze im & & & & & & Aby przedsibiorstwo nie zbankrutowaBo ryzyko finansowe powinno osign poziom tzw. & & & & & & & .. Narzdziami zarzdzania finansami s & & & & & & & . i & & & & .& Osob odpowiedzialn za wBa[ciwie podjte decyzje finansowe w du|ych przedsibiorstwach jest & & & & & & . Strategia finansowa to zespóB okre[lonych zasad, którymi kieruje si przedsibiorstwo przy okre[laniu & & & & & & . oraz & & & & & .. w celu maksymalizacji zysku. 4.1.3. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa pojcia: - finansów? - zarzdzania finansami? - strategii finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa? 2) okre[li podstawowe cele zarzdzania finansami? 3) okre[li instrumenty zarzdzania finansami? 4) scharakteryzowa strategie finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa? 5) porówna strategie finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa? 6) wymieni zasady uwzgldniane przy ksztaBtowaniu struktury kapitaBu?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 4.2. yródBa finansowania 4.2.1. MateriaB nauczania Ka|de przedsibiorstwo realizujc swoje cele dysponuje okre[lonymi zasobami majtkowymi, odpowiedni baza materialn. Majtek (aktywa) przedsibiorstwa dzielimy na aktywa trwaBe i aktywa obrotowe. Aktywa trwaBe wystpuj w wielu procesach, zu|ywajc si stopniowo, natomiast aktywa obrotowe uczestniczc w procesach gospodarczych znajduj si w cigBym ruchu, zmieniajc swoj posta. DziaBalno[ operacyjna i inwestycyjna przedsibiorstwa uzale|niona jest od zgromadzonych kapitaBów. Wysoko[ kapitaBów zale|y od formy organizacyjno-prawnej przedsibiorstwa. Wiksze mo|liwo[ci dostpu do kapitaBu maj spóBki akcyjnej, poniewa| kapitaB mo|e by pozyskiwany na rynku kapitaBowym, mniejsze mo|liwo[ci maj jednoosobowe przedsibiorstwa prywatne, czy spóBki takie jak: spóBka partnerska, czy cywilna. Sposób pozyskiwania kapitaBów umo|liwiajcych realizacj okre[lonych celów przedsibiorstwa i finansujcych majtek przedstawia poni|szy rysunek. Finansowanie majtku przedsibiorstwa ze wzgldu na czas ze wzgldu na ze wzgldu na dostp korzystania zródBo pochodzenia do kapitaBu z kapitaBu kapitaBu zewntrzne wewntrzne obce wBasne dBugoterminowe krótkoterminowe Rys. 4.2.1.1. Finansowanie majtku przedsibiorstwa yródBo: Ewa Jarocka: Finanse przedsibiorstw, systemu bankowego, bud|etowego, ubezpieczeD, Difin, Warszawa 2004 Finansowanie zewntrzne - kapitaB potrzebny przedsibiorcy do dziaBalno[ci pochodzi z zewntrz. W zale|no[ci od formy wBasno[ci przedsibiorstwa przybiera ró|ne nazwy: - fundusz zaBo|ycielski wystpuje w przedsibiorstwie paDstwowym, - fundusz udziaBowy wystpuje w spóBdzielniach,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 - kapitaB zakBadowy w spóBkach akcyjnych, - kapitaB wBa[cicieli wystpuje w spóBkach jawnych, partnerskich, komandytowych, - kapitaB wBa[ciciela wystpuje w przedsibiorstwie prywatnym. Finansowanie wewntrzne, czyli samofinansowanie jest mo|liwe wówczas, gdy przedsibiorstwo osiga dodatni wynik finansowy, czyli nadwy|k przychodów nad poniesionym kosztami. Finansowanie wewntrzne zwizane mo|e by równie| ze sprzeda| zbdnych skBadników majtkowych oraz ze [rodkami pochodzcymi z amortyzacji. Finansowanie dBugoterminowe zwizane jest z zaanga|owaniem [rodków w przedsibiorstwie na staBe lub dBugofalowo, dotyczy dziaBalno[ci inwestycyjnej przedsibiorstwa. Okres zwrotu zaanga|owanych [rodków jest dBu|szy ni| 1 rok. KapitaBy pochodz od wBa[cicieli oraz kredytodawców. Finansowanie krótkoterminowe zwizane jest z dziaBalno[ci bie|c przedsibiorstwa. Dotyczy pozyskania [rodków, których okres zwrotu jest krótszy ni| 1 rok. Zrodki te przeznaczone s na uregulowanie bie|cych zobowizaD. Do zobowizaD krótkoterminowych zalicza si zobowizania wobec: - dostawców  za zakupione materiaBy, usBugi obce, - bud|etów  z tytuBu niezapBaconych podatków, - ZakBadu UbezpieczeD SpoBecznych  za nale|ne skBadki, - banków i instytucji pozabankowych  za zacignite kredyty i po|yczki, których termin pBatno[ci nie przekracza 1 roku, - pracowników  z tytuBu naliczonych i niewypBaconych wynagrodzeD. KapitaB wBasny wnosi do przedsibiorstwa wBa[ciciel lub wspóBwBa[ciciele, którzy tym samym nabywaj prawo do uczestniczenia w podziale zysku, decyduj o jego wykorzystaniu. Mo|e przybiera posta pieni|n lub rzeczow (aport). W przypadku du|ych strat kapitaB wBasny ulega zmniejszeniu i mo|e by zwrócony tylko w cz[ci w momencie likwidacji lub nawet utracony w caBo[ci. Z tego powodu podmioty wnoszce kapitaB wBasny s zainteresowane efektywno[ci i rentowno[ci przedsibiorstwa. KapitaBy wBasne tworzy si poprzez: - wniesienie przez wBa[ciciela lub wspóBwBa[ciciela okre[lonych warto[ci w formie pieni|nej lub rzeczowej (kapitaB zaBo|ycielski), - gromadzenie cz[ci osigalnych nadwy|ek i tworzenie tzw. kapitaBu samofinansowania. Posta kapitaBu wBasnego zale|y od formy organizacyjno-prawnej przedsibiorstwa. W przedsibiorstwach paDstwowych tworzy si dwa podstawowe fundusze wBasne: - fundusz zaBo|ycielski, który powstaje z wydzielenia cz[ci wBasno[ci paDstwowej, oddanej w u|ytkowanie przedsibiorstwa w zamian za wpBat cz[ci zysku do bud|etu, - fundusz przedsibiorstwa, który powstaje i corocznie powiksza si z cz[ci osiganego zysku, sBu|y on tak|e na pokrycie ewentualnych strat. W spóBdzielniach mog by tworzone trzy fundusze wBasne: - fundusz udziaBowy, który powstaje z wpBat udziaBów czBonkowskich - ka|dy czBonek spóBdzielni mo|e wpBaci dowoln liczb udziaBów, ale przynajmniej jeden, - fundusz wkBadów, który tworzony jest z rzeczowych wkBadów czBonków, - fundusz zasobowy, który tworzony jest z wpisowego czBonków i z cz[ci corocznie osigalnego zysku, sBu|y on w pierwszej kolejno[ci na pokrycie ewentualnych strat. W spóBkach cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych tworzony jest jeden kapitaB zaBo|ycielski z wkBadów kapitaBowych wspólników, zwany kapitaBem zakBadowym lub kapitaBem spóBki. Je|eli wspólnicy decyduj si na przeznaczenie cz[ci zysku na powikszenie kapitaBu, nie tworzy si nowego kapitaBu, a powiksza si kapitaB zakBadowy. KapitaB spóBki stanowi o jej majtku. Wobec wierzycieli gwarancj stanowi nie tylko kapitaB spóBki, ale tak|e osobisty majtek wspólników (z wyjtkiem komandytariuszy w spóBkach  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 komandytowych i akcjonariuszy w spóBkach komandytowo-akcyjnych). WkBady mog by wnoszone w formie pieni|nej lub rzeczowej (aporty). W spóBkach komandytowo-akcyjnych tworzy si kapitaB zakBadowy z wkBadów wspólników i akcji, który powinien wynosi, co najmniej 50 tys. zB. W spóBkach z ograniczon odpowiedzialno[ci kapitaB powstaje z wkBadów zaBo|ycieli, tworzc kapitaB zakBadowy, który dzieli si na udziaBy o równej albo nierównej warto[ci nominalnej. Wysoko[ udziaBów poszczególnych zaBo|ycieli jest wpisana w umowie spóBki. Okre[lenie ich wysoko[ci jest wa|ne, poniewa| wspólnicy odpowiadaj wobec wierzycieli do wysoko[ci wkBadów (udziaBów). KapitaB zakBadowy spóBki z o.o. musi wynosi minimum 50 tys. zB i dzieli si na udziaBy nie mniejsze ni| 500 zB. Wspólnicy wnosz jeden lub wicej udziaBów w formie pieni|nej lub rzeczowej. Ponadto w spóBkach z o.o. mog by tworzone inne kapitaBy, np. kapitaB zapasowy i kapitaB rezerwowy. KapitaBy te tworzone s z cz[ci wygospodarowanego zysku, nie s obligatoryjne. W spóBkach akcyjnych kapitaB zaBo|ycielski skBada si z kapitaBu zakBadowego zwanego akcyjnym, którego wysoko[ musi wynosi minimum 500 tys. zB. Jest on podzielony na akcje o warto[ci nominalnej minimum 1 zB. Wikszo[ akcji sprzedawana jest za gotówk, ale cz[ z nich mo|e by wydawana za aporty. Aczna warto[ kapitaBu akcyjnego i liczba akcji musi by okre[lona w statucie spóBki akcyjnej i rejestrze przedsibiorstw. W spóBce akcyjnej tworzone s obligatoryjnie inne kapitaBy, a mianowicie kapitaB zapasowy i kapitaB rezerwowy. KapitaB wBasny powinien odpowiada, co najmniej warto[ci aktywów trwaBych firmy. Struktura kapitaBu  im wy|szy jest udziaB kapitaBu wBasnego w caBym kapitale, tym mniejsza zale|no[ przedsibiorstwa od innych instytucji i kontrahentów. Konieczne jest zachowanie wBa[ciwej struktury kapitaBu, poniewa| decyduje ona o zachowaniu pBynno[ci i wypBacalno[ci przedsibiorstwa, co ma istotne znaczenie, gdy przedsibiorstwo stara si o kredyt bankowy lub kredyt handlowy. KapitaBy wBasne s fundamentem ka|dej dziaBalno[ci gospodarczej, ale maj one ograniczone rozmiary i dlatego prawie ka|de przedsibiorstwo poszukuje dodatkowych, obcych zródeB finansowania. KapitaB obcy stanowi zobowizania wobec wierzycieli oraz kredyty i po|yczki udzielone na [ci[le okre[lony czas, za wynagrodzeniem w formie odsetek. Formy finansowania obcego przestawia poni|szy rysunek. Formy finansowania obcego kredyty venture pozabankowe bankowe capital kredyty leasing franchising factoring forfaiting Rys.5.2.1.2. Formy finansowania obcego yródBo: opracowanie wBasne Leasing - jest to usBuga finansowa stanowica w istocie alternatywn do kredytu bankowego form finansowania zakupów majtku trwaBego. Polega na przekazaniu przez finansujcego [rodka trwaBego (przedmiotu leasingu) do wykorzystania w okre[lonym czasie korzystajcemu, który z kolei zobowizuje si do dokonywania w regularnych odstpach czasu pBatno[ci (tzw. rat leasingowych) na rzecz finansujcego.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 Finansujcym mo|e by np. producent oddajcy swoje wyroby w u|ytkowanie innym przedsibiorstwom (leasing bezpo[redni) lub po[rednik, np. bank lub wyspecjalizowana firma leasingowa (leasing po[redni). Umowa leasingu powinna speBnia nastpujce warunki: musi by zawarta na czas okre[lony i suma opBat ustalonych w umowie musi by, co najmniej równa warto[ci pocztkowej [rodka trwaBego, który jest przedmiotem leasingu. Umowie leasingu towarzyszy równie| opcja zakupu po zakoDczeniu umowy, co oznacza, |e korzystajcy mo|e zakupi u|ytkowany [rodek trwaBy za uzgodnion cen. Najcz[ciej wyró|nia si leasing operacyjny (jest umow dBugoterminow) i finansowy (jest umow krótkoterminow). Zalety leasingu: - firmy leasingowe przewa|nie nie wymagaj zabezpieczenia [rodka trwaBego albo wymagaj niewysokiego zabezpieczenia, - prosta procedura i szybko dochodzi do podpisania umowy, - opBaty leasingowe s kosztem uzyskania przychodu, co zmniejsza podstaw opodatkowania podatkiem dochodowym. Factoring  jest to forma finansowania przedsibiorstw polegajca na wykupie przez faktora po okre[lonej cenie nieprzeterminowanych wierzytelno[ci faktoranta w poBczeniu ze [wiadczeniem na jego rzecz dodatkowych usBug. Przedmiotem faktoranta s zazwyczaj wierzytelno[ci krótkoterminowe, gBównie z tytuBu dostaw towarów lub [wiadczenia usBug. Faktor skupuje nale|no[ci faktoranta przed terminem ich wymagalno[ci, a tym samym finansuje swego klienta. Zalet factoringu jest to, |e faktorant do[ szybko ma dostp do gotówki, co skraca cykl inkasa nale|no[ci i wpBywa pozytywnie na pBynno[ finansow przedsibiorstwa. Wyró|niamy factoring peBny (wBa[ciwy), niepeBny (niewBa[ciwy) i mieszany. Uczestnikami faktoringu s: - faktor to instytucja finansowa specjalizujca si w nabywaniu wierzytelno[ci przysBugujcych faktorantowi oraz [wiadczca dodatkowe usBugi zwizane z obsBug wierzytelno[ci w ramach umowy factoringowej w zamian za otrzyman prowizj. - faktorant  wierzyciel bdcy zazwyczaj dostawc towarów lub usBug, sprzedajcy przysBugujc mu wierzytelno[ faktorowi. - dBu|nik  odbiorca towarów lub usBug, który ma zobowizanie wobec faktoranta. Za usBugi faktor pobiera opBaty: odsetki, prowizje w wysoko[ci obliczonej od warto[ci brutto faktury oraz opBaty za dodatkowe usBugi. Forfaiting  podobnie jak factoring jest to instrument finansowy polegajcy na zakupie przez forfaitera tytuBu eksportu towarów i usBug bez regresu w stosunku do fortfaitysty, jest to korzystne dla sprzedawcy wierzytelno[ci. Warunkiem umowy forfaitingowej jest bezregresowy skup wierzytelno[ci przez forfaitera. Ponosi on wówczas peBne ryzyko niewypBacalno[ci samego dBu|nika, a tak|e ryzyko ekonomiczne i polityczne kraju dBu|nika, dlatego forfaiting w porównaniu z factoringiem jest bardzo drogi. Jego przedmiotem s nale|no[ci [rednio- i dBugoterminowe. Forfating dotyczy z reguBy 100% wierzytelno[ci z tytuBu danej transakcji. Czsto wierzytelno[ci te zabezpieczone s wekslem. Forfaiter - podmiot, który specjalizuje si w nabywaniu wierzytelno[ci przysBugujcych forfaity[cie. Funkcj forfaitysty peBni wyspecjalizowane instytucje finansowe: banki, towarzystwa forfaitingowe, spóBki factoringowe. Forfaitysta  wierzyciel bdcy zazwyczaj dostawc, eksporterem towarów lub usBug, sprzedajcy przysBugujc mu wierzytelno[ forfaiterowi.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 Franchising polega na [cisBej wspóBpracy dwóch  jedno du|e majce okre[lon pozycj na rynku a drugie maBe lub rozpoczynajce prowadzenie dziaBalno[ci  niezale|nych przedsibiorstw (pod wzgldem prawnym i finansowym) w zakresie zbytu umo|liwiajcym dystrybucje towarów, usBug i technologii. Franchisingodawca udziela franchisingobiorcy prawa do korzystania ze swojego znaku i sposobu prowadzenia dziaBalno[ci gospodarczej. Do zalet franchisingu dla franchisingobiorcy nale|: mniejsze [rodki finansowe na stworzenie przedsibiorstwa, renoma firmy eliminuje ryzyko niepowodzenia, uniknicie kosztów dotyczcych promocji oraz reklamy. Do wad zaliczy nale|y: ograniczenie prawa wBasno[ci i opBaty franchisingowe. Venture capital to kapitaB wysokiego ryzyka, gdzie udostpnienie kapitaBu rekompensowane jest przez du|e zyski, cho i strata jest bardzo prawdopodobna. W Polsce jako forma obcego finansowania nie jest jeszcze w peBni wykorzystywana. Na [wiecie kapitaB ten jest oferowany przez wyspecjalizowane instytucje, które Bcz sposoby dziaBania banku i towarzystwa ubezpieczeniowego. 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Jakie znasz zródBa finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa? 2. Jakie s ró|nice midzy finansowaniem zewntrznym a wewntrznym? 3. Jakie s ró|nice midzy kapitaBami wBasnymi a obcymi? 4. Jakie znasz rodzaje kapitaBów wBasnych w przedsibiorstwach o ró|nych formach organizacyjno-prawnych? 5. Jakie znasz formy finansowania obcego? 6. Co stanowi istot leasingu? 7. Co jest istot franchisingu? 8. Jakie strony uczestnicz w factoringu? 9. Co jest istot forfaitingu? 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Zaklasyfikuj kapitaBy wystpujce w przedsibiorstwie  B do kapitaBów wBasnych lub obcych. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapozna si z przykBadami kapitaBów w przedsibiorstwie  B , 2) zaklasyfikowa podane przykBady kapitaBów do kapitaBów wBasnych lub obcych stawiajc znak X w odpowiedniej kolumnie   arkusz wiczeniowy nr 3, 3) sprawdzi poprawno[ rozwizania w grupie. