Farmakoterapia
Zoonozy  choroby odzwierzęce
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje zoonozy Objawy kliniczne włośnicy są różno-
rodne i zależne od ilości atakujących
jako wszelkie choroby przenoszące się na ludzi za
pasożytów. Często zarażenia prze-
biegają bezobjawowo. Inne przy-
pośrednictwem zwierząt kręgowych. Do najgroz
niejszych
bierają kształt jednego z poniższych
dla człowieka chorób odzwierzęcych należą: włośnica, zespołów.
bruceloza i wścieklizna.
Zespół biegunkowy związany jest
z pasożytowaniem postaci dojrzałych
Organizmy chorobotwórcze w tych sie przebudować metabolizm komórki w świetle jelita cienkiego. Biegunce
schorzeniach to: i zmusić ją do produkcji elementów często towarzyszą bóle brzucha i wy-
" wirusy (m.in. wścieklizna, kleszczowe włóknistych, zwielokrotnienia ilości ją- mioty. Zespół ten może przejść w ze-
zapalenie mózgu); der komórkowych oraz  nakazać jej spół włośnicowy lub przewlekać się ze
" bakterie: bruceloza, salmonelloza, przejście na metabolizm beztlenowy względu na wielokrotne spożywanie
borelioza, wąglik; i pozwolić na wysycenie błony przez zarażonego pokarmu. Przewlekły ze-
" chlamydie: ornitozy; związki wapnia. Prowadzi to do swo- spół biegunkowy, przez uszkodzenie
" priony: choroba Creutzfeldta-Jako- istego unieśmiertelnienia zarażonej kosmków jelitowych, prowadzi do ze-
ba; komórki, co z kolei pozwala pasoży- społu złego wchłaniania.
" grzyby: kryptokokoza, grzybice towi na wieloletnie oczekiwanie na
skórne; zamknięcie cyklu rozrodczego. Zespół włośnicowy występuje naj-
" pierwotniaki: toksoplazmoza, częściej w 2 tygodnie po spożyciu
" tasiemce; Włośnica częsta jest wśród dzikich zarażonego mięsa. Triada dominują-
" nicienie: włośnica, zespół larwy wę- zwierząt, którym nieobce jest polo- cych objawów obejmuje gorączkę,
drującej skórnej itp. wanie na słabszych, ale i pożeranie bóle mięśni i złe samopoczucie. Go-
padłych pobratymców. Wśród zwie- rączka dochodzić może do 40�C
Włośnica rząt hodowlanych przypadki włośnicy i poprzedza wystąpienie bólów mięś-
Włośnicą można zarazić się w wyniku najczęściej dotyczą świń, bydła i koni, ni najczęściej używanych (najlepiej
spożycia mięsa zawierającego żywