ARCH. MED. S
D. KRYM., 2006, LVI, 5-8 PRACE ORYGINALNE
Anna Niemcunowicz-Janica, Jerzy Janica, Maria Rydzewska-Dudek, Janusz Załuski,
Tomasz Dopierała, Zofia Wardaszka, Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Magdalena Okłota
Sądowo-lekarskie i wiktymologiczne aspekty zabójstw na
podstawie danych Zakładu Medycyny Sądowej AM w Białymstoku
Medico-legal and victimology aspects of homicides in the material of
Bialystok Institute of Forensic Medicine in the years 1982-2003
Z Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik: prof. dr hab. J. Janica
Celem pracy była analiza przypadków zabójstw na prze-
WST
P
strzeni lat 1982-2003. Na 8780 wykonanych sekcji 7,4 %
stanowiły zabójstwa. 31,2 % ofiar stanowiły kobiety, 68,8 %
mężczyz
ni. Wśród ofiar płci żeńskiej przeważały kobiety Praca stanowi kontynuację badań prowadzo-
zamężne, wśród ofiar płci męskiej, osoby wolne. Ponad nych w tutejszym Zakładzie od roku 1955. Analizę
połowa ofiar zginęła na miejscu zdarzenia, a 5,36 % przed zabójstw zakończono w 1981 roku pracą zbiorczą
upływem 48 godzin. Sprawcy w przypadku konfliktów zajmująca się tą tematyką. Na przestrzeni lat 1982-
zadawnionych, doraz
nych i konfliktów w bójce najczę- -2003 w kraju doszło do istotnych zmian ustrojowych,
ściej używali narzędzi twardych, tępych, tępokrawędzi- brutalizacji życia i wzrostu przestępczości a jedno-
stych. W przypadku zabójstw na tle rabunkowym oraz cześnie do zubożenia społeczeństwa, narastania pa-
na tle seksualnym dominowały uduszenia gwałtowne. Nie tologii w rodzinie i w jej otoczeniu. Ilościowa analiza
stwierdzono sezonowości występowania zabójstw. zabójstw, stanowi podstawę do społecznej oceny
szkodliwości tego zjawiska.
The authors presented an analysis of homicides based
on autopsy material collected at Institute of Forensic
MATERIAA
I METODY
Medicine in Bialystok in the years 1982-2003. Of 8,780
postmortem examinations, this type of death accounted
for 7.4% of cases, including 31.2% women and 68.8 % Podstawą opracowania były protokoły sekcyjne
men. Married individuals predominated among females, z Zakładu Medycyny Sądowej AM w Białymstoku
whereas the majority of male victims were single. Fifty- oraz akta spraw dotyczących zabójstw w latach
seven percent of victims died on the crime scene, 5.3% 1982-2003. W analizie uwzględniono wiek i płeć
within 48 hours. In conflicts of long-standing, immediate ofiar, ich stan cywilny i zawód oraz miejsce zamiesz-
conflicts and fights, the perpetrators most commonly kania i stan trzez
wości. Dokonano podziału ze
employed hard, blunt or blunt-edged crime weapons. In względu na sezonowość dokonanych zbrodni, to-
cases of murder with robbery and sexual homicides, pografię uszkodzeń ciała i rodzaj użytego narzę-
strangulation was the most frequently used method. No dzia, miejsce zbrodni i czas zgonu.
seasonal character in homicide prevalence was
observed.
WYNIKI
Słowa kluczowe: wiktymologia, medycyna sądo-
wa, zabójstwa W okresie 1982-2003 w białostockim Zakładzie
Key words: victimology, forensic medicine, homi- Medycyny Sądowej na 8780 wykonanych sekcji
zwłok, 652 stanowiły zabójstwa (co stanowi 7,42 %
cide
ogółu sekcji). Z tej liczby 31,2 % ofiar stanowiły ko-
biety (203 zgony), a 68,8 % mężczyz
ni (449 sekcji).
6 Anna Niemcunowicz-Janica, Jerzy Janica, Maria Rydzewska-Dudek, Janusz Załuski Nr 1
Ryc. 1. Wiek i płeć ofiar zabójstw. Ryc. 2. Zawód ofiary.
Fig. 1. Age and gender of victims. Fig. 2. Occupation of victims.
100
80
90
80
70
70
60
M Men
60
50
40
K female 50
30
20
40
10
0
30
20
10
przedziały wiekowe
0
age groups
prac umysł prac fiz, rolnik, farmer dzieci i emer ren, bez zaw, brak danych,
mental physical uczniowie, pensioner unskilled no data
worker worker children,
students
zawód
occupation
Ryc. 3. Stan trzez
wości ofiar. Ryc. 4. Sezonowość zabójstw.
Fig. 3. Sobriety status. Fig. 4. Seasonal distribution of homicides.
35 12
30
10
25
8
20
K Female
M Men 6
15
10 4
5
2
0
0
0 0,1-0,5 0,6-1,5 1,6-2,5 2,6-3,5 pow. 3,5
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
przedział stężeń
concentration range
miesiąc
month
W porównaniu z okresem 1955-1981, gdzie za- W naszym materiale najwięcej zabójstw stwierdzo-
bójstwa stanowiły 4,05 % wszystkich sekcji, ilość no w kwietniu, lipcu i w sierpniu, najmniej w paz
dzier-
zabójstw uległa podwojeniu. niku i listopadzie, nie były to jednak różnice znaczą-
Niestety w dostępnym materiale w większości ce i nie podlegały tak wyraz
nym wahaniom jak sa-
przypadków nie dysponowaliśmy danymi o zawo- mobójstwa.
dzie ofiary, a w pozostałym materiale największą licz- Związki łączące sprawców z ofiarami przedsta-
bę stanowili pracownicy fizyczni i uczniowie. wia rycina 5.
Analizując stan trzez
wości ofiar zabójstw stwier- 18,2 % (w stosunku do całkowitej liczby za-
dzono, że najwięcej było osób trzez
wych. Kobiety bójstw) stanowili najbliżsi ofiary (ojciec, zięć, syn,
stanowiły 18,4 % (w stosunku do całkowitej liczby brat), konkubenci stanowili 6,1 %, znajomi 14,6 %,
zabójstw), to jest 115 osób. Mężczyz
ni stanowili małżonkowie byli sprawcami 9,3 % zabójstw.
28,9 % (w stosunku do całkowitej liczby zabójstw), W analizowanym materiale stwierdzono niewiel-
to jest 180 osób. Ofiary, u których stwierdzono po- ką przewagę zabójstw dokonanych w miastach,
wyżej 3,5 promilla alkoholu we krwi stanowiły w gru- podobnie jak w analizowanym okresie 1955-1981
pie kobiet 1,2 %, w grupie mężczyzn 5,8 %. (50,7 %). 51,5 % zdarzeń miało miejsce w mieście.
W ocenie wiktymologicznej istotną rolę odgry- W tym mężczyz
ni stanowili 34,7 % ofiar, kobiety
wa czas zabójstwa. Podkreśla się, że napady ra- 16,8 %. Wśród ofiar zamieszkałych na wsi mężczyz
ni
bunkowe zdarzają się w porze nocnej oraz latem. stanowili 34,2 %, kobiety 14,3 %.
Podobnie też lato sprzyja występowaniu sytuacji Najczęściej używanymi przez sprawców narzę-
konfliktowych w rolnictwie i w czasie wyjazdów wy- dziami były narzędzia twarde, tępe, tępokrawędzi-
poczynkowych. ste.
L
% in total autopsies
% w stosunku do liczby sekcji
% in total homicide
% in total homicides
% w stosunku do liczby zabójstw
% w stosunku do ilości zabójstw
0-10
20-lis
21-30
31-40
41-50
51-60
pow.60
noworodki, newborns
Nr 1 ZABÓJSTWA W MATERIALE ZMS W BIAA
YMSTOKU 7
Ryc. 5. Związek ofiary ze sprawcą. Ryc. 6. Miejsce zamieszkania ofiar.
Fig. 5. Relationship between victims and perpetrators. Fig. 6. Place of residence of victims.
40 40
35
35
30
30
25
K,
25
20 Female
15 20 M, Men
10
15
5
10
0
rodzina family małżonek, konkubent, znajomy known nieznajomy, brak danych,
5
spouse concubine unknown no data
sprawca
0
perpetartor
Wieś Country Miasto City
,
Ryc. 7. Rodzaj użytego narzędzia.
Fig. 7. Type of weapon used.
Ryc. 8. Motyw i rodzaj użytego narzędzia.