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6, - arkusz wiczeniowy nr 3.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Arkusz wiczeniowy nr 3 PrzykBady kapitaBów KapitaB KapitaB obcy w przedsibiorstwie  B wBasny Zobowizania wobec urzdu skarbowego Z wygospodarowanego zysku zakupiono now maszyn Przedsibiorstwo zakupiBo materiaBy do produkcji na kredyt Przedsibiorstwo sprzedaBo firmie faktoringowej wierzytelno[ Pozyskano nowy samochód w drodze leasingu Odbiorca dokonaB przedpBaty na zakup 100 garniturów Odbiorca nabyB garnitury i wystawiB weksel pBatny po 40 dniach wiczenie 2 OceD, która forma finansowania zakupu maszyny do produkcji bdzie bardziej opBacalna dla przedsibiorstwa: czy kredyt inwestycyjny czy leasing? Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zgromadzi literatur do wykonania wiczenia, 3) wyszuka w materiaBach dydaktycznych informacje o kredycie inwestycyjnym i leasingu, 4) porówna wady i zalety obu form finansowania zakupu maszyny do produkcji, 5) przedstawi ocen opBacalno[ci kredytu inwestycyjnego i leasingu, wykorzystujc przykBadowy wykaz rat kredytowych i rat leasingowych, 6) dokona wyboru korzystniejszego sposobu finansowania zakupu maszyny do produkcji, 7) zweryfikowa ocen opBacalno[ci w grupie. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6, - przykBadowy wykaz rat kredytowych od kredytu inwestycyjnego i rat leasingowych, - kalkulator. wiczenie 3 Oblicz ile zarobi firma faktoringowa na transakcji i jak kwot otrzyma przedsibiorstwo  E ? Przedsibiorstwo  E zawarBo umow z firm faktoringow o sprzeda| wierzytelno[ci na kwot 30 000 zB. Na podstawie umowy opBaty wynosz: odsetki od kwoty wierzytelno[ci  12%, prowizja za obsBug wierzytelno[ci  5% od kwoty wierzytelno[ci. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) obliczy odsetki od kwoty wierzytelno[ci, 3) obliczy wysoko[ prowizji za obsBug wierzytelno[ci, 4) odliczy, ile zarobi na tej transakcji firma factoringowa?, 5) obliczy kwot, któr otrzyma przedsibiorstwo  E , 6) zaprezentowa efekty swojej pracy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzowa rodzaje kapitaBów z uwzgldnieniem ró|nych kryteriów finansowania majtku przedsibiorstwa? 2) wyja[ni ró|nice midzy finansowaniem wewntrznym a finansowaniem zewntrznym dziaBalno[ci przedsibiorstwa? 3) rozró|ni kapitaBy wBasne od obcych? 4) rozró|ni kapitaBy wBasne w przedsibiorstwach o ro|nych formach organizacyjno-prawnych? 5) wymieni zródBa finansowania obcego? 6) okre[li istot leasingu? 7) scharakteryzowa factoring? 8) scharakteryzowa franchising? 9) scharakteryzowa forfaiting? 10) oceni opBacalno[ korzystania z ró|nych zródeB finansowania dziaBalno[ci? 11) dokona wyboru sposobu finansowania dziaBalno[ci przedsibiorstwa?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 4.3. Zarzdzanie nale|no[ciami, gotówk, zapasami i zobowizaniami 4.3.1. MateriaB nauczania Zarzdzanie nale|no[ciami Nale|no[ci to roszczenia przedsibiorstwa w stosunku do jego dBu|ników. Stanowi rezultat sprzeda|y produktów i towarów na zasadach kredytu manipulacyjnego i kupieckiego tzn. zapBata nastpiBa w okresie pózniejszym. W przypadku kredytu manipulacyjnego jest to zwykle kilka dni po wykonaniu [wiadczenia, natomiast w przypadku kredytu kupieckiego jest to okres dBu|szy. Zarzdzanie nale|no[ciami uto|samiane jest z polityk kredytow przedsibiorstwa wobec swoich odbiorców, której celem jest stworzenie dogodnych warunków wspóBpracy. Sprzeda| z odroczon pBatno[ci to czsto warunek zakupu produktów i usBug, poniewa| odbiorcy nie posiadajc wolnych, wBasnych [rodków pieni|nych nie musz korzysta z kredytu bankowego. Zarzdzanie nale|no[ciami opiera si na nastpujcych zasadach: - klasyfikowanie klientów od strony ich gotowo[ci i mo|liwo[ci do spBaty zadBu|enia, - formuBowanie zaBo|eD polityki kredytowej w stosunku do swoich kontrahentów (odbiorców), - stosowanie odpowiedniej polityki inkasowania nale|no[ci i kontrolowanie jego prawidBowego przebiegu celem przy[pieszenia wpBywu nale|no[ci. W warunkach rosncej konkurencji przedsibiorstwa w celu zwikszenia sprzeda|y oraz przyspieszenia inkasa nale|no[ci stosuj zachty dla odbiorców w postaci: skonta, bonifikat, oraz upustów. Skonto to opust, który odbiorca mo|e sobie potrci od sumy faktury, je|eli reguluje j gotówk. Wzór na obliczanie rocznej stopy oprocentowania kredytu kupieckiego przy zastosowaniu skonta: Roczna stopa procentowa stopa skonta = x 365 kredytu kupieckiego okres zapBaty w dniach - okres skonta w dniach Sprzeda| na kredyt daje przedsibiorstwom mo|liwo[ci zwikszenia przychodów z tytuBu sprzeda|y, mo|e równie| wpBywa na wzrost zysków. Z takiej mo|liwo[ci zakupów korzysta coraz wiksza liczba klientów. Zbyt dBugi okres kredytowania nale|no[ci mo|e wpByn na pogorszenie sytuacji pBatniczej przedsibiorstwa. Nale|y systematycznie dokonywa okresowej oceny stanu nale|no[ci, w przypadku stwierdzenia nieprawidBowo[ci nale|y podj okre[lone dziaBania majce na celu popraw [cigalno[ci nale|no[ci. Mog równie| pojawi si nale|no[ci nie[cigalne. Finansowanie nale|no[ci od odbiorców zwizane jest ze wzrostem kosztów dziaBalno[ci bie|cej i zamro|eniem [rodków pieni|nych oraz powstaniem zatorów pBatniczych. Przedsibiorstwa nie majc natychmiastowych pBatno[ci za sprzedane towary zmuszone s do szukania obcych zródeB finansowania. Prowadzi to wzrostu kosztów zmiennych o koszt kredytu (oprocentowanie), nie wpBywa to jednak na wzrost kosztów staBych. Ponadto przedsibiorstwa zabezpieczajc si przed terminowym inkasem nale|no[ci |daj od klientów odpowiednich form gwarancji spBat i ubezpieczenia ryzyka strat spowodowanych niewypBacalno[ci. Nie bez znaczenia jest okre[lenie w umowie z klientem form rozliczeD pieni|nych.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Wzrost kosztów zmiennych zwizanych z finansowaniem nale|no[ci, przy zwikszonej sprzeda|y oraz wydBu|enie okresu kredytowania przedsibiorstwa mo|e w nastpnym roku przyczyni si do osignicia przyrostu zysku brutto. Do oceny stanu nale|no[ci sBu| nastpujce wskazniki: - wskaznik obrotu (rotacji) nale|no[ciami, który informuje, ile razy w badanym okresie przedsibiorstwo odtwarza stan nale|no[ci. wskaznik obrotu sprzeda| netto = nale|no[ciami przecitny stan nale|no[ci - wskaznik obrotu nale|no[ciami w dniach okre[la, ile dni upBywa od momentu sprzeda|y towarów do chwili wpBywu gotówki. wskaznik obrotu ilo[ dni w okresie = nale|no[ciami w dniach wskaznik obrotu nale|no[ciami Zarzdzanie zapasami Zapasy to skBadniki majtkowe obejmujce surowce, materiaBy, produkcj w toku, póBfabrykaty oraz wyroby i towary. Czynniki majce wpByw na wielko[ zapasów w przedsibiorstwie to: - przedmiot dziaBalno[ci przedsibiorstwa, - wielko[ produkcji, - szybko[ rotacji [rodków obrotowych. Gromadzenie i utrzymanie zapasów powoduje okre[lone koszty: - koszty zamro|enia okre[lonych [rodków pieni|nych w zapasach, - koszty skBadowania, przechowywania i obrotu wewntrz firmy, - koszty ubezpieczenia od wypadków, kradzie|y i szkód losowych. Z zapasami Bczy si ryzyko strat, jakie mo|e powsta wskutek zgromadzenia nie przydatnych materiaBów, wytworzenia wyrobów lub nabycia towarów w ilo[ciach przekraczajcych mo|liwo[ci ich zbytu, a tak|e spadku ich cen na rynku poni|ej kosztu wBasnego. Sfinansowanie tych zapasów w znacznej cz[ci obcymi kapitaBami wi|e si z ryzykiem utraty zdolno[ci pBatniczej przez przedsibiorstwo wskutek braku wpBywów gotówkowych ze sprzeda|y. Za optymalny uwa|a si taki zapas, który umo|liwia utrzymanie cigBo[ci produkcji i sprzeda|y oraz zmniejsza do minimum koszty ich magazynowania. Z finansowego punktu widzenia istotna jest klasyfikacja zapasów ze wzgldu na funkcje speBniane w przedsibiorstwie na: - zapasy prawidBowe, które obejmuj zapasy bie|ce, sezonowe i rezerwowe, - zapasy nieprawidBowe, obejmuj zapasy nadmierne i zbdne Zapasy prawidBowe to zapasy, które pozwalaj na realizacj zadaD produkcyjnych przedsibiorstwa i umo|liwiaj zachowanie cigBo[ci produkcji i sprzeda|y. Zapasy bie|ce zapewniaj cigBo[ produkcji oraz sprzeda|y. Ich optymalna wielko[ powinna by okre[lona na podstawie odpowiednich kalkulacji - norm zapasów. Maksymalny zapas bie|cy powinien pokrywa potrzeby, jakie wystpuj miedzy dwoma kolejnymi dostawami. Ulega on obni|eniu do zera w dniu kolejnej dostawy. Zapasy sezonowe przekraczaj bie|ce potrzeby przedsibiorstwa. Gromadzone s w zwizku z sezonowo[ci potrzeb konsumentów, przed okresami wzmo|onego zbytu. Zapasy rezerwowe nazywane s zapasami minimalnymi lub bezpieczeDstwa. Zapasy nadmierne przekraczaj uzasadnione ekonomicznie potrzeby w zakresie zapasów bie|cych i sezonowych. Zapasy zbdne nie mog by wykorzystane w przedsibiorstwie  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 i powinny by zlikwidowane lub odsprzedane po obni|onych cenach w celu uniknicia dalszych kosztów utrzymania. Zapasy nieprawidBowe powoduj zmniejszenie pBynno[ci finansowej. W celu uniknicia dodatkowych kosztów, przedsibiorstwo powinno szybko przeznaczy je do odsprzeda|y. Wielko[ i struktura zapasów wpBywaj bezpo[rednio na osigane wyniki finansowe przedsibiorstwa oraz wskazniki bie|cej pBynno[ci finansowej. Wskazniki wykorzystywane do analizy i oceny stanu zapasów w przedsibiorstwie: - wskaznik obrotu (rotacji) zapasami okre[la, ile razy odnawiaB si zapas w danym okresie. wskaznik obrotu warto[ sprzeda|y netto = zapasami przecitny stan zapasów - wskaznik obrotu (rotacji) zapasami w dniach okre[la, na ile dni wystarczy okre[lony zapas. Mo|na go obliczy dwoma sposobami: wskaznik obrotu przecitny stan ilo[ dni w okresie = x zapasami w dniach zapasów warto[ sprzeda|y netto wskaznik obrotu ilo[ dni w okresie = zapasami w dniach wskaznik obrotu zapasami - przecitny stan zapasów po skróceniu cyklu rotacji: wskaznik obrotu zapasami warto[ x przecitny stan zapasów w dniach cyklu skróconego sprzeda|y netto = po skróceniu cyklu rotacji ilo[ dni w okresie Przedsibiorstwo powinno d|y do przyspieszenia rotacji zapasów, poniewa| obni|a w ten sposób koszty magazynowania, koszty produkcji, zwalnia cz[ gotówki  zamro|onej w zapasach, zwiksza bie|c pBynno[ finansow a w konsekwencji przyczynia si do wzrostu zysku. System zarzdzania zapasami  dokBadnie na czas (Just in Time) polega na poBczeniu dostaw materiaBów z bezpo[rednim przekazaniem ich do produkcji. System ten ogranicza koszty zapasów, wymaga jednak doskonaBej koordynacji dziaBalno[ci po stronie odbiorcy i dostawcy. Stosowany w krajach o rozwinitej gospodarce rynkowej. Optimum dostawy mo|na obliczy za pomoc wzoru4: 2 x sprzeda| roczna x koszty jednego zamówienia Roczne koszty Optimum dostawy = Cena zakupu utrzymania jednostki jednostki zapasów zapasu x Cena zakupu jednostki 4 Ewa Jarocka: Finanse przedsibiorstw, systemu bankowego, bud|etowego, ubezpieczeD, Difin, Warszawa 2004.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 Zarzdzanie gotówk W przedsibiorstwie wystpuj nastpujce formy zasobów pieni|nych: - gotówka w kasach przedsibiorstwa, która nie przynosi |adnych dochodów, - lokaty w bankach na rachunkach bie|cych, odsetki od tych lokat s ni|sze ni| poziom inflacji, - terminowe lokaty bankowe, dostarczaj dodatkowy dochód w postaci odsetek, które s przewa|nie wy|sze ni| poziom inflacji, - lokaty dokonywane na rynku pieni|nym w postaci krótkoterminowych papierów dBu|nych lub na rynku midzybankowym. Lokaty te przynosz najwy|sze odsetki. PBynno[ zasobów pieni|nych: - najwiksz pBynno[ci charakteryzuj si zasoby gotówkowe w kasach oraz lokaty na rachunkach bie|cych w banku, - mniejsz pBynno[ wykazuj lokaty w krótkoterminowych papierach dBu|nych, je|eli mog by one odsprzedane na rynku wtórnym, gdy zaistnieje taka potrzeba, - lokaty terminowe w bankach charakteryzuj si maB pBynno[ci, je|eli firma wycofa przed czasem [rodki pieni|ne to nastpi utrata cz[ciowa lub caBkowita odsetek. Przedsibiorstwo zasoby gotówkowe przeznacza na finansowanie bie|cych transakcji polegajcych na spBacie zobowizaD z tytuBu regulowania nale|no[ci za dostawy i usBugi, nale|no[ci podatkowych, celnych, wypBaty wynagrodzeD pracowników i itp. Zasoby te okre[lane s jako zasoby operacyjne. Rezerwa bezpieczeDstwa to cz[ zasobów gotówkowych wykorzystywana w razie trudno[ci pBatniczych, których nie udaBo si przewidzie wskutek zmniejszenia wpBywów ze sprzeda|y. S to tzw. zasoby przezorno[ciowe. Niektóre przedsibiorstwa utrzymuj równie| zasoby pieni|ne przeznaczone na cele spekulacyjne. Przedsibiorstwa przed podjciem wa|niejszych inwestycji gromadz rezerwy gotówki o celowych charakterze. Posiadanie ich stanowi czsto warunek uzyskania kredytów bankowych. Zarzdzanie zasobami gotówkowymi polega na podejmowaniu skutecznych dziaBaD zmierzajcych do uzyskania nadwy|ki wpBywów nad wydatkami, przyspieszania inkasa gotówki, zapewnienie mo|liwo[ci terminowego regulowania zobowizaD oraz korzystne lokowanie przej[ciowych nadwy|ek [rodków pieni|nych, natomiast w przypadku niedoboru gotówki pozyskiwanie tanich zródeB finansowania. Planowanie wpBywów i wydatków pieni|nych z podziaBem na miesice, dekady i dni jest punktem wyj[cia w zarzdzaniu zasobami gotówkowymi. Przy[pieszenie dyspozycyjno[ci wpBywami gotówkowymi wymaga od przedsibiorstwa odpowiedniej dyscypliny w zakresie inkasowania nale|nych przedsibiorstwu kwot od jego dBu|ników. Skracanie czasu inkasa nale|no[ci obejmuje nastpujce dziaBania: - skracanie czasu, jaki upBywa midzy wykonaniem przez dBu|nika dyspozycji pBatniczych a dat wpBywu gotówki na rachunek bankowy, - usprawnienie trybu przekazywania gotówki pochodzcej z utargów na rachunek bie|cy przedsibiorstwa (skrócenie czasu i ograniczenie kosztów prowizji), - przy regulowaniu nale|no[ci czekami preferowa czeki bankierskie i potwierdzone, które upowa|niaj do uznania konta przedsibiorstwa bez potrzeby sprawdzania pokrycia na rachunku bankowym wystawcy dokumentu. Zarzdzanie zobowizaniami Zobowizanie jest stosunkiem prawnym miedzy dwiema stronami: wierzycielem i dBu|nikiem.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 Przedsibiorstwo powinno posiada pBynno[ finansow, czyli zdolno[ do terminowego regulowania krótkoterminowych zobowizaD. WypBacalno[ oznacza zdolno[ do spBacania zobowizaD dBugoterminowych. Je|eli w przedsibiorstwie zobowizania bie|ce s wy|sze ni| aktywa obrotowe, wówczas kapitaB pracujcy ma charakter ujemny, co jest oznak nieprawidBowo[ci w finansowaniu dziaBalno[ci. Zbyt du|y udziaB kapitaBów obcych w finansowaniu dziaBalno[ci przedsibiorstwa powoduje wzrost kosztów finansowych o odsetki, co w konsekwencji mo|e przyczyni si do obni|enia zysku. Ponadto mog wystpi problemy zwizane z niemo|no[ci wywizania si ze swoich zobowizaD. W przypadku nieuregulowania w terminie zobowizaD wobec wierzycieli powstaj zadBu|enia przeterminowane, które powoduj okre[lone skutki prawne: - obowizek pBacenia karnych odsetek, które s wy|sze od odsetek udzielanych przy kredytach i powoduj wzrost kosztów przedsibiorstwa, - konieczno[ jednorazowej spBaty caBo[ci zadBu|enia wraz z odsetkami, - konfiskata cz[ci lub caBo[ci majtku. Ponadto przedsibiorstwa, które nie pBac w terminie swoich zobowizaD staj si maBo wiarygodnymi partnerami do wspóBpracy. W celu uniknicia nieporozumieD i uzgodnienia wzajemnych stanowisk w sprawie odroczenia terminu spBaty zobowizaD nale|y prowadzi negocjacje. 