Fig. 8. Motive and character of crime weapon used.
inne other
uduszenie, strangulation
30
broń palna, firearms
ttt , blunt
25
objects
o.t.k., shark
20
otk, shark
t.t.t. blunt objects 15
10
bp, firearms
0 10 20 30 40 50
5
% w stosunku do ogółu zabójstw
uduszenie,
% in total homicide 0
strangulatio
n
Ryc. 9. Topografia uszkodzeń ciała.
Fig. 9. Topography of body injuries.
250 motyw
motive
200
Ryc. 10. Miejsce zabójstwa.
ttt, blunt objects
Fig. 10. Crime scene.
150
otk, shark
bp, firearms
udusz,strangulation
100
inne, other
30
50
25
0 20
głowa, head szyja, neck klatka brzuch, kończyny, miednica,
piersiowa, abdomen limbs pelvis
chest 15
10
5
Używano ich zarówno w czasie konfliktów za-
dawnionych (8,9 %), konfliktów doraz
nych (27,7 %) 0
m ofiary, z gosp, farm bar, rest, bar, m sprawcy I ulica stret pole, crop rzeka, jezioro, inne, other las, park, b.d , no data
victims buildings restaurant ofiary, field river, lake forest, park
appartment commonly
jak też w czasie bójki (7,1 %). Narzędzia ostre, tną-
inhabited
appartment
miejsce
ce najczęściej używane były w czasie konfliktów do-
place
raz
nych (19,3 % ogółu zabójstw), w przypadku kon-
fliktów zadawnionych w 8,9 %, w czasie bójek
w 3,5 % (ogółu zabójstw). nej w 16 przypadkach dotyczyły głowy, w ośmiu
Obrażenia zadawane narzędziami twardymi, tę- klatki piersiowej.
pymi, tępokrawędzistymi najczęściej były zlokalizo- 24,5 % zdarzeń miało miejsce w mieszkaniu ofia-
wane na głowie (228) a narzędziami ostrymi tnący- ry, 21,9 % we wspólnym mieszkaniu ofiary i spraw-
mi na klatce piersiowej (90). Obrażenia z broni pal- cy, 12,5 % na ulicy, 3,9 % w lesie i w parku, 4,14 %
% in total homicidies
% w stosunku do ilości zabójstw
% in total homicidies
% w stosunku do liczby zabójstw,
narzędzie
weapo of crime
% in total homicidies
% w stosunku do liczby zabójstw
% in total homicidies
% w stosunku do liczby zabójstw
inne, other
seksualny sexual
rabunkowy, robbery
zaburzenia psych, mental disorders
konflikt zadaw, long-term antagonism
8 Anna Niemcunowicz-Janica, Jerzy Janica, Maria Rydzewska-Dudek, Janusz Załuski Nr 1
Ryc 11. Czas przeżycia ofiar. podlegały tak wyraz
nym wahaniom jak samobójstwa.
Fig. 11. Survival of victims. W naszym materiale najczęściej urazy zadawane były
przez członków rodziny (ojciec, zięć syn), podobnie
jak w analizowanym okresie poprzednim, z tą jednak
400 różnicą, że w ponad 35 % przypadków nie mieliśmy
350
danych o sprawcy. Ofiary nieco częściej zamieszki-
300
250 wały w mieście niż na wsi, co nie zmieniło się na prze-
200
strzeni dwóch analizowanych okresów. Ofiary zabójstw
150
100 najczęściej ginęły we własnym mieszkaniu od urazów
50
zadanych narzędziami twardymi, tępymi, tępokrawę-
0
na miejscu, sudden death do 24h, within 24 h do 48h, within 48 h pow.48h, more than 48 h
dzistymi z powodu konfliktów doraz
nych i zadawnio-
czas
time
nych. Obrażenia te najczęściej dotyczyły głowy. Po-
twierdzają to badania Janicy i wsp. [2] oraz Marka
w zabudowaniach gospodarskich, 3,1 % w barze i wsp. [3]. Urazy zadane narzędziami ostrymi tnącymi
lub restauracji, 2,9 % nad wodą. zadawane były w okolicę klatki piersiowej i głowy,
Najwięcej zabójstw dokonano w mieszkaniach najczęściej w czasie konfliktów doraz
nych, a 57 % ofiar
ofiary lub wspólnym mieszkaniu ofiary i sprawcy. zginęło na miejscu zdarzenia, co jest odsetkiem znacz-
Ze względu na rolniczy charakter terenu naszego nie niższym w porównaniu z prawie 83 % śmiertelno-
województwa około 7 % zajść ma miejsce na polu ścią w okresie poprzednim. Liczba zadławień na prze-
i w zabudowaniach gospodarczych, na tle konflik- strzeni analizowanych lat jest równomierna i dotyczy
tów o tzw.  miedzę oraz o inwentarz. głównie zabójstw kobiet na tle seksualnym. Nie stwier-
374 ofiary (57 %) zginęły na miejscu zdarzenia, 172 dziliśmy również wzrostu użycia broni palnej w prze-
przed upływem 24 godzin, a 35 (5,3 %) przed upły- ciwieństwie do Treli i wsp. [5].