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Co to jest nale|no[? 2. Jakie znasz zasady zarzdzania nale|no[ciami? 3. Jakie znasz sposoby zwikszenia sprzeda|y i przyspieszenia inkasa nale|no[ci? 4. Jak obliczysz roczn stop oprocentowania kredytu przy zastosowaniu skonta? 5. Co oznacza termin zapasy? 6. Jakie rodzaje zapasów wystpuj w przedsibiorstwie? 7. Jak obliczysz wskazniki rotacji zapasów w przedsibiorstwie? 8. Jakie s zasady zarzdzania zapasami w przedsibiorstwie? 9. Jak wyznaczysz optimum dostawy? 10. Jakie znasz rodzaje zasobów pieni|nych w przedsibiorstwie? 11. Jaka jest pBynno[ zasobów pieni|nych w przedsibiorstwie? 12. Na czym polega zarzdzanie gotówk w przedsibiorstwie? 13. Na czym polega zarzdzanie zobowizaniami w przedsibiorstwie? 14. Jakie s skutki prawne niewykonywania zobowizaD? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 Oblicz oszczdno[ci wynikajce ze skrócenia cyklu rotacji zapasami w przedsibiorstwie produkcyjnym  Z i ustal ich wpByw na bie|c pBynno[ finansow przedsibiorstwa na podstawie danych: przecitny stan zapasów wynosi 9 000 zB, warto[ sprzeda|y netto - 90 000 zB, ilo[ dni w okresie badanym - 30, w nastpnym miesicu skrócono cykl rotacji o 1 dzieD.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz szybko[ kr|enia zapasów w przedsibiorstwie, 3) obliczy, ile dni potrzebuje przedsibiorstwo na jeden cykl obrotu zapasami, 4) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz przecitny stan zapasów po skróceniu cyklu rotacji, 5) obliczy przecitny stan zapasów po skróceniu cyklu rotacji, 6) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz oszczdno[ci wynikajce ze skrócenia cyklu rotacji, 7) obliczy oszczdno[ci wynikajce ze skrócenia cyklu rotacji zapasami, 8) odpowiedzie na pytanie, dotyczce wpBywu skrócenia cyklu obrotu zapasami na bie|c pBynno[ w przedsibiorstwie  Z , 9) porówna wyniki obliczeD w grupie. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 2 Oblicz optimum dostawy, gdy przedsibiorstwo sprzedaje rocznie 2 000 sztuk produktów, koszt jednego zamówienia wynosi 900 zB, cena zakupu produktu 70 zB, a roczny koszt utrzymania zapasu wynosi 10% ceny zakupu. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zorganizowa stanowisko pracy do wykonania wiczenia, 2) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz optimum dostawy, 3) obliczy optimum dostawy, 4) odpowiedz na pytanie, ile razy w cigu roku przedsibiorstwo zBo|y zamówienia?, 5) zaprezentowa efekty swojej pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6, wiczenie 3 Oblicz, jakie korzy[ci osignie przedsibiorstwo  W z tytuBu skonta, udzielonego przez dostawc  A wiedzc, |e przedsibiorstwo  A udzieliBo swojemu odbiorcy  W kredytu kupieckiego na 40 dni. Je|eli zapBata nastpi przed upBywem 10 dni to przedsibiorstwo  A zaproponowaBo odbiorcy skonto w wysoko[ci 3%. Roczna stopa oprocentowania depozytu bankowego wynosi 11%. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz roczn stop oprocentowania kredytu kupieckiego przy zastosowaniu skonta,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 2) obliczy roczn stop oprocentowania kredytu kupieckiego przy zastosowaniu skonta, 3) porówna roczn stop oprocentowania kredytu kupieckiego przy zastosowaniu skonta z roczn stop oprocentowania depozytu bankowego, 4) oceni opBacalno[ oferty przedstawionej przedsibiorstwu  W , 5) oceni korzy[ci przedsibiorstwa  A z tytuBu skonta, 6) zapisa wnioski. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6, 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie zdefiniowa pojcia: 1) - nale|no[ci? - zapasów? okre[li podstawowe zasady zarzdzania nale|no[ciami? 2) okre[li zasady zarzdzania zapasami? 3) okre[li zasady zarzdzania gotówk w przedsibiorstwie? 4) obliczy optimum dostawy? 5) okre[li istot zarzdzania zobowizaniami w przedsibiorstwie? 6) okre[li skutki prawne niewykonania zobowizaD? 7) obliczy wskazniki rotacji zapasów i okre[li ich wpByw na bie|c 8) pBynno[ finansow przedsibiorstwa? scharakteryzowa wskazniki sBu|ce do oceny stanu nale|no[ci w 9) przedsibiorstwie? obliczy korzy[ci z tytuBu skonta? 10)  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 4.4. Warto[ pienidza w czasie 4.4.1. MateriaB nauczania WspóBcze[nie pienidz okre[la si jako powszechnie akceptowany instrument finansowy, za pomoc, którego dokonuje si pBatno[ci za towary i usBugi oraz realizuje zobowizania pBatnicze. Towarzyszy ka|dej dziaBalno[ci gospodarczej, speBniajc okre[lone funkcje. Jako miernik warto[ci umo|liwia wycen majtku i kapitaBów przedsibiorstwa, osiganych przychodów, ponoszonych kosztów oraz wygospodarowanego zysku i ponoszonych strat. Ponadto pienidz jest [rodkiem cyrkulacji (wymiany), [rodkiem pBatniczym (miernik odroczonych pBatno[ci) a tak|e [rodkiem tezauryzacji (gromadzenia). Pienidz ma okre[lon warto[, która ulega zmianie w zale|no[ci od czasu, w jakim zostanie on postawiony do naszej dyspozycji. Procent jest dochodem wtórnym, jaki otrzymuje wBa[ciciel kapitaBu za rezygnacj z dysponowania nim w chwili obecnej, a tak|e cen, jak pBaci osoba po|yczajca kapitaB. Stopa procentowa - pozwala ustali kwoty kosztu korzystania z obcego kapitaBu lub dochodu z lokaty, uwzgldniajc po|yczon lub ulokowan sum pieni|n oraz czas. Na poziom stopy procentowej wpBywaj nastpujce zjawiska: - inflacja, która obni|a siB nabywcz pienidza i mamy wówczas do czynienia z deprecjacj pienidza. Kredytodawcy w tym celu podwy|szaj oprocentowanie ponad stop inflacji, - ryzyko  im wy|sze tym wy|sze oprocentowanie kredytu, - polityka pieni|no-kredytowa paDstwa. Wyró|niamy stop procentow: - nominaln, - realn  która umo|liwia ustalenie rzeczywistych przychodów z posiadanych kapitaBów i kosztów ich wykorzystania , w przypadku dBu|ników, po wyeliminowaniu skutków inflacji, - efektywn  po uwzgldnieniu skutków inflacji i opodatkowania. Obliczanie realnej stopy procentowej: - dla krótkich okresów czasu i niskim poziomie inflacji na podstawie wzoru: Roczna realna stopa procentowa = roczna stopa nominalna - roczna stopa inflacji - w dBu|szym okresie czasu i wysokiej inflacji roczna realna 1 + roczna stopa inflacji = 1 - stopa procentowa 1 + roczna stopa nominalna Ze wzgldu na okres czasu wyró|niamy stopy procentowe: - krótkoterminowe, które dotycz lokat i kredytów na okres nie przekraczajcy 1 roku, - dBugoterminowe  dotycz lokat i kredytów na okresy dBu|sze ni| 1 rok. Ze wzgldu na zmienno[ w czasie wystpuj nastpujce stopy procentowe: - staBe  wysoko[ ich nie ulega zmianie w czasie trwania umowy, - zmienne  wysoko[ ich si zmienia w czasie trwania umowy i zale|y od zmian na rynku pieni|nym. Koszt pienidza mo|na obliczy za pomoc rachunku odsetek:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 - rachunek odsetek prostych  odsetki obliczane s stale od tej samej kwoty pieni|nej, w krótkich okresach czasu, nie przekraczajcych jednego roku, - rachunek odsetek zBo|onych  odsetki ulegaj kapitalizacji. Kapitalizacja polega na dopisywaniu odsetek do kapitaBu pierwotnego po ka|dym okresie, a ich wyplata nastpuje Bcznie ze zwrotem kapitaBu. Odsetki proste obliczamy wedBug wzoru: wysoko[ kapitaB x stopa procentowa x czas oprocentowania = odsetek 100 Czas oprocentowania wyra|amy w latach, miesicach i dniach. wysoko[ odsetek kapitaB x stopa procentowa x czas oprocentowania = za miesic 100 x 12 wysoko[ odsetek kapitaB x stopa procentowa x czas oprocentowania = za dni 100 x 365 Obliczanie czasu oprocentowania w dniach  wg ustawy Prawo bankowe przyjmuje si, |e ka|dy miesic liczy 30 dni, a rok 365 dni. W praktyce banki licz dni wedBug kalendarza, a liczb dni w roku ustala si na 360. Obliczanie czasu oprocentowania  zawarty jest midzy dat pocztkow a dat koDcow. Do czasu oprocentowania wlicza si na ogóB dzieD pocztkowy, a nie wlicza si dnia koDcowego. Od tej zasady s wyjtki w przypadku lokat bankowych, tzn. liczymy odsetki od nastpnego dnia po wpBacie do dnia, w którym koDczy si przyjty okres wBcznie. Odsetki gBównie pobierane s  z doBu (lokaty bankowe, kredyty i po|yczki). Potrcanie odsetek z góry okre[lane jest mianem dyskonta. Dyskonto jest ró|nic midzy warto[ci nominaln papieru warto[ciowego a mniejsz warto[ci, po której si go sprzedaje przed terminem pBatno[ci. Przeliczanie okresowej stopy dyskonta na stop roczn w celu kalkulacji opBacalno[ci lokaty w porównaniu do innych alternatywnych wariantów lokacyjnych nastpuje zgodnie z poni|szym wzorem5: roczna stopa okresowa stopa dyskontowa x 100 365 = x procentowa 100- okresowa stopa dyskontowa liczba dni w okresie Obliczanie odsetek wedBug teorii procentów skBadanych (przy kapitalizacji): liczba okresów stopa procentowa dla kapitaB odsetki okresu kapitalizacji _ [(1 + ) 1] = podstawowy skBadane 100 Procent skBadany pokazuje tempo przyrostu przyszBej warto[ci kapitaBu. Obliczanie przyszBej warto[ci lokaty (sumy skapitalizowanej) wedBug wzorów: - przy zastosowaniu teorii procentu skBadanego: warto[ przyszBa = kapitaB pocztkowy x (1 + roczna stopa procentowa)n lokaty 5 Witold BieD: Zarzdzanie finansami przedsibiorstwa, Difin, Warszawa 2000.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 gdzie: n  liczba okresów rocznych kapitalizacji odsetek, - przy zastosowaniu teorii procentu skBadanego [ródrocznie: m x n warto[ przyszBa roczna stopa proc. = kapitaB pocztkowy x (1 + ) lokaty m gdzie: m  ilo[ podokresów kapitalizacji w roku n  liczba okresów rocznych kapitalizacji odsetek, Problem warto[ci kapitaBu w czasie ma ogromne znaczenie przy podejmowaniu decyzji finansowych dotyczcych dziaBalno[ci przedsibiorstwa, a tak|e przy wyborze miejsca inwestowania kapitaBu. PrzyszB warto[ strumieni pieni|nych obliczamy wedBug wzoru: n-1 FV = (1+ r)i "SFi i=0 gdzie: FV  warto[ przyszBa strumieni pieni|nych, SF  warto[ poszczególnych kwot w momencie ich otrzymania (strumieD), r  stopa procentowa (stopa kapitalizacji), n  liczba okresów kapitalizacji, i  zmienna sterujca. W celu uzyskania informacji o obecnej warto[ci kapitaBu, którym spodziewamy si dysponowa w przyszBo[ci nale|y posBu|y si wzorem na dyskonto kapitaBu: obecna warto[ warto[ przyszBa kapitaBu x liczba okresów = kapitaBu ( 1 + stopa dyskontowa )liczba okresów Je|eli chcemy obliczy warto[ obecn strumieni pieni|nych otrzymanych w przyszBo[ci nale|y posBu|y si nastpujcym wzorem: n 1 PV = "SFi (1+ r)i i=1 gdzie: PV  warto[ obecna kwot otrzymanych w przyszBo[ci, SFi - warto[ kwot otrzymanych w momencie ich otrzymania, n  liczba okresów, r  stopa dyskontowa, i  zmienna sterujca. wiczenia dla tej jednostki szkoleniowej zostaBy opracowane w taki sposób, by mo|na byBo je wykona w arkuszu kalkulacyjnym Excel. Bdziesz tworzyB zBo|one formuBy na obliczanie warto[ci przyszBej i obecnej kwoty pienidzy bdz ich strumieni. Pamitaj! - o stosowaniu nawiasów w celu okre[lenia kolejno[ci wykonywanych dziaBaD (tak jak w matematyce), - o nie wstawianiu spacji w formuBach.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 4.4.2 Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Co to jest pienidz? 2. Co oznacza termin procent? 3. Co oznacza termin stopa procentowa? 4. Jakie zjawiska maj wpByw na poziom stopy procentowej? 5. Jaka jest ró|nica midzy stop procentow realna a efektywn? 6. Jakie znasz rodzaje stopy procentowej ze wzgldu na zmienno[ w czasie? 7. Co jest istot warto[ci pienidza w czasie? 8. Co jest istot rachunku odsetek? 9. Co oznacza termin dyskonto? 10. Jak obliczysz przyszB warto[ pienidza w czasie? 11. Jaki zastosujesz wzór do obliczenia przyszBej warto[ci strumieni pieni|nych? 12. Jaki zastosujesz wzór do obliczenia obecnej warto[ci kwot pieni|nych, którymi spodziewamy si dysponowa w przyszBo[ci? 4.4.3 wiczenia wiczenie 1 Oblicz w arkuszu kalkulacyjnym <pienidz_1> w skoroszycie <bank> warto[ przyszB dla kwoty = 300,00 zB, stopa procentowa = 12% w skali roku, czas trwania lokaty = 8 miesicy. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) obliczy za pomoc formuBy = 12%/12 oprocentowanie w skali miesica, 2) obliczy za pomoc formuBy = B3*(1+B5)^B7 warto[ przyszB w arkuszu, korzystajc ze wzoru: 1. Warto[ przyszBa = warto[ obecna*(1 + stopa procentowa)liczba okresów 3) uzupeBni arkusz wg wzoru (rys.4.4.3.1). Rys. 4.4.3.1. Warto[ przyszBa do wiczenia 1. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 wiczenie 2 Oblicz przyszB warto[ kwoty 10 000,00 zB za 2 lata, je|eli stopa procentowa w skali roku wynosi 14%. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) dokona obliczeD wykorzystujc kalkulator na podstawie wzoru na warto[ przeszB (patrz wiczenie 1), 2) skontrolowa obliczenia w arkuszu <pienidz_1> w skoroszycie <bank>. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. wiczenie 3 Oblicz w arkuszu kalkulacyjnym <pienidz_2> w skoroszycie <bank> warto[ strumieni pienidza na koniec trzeciego roku, które wpByn do przedsibiorstwa za jeden rok, za dwa lata i za trzy lata odpowiednio w wysoko[ciach 2 000,00 zB, 2 300,00 zB i 2 600,00 zB przy oprocentowaniu rocznym 10%. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zastosowa do obliczeD wzór na warto[ przyszB strumieni pieni|nych postaci: n-1 FV = (1+ r)i "SVi i=0 gdzie: FV  warto[ przyszBa strumieni pieni|nych, SVi  warto[ poszczególnych kwot w momencie ich otrzymania (strumieD), r  stopa procentowa (stopa kapitalizacji), n- liczba okresów (kapitalizacji), i  zmienna sterujc. 2) zastosowa sposób uzupeBnienia arkusza: - w komórkach: B2, B3, B4  wstaw warto[ci strumieni w kolejnych latach, - w komórce B3  wstaw warto[ kapitaBu pocztkowego lokaty, - w komórce B6 wstaw stop procentow, - w komórce B8  wstaw liczb okresów, - w komórce B10 wstaw formuB =B2*(1+B6)^2 +B3*(1+B6)^1+B4*(1+B6)^0, wynikajc ze wzoru na warto[ przyszB strumieni pieni|nych. UzupeBniony arkusz przedstawia rys.4.4.3.2.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Rys.4.4.3.2. Strumienie pieni|ne do wiczenia 3. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. wiczenie 4 Oblicz w arkuszu kalkulacyjnym <PV_1> w skoroszycie <bank> obecn warto[ kwoty 2 000,00 zB, któr otrzymamy za trzy lata; oprocentowanie roczne wynosi 15%; skontroluj wynik, dokonujc obliczeD na podstawie wzoru na warto[ obecn [rodków pieni|nych (punkt 4.4.1.). Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: uzupeBni arkusz (rys. 4.4.3.3): 1) w komórce B3  wstaw stop procentow, 2) w komórce B5  wstaw czas trwania lokaty, 3) w komórce B7  wstaw warto[ przyszB lokaty, 4) w komórce B9  wstaw formuB na warto[ obecn =B7/(1+B3)^B5. Rys. 4.4.3.3. Warto[ obecna do wiczenia 4. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 wiczenie 5 Oblicz w arkuszu kalkulacyjnym <PV_2> w skoroszycie <bank> warto[ obecn strumieni pieni|nych: 100,00 zB, 120,00 zB, 150,00 zB, otrzymanych odpowiednio za rok, za dwa lata , za trzy lata od chwili obecnej, przy oprocentowani rocznym 10%. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: n 1 1) zastosowa do obliczeD wzór: PV = "SFi (1+ r)i i=1 gdzie: PV  warto[ obecna kwot otrzymanych w przyszBo[ci, SFi  warto[ kwot otrzymanych w momencie ich otrzymania (w poszczególnych okresach), n  liczba okresów, r  stopa dyskontowa, i  zmienna sterujca. 2) uzupeBni arkusz (rys.4.4.3.4): 2. w komórce B2  wstaw stop procentow, 3. w komórce B4, B5, B6  wstaw kwoty otrzymane za rok, 2 i 3 lata, 4. w komórce B8  wstaw formuB =B4/(1+B2)^1+B5/(1+B2)^2+B6/(1+B2)^3, Rys.4.4.3.4. Strumienie pieni|ne do wiczenia 5. yródBo: opracowanie wBasne 3) skontrolowa otrzymany wynik. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. wiczenie 6 Oblicz odsetki od zobowizaD przeterminowanych i przeprowadz negocjacje w sprawie przyspieszenia wpBywu nale|no[ci od przedsibiorstwa. Przedsibiorstwo ATLAS nie zapBaciBo w terminie faktury na kwot 2 500,00 zB. Termin opóznienia wynosi 10 dni, roczna stopa procentowa dla zalegBo[ci wynosi 13,5%.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zastosowa do obliczeD wzór na wysoko[ odsetek za dni (punkt 4.4.1), 2) uzupeBni arkusz (rys.4.4.3.5.): Rys. 4.4.3.5. Odsetki ustawowe yródBo: opracowanie wBasne - w komórce B9 wstaw formuB =(B2*B4*B6)/365, Wyposa|enie stanowiska pracy: - komputer z programem Excel. 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie zdefiniowa pojcia: - pienidz? - procent? 1) - stopa procentowa? - dyskonto? - kapitalizacja? wyja[ni istot zmienno[ci pienidza w czasie? 2) wymieni zjawiska wpBywajce na poziom stopy procentowej? 3) sklasyfikowa rodzaje stóp procentowych? 4) scharakteryzowa rodzaje stóp procentowych? 5) okre[li istot rachunku odsetkowego? 6) okre[li istot rachunku dyskontowego? 7) obliczy w arkuszu kalkulacyjnym Excel: warto[ obecn i przyszB 8) dla okre[lonej kwoty pienidzy? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym Excel: warto[ obecn i przyszB 9) strumieni pienidza? obliczy odsetki od niezapBaconych zobowizaD? 10) przeprowadzi negocjacje w sprawie przyspieszenia wpBywu 11) nale|no[ci?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 4.5. Lokaty finansowe 4.5.1. MateriaB nauczania Przedsibiorstwa posiadajc wolne [rodki pieni|ne lokuj je na rynku finansowym w celu osignicia w przyszBo[ci korzy[ci. Najcz[ciej wystpujcymi lokatami na rynku finansowym s: - lokaty bankowe (lokaty na rachunku bie|cym, bankowe lokaty terminowe), - lokaty w dBugoterminowe papiery warto[ciowe, takie jak: obligacje i akcje, - lokaty w krótkoterminowe papiery warto[ciowe. Ponadto przedsibiorstwo mo|e dokona lokaty w nieruchomo[ inwestycyjn oraz w warto[ci niematerialne i prawne (nabycie prawa wBasno[ci znaku towarowego lub wzoru u|ytkowego nie dla wBasnej dziaBalno[ci operacyjnej, lecz do dalszej odsprzeda|y lub w celu osignicia przychodów w postaci opBat z tytuBu wykorzystania ich przez inne podmioty). Lokaty terminowe w bankach umo|liwiaj otrzymanie odsetek wy|szych ni| na rachunku bie|cym. Im dBu|szy jest czas lokaty terminowej tym wy|sze jest jej oprocentowanie. Ten rodzaj depozytu wymaga jednak rezygnacji z dysponowania kapitaBem przez z góry ustalony okres czasu, co powoduje ograniczenie pBynno[ci finansowej firmy. Istnieje jednak mo|liwo[ wcze[niejszej wypBaty pienidzy, ale wówczas przedsibiorstwo traci prawo do odsetek lub s one wypBacane jedynie w bardzo niskiej wysoko[ci. Istnieje jednak mo|liwo[, |e przedsibiorstwo podpisujc umow dotyczc lokaty terminowej, mo|e zastrzec dostp do kredytu w rachunku otwartym w okresie lokaty i wówczas nie traci prawa do ustalonej stopy odsetek, przysBugujcej od depozytu terminowego. Podstawowym papierem warto[ciowym lokacyjnymi s akcje. Akcje stanowi dokumenty potwierdzajce udziaB w kapitale spóBki akcyjnej i uprawniaj do uczestnictwa w podziale zysków spóBki w formie dywidendy. Akcje mog by emitowane jako dokumenty na okaziciela bdz imienne. Akcjonariusze posiadajcy akcje maj nastpujce uprawnienia: - prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spóBki akcyjnej i prawo gBosu, - prawo do dywidendy, - prawo pierwszeDstwa nabycia nowych akcji w przypadku dodatkowych emisji (po akcjach uprzywilejowanych), - prawo do udziaBu w majtku spóBki w razie likwidacji. Akcja ma swoj cen (warto[): - nominaln, - emisyjn, - rynkow. Warto[ nominalna akcji jest podana na [wiadectwie depozytowym i stanowi jednostk kapitaBu akcyjnego. Warto[ emisyjna akcji jest to cena, po której przeprowadza si subskrypcj. Warto[ t ustala emitent i mo|e by ona wy|sza lub równa warto[ci nominalnej. Warto[ rynkowa akcji jest to cena, po której mo|na sprzeda akcj na gieBdzie. Zale|y ona od korzy[ci, jak akcja przynosi posiadaczowi, szczególnie od dywidendy. Cena gieBdowa akcji nazywana jest kursem. Akcjonariusza interesuje wielko[ otrzymanej dywidendy, szczególnie jej stopa, któr powinna by wy|sza od stopy inflacji i od stóp lokat bankowych. Obliczamy j wedBug ni|ej podanego wzoru:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 stopa dywidenda na 1 akcj = dywidendy cena rynkowa 1 akcji Stopa dywidendy informuje o stopie zyskowno[ci kapitaBów ulokowanych w akcji danej spóBki. Wy|sz stop dywidendy maj akcje o wikszym ryzyku finansowym. Atrakcyjno[ lokowania w akcje przedstawiaj równie| wskazniki gieBdowe, szczególnie: - wskaznik cena do zysku  informuje, ile kosztuje zBotówka zysku osignitego przez dan spóBk w ostatnim roku, - wskaznik cena do warto[ci ksigowej  informuje, w jakim stopniu zabezpieczona jest zakupiona akcja majtkiem netto spóBki. Wydawnictwem gieBdowym zawierajcym szczegóBowe informacje dotyczce kursów, obrotów papierami warto[ciowymi notowanymi na gieBdzie, dziaBalno[ci gieBdy, zmiany notowaD papierów warto[ciowych w stosunku do wyników ostatniej sesji oraz wskazników rynkowych jest CeduBa GieBdy Warszawskiej. Powinny z niej korzysta przedsibiorstwa dokonujc inwestycji w papiery warto[ciowe lub fundusze inwestycyjne. Obligacja jest dokumentem, w którym emitent potwierdza zacignicie po|yczki w okre[lonej kwocie i zobowizuje si do zwrotu tej kwoty wBa[cicielowi w ustalonym z góry terminie wraz z odsetkami Dla nabywcy obligacje s wygodnym sposobem lokowania kapitaBu, poniewa| przynosz staBy dochód. Do emisji obligacji s uprawnione przedsibiorstwa, banki, instytucje samorzdowe oraz Skarb PaDstwa. Ze wzgldu na dochód, jaki obligacje przynosz wBa[cicielowi dzielimy je na: - obligacje z kuponami odsetkowymi, pBatnymi raz lub dwa razy w roku, - obligacje bez kuponów odsetkowych, odsetki dopisywane s do kapitaBu i otrzymuje si je w momencie wykupu obligacji, - obligacje premiowe, w których odsetki przeznaczone s na premi w drodze losowania. Wystpuj równie| obligacje: pieni|ne i niepieni|ne. Do obligacji pieni|nych nale| obligacj: - o staBej stopie procentowej, które przynosz staBy dochód posiadaczowi obligacji niezale|nie od zmian na rynku kapitaBowym i sytuacji finansowej emitenta, - o zmiennej stopie procentowej, które odznaczaj si tym, |e wysoko[ wypBacanych odsetek uzale|niona jest od stóp procentowych na rynku kapitaBowym, - z kuponem zerowym, które przynosz staBy dochód , ale sprzedawane s z dyskontem i do momentu wykupu nie uprawniaj do pobierania odsetek. Stop dyskontow oblicza si wedBug nastpujcej formuBy: warto[ uzyskana po warto[ pBacona przy - czasie inwestycji zakupie obligacji stopa dyskontowa = x 100% warto[ uzyskana po czasie inwestycji Obligacje niepieni|ne zwizane s ze [wiadczeniami niepieni|nymi przyznawanymi przez emitenta posiadaczowi obligacji. Now form prawn obligacji s obligacje zamienne na akcje. Emitentami obligacji zamiennych mog by tylko spóBki akcyjne. DBugoterminowymi lokacyjnymi papierami warto[ciowymi s tak|e: listy zastawne, renty wieczyste i certyfikaty inwestycyjne. - listy zastawne, czyli dokumenty o okre[lonym nominale emitowane przez bank hipoteczny, zabezpieczone hipotek lub porczeniem Skarbu PaDstwa. Emitent zobowizuje si wobec posiadacza listu zastawnego do wykupienia go w terminie oraz wypBaty odsetek,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 - renty wieczyste, które wypBacane s przez banki i towarzystwa ubezpieczeniowe w formie odsetek w zamian za wniesiony kapitaB, - certyfikaty inwestycyjne, czyli dokumenty potwierdzajce dokonanie wpBaty na realizacje inwestycji o charakterze budowlanym. Podlega ona zwrotowi z wygospodarowanego zysku z inwestycji wraz z odsetkami. Do krótkoterminowych lokacyjnych papierów warto[ciowych zaliczamy gBównie: - bony pieni|ne NBP, które emitowane s na okaziciela z góry ustalone jednolite okresy wykupu. Zawieraj one z reguBy standaryzowane warto[ci nominalne. NBP oferuje je przedsibiorstwom na przetargach po cenie ni|szej ni| nominalna. Wykup bonów pieni|nych nastpuje po cenie równej ich warto[ci nominalnej. W przypadku zakupu bonów na rynku wtórnym ceny ustalane s w zale|no[ci od popytu i poda|y. - bony skarbowe to dokumenty, które potwierdzaj zacigniecie krótkoterminowej po|yczki na sfinansowanie przej[ciowego deficytu bud|etowego. Sprzedawane s na przetargach po ustalonej maksymalnej wielko[ci dyskonta, a ich nabywcami s gBównie banki i przedsibiorstwa. Wykup nastpuje w ustalonym terminie po cenie równej warto[ci nominalnej. Podobny charakter do bonów pieni|nych sprzedawanych z dyskontem maja certyfikaty pieni|ne, które sprzedaje si po cenie nominalnej, a nale|ne odsetki wypBacane s po upBywie terminu wykupu. OpBacalno[ inwestowania w bony mo|na ustali na podstawie stopy dyskonta i stopy przychodu. stopa warto[ nominalna  cena bonu 365 = x 100 dyskonta warto[ nominalna termin wykupu stopa warto[ nominalna  cena bonu 365 = x 100 przychodu cena bonu termin wykupu Najwa|niejszymi charakterystykami lokat finansowych jest: dochód, ryzyko oraz pBynno[. Dochód mo|na zmierzy za pomoc stopy dochodu ( stopy zwrotu), im wikszy dochód chce osign inwestor, tym wy|sze musi ponie[ ryzyko, natomiast inwestycje bardziej pBynne zwykle charakteryzuj si ni|szym dochodem. Lokaty krótkoterminowe w papiery warto[ciowe umo|liwiaj nabywcy szybk zamian na gotówk i czsto daj wy|sze odsetki ni| lokaty terminowe. Inwestora interesuje równie| przyszBa warto[ lokat finansowych, któr mo|na obliczy stosujc rachunek odsetkowy i dyskontowy (zagadnienie to zostaBo omówione w punkcie 5.4.1. Warto[ci pienidza w czasie). Trudno jest okre[li korzy[ci, które przyniesie inwestycja finansowa za kilka lat, przeszkod jest niepewno[ zwizana z niestabilno[ci rynku, ryzykiem lokowania kapitaBu oraz inflacj. W tym celu przedsibiorstwo korzysta z rachunku warto[ci zaktualizowanej i dlatego przelicza wpBywy, które zostan osignite w przyszBo[ci na warto[ bie|c (patrz punkt 5.4.1.). wiczenia dla tej jednostki szkoleniowej zostaBy opracowane w taki sposób, by mo|na byBo je wykona w arkuszu kalkulacyjnym Excel. Bdziesz tworzyB zBo|one formuBy na obliczanie warto[ci przyszBej i obecnej lokaty, strumieni pienidza, kwoty odsetek, realnej stopy procentowej, stopy dyskontowej. Pamitaj o reguBach kolejno[ci wykonywania dziaBaD (takich jak w matematyce) oraz wstawiaj argumenty funkcji poprzez zaznaczanie komórek myszk.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 4.5.2 Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie znasz rodzaje lokat finansowych? 2. Co oznacza termin bankowa lokata terminowa? 3. Jakie informacje zawiera CeduBa GieBdy Warszawskiej? 4. Jak obliczysz stop dywidendy od posiadanej akcji? 5. Jak obliczysz stop dyskontow obligacji? 6. Jakie znasz rodzaje obligacji? 7. Co stanowi istot krótkoterminowych lokacyjnych papierów warto[ciowych? 8. Co stanowi istot dBugoterminowych lokacyjnych papierów warto[ciowych? 9. Jakie s najwa|niejsze charakterystyki lokat finansowych? 4.5.3 wiczenia wiczenia 1 Oblicz w arkuszu kalkulacyjnym <lokata_1> w skoroszycie <bank> kapitaB koDcowy dla danych: kapitaB pocztkowy = 2000 zB, stopa procentowa = 15% w skali roku, czas trwania lokaty = 1 rok. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: uzupeBni arkusz (rys. 4.5.3.1.): 1) w komórce B3  wstaw warto[ kapitaBu pocztkowego lokaty, 2) w komórce B5  wstaw stop procentow lokaty, 3) w komórce B7  wstaw czas trwania lokaty, 4) w komórce B9  wstaw formuB =B3*(1+B5)^B7, wynikajc ze wzoru na warto[ przyszB w postaci: 5) Warto[ przyszBa = warto[ obecna*(1 + stopa procentowa)liczba okresów Rys. 4.5.3.1. Obliczanie warto[ci przyszBej do wiczenia 1. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 wiczenie 2 W arkuszu <depozyt_1> w skoroszycie <bank> dla depozytu, zBo|onego w banku na trzy lata w wysoko[ci 500,00 zB, przy staBej stopie procentowej r=10% (patrz wiczenie poprzednie): 1. oblicz warto[ koDcow depozytu po upBywie roku przy kapitalizacji póBrocznej, 2. oblicz warto[ koDcow depozytu po upBywie drugiego roku przy kapitalizacji póBrocznej, 3. oblicz warto[ koDcow depozytu p upBywie trzeciego roku przy kapitalizacji póBrocznej, 4. skontroluj obliczenia wykorzystujc kalkulator. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zastosowa do obliczeD wzór na warto[ przyszB [rodków pieni|nych przy zastosowaniu teorii procentu skBadanego [ródrocznie (punkt 4.4.1.), 2) uzupeBni arkusz (rys.4.5.3.2), 3) wstawi w komórce B13 formuB =B5*(1+B7/B11)^(B11*B9) na warto[ koDcow depozytu, 4) zweryfikowa wyniki. Rys. 4.5.3.2. Obliczanie warto[ci depozytu w trzech przypadkach do wiczenia 2. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. wiczenie 3 Oblicz w arkuszu <odsetki> w skoroszycie <bank> kwot odsetek i warto[ koDcow lokaty, jak otrzyma deponent, który zBo|yB w banku lokat w wysoko[ci 2 550,00 zB na 30 dni; stopa procentowa w skali roku wynosiBa 8,5%. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zastosowa do obliczeD wzór na wysoko[ odsetek za dni (punkt 4.4.1), 2) uzupeBni arkusz (rys.4.5.3.3.):  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 - w komórce B9 wstaw formuB =(B3*B5*B7)/365, - w komórce B11 wstaw formuB =B3+B9, 3) skontrolowa wynik wykorzystujc kalkulator. Rys. 4.5.3.3. Obliczanie sumy odsetek do wiczenia 3. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. wiczenie 4 Oblicz w arkuszu <stopa> w skoroszycie <bank> realn stop procentow wzrostu wydatków w sytuacji, gdy wzrost wydatków w przedsibiorstwie wyniesie 18% przy równoczesnej stopie inflacji 15%. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zastosowa do obliczeD wzór na roczn realn stop procentow stosowany przy wysokim poziomie inflacji, 2) uzupeBni arkusz (rys.4.5.3.4): - w komórce B6 wstaw formuB =1-(1+B2)/(1+B4)  pamitaj o nawiasach. - wybierz dla formatu komórki B6 kategori  procentowe. Rys. 4.5.3.4. Roczna realna stopa inflacji do wiczenia 4. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 wiczenie 5 Oblicz stop dyskontow obligacji w arkuszu < obligacje> w skoroszycie <bank>, je|eli warto[ nominalna obligacji rocznej wynosi 5 000,00 zB, a obligacja sprzedawana jest z dyskontem, gdzie w momencie emisji obligatariusz pBaci za ni 4 500,00 zB; skontroluj wynik z obliczeniem na kartce. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zastosowa do obliczeD wzór na stop dyskontow uwzgldniajcy warto[ uzyskan po czasie inwestycji i warto[ pBacon przy zakupie obligacji (punkt 4.5.1.), 2) uzupeBni arkusz (rys.4.5.3.5.): - w komórce B6 wstaw formuB =(B2-B4)/B2, - zweryfikowa wynik z obliczeniem na kalkulatorze. Rys.4.5.3.5. Stopa dyskontowa do wiczenia 5. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. wiczenie 6 1. Oblicz w arkuszu <banki> w skoroszycie <bank> odsetki za okres jednego roku dla kapitaBu pocztkowego = 1000 zB dla czterech banków z regionu (na podstawie informacji zebranych w prospektach); okres kapitalizacji odsetek w ka|dym banku jest inny i krótszy bdz równy jeden rok, a podana stopa procentowa odnosi si do jednego roku (rys.4.5.3.6). 2. Przedstaw na wykresie kolumnowym odsetki w bankach (rys. 4.5.3.7). 3. Przeanalizuj atrakcyjno[ wybranych ofert na podstawie wyników. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zastosowa wzór: warto[ przyszBa = warto[ obecna x (1+ stopa procentowa/ liczba okresów)liczba okresów. 2) uzupeBni arkusz jak na rys.4.5.3.6, - w komórce C15 arkusza <banki> wstaw formuB na warto[ przyszB postaci: C9*(1+C11/C13)^C13; formuB t skopiuj do komórek D15:F15,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 Rys. 4.5.3.6. Cztery banki do wiczenia 6. yródBo: opracowanie wBasne - do wykresu zaznacz obszar C7:F7 i obszar C17:F17 (Pamitaj o wci[nitym klawiszu Ctrl). Wyposa|enie stanowiska pracy: - komputer z programem Excel. Rys.4.5.3.7. Wykres odsetek w czterech bankach do wiczenia 6. yródBo: opracowanie wBasne 4.5.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie okre[li istot bankowej lokaty terminowej? 1) scharakteryzowa krótkoterminowe lokacyjne papiery warto[ciowe? 2) scharakteryzowa dBugoterminowe lokacyjne papiery warto[ciowe? 3) skorzysta z informacji, ulotek, prospektów przy wyborze form 4) lokowania [rodków pieni|nych?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 okre[li, jakie informacje zawiera CeduBa GieBdy Warszawskiej? 5) obliczy stop dywidendy z tytuBu posiadania akcji? 6) obliczy w arkuszu kalkulacyjnym Excel: warto[ obecn i przyszB 7) lokaty? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym Excel warto[ kwoty odsetek? 8) obliczy w arkuszu kalkulacyjnym Excel warto[ realnej stopy 9) procentowej? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym Excel warto[ stopy dyskontowej? 10)  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 4.6. Kredytowanie dziaBalno[ci przedsibiorstw 4.6.1. MateriaB nauczania Po|yczka a kredyt bankowy Pojecie po|yczki reguluje Kodeks cywilny a pojcie kredytu ustawa Prawo bankowe. Po|yczka pieni|na jest umow na podstawie, której po|yczkodawca przenosi na rzecz po|yczkobiorcy okre[lon kwot pienidzy. Udzieli po|yczki mo|e dowolny podmiot dowolnemu podmiotowi. Umowa nie musi okre[la celu przeznaczenia [rodków. Gdy po|yczkodawc jest bank, przedmiotem po|yczki mog by tylko pienidze w znaczeniu [rodków pBatniczych. Umowa po|yczki dochodzi do skutku ju| w momencie podpisania przez strony, a nie w momencie wydania przez bank [rodków pieni|nych, tak jak w przypadku umowy kredytu. Bankowa po|yczka pieni|na ró|ni si od bankowego kredytu tym, |e w przypadku zacigania po|yczki nie jeste[my zobowizani do wskazania celu, w jakim wykorzystane bd [rodki pieni|ne. Prawo bankowe okre[la kredyt bankowy jako stosunek ekonomiczny wynikajcy z odstpienia przez bank dBu|nikowi okre[lonej warto[ci pieni|nej na warunkach zwrotu tej warto[ci w okre[lonym terminie wraz z wynagrodzeniem (odsetki, prowizje, opBaty). Negocjacje z bankiem Kredytobiorca przed otrzymaniem kredytu negocjuje z bankiem warunki otrzymania kredytu. Przedmiotem negocjacji prowadzonych przez bank i kredytobiorc s: wnioskowana kwota kredytu, udziaB [rodków wBasnych w planowanym przedsiwziciu (dotyczy kredytu inwestycyjnego), okres spBaty, wysoko[ oprocentowania, wysoko[ prowizji bankowej oraz forma prawnego zabezpieczenia kredytu. Negocjujc z bankiem warunki oprocentowania kredytu przedsibiorca mo|e wybra oprocentowanie wedBug staBej i zmiennej stopy procentowej. Zmienna stopa procentowa oparta jest na indeksach, z których najcz[ciej stosowany jest WIBOR. Jest to stopa oprocentowania krótkoterminowych kredytów na rynku midzybankowym w Polsce. Stopa WIBOR ulega cigle zmianie. Do stopy WIBOR ( stopa bazowa) bank dolicza mar|, która zale|y od stopnia ponoszonego przez bank ryzyka i od sposobu zabezpieczenia kredytu. Koszt kredytu obejmuje: prowizje, oprocentowanie nominalne i mar| banku. Prowizja to jednorazowa oplata ustalona jako okre[lony procent od kwoty przyznanego kredytu i pobierana jest z chwila uruchomienia kredytu. Mar|a banku zale|y od stopnia ryzyka ponoszonego przez bank, kwoty kredytu, oraz przedstawionego zabezpieczenia. Dokumenty zwizane z udzieleniem kredytu Podstawowymi dokumentami zwizanymi z udzielaniem kredytu przez bank s: wniosek kredytowy i umowa o kredyt bankowy. Wniosek kredytowy sporzdza przedsibiorstwo starajce si o kredyt (banki posiadaj gotowe druki wniosków kredytowych), w którym nale|y poda: informacje o kredytobiorcy, kwot kredytu, cel, na który chcemy przeznaczy kredyt i jego charakterystyk, proponowane terminy wypBaty transz kredytu, terminy spBaty kredytu, proponowane formy zabezpieczenia. Do wniosku kredytowego nale|y doBczy, w zale|no[ci od rodzaju kredytu, nastpujce dokumenty: - dokumenty o stanie prawnym przedsibiorstwa i peBnomocnictwa dla osób zacigajcych kredyt,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 - sprawozdania finansowe za ostatni rok oraz informacje o przewidywanych przychodach, kosztach i wynikach za rok bie|cy, a tak|e przewidywania co do spBaty kredytu, - za[wiadczenie o uregulowaniu zobowizaD podatkowych, - kopie wa|niejszych zamówieD odbiorców lub zawartych z nimi umów. Ponadto bank mo|e |da przedBo|enia jeszcze innych dokumentów np. zwizanych z efektywno[ci zamierzonych przedsiwzi, stanem majtkowym porczycieli itp. Umowa kredytowa ma form pisemn i na jej podstawie banki udzielaj przedsibiorstwom kredytów. W umowie okre[lone s: kwota kredytu, termin spBaty kredytu, oprocentowanie kredytu, zakres uprawnieD banku zwizanych z wykorzystaniem kredytu i zabezpieczeniem zwrotu kredytu. W umowie powinna by podana górna granica kredytowania, której dotyczy porczenie. Czsto banki wymagaj kilku porczeD w stosunku do tego samego kredytu a tak|e o[wiadczeD wspóBmaB|onków porczyciela. Warunkiem otrzymania przez przedsibiorstwo kredytu bankowego jest posiadanie przez przedsibiorstwo zdolno[ci kredytowej, czyli zdolno[ci do spBaty zacignitego kredytu wraz z odsetkami w ustalonych z bankiem terminach. Oceny tej dokonuj zainteresowane banki samodzielnie. Obejmuje ona ocen bie|cej sytuacji ekonomiczno-finansowej danego przedsibiorstwa, jak i ocen tej zdolno[ci w przyszBo[ci. Zdolno[ kredytow mo|na bada dwiema metodami: - jako[ciow (biznes plan, ocena dotychczasowego wywizania si ze zobowizaD), - ilo[ciow, która obejmuje analiz wskaznikow sytuacji ekonomiczno-finansowej. Wskaznikami, wedBug których analiza jest dokonywana s: wskaznik pBynno[ci, wskaznik zadBu|enia (wypBacalno[ci, wiarygodno[ci), wskaznik sprawno[ci (obrotowo[ci) kredytowej, wskaznik rentowno[ci (zyskowno[ci). Analiza wskaznikowa wymaga dostpu do wiarygodnych informacji finansowych. SBab stron wskazników jest to, |e odzwierciedlaj skutki zjawisk lub zdarzeD, a nie dostarczaj informacji o przyczynach. Podstawowe formy zabezpieczenia kredytów Zabezpieczenie kredytu jest to prawne zabezpieczenie zobowizaD zacignitych przez dBu|nika wobec banku. Wraz z uregulowaniem zobowizaD dBu|nika zabezpieczenia zgodnie z prawem trac moc. Prawne zabezpieczenia kredytów dziel si na osobiste i rzeczowe. Zabezpieczenia osobiste charakteryzuj si odpowiedzialno[ci osobist osoby dajcej zabezpieczenie, a wic caBym majtkiem. W[ród nich wyró|niamy: - weksel in blanco - jest wekslem, w którym nie s wypeBnione wszystkie elementy weksla (nie jest okre[lona suma wekslowa i termin pBatno[ci).Weksel ma charakter bezwarunkowy i posiadacz weksla, czyli bank ma prawo |da uregulowania zobowizania wekslowego w oznaczonym terminie, - porczenie wekslowe (wg prawa wekslowego) - nastpuje poprzez zapis na wekslu  awal lub  gwarantuj . Wi|e si z awalem weksla, czyli przejciem przez porczyciela zobowizania wekslowego za dBug osoby podpisanej na wekslu, - porczenie wedBug prawa cywilnego - to najcz[ciej wystpujca forma zabezpieczenia zwrotno[ci kredytów. Polega na pisemnym sporzdzeniu umowy, w której porczyciel zobowizuje si do spBaty kredytu bankowego, gdy nie dokona tego kredytobiorca w okre[lonym w terminie, - gwarancje i porczenia bankowe, - przelew wierzytelno[ci (cesja)  jest to zobowizanie, na mocy którego kredytobiorca przenosi na bank swoje prawa do otrzymania konkretnej kwoty za sprzedane towary i usBugi.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 Zabezpieczenia rzeczowe ograniczaj odpowiedzialno[ osoby dajcej zabezpieczenie do poszczególnych skBadników jej majtku. Mo|na wyró|ni nastpujce rodzaje tych zabezpieczeD: - bankowy zastaw rejestrowy  do[ czsto stosowana forma zabezpieczenia , polegajca na zarejestrowaniu w sdzie przedmiotu zastawu. Zastawione przedmioty nie mog by zajte przez urzdy skarbowe czy ZUS, w przypadku dochodzenia zalegBych podatków lub skBadek. Bankowy zastaw rejestrowy równie| nie wygasa w przypadku sprzeda|y przez kredytobiorc przedmiotu zastawu, - zastaw na prawach, - kaucja w postaci waluty lub papierów warto[ciowych, - blokada [rodków na rachunku bankowym, - hipoteka  polega na dokonaniu wpisu w ksidze wieczystej nieruchomo[ci kredytobiorcy obci|ajcego nieruchomo[ na rzecz banku, który udzieliB kredytu. Najcz[ciej stosowane s hipoteki: zwykBa, kaucyjna, morska. Przed przyjciem zabezpieczenia banki wymagaj przedstawienia odpisu ksigi wieczystej nieruchomo[ci oraz aktualnej wyceny nieruchomo[ci, - ubezpieczenia zwrotno[ci kredytów  polega na zawarciu umowy z wyspecjalizowan firm ubezpieczeniowa, która przejmuje na siebie ryzyko spBaty kredytu wraz z odsetkami i kosztami dochodzenia spBaty. Przedmiotem kredytów mog by: - inwestycje, - zobowizania z ró|nych tytuBów, gdy w przedsibiorstwie wystpuje przej[ciowy brak pienidzy, - zapasy, - nale|no[ci za wykonane dostawy , roboty, usBugi. Rodzaje kredytów Kredyty bankowe mog by udzielone przedsibiorstwom na sfinansowanie dziaBalno[ci inwestycyjnej i eksploatacyjnej. Biorc pod uwag termin, na jaki bank udziela kredytu wyró|niamy nastpujce kredyty: - krótkoterminowe- udzielane na okres do 1 roku na sfinansowanie krótkoterminowych potrzeb kredytowych, - [rednioterminowe z terminem spBaty do 3 lat; najcz[ciej na uzupeBnianie kapitaBu obrotowego zwizanego z poszerzaniem dziaBalno[ci gospodarczej, - dBugoterminowe - z terminem spBaty powy|ej 3 lat; zacigane najcz[ciej na sfinansowanie przedsiwzi o charakterze inwestycyjnym. Ze wzgldu na przedmiot wyró|niamy kredyty obrotowe i inwestycyjne. Kredyty obrotowe udzielane s firmom na sfinansowanie bie|cych potrzeb zwizanych z prowadzeniem dziaBalno[ci gospodarczej, w szczególno[ci z finansowaniem [rodków obrotowych. S to z reguBy kredyty krótkoterminowe i [rednioterminowe. Mog by udzielone przedsibiorstwu w rachunku bie|cym lub kredytowym. Kredyt w rachunku bie|cym mo|e by uzyskany w banku, w którym przedsibiorstwo taki rachunek posiada. Jego istota polega na tym, |e bank na podstawie umowy kredytowej upowa|nia klienta do spowodowania na jego rachunku salda debetowego do wysoko[ci przyznanego limitu kredytu. Jest to dogodna forma wykorzystania kredytu na pokrycie przej[ciowo wystpujcych niedoborów pieni|nych (np. wypBaty wynagrodzeD, regulowanie faktur dostawców), zamiast utrzymywania na ten cel rezerwy. Saldo debetowe oznacza zadBu|enie (mo|liwo[ dokonywania wypBat przekraczajcych stan [rodków na rachunku) si klienta wobec banku a je[li saldo jest kredytowe oznacza to, |e klient otrzyma od banku  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 odsetki z tytuBu wBasnych [rodków na rachunku. Podstawowym warunkiem udzielenia kredytu s regularne wpBywy na rachunek, a ka|dy wpByw zmniejsza zadBu|enie kredytobiorcy. Odsetki opBaca si tylko za czas, w którym wypBaty nie znalazBy pokrycia w dodatnim saldzie rachunku bie|cego przedsibiorstwa. Zazwyczaj kredyt ten ma charakter kredytu odnawialnego, tzn. w okresie umowy kredytowej kredytobiorca podejmuje i spBaca kwoty, które daj mo|liwo[ ponownego zadBu|ania si. Udzielenie kredytu w rachunku kredytowym wymaga zaBo|enia przez bank odrbnego rachunku kredytowego przypisanego do danego kredytobiorcy, na którym ewidencjonowane s wszystkie wypBaty przez banki w ramach udzielanego kredytu, jak i wszelkie wpBaty zmniejszajce zadBu|enie kredytobiorcy. Udzielany na pokrycie powstaBych zobowizaD lub na sfinansowanie okre[lonej transakcji. Kredyty inwestycyjne udzielane s firmom na sfinansowanie nakBadów inwestycyjnych- powikszenie [rodków trwaBych firmy, np. zakup maszyn i urzdzeD, budow i rozbudow nowych obiektów produkcyjnych, zakup patentów, prowadzenie badaD naukowych. Zrodki pieni|ne pochodzce z tych kredytów mog by równie| przeznaczone na zakup akcji i udziaBów innych papierów warto[ciowych dBugoterminowych. S to najcz[ciej kredyty dBugoterminowe, rzadziej [rednioterminowe. Kredyty inwestycyjne s kredytami o znacznie wysokim stopniu ryzyka. Przedsibiorstwa korzystajce z tego kredytu zobowizane s do dostarczenia szczegóBowych informacji bankowi na temat sytuacji majtkowej i finansowej w zakresie przewidzianej umow. WedBug formy zabezpieczenia wyró|niamy nastpujce rodzaje kredytów: lombardowe, hipoteczne i dyskontowe. Kredyty lombardowe zwane s kredytami pod zastaw lub na zabezpieczenie. S kredytami krótkoterminowymi (od 1 tygodnia do 3 miesicy), udzielanymi klientom potrzebujcym pilnie gotówki pod zastaw papierów warto[ciowych, metali szlachetnych, Batwo zbywalnych ruchomo[ci lub innych praw majtkowych. Cech charakterystyczn tych kredytów jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu. Bank, przejmujc ten przedmiot, nabywa prawo do jego sprzeda|y w razie niespBacenia kredytu przez dBu|nika, dlatego udziela kredytu najcz[ciej pod zastaw przedmiotów, których przechowywanie nie nastrcza bankowi trudno[ci. Jest wysoce oprocentowany, a jego wysoko[ to 20-80% warto[ci przedmiotu zastawu. Banki komercyjne w celu refinansowania si zacigaj kredyt lombardowy w NBP pod zastaw weksli i papierów warto[ciowych emitowanych przez Skarb PaDstwa. Kredyty hipoteczne udzielane s zwykle na cele inwestycyjne [rednio- i dBugoterminowe. S zabezpieczone hipotek ustanowion na nieruchomo[ci stanowicej wBasno[ kredytobiorcy lub osoby trzeciej. Zabezpieczenie hipoteczne wystpuje przy kredytach dBugoterminowych i [rednioterminowych. Z tego rodzaju kredytu nie mog korzysta przedsibiorstwa paDstwowe, paDstwowe osoby prawne i spóBki z udziaBem Skarbu PaDstwa. Kredyt dyskontowy - to rodzaj kredytu wekslowego, jest udzielany podawcy weksla poprzez przejcie przez bank weksla do dyskonta. Kredyt ten mo|e by udzielany w zwizku z jednorazowym dyskontem weksla lub funkcjonowa na podstawie zawartej umowy o lini dyskontow, która stanowi limit kredytowy, przyznawany przez niektóre banki staBym klientom. Kredyt ten podlega spBacie w dniu pBatno[ci weksla poprzez obci|enie rachunku bie|cego dBu|nika wekslowego. W przypadku braku [rodków na rachunku dBu|nika bank dyskontujcy zgBasza weksel do protestu. Weksel jest dokumentem zobowizujcym dostawc weksla lub wskazan przez niego osob do zapBaty okre[lonej kwoty pienidzy w oznaczonym miejscu i czasie. ZBo|enie na nim podpisu stanowi podstaw i przyczyn zobowizania wekslowego. Weksel speBnia nastpujce funkcje: - pBatnicz - polega na regulowaniu zobowizaD przy pomocy weksla, - kredytow - pozwala na odroczenie w czasie realizacji zobowizania kredytowego,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 - gwarancyjn, która zabezpiecza zapBat kwoty podanej na wekslu przez wszystkie osoby na nim podpisane, - obiegow, która wynika z tego , ze weksel mo|e by bez ograniczeD przenoszony przez posiadacza na inn osob. Procedur przenoszenia praw z weksla nazywamy indosem. Prawo wekslowe wyró|nia dwa rodzaje weksli: weksel wBasny i weksel trasowany. Weksel wBasny (suchy, prosty, sola) jest to papier warto[ciowy zawierajcy bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy weksla zapBacenia okre[lonej sumy pieni|nej we wskazanym miejscu i czasie na rzecz innej osoby ( remitenta). Weksel trasowany (cigniony, przekazany, trata) jest to papier warto[ciowy, w którym trasant poleca trasatowi zapBat okre[lonej sumy pieni|nej w ustalonym miejscu i czasie remitentowi wskazanemu na wekslu. Prawo wekslowe okre[la wymogi, które musz by speBnione dla zachowania wa|no[ci weksla: - musi zawiera nazw  weksel , w tym samym jzyku , w którym sformuBowana jest pozostaBa cz[ tekstu, - musi zawiera polecenie zapBaty przez wymienion z nazwiska osob oraz nazwisko osoby, na rzecz której zaplata ma nastpi, polecenie zapBaty musi mie charakter bezwarunkowy, - zapBata musi by okre[lona w sumie pieni|nej, - musi by oznaczony termin i miejsce pBatno[ci oraz wystawienia weksla, - podpis odrczny wystawcy weksla. Dyskonto nale|no[ci przez bank oznacza wykup nale|no[ci poni|ej ich warto[ci nominalnej przed terminem pBatno[ci, czyli dniem, w którym nale|no[ banku powinna by uregulowana przez klienta. Dyskontowanie weksla jest to wykup weksli przez bank przed terminem pBatno[ci z potraceniem odsetek dyskontowanych zwanych dyskontem, które jest rekompensat za zrealizowanie weksla w terminie wcze[niejszym. Bank komercyjny samodzielnie okre[la stop dyskontow uwzgldniajc wysoko[ stopy redyskonta, która ustalona jest przez bank centralny. Redyskonto weksli jest to wykup przez NBP przed terminem pBatno[ci weksli zdyskontowanych przez inne banki z potraceniem odsetek redyskontowych. Przy operacji redyskonta odsetki z tytuBu redyskonta s ni|sze ni| w przypadku dyskonta. Odsetki z tytuBu dyskonta oblicza si wedBug wzoru: liczba dni od dnia przyjcia suma wekslowa suma potraconych stopa dyskontowa x weksla do jego pBatno[ci = x odsetek dyskontowych 365 100 Odsetki z tytuBu redyskonta oblicza si wedBug wzoru: liczba dni od dnia przyjcia suma suma potraconych wekslowa stopa redyskontowa x weksla do jego pBatno[ci odsetek = x 365 100 redyskontowych WedBug waluty wyró|niamy kredyty: - zBotowe- udzielane w walucie polskiej,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46 - dewizowe  udzielane w walutach obcych. SpBacane s z odsetkami i prowizj w zBotych wedBug kursu obowizujcego w terminie spBaty. Ponadto przedsibiorstwo mo|e skorzysta z kredytów: sezonowego i preferencyjnego. Kredyt kupiecki (towarowy, handlowy) wystpuje wówczas, gdy transakcja kupna sprzeda|y przeksztaBca si w stosunek kredytowy ze wzgldu na odroczenie terminu zapBaty. Jest to zgoda sprzedajcego na otrzymanie zapBaty po terminie dostawy lub wykonania usBugi, co Bczy si jednak z dodatkowym kosztem, który jest czsto wyodrbniany w formie skonta, uzyskiwanego w razie bie|cej pBatno[ci. Udzielany jest ustabilizowanym, wiarygodnym firmom z reguBy na krótki okres czasu. Przedsibiorstwo korzystajc z kredytu handlowego powinno skalkulowa jego koszt w celu porównania go z kosztem z innych zródeB kredytu krótkoterminowego. W tym celu oblicza si oprocentowanie kredytu handlowego w skali rocznej wedBug wzoru6: stopa stopa skonta x 100 liczba dni w roku = x oprocentowania 100  stopa skonta liczba dni (ró|nica miedzy terminem kredytu pBatno[ci gotówkowej i kredytowej) W jaki sposób bank nalicza raty kredytowe? Zale|y to od rodzaju kredytu: sposobu jego spBaty i rozliczania oraz okresów kredytowania. Typow procedur jest spBacanie kredytów w staBych ratach, uwzgldniajcych zarówno spBat kredytu, jak i odsetki. UdziaB cz[ci kapitaBowej i odsetkowej w racie zmienia swoje proporcje w miar uiszczania spBat. Dzieje si tak, dlatego, |e na pocztku spBat odsetki s naliczane od caBej kwoty, pózniej tylko od stale zmniejszajcej si sumy. Niestety efektywna stopa procentowa takiego kredytu jest wy|sza ni| np. w metodzie rat malejcych. Dobra strona tego rozwizania to równomierne obci|enie bud|etu kredytobiorcy przez caBy okres spBaty kredytu. Arkusz kalkulacyjny programu Excel pozwala w prosty sposób wykona stosowane obliczenia przy wykorzystaniu funkcji finansowych: - PMT  oblicza warto[ raty przy spBacaniu po|yczki przy zaBo|eniu staBych rat i staBego oprocentowania, - PPMT  zwraca warto[ spBaty kapitaBu dla danej inwestycji przy zaBo|eniu okresowych i staBych rat i staBego oprocentowania, - IPMT  zwraca warto[ spBaconych odsetek w podanym okresie przy zaBo|eniu okresowych, staBych pBatno[ci i staBej stopy procentowej. 4.6.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Jakie znasz ró|nice miedzy po|yczk a kredytem bankowym? 2. Czego dotycz negocjacje kredytobiorcy z bankiem? 3. Jakie elementy skBadaj si na koszt kredytu? 4. Jakie znasz podstawowe dokumenty zwizane z udzieleniem kredytu? 5. Jakie dokumenty nale|y doBczy do wniosku kredytowego? 6. Co oznacza termin zdolno[ kredytowa przedsibiorstwa? 7. Jakie wystpuj podstawowe formy zabezpieczenia kredytów bankowych? 8. Jak dziel si kredyty bankowe ze wzgldu na okres kredytowania? 9. Jak dziel si kredyty bankowe wg kryterium klasyfikacji  przedmiot kredytowania ? 10. W jakich rachunkach mog by udzielone bankowe kredyty obrotowe? 6 Witold BieD: Zarzdzanie finansami przedsibiorstwa, Difin, Warszawa 2000.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 47 11. Jakie s rodzaje kredytów wedBug kryterium klasyfikacji  forma zabezpieczenia ? 12. Co jest istot weksla? 13. Jakie znasz rodzaje weksla? 14. Jakie wymogi musz by speBnione dla zachowania wa|no[ci weksla zgodnie z Prawem wekslowym? 15. Co to jest dyskonto weksla? 16. Co to jest redyskonto weksla? 17. Co stanowi istot kredytu handlowego? 18. Jak skalkulujesz koszt kredytu handlowego? 19. W jakim celu stosuje si funkcje finansowe PPT, PPMT i IPMT w arkuszu kalkulacyjnym? 4.6.3. wiczenia wiczenie 1 Oblicz stop oprocentowania kredytu handlowego i oceD, która oferta jest korzystniejsza dla przedsibiorstwa, czy krótkoterminowy kredyt bankowy czy kredyt handlowy? Przedsibiorca ma dwie mo|liwo[ci: pierwsza to uzyskanie krótkoterminowego kredytu bankowego, pBacc odsetki w wysoko[ci 20% rocznie, druga to skorzystanie z kredytu handlowego. Dostawca nadesBaB faktur z pro[b o uregulowanie nale|no[ci w cigu 35 dni, oferujc 2,5% skonta, je|eli zostanie ona zapBacona w cigu 7 dni. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz oprocentowanie kredytu handlowego, 2) obliczy oprocentowanie kredytu handlowego zgodnie z zapisanym wzorem, 3) porówna oprocentowanie krótkoterminowego kredytu bankowego z oprocentowaniem kredytu handlowego, 4) odpowiedzie na zadane pytanie, dotyczce wyboru korzystniejszej oferty, czy skorzysta z kredytu handlowego czy krótkoterminowego kredytu bankowego? Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6, - kalkulator. wiczenie 2 Przeprowadz negocjacje dotyczce warunków przyznania kredytu bankowego. Przedsibiorstwo  Y posiada przej[ciowe trudno[ci finansowe zwizanie z regulowaniem zobowizaD krótkoterminowych i dlatego zamierza skorzysta z oferty kredytu. Z jakiego rodzaju kredytu powinno skorzysta przedsibiorstwo? Sporzdz wniosek o udzielenie kredytu bankowego. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) dokona wyboru zródBa finansowania dziaBalno[ci bie|cej, w zwizku z kBopotami w terminowym regulowaniu zobowizaD krótkoterminowych,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 48 2) ustali list pytaD, która uBatwi skuteczne przeprowadzenie negocjacji z bankiem dotyczcych warunków przyznania kredytu, 3) przeprowadzi, w 2-osobowym zespole, symulacje negocjacji w sprawie warunków przyznania kredytu, 4) wypeBni druki wniosku kredytowego, 5) przygotowa dokumenty stanowice zaBczniki wniosku kredytowego. Wyposa|enie stanowiska pracy: - literatura z rozdziaBu 6, - druki wniosków kredytowych (z banków znajdujcych si w Twojej miejscowo[ci), - komplet dokumentów stanowicych zaBczniki wniosku kredytowego, - stolik, - 2 krzesBa. wiczenie 3 WypeBnij weksel wBasny i trasowany w oparciu o dane: weksel wystawiono 2. wrze[nia br., na okres 3 miesicy, na kwot 10 000,00 zB w zwizku z zakupem kasy fiskalnej. PozostaBe dane, niezbdne do sporzdzenia weksla wpisz dowolne. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) ustali brakujce dane do sporzdzenia weksla wBasnego, 2) ustali brakujce dane do sporzdzenia weksla trasowanego, 3) sporzdzi weksel wBasny, 4) sporzdzi weksel trasowany, 5) sprawdzi poprawno[ wypeBnienia weksli. Wyposa|enie stanowiska pracy: - blankiet weksla wBasnego i trasowanego, - literatura zamieszczona w punkcie 6 poradnika. wiczenie 4 Dane do wiczenia: bank komercyjny przyjB od klienta do dyskonta weksel na sum 4 000,00 zB przy stopie dyskontowej 20%; termin pBatno[ci weksla jest za 25 dni; na 10 dni przed jego wykupem bank oddaB weksel do redyskonta przy stopie redyskontowej 15%. 1. Oblicz w arkuszu kalkulacyjnym <weksel> w skoroszycie <bank> odsetki z tytuBu dyskonta weksla. 2. Oblicz w arkuszu kalkulacyjnym <weksel> w skoroszycie <bank> odsetki z tytuBu redyskonta weksla. 3. Oblicz korzy[ dla banku z operacji dyskonta i redyskonta weksla. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) skorzysta ze wzoru na odsetki z tytuBu dyskonta (punkt 4.6.1.), 2) skorzysta ze wzoru na odsetki z tytuBu redyskonta (punkt 4.6.1.), 3) uzupeBni arkusz jak na rys. 4.6.3.4.: - w komórce B8 wstaw formuB =B2*B4*B6/365, - w komórce B10 wstaw formuB =B3*B5*B6/365,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 49 - w komórce B12 wstaw formuB =B8-B10. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. Rys. 4.6.3.4. Weksel do wiczenia 4. yródBo: opracowanie wBasne wiczenie 5 OceD opBacalno[ korzystania z kredytów obrotowych w bankach znajdujcych si w Twojej miejscowo[ci. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zebra informacje w ró|nych bankach na temat kredytów obrotowych, 2) obliczy koszt kredytu obrotowego w ró|nych bankach, 3) wybra bank, w którym oferta kredytowa jest najbardziej opBacalna, 4) zaprezentowa efekty pracy zespoBu. Wyposa|enie stanowiska pracy: - informacje uzyskane w ró|nych bankach o warunkach pobrania kredytu, - kalkulator. wiczenia 6 Oblicz w arkuszu <kredyt> w skoroszycie <bank> wysoko[ staBej raty, w tym spBaty kredytu i odsetek w poszczególnych okresach spBaty, dla nastpujcych warunków kredytowania: kwota kredytu = 1000 zB, czas spBaty = 10 lat, stopa procentowa = 10% (staBa przez czas spBaty kredytu), skontroluj terminy spBaty zobowizania z tytuBu zacignitego kredytu. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) wykona arkusz jak na rys.4.6.3.1,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 50 Rys.4.6.3.1. Kredyt do wiczenia 6. yródBo: opracowanie wBasne 2) wstawi w komórce B9 funkcj finansow PMT i okre[l dla niej argumenty: stop procentow  B7, liczb rat  B5, kwot kredytu  B3, 3) wstawi w komórce B13 funkcj finansow IPMT i okre[l dla niej argumenty: stop procentow  B7, okres dla którego maj by naliczone odsetki  B11, liczb rat  B5, kwot kredytu  B3, 4) wstawi w komórce B15 funkcj finansow PPMT i okre[l dla niej argumenty: stop procentow  B7, okres dla którego maj by naliczone odsetki  B11, liczb rat  B5, kwot kredytu  B3. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel. wiczenie 7 Przedstaw na wykresie struktur rat w poszczególnych okresach spBaty (rys. 4.6.3.2.) oraz kwot kredytu pozostaB do spBacenia w poszczególnych okresach spBaty (rys. 4.6.3.3.). Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) skorzysta do wykonania wykresu struktury rat z danych o spBacie kredytu i odsetkach przedstawionych na rys. 4.6.3.1, 2) zaznaczy myszk obszar G3:H12, 3) wybra <Kreator wykresów> <Typ wykresu  sBupkowy> <wska| wykres> <Dalej> <Serie> <ustaw kursor w polu  Etykiety kategorii X> <zaznacz myszk obszar E3:E13> <dalej pracuj na wszystkich zakBadkach> <ZakoDcz>, 4) utworzy wykres przedstawiajcy kwot kredytu pozostaB do spBacenia w poszczególnych okresach spBaty jak wy|ej (zaznacz obszar G3:G12).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 51 spBata odsetek STRUKTURA RAT spBata kredytu 0 zB -20 zB -40 zB -60 zB -80 zB -100 zB -120 zB -140 zB -160 zB -180 zB Rys. 4.6.3.2. Struktura rat do wiczenia 7. yródBo: opracowanie wBasne Kwota kredytu do spBacenia w poszczególnych okresach spBaty 1 000 zB Warto[ pocztkowa 900 zB 800 zB 700 zB 600 zB zB 500 zB 400 zB 300 zB 200 zB 100 zB 0 zB Okres Rys. 4.6.3. 