wem 48 godzin od czasu doznania obrażeń ciała.
PIŚMIENNICTWO
DYSKUSJA
1. Brodziak T., Kordel K. Żaba Cz.: Struktura za-
Analiza materiału sekcyjnego i akt sprawy pozwo- bójstw w świetle materiału Zakładu Medycyny Są-
liła na wykazanie wzrostu liczby zabójstw na przestrze- dowej w Poznaniu w latach 1970-1991, Postępy
ni lat 1982-2003 w stosunku do liczby wykonywanych Medycyny Sądowej i Kryminologii, 1995, 2, 217-226.
sekcji prawie dwukrotnie, a wzrost taki obserwowali 2. Janica J., Dopierała T., Józ
wik T., Załuski J.:
też w latach 1970-1991 i 1986-1991 Brodziak i wsp. Sądowo-lekarskie i wiktymologiczne aspekty za-
[1] i Mścicka-Śliwka i wsp. [4]. W przeciwieństwie do bójstw na podstawie danych Zakładu Medycyny
Marka i wsp. [3] analizowany materiał zawierał rów- Sądowej AM w Białymstoku z lat 1955-1981, Pro-
nież przypadki dzieciobójstwa. W latach 1955-1981naj- blemy Kryminalistyki, 1983, 161: 458-467.
większą grupę ofiar stanowili mężczyz
ni w wieku 19- 3. Marek Z., Kołodziej J., Gross A.: Zabójstwa
-30 lat, czyli osoby w okresie największej aktywności w Krakowie w latach 1881-1980, Arch. Med. Sąd.
życiowej, którzy uczestniczyli w bójkach i wszczynali Krym., 1984, 34 (3), 199-204.
awantury, co zgadza się z ustaleniami Marka i wsp. 4. Miścicka-Śliwka D., Śliwka K., Bloch-Bogusław-
[3] i Janicy i wsp. [2], natomiast w obecnie analizowa- ska E., Przygońska J., Drewniak M., Domaniewska J.,
nym okresie nieco więcej ofiar to mężczyz
ni w wieku Sygit B.: Struktura zabójstwa na terenie wojewódz-
41-50 lat. O ile w latach 1955-1981 większość ofiar twa bydgoskiego w latach 1986-1991, Postępy Me-
stanowiły osoby pracujące fizycznie, to w latach 1982- dycyny Sądowej i Kryminologii, 1995, 2, 227-234.
-2003, w zakresie posiadanych przez nas informacji, 5. Trela F., Kunz J., Bolechała F., Kowalski P.,
największą grupę stanowili pracownicy fizyczni oraz Moskała A., Rajtar R.: Przestępstwa przeciwko ży-
dzieci i uczniowie. Zwraca uwagę spadek ilości trzez
- ciu  analiza porównawcza materiału krakowskie-
wych kobiet  ofiar zabójstw, o ile w okresie poprzed- go Zakładu Medycyny Sądowej w latach 1986-1990
nim kobiety trzez
we stanowiły 75 %, to w okresie i 1990-2000, Arch. Med. Sąd. Krym. 2002, 2 (1), 1-6.
obecnie analizowanym stanowią 18,4 %. Odsetek
trzez
wych mężczyzn praktycznie nie zmienił się Adres pierwszego autora:
(1955-1981  29,7 %, 1982-2003  28,9 %). W na- Anna Niemcunowicz-Janica
szym materiale najwięcej zabójstw stwierdzono Zakład Medycyny Sądowej w Białymstoku
w kwietniu, lipcu i sierpniu, najmniej w paz
dzierniku ul. Waszyngtona 13
i listopadzie, nie były to jednak różnice znaczące i nie 15-230 Białystok
L