3. Kwoty kredytu do spBacenia do wiczenia 7. yródBo: opracowanie wBasne Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - komputer z programem Excel.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 52 wo K ta w zB 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - - - - - - - - - - 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 - - - - - - - - - - 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 0 0 0 0 0 - - - - - 1 3 5 7 9 0 0 0 0 0 - - - - - 5 5 5 5 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 2 2 2 2 4.6.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie zdefiniowa pojcia: po|yczka, kredyt, zdolno[ kredytowa, 1) dyskonto weksla, redyskonto weksla? scharakteryzowa kredyty bankowe wedBug znanych Ci 2) kryteriów? skontrolowa terminy spBaty zobowizaD? 3) wyja[ni istot kredytu kupieckiego? 4) wyja[ni istot weksla? 5) wypeBni weksel wBasny i trasowany? 6) przeprowadzi negocjacje dotyczce warunków kredytowania, 7) wypeBni druki wniosku kredytowego? 8) przygotowa dokumenty stanowice zaBczniki do wniosku 9) kredytowego? oceni opBacalno[ korzystania z ró|nych rodzajów kredytów? 10) sklasyfikowa zabezpieczenia kredytów? 11) obliczy aktualn warto[ przyszBej pBatno[ przy udzielaniu 12) i korzystaniu z kredytu kupieckiego? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym warto[ raty przy spBacaniu 13) po|yczki przy zaBo|eniu staBych rat i staBego oprocentowania? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym warto[ spBaty kapitaBu dla 14) danej inwestycji, przy zaBo|eniu okresowych i staBych rat i staBego oprocentowania? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym warto[ spBaconych 15) odsetek w podanym okresie przy zaBo|eniu okresowych, staBych pBatno[ci i staBej stopy procentowej? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym odsetki z tytuBu dyskonta 16) weksla? obliczy w arkuszu kalkulacyjnym odsetki z tytuBu redyskonta 17) weksla?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 53 4.7. Preliminowanie inwestycji 4.7.1. MateriaB nauczania W warunkach gospodarki rynkowej, przy rosncej konkurencji, ka|de przedsibiorstwo, aby przetrwa powinno si rozwija. WBa[ciwa gospodarka rozwojowa polega na racjonalnym inwestowaniu. Inwestowanie polega na anga|owaniu zasobów pieni|nych w przedsiwzicia w celu uzyskania przyszBych korzy[ci7. Klasyfikacja inwestycji: - inwestycje rzeczowe obejmuj nakBady przeznaczone na powikszanie wBasnego rzeczowego maj trwaBego przedsibiorstwa oraz nakBady zwizane z nabyciem nieruchomo[ci, warto[ci niematerialnych i prawnych w celu osignicia w przyszBo[ci korzy[ci., - inwestycje finansowe polegaj na lokowaniu zasobów pieni|nych na rynku kapitaBowym i pieni|nym. PodziaB inwestycji rzeczowych ze wzgldu na cele inwestycyjne8: 1. inwestycje odtworzeniowe polegaj na zastpieniu dotychczasowych [rodków trwaBych przez nowe, 2. inwestycje rozwojowe (nowe) powoduj przyrost aktywów trwaBych, 3. inwestycje strategiczne umo|liwiaj wprowadzenie nowej produkcji i osigniecie przez inwestora silniejszej pozycji na rynku, 4. inwestycje ochronne, które zapewniaj lepsze warunki pracy i ochron [rodowiska, 5. inwestycje modernizacyjne, 6. inwestycje innowacyjne, 7. inwestycje interesu publicznego. yródBa finansowania inwestycji: - wewntrzne zródBa finansowania, czyli wBasne [rodki, które wskazuj na zdolno[ przedsibiorstwa do samofinansowania ([rodki wygospodarowane na skutek amortyzacji, zysk netto, [rodki pochodzce z przemieszczania [rodków z jednych skBadników majtkowych na inne), - zewntrzne zródBa finansowania, czyli [rodki obce (np. po|yczka lub kredyt bankowy, emisja akcji, obligacji, listów zastawnych oraz certyfikatów inwestycyjnych, joint venture, leasing). Wybór zródeB finansowania inwestycji zale|y od opBacalno[ci, jaka wynika z rachunku ekonomicznego dotyczcego nakBadów inwestycyjnych, kosztów zwizanych z pozyskaniem [rodków i eksploatacj inwestycji oraz jej efektywno[ci. Inwestycje obci|one s okre[lonym ryzykiem, szczególnie w przypadku inwestycji dBugoterminowych lub tych, z których zamierzamy osign wysokie korzy[ci. Preliminowanie inwestycji w przedsibiorstwie polega na: - okre[leniu dBugookresowego celu, jaki zamierza si osign dziki inwestycji, - ustaleniu alternatywnych rozwizaD, - kalkulacji nakBadów inwestycyjnych oraz przyszBych nadwy|ek finansowych w celu sprawdzenia kryterium opBacalno[ci, - odrzuceniu projektów, które s nieopBacalne. 7 Pietraszewski Marian: Ekonomika i organizacja przedsibiorstw, cz[ 3, Wydawnictwo eMPi2,PoznaD 2003. 8 Pietraszewski Marian: Ekonomika i organizacja przedsibiorstw, cz[ 3, Wydawnictwo eMPi2,PoznaD 2003  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 54 Dokonanie optymalnego wyboru wariantu inwestycji opiera si na rachunku opBacalno[ci (rentowno[ci). Do najcz[ciej stosowanych przez przedsibiorców metod oceniajcych efektywno[ zamierzeD inwestycyjnych nale|: - okres zwrotu nakBadów inwestycyjnych, - prosta stopa zwrotu. Okres zwrotu nakBadów inwestycyjnych oznacza czas, w jakim przewiduje si zrównanie pierwotnych nakBadów inwestycyjnych z nadwy|kami finansowymi, czyli jest to okres, w którym zostan odzyskane poniesione nakBady inwestycyjne. Okre[lamy go wedBug wzoru: okres zwrotu nakBadów suma nakBadów inwestycyjnych = inwestycyjnych w latach planowana roczna nadwy|ka finansowa Im krótszy okres zwrotu nakBadów, tym projekt inwestycyjny uwa|a si za bardziej efektywny i tym mniejsze ryzyko inwestycyjne. Wady tej metody  nie daje odpowiedzi na pytanie, czy przedsiwzicie zapewnia zyskowno[, jak mo|na by uzyska w przypadku innej formy lokaty kapitaBu. Prosta stopa zwrotu informuje o stosunku oczekiwanego zysku netto z inwestycji do nakBadów inwestycyjnych. Wyliczamy j wedBug wzoru: stopa roczny zysk netto = zwrotu z inwestycji suma nakBadów inwestycyjnych WspóBczynnik równy jedno[ci lub wy|szy potwierdza, |e kalkulowany zysk netto umo|liwia zwrot zaanga|owanych [rodków. Je|eli wspóBczynnik jest mniejszy od jedynki to projekt inwestycyjny powinien by odrzucony. Z po[ród wielu wariantów inwestycyjnych wybiera si ten wariant, który ma krótszy okres zwrotu nakBadów i wy|sz stop zysku z inwestycji. W celu dokBadniejszej oceny opBacalno[ci danego wariantu inwestycyjnego nale|y wykorzysta jeszcze inne metody kalkulacji, które umo|liwiaj doprowadzenie warto[ci nakBadów i spodziewanych w przyszBo[ci zysków do aktualnej warto[ci. S to metody dyskontowe a mianowicie: - metoda warto[ci bie|cej netto, wedBug której za opBacalne uwa|a si te przedsiwzicia inwestycyjne, w których kwota zdyskontowanych nadwy|ek finansowych pokrywa co najmniej niezbdne nakBady inwestycyjne. Przy dodatnich ró|nicach ro[nie poziom opBacalno[ci. n CFt WBN = - I " (1+ r)t t=1 gdzie: WBN  warto[ bie|ca netto projektu, CFi - przewidywana nadwy|ka finansowa na koniec okresu t, r - stopa dyskontowa (koszt kapitaBu wBa[ciwy dla projektu, po|dana stopa zwrotu), I - nakBady inwestycyjne, t  liczba okresów, n - ostatni okres prognozy. - metoda wewntrznej stopy zwrotu z inwestycji, projekt inwestycyjny nale|y zaakceptowa, gdy wewntrzna stopa zwrotu jest wiksza lub równa stopie dyskontowej (tzn. wymaganej stopy zwrotu dla danej inwestycji). Aby obliczy wewntrzn stop zwrotu nale|y rozwiza poni|sze równanie:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 55 . n CFi - I = 0 " (1 + r)t t =1 gdzie: CFi - przewidywana nadwy|ka finansowa na koniec okresu t, r - stopa dyskontowa, do której oceniamy projekt, I - nakBady inwestycyjne, t  liczba okresów, n  ostatni okres prognozy. Koszt kapitaBu zaanga|owanego w inwestycje powinien odpowiada minimalnej stopie jego zyskowno[ci. Efektywny koszt obcego kapitaBu mo|na obliczy wedBug wzoru: obci|enia fiskalne Efektywny koszt kapitaBu = odsetki x 100 4.7.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Co oznacza termin inwestycja? 2. Jak dziel si inwestycje? 3. Jakie wyró|niamy zródBa finansowania inwestycji? 4. Co jest istot preliminowania inwestycji? 5. Jakie wyró|niamy metody oceny projektów inwestycyjnych? 6. Jak obliczysz okres zwrotu nakBadów? 7. Jak obliczysz stop zwrotu z inwestycji? 8. Jak obliczysz wewntrzn stop zwrotu inwestycji? 4.7.3. wiczenia wiczenie 1 Oblicz okres zwrotu nakBadów i stop zwrotu z inwestycji, gdy nakBady inwestycyjne na zakup samochodu dostawczego w przedsibiorstwie Y wynosz 24 000 zB, roczna nadwy|ka finansowa z tytuBu [wiadczonych usBug przewozowych wyniesie 3 200 zB, w tym amortyzacja wynosi 1 800 zB. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz okres zwrotu nakBadów z inwestycji, 2) obliczy okres zwrotu nakBadów, 3) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz stop zwrotu z inwestycji, 4) obliczy stop zwrotu z inwestycji, 5) zinterpretowa otrzymane wyniki i oceni opBacalno[ wariantu inwestycyjnego, 6) zweryfikowa wyniki w grupie. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 56 wiczenie 2 OceD opBacalno[ inwestycji i dokonaj wyboru wariantu, który uwa|asz za korzystniejszy. Oblicz okres zwrotu nakBadów i stop zwrotu z inwestycji dla dwóch wariantów inwestycyjnych i dokonaj wyboru wariantu korzystniejszego dla przedsibiorstwa. Wariant I zakBada: - wysoko[ poniesionych nakBadów inwestycyjnych -12 000zB, - kwota rocznej nadwy|ki finansowej - 3 000 zB, - w tym amortyzacja  1 000 zB. Wariant II zakBada: - wysoko[ poniesionych nakBadów inwestycyjnych -13 000zB, - kwota rocznej nadwy|ki finansowej - 4 000 zB, - w tym amortyzacja  1 600 zB. W obu wariantach planowany okres eksploatacji maszyn wynosi 5 lat. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz okres zwrotu nakBadów z inwestycji, 2) obliczy okres zwrotu nakBadów z inwestycji dla wariantu I i II, 3) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz stop zwrotu z inwestycji, 4) obliczy stop zwrotu z inwestycji dla wariantu I i II, 5) zinterpretowa otrzymane wyniki dla wariantu I i II, 6) sprawdzi poprawno[ obliczeD i interpretacji wyników w grupie, 7) oceni efektywno[ inwestycji i dokona wyboru wariantu, który uwa|asz za korzystniejszy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 3 Zbadaj opBacalno[ inwestycji metod wewntrznej stopy zwrotu, je|eli do oceny projektu bdzie wBa[ciwa stopa dyskontowa: dla wariantu a - 10%, dla wariantu b -15%. Inwestor planuje zakup maszyny za 1 850 zB, bdzie ona eksploatowana przez rok, dajc na koniec roku nadwy|k finansowa netto 2000 zB. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz wewntrzn stop zwrotu, 2) obliczy wewntrzn stop zwrotu z inwestycji dla wariantu I, 3) obliczy wewntrzn stop zwrotu z inwestycji dla wariantu II, 4) oceni opBacalno[ inwestycji dla wariantu I i II, 5) dokona wyboru projektu inwestycyjnego, który uwa|asz za korzystniejszy, uzasadnij wybór. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6. .  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 57 4.7.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie zdefiniowa pojcia: 1) - inwestycje rzeczowe? okre[li podstawowe zasady preliminowania inwestycji? 2) sklasyfikowa inwestycje rzeczowe ze wzgldu na cele? 3) scharakteryzowa zródBa finansowania inwestycji? 4) scharakteryzowa metody kalkulacji opBacalno[ci inwestycji? 5) obliczy okres zwrotu nakBadów z inwestycji? 6) obliczy stop zwrotu z inwestycji? 7) obliczy wewntrzn stop inwestycji? 8) oceni opBacalno[ inwestycji i wybra najkorzystniejszy 9) wariant inwestycyjny?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 58 4.8. Finansowanie obrotów z zagranic 4.8.1. MateriaB nauczania Postpujcy proces globalizacji gospodarki prowadzi do rozszerzenia wspóBpracy gospodarczej w zakresie operacji eksportowych i importowych oraz realizacji wspólnych przedsiwzi inwestycyjnych przy udziale kapitaBu wBasnego (danego kraju) i kapitaBu obcego. Dokonywanie operacji zagranicznych wi|e si z okre[lonym ryzykiem: politycznym, kulturowym, kursowym oraz w zakresie wypBacalno[ci kontrahenta. Wiele przedsibiorstw nie majcych do[wiadczenia w zakresie wspóBpracy z zagranicznymi partnerami korzysta z pomocy i doradztwa specjalistycznych firm. Kurs walutowy jest cen waluty okre[lonej w innej walucie. Kursy walutowe ustalaj banki dokonujce obrotów dewizowych. Notowania kursów wystpuj tak|e na gieBdach pieni|nych oraz w kantorach wymiany walut, które mog nieco ró|nic si od kursów okre[lanych przez bank centralny. Do ka|dej waluty ogBasza si nastpujce rodzaje kursów: - kupna, wedBug którego bank pBaci przy skupie walut, - sprzeda|y, czyli jest to cena , któr bank pobiera przy sprzeda|y walut. Ponadto bank centralny podaje kurs [redni, który wyliczany jest jako kurs przecitny kupna i sprzeda|y przy rozliczeniach wewntrznych miedzy bankami krajowymi. Kurs kupna jest ni|szy od kursu sprzeda|y. PowstaBa ró|nica jest mar| zarobkow (tzw. spread) banku lub kantoru wymiany walut. Kursy walut ogBaszane s w tabelach kursów ogBaszanych przez bank. W tabelach tych oddzielnie ujte s kursy w zakresie operacji inkasa nale|no[ci i regulowania zobowizaD przy pomocy rachunków bankowych i dotyczce transakcji gotówkowych. Poza kursami walut poszczególnych paDstw ogBasza si tak|e kurs walut midzynarodowych, do których zaliczamy euro i SDR (waluta Midzynarodowego Funduszu Walutowego). Kursy walutowe ulegaj cigBym zmianom w zale|no[ci od popytu i poda|y danej waluty. Deprecjacja wystpuje wtedy, gdy nastpuje spadek kursu okre[lonej waluty a aprecjacja, gdy ro[nie kurs waluty. Zmiana kursu walutowego mo|e równie| by wynikiem ingerencji wBadz paDstwowych, które mog obni|y poziom waluty krajowej w stosunku do innych walut (dewaluacja) lub podwy|szy jej poziom (rewaluacja). Zmiany kursów walutowych maj ogromny wpByw na skutki finansowe zwizane z inkasowaniem nale|no[ci i regulowaniem zobowizaD zagranicznych. Mog przyczyni si do powstania dodatkowych korzy[ci dla przedsibiorstw lub do niezaplanowanych strat. Zmiany te powoduj nastpujce ró|nice kursowe: - dodatnie, gdy kurs waluty obcej, w której wyra|one byBy nale|no[ci przedsibiorstwa , ro[nie albo kurs waluty, w jakiej zacignito zobowizania, ulegB obni|eniu, - ujemne, gdy kurs waluty obcej, w której powstaBa nale|no[, obni|a si lub wzrasta kurs waluty, w jakiej zacignito zobowizania. Dodatnie ró|nice kursowe przyczyniaj si do poprawy wyniku finansowego a ujemne do jego obni|enia, do wzrostu przychodów lub wydatków w walucie krajowej, a tym samym wpBywaj na bie|c pBynno[ finansow firmy. Powstanie ujemnych ró|nic kursowych okre[lane jest miano ryzyka kursowego. Przedsibiorstwa mog zmniejszy ryzyko kursowe poprzez: - ustalenie, w trakcie negocjacji warunków kontraktu z partnerami zagranicznymi, preferowanych walut w transakcjach,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 59 - dokonywanie rozliczeD z tytuBu nale|no[ci i zobowizaD w jednakowej walucie obcej, - zamieszczanie klauzul waloryzacyjnych w kontraktach, - transakcje sprzeda|y lub kupna walut na termin, - zawieranie opcyjnych transakcji kupna-sprzeda|y walut, - przejciu cz[ci ryzyka kursowego przez firm ubezpieczeniow. Z kontrahentami zagranicznymi przedsibiorstwa rozliczaj si za pomoc dewiz lub stosuj rozliczenia bezdewizowe. Dewizy s to zagraniczne nale|no[ci krótkoterminowe zgromadzone w bankach na rachunkach bie|cych, które ze wzgldu na swoj form oraz du| pBynno[ mog sBu|y za [rodki pBatnicze w transakcjach z zagranic. Rozliczenia dewizowe s bezgotówkow form rozliczeD. DBu|nik przekazuje dewiz wierzycielom, która w kraju wierzyciela stanowi tytuB do otrzymania pienidza krajowego. Banki po[rednicz w sprzeda|y i kupnie dewiz. Spo[ród rozliczeD dewizowych rozró|nia si: - zlecenia pBatnicze bezwarunkowe, - zlecenia pBatnicze uwarunkowane. W obrotach z zagranic czek jest zleceniem udzielonym bankowi zagranicznemu przez bank krajowy wypBacenia okre[lonej kwoty pieni|nej oznaczonej w nim osobie. Czeki wystawiane s na formularzach wydawanych przez banki, a w tre[ci dokumentu musi zawiera si nazwa  czek w jzyku, w jakim go wystawiono. Osoba wystawiajca czek (trasant) winna mie [rodki na rachunku bankowym na pokrycie czeku w okresie jego wa|no[ci. Czek jest dokumentem przenaszalnym przez indos. Je[li chodzi o rozliczenia zagraniczne nale|y mie na uwadze czeki u|ywane w celu turystycznym, jak te| do regulowania drobnych pBatno[ci. Najcz[ciej s to czeki bankierskie i podró|nicze. Weksel (zwBaszcza trasowany) peBni istotn rol w obrotach zagranicznych. Traktowany jako forma rozliczeD peBni funkcj pBatnicz i jednocze[nie funkcj kredytow. Wystawiany w obcej walucie jest szczególnie po|dany na rynkach krajowych i zagranicznych. W obrocie z innymi krajami dokument ten wystpuje w krótkoterminowych transakcjach kredytowych. Oto typowy przebieg operacji: - eksporter otrzymuje za dostarczony towar weksel trasowany zaakceptowany przez importera lub jako weksel wBasny. - zazwyczaj eksporter dyskontuje w banku otrzymany weksel i pobiera nale|no[ pomniejszon przez bank o odsetki dyskonta, - bank z kolei mo|e zdyskontowa weksel, odstpi weksel jako dewiz lub przedstawi do wykupienia importerowi w terminie pBatno[ci. Polecenie zapBaty wydaje bankowi jego klient lub bank korespondent, a polega na skierowaniu do banku przez zleceniodawc polecenia dokonania zapBaty okre[lonej kwoty, któr zleceniodawca wpBaciB bezpo[rednio do banku lub, o któr zostaB obci|ony jego rachunek na rzecz wskazanej osoby (beneficjenta).Polecenia zapBaty mog by realizowane w drodze wypBaty gotówkowej lub bezgotówkowo, najcz[ciej pod postaci przelewów bankowych. Stosowane s najcz[ciej w drobnych transakcjach. Inkaso jako forma rozliczeD zagranicznych jest powszechnie stosowane i [wiadczone przez banki. Polega on na pobraniu przez bank okre[lonej sumy pieni|nej w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez klienta bankowi - stwierdzajcych prawo wBasno[ci towaru lub w zamian za zabezpieczenie nale|no[ci. W transakcjach inkasa ryzyko nie wykupienia dokumentów przez pBatnika ponosi caBkowicie podawca dokumentów, czyli sprzedajcy (eksporter). Istnieje wiele odmian inkasa w rozliczeniach dewizowych. W przypadku inkasa dokumentowego jest ono korzystniejsz form rozliczeD dla importera ni| dla eksportera. Termin zapBaty zale|y od importera, jednak inkasowa forma  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 60 rozliczeD zabezpiecza eksportera przed wydaniem towaru importerowi, zanim ten za niego zapBaci. Akredytywa dokumentowa jest najcz[ciej stosowan form przy rozliczeniach zagranicznych. Akredytyw otwiera importer na rzecz eksportera, zlecajc swemu bankowi jej otwarcie w banku eksportera. Bank eksportera zapewnia mu nale|no[ po zBo|eniu mu dokumentów potwierdzajcych wysBanie towarów. PeBne zabezpieczenie nale|no[ci eksportera wystpuje przy akredytywie niedowoBanej, ale jest ona bardziej kosztowna dla importera. Akredytywa odwoBana mo|e by zmieniona lub odwoBana bez zgody eksportera, co jest dla niego niekorzystne. Rozliczenia bezdewizowe polegaj na kompensowaniu nale|no[ci bez potrzeby zapBaty w dewizach. Najprostsz forma jest barter. T pozabankow kompensat nale|no[ci stosuj kontrahenci pozostajcy ze sob w staBych stosunkach gospodarczych, czyli maj wzgldem siebie nale|no[ci i zobowizania. Clearing jest rozliczeniem bezdewizowym z tytuBu transakcji handlowych midzy dwoma lub kilkoma paDstwami. Warunkiem clearingu jest zawarcie traktatu handlowego lub innej umowy regulujcej obroty midzy paDstwami. W ramach tej umowy mog by stosowane rozliczenia clearingowe, polegajce na kompensacie nale|no[ci i zobowizaD wszystkich importerów i eksporterów krajów objtych systemem clearingowym. Rozró|nia si: - clearing dwustronny (bilateralny), - clearing wielostronny (multilateralny)  umowa pBatnicza midzynarodowa zawarta miedzy wicej ni| dwoma paDstwami. Umowie pBatniczej z reguBy towarzyszy umowa handlowa, która okre[la kontyngenty towarów majcych by przedmiotem obrotu miedzy krajami. Zazwyczaj umowy pBatnicze zawierane s na okres roczny. Po upBywie umówionego okresu nastpuje rozliczenie koDcowe, a umowa mo|e by zawarta na kolejny okres. RozliczeD kompensacyjnych dokonuje wyznaczony bank, a w clearingu wielostronnym czyni to bank midzynarodowy. W ramach tych rozliczeD powstaj salda, które mog wpBywa na zmian eksportu bdz importu. Importerzy wpBacaj do banku nale|no[ci do banku za importowane towary, nastpnie z nagromadzonych [rodków eksporterom zostaj wypBacone nale|no[ci za eksport towarów za granica. Do uBatwienia rozliczeD przyjmuje si jedn walut. 4.8.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD: 1. Co oznacz termin waluta? 2. Co oznacza termin ryzyko kursowe? 3. Jakie rodzaje kursów ogBaszane s przez bank w tabelach kursowych? 4. Jaka jest ró|nica miedzy kursem kupna a kursem sprzeda|y? 5. Co jest istot dodatnich i ujemnych ró|nic kursowych? 6. Jakie znasz sposoby ograniczenia ryzyka kursowego przez przedsibiorstwa? 7. Jakie znasz formy rozliczeD finansowych w obrotach z zagranic? 8. Co jest istot rozliczeD dewizowych? 9. Jakie znasz formy rozliczeD dewizowych? 10. Co jest istot clearingu?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 61 4.8.3. wiczenia wiczenie 1 Ustal ró|nic kursow wynikajc z odroczonego terminu zapBaty faktury i jak wpBynie ona na sytuacj finansow przedsibiorstwa? Przedsibiorstwo  C importuje towary ze Szwajcarii i otrzymaBo faktur na kwot 10 000 franków szwajcarskich wraz z dostaw towarów i z terminem zapBaty w cigu 60 dni. Kurs kupna 1 CHF w momencie otrzymania faktury wyniósB 2,6721 zB, w dniu jej pBatno[ci wg obowizujcego kursu (sprawdz aktualny kurs CHF w internecie). Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) zapisa wzór, wedBug którego obliczysz, ile przedsibiorstwo zapBaciBoby za faktur, gdyby nie korzystaBo z odroczonego terminu zapBaty, 2) obliczy, ile wyniosBaby kwota potrzebna do uregulowania faktury w dniu otrzymania faktury, 3) sprawdzi aktualny kurs kupna franka szwajcarskiego w internecie, 4) obliczy kwot potrzebn do uregulowania faktury w dniu pBatno[ci faktury (za 60 dni), 5) obliczy ró|nic kursow, 6) odpowiedzie na wcze[niej zadane pytanie  Jak ró|nica kursowa wpBynie na sytuacj finansow przedsibiorstwa? Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - stanowisko komputerowe z dostpem do internetu, - literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 2 Oblicz wysoko[ ró|nicy kursowej przy spBacie kredytu w cigu 2 lat. Przedsibiorstwo zakupiBo na kredyt now maszyn za 30 000 marek niemieckich. Kredyt ma by spBacony w dwóch rocznych ratach wraz z odsetkami, Ka|da rata po 1 500 marek. W dniu uruchomienia kredytu kurs marki wyniósB 1DEM = 2,1348 zB. Pierwsz rat kredytu przedsibiorstwo spBaciBo, gdy kurs1 DEM wyniósB 2,1362, a drug rat, gdy 1DEM = 2,1396 zB. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) obliczy ile wyniosBaby równowarto[ pierwszej i drugiej raty, wedBug kursu w dniu uruchomienia kredytu, 2) obliczy ile wyniesie równowarto[ w zBotych pierwszej raty, wedBug aktualnego kursu w dniu spBaty, 3) obliczy ile wyniesie równowarto[ w zBotych drugiej raty wedBug aktualnego kursu w dniu spBaty, 4) obliczy wysoko[ obu rat w zBotych, 5) obliczy ró|nic kursow, 6) uzgodni wyniki w grupie.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 62 Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6. wiczenie 3 Oblicz jak zmieniBy si wpBywy przedsibiorstwa  M dziki operacji terminowej? Przedsibiorstwo  M sprzedaBo zagranicznemu kontrahentowi towary za 10 000 euro, udzielajc kredytu kupieckiego na okres 60 dni. Aktualny kurs kupna 1 euro = 4.0182 zB, ale istnieje ryzyko osBabienia tego kursu w przyszBo[ci. Przedsibiorstwo chcc si uchroni przed spadkiem kursu sprzedaje ju| teraz przyszBe wpBywy, godzc si na kurs terminowy oferowany przez bank 1 euro = 4,0912 zB. Po upBywie 60 dni kurs kupna wyniósB 3,9464 zB. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie powiniene[: 1) obliczy ile wyniosBy wpBywy przedsibiorstwa w zBotych, dziki zastosowaniu transakcji terminowej, 2) obliczy ile wyniosByby wpBywy przedsibiorstwa w zBotych wedBug kursu za 60 dni, 3) obliczy jak zmieniBy si wpBywy przedsibiorstwa dziki operacji terminowej, 4) zweryfikowa wyniki w grupie i zapisa wnioski. Wyposa|enie stanowiska pracy: - kalkulator, - literatura z rozdziaBu 6. 4.5.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniowa pojcia: - waluta? - kurs kupna? - kurs sprzeda|y? - ryzyko kursowe? - dewizy? rozró|ni rodzaje kursów ogBaszanych przez bank w tabeli kursów? 2) obliczy dodatnie i ujemne ró|nice kursowe? 3) wymieni sposoby ograniczania ryzyka kursowego przez 4) przedsibiorstwa? wymieni formy rozliczeD finansowych w obrotach zagranicznych? 5) scharakteryzowa rodzaje rozliczeD dewizowych? 6) wyja[ni istot clearingu? 7)  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 63 5. SPRAWDZIAN OSIGNI Test z umiejtno[ci obliczania warto[ci pienidza w czasie z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego Excel INSTRUKCJA DLA UCZNIA Czas trwania testu 45 minut OtrzymaBe[ test skBadajcy si z 10 zadaD w postaci arkusza kalkulacyjnego. Bdziesz wprowadzaB warto[ci i formuBy do komórek oznaczonych kolorem biaBym. Jeste[ w stanie rozwiza wszystkie zadania! Rozwizanie zadania bdzie uznawane za prawidBowe, je[li zastosujesz poprawnie formuB wyliczajc pozycj w komórce oraz okre[lisz poprawnie format komórki. Otrzymasz wówczas 2 pkt. Je[li nie zastosujesz formuBy wyliczajcej, a dokonasz wyliczeD rcznie i wprowadzisz wBa[ciw liczb do arkusza, otrzymasz 1 pkt. Za odpowiedz bBdn lub jej brak nie otrzymasz punktów. Realizuj dokBadnie polecenia w zadaniach. Prac koDczysz zapisem skoroszytu w miejscu na dysku wskazanym przez nauczyciela. Pamitaj o: 1. wprowadzeniu Twojego identyfikatora w nazwie skoroszytu, 2. mo|liwo[ci korzystania z funkcji finansowych programu Excel, 3. ustawieniu formatu komórek (dwie pozycje dziesitne z separatorem dziesitnym dla komórek zawierajcych kwoty). Pracuj spokojnie! Je[li czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy, sprawdz poprawno[ wykonanych zadaD. {ycz powodzenia!!! W arkuszu kalkulacyjnym <test> wykonaj nastpujce zadania: Zadanie 1 Oblicz warto[ przyszB [rodków pieni|nych po roku trwania lokaty. Zadanie 2 Oblicz oprocentowanie w skali miesica na podstawie oprocentowania rocznego. Zadanie 3 Oblicz warto[ [rodków pieni|nych po czasie 8 miesicy trwania lokaty. PP - Zadanie 4 Oblicz warto[ [rodków pieni|nych po 30 dniach trwania lokaty. Zadanie 5 Oblicz warto[ przyszB lokaty po upBywie 1 roku przy kapitalizacji póBrocznej odsetek. Zadanie 6 Oblicz roczn realn stop procentow, je[li roczna stopa inflacji wynosi 5%, a roczna stopa nominalna 20%.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 64 Zadanie 7 Oblicz warto[ dyskonta (warto[ obecn) dla przyszBej lokaty rocznej w wysoko[ci 10 000,00 zB. Zadanie 8 Oblicz wysoko[ staBej raty kredytu  kredyt w wysoko[ci 10 000,00 na okres 1 roku, przy rocznej stopie procentowej 13% i miesicznej spBacie rat. Zadanie 9 Oblicz Bczn kwot odsetek od rat kredytu po upBywie roku. Zadanie 10 Oblicz warto[ obecn przyszBej warto[ci 10 000,00 zB, zainwestowanej w przedsibiorstwo z ryzykiem 5% (przy stopie procentowej lokaty rocznej 13%). Arkusz kalkulacyjny przedstawia rys. 5.1. Rys. 5.1. Arkusz testowy do testu z umiejtno[ci obliczania warto[ci pienidza w czasie z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego Excel yródBo: opracowanie wBasne  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 65 6. LITERATURA 1. Balcerowicz E.: Mikroprzedsibiorstwa sytuacja ekonomiczna, finansowanie, wBa[ciciele. CASE, Warszawa 2002. 2. BieD A., BieD W.: Kalkulacja ceny pienidza w lokatach, po|yczkach i kredytach, Difin, Warszawa 1999. 3. BieD W.: Zarzdzanie finansami przedsibiorstwa, Difin, Warszawa 2000. 4. BieD W.: Rynek papierów warto[ciowych, Difin, Warszawa 1999. 5. Brugham E. F., Gapenski L. C.: Zarzdzanie finansami, PWE, Warszawa 2000. 6. Chudy S., Kabat F., Pietraszewski M.: Ekonomika i organizacja przedsibiorstw.Cz. 2, Wydawnictwo eMPi2, PoznaD 2003. 7. wikaBa A., MaBys A., Nowak W.: Analiza sytuacji finansowej przedsibiorstw w gospodarce rynkowej. Wydawnictwo Uniwersytetu WrocBawskiego, WrocBaw 2001. 8. Dobosiewicz Z.: Wprowadzenie do finansów i bankowo[ci, PWN, Warszawa 2000. 9. Domaszkiewicz J.: Finanse w gospodarce rynkowej. Warszawa 1999. 10.Jarocka E.: Finanse przedsibiorstw, systemu bankowego, bud|etowego, ubezpieczeD, Difin, Warszawa 2004. 11.Mielczarczyk Z.: Finanse, WSiP, Warszawa 2001. 12.Ostaszewski J., Cicirko T.: Finanse spóBki akcyjnej, Difin, Warszawa 2005. 13.Pietraszewski M.: Ekonomika i organizacja przedsibiorstw. cz.3, Wydawnictwo eMPi2, PoznaD 2003.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 66

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
08 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa
wewnetrzne zrodla finansowania dzialalnosci przedsiebiorstw
zewnetrzne zrodla finansowania dzialalnosci przedsiebiorstw
04 Zrodla finansowania dzialalnosci przedsiebiorstw rozwiÄ…zania
4 Źródła finansowania działalności przedsiębiorstw zadania
Zrodla finansowania dzialalnosci innowacyjnej przedsiebiorstw
ocena kondycji finansowo ekonomicznej przedsiebiorstwa
Technologie inteligentnego otoczenia w działalności przedsiębiorstw branży żywnościowej (Drozd, Kud)
Analiza dzialalnosci przedsiebiorstwa funkcjonujacego w warunkach rynkowych

więcej podobnych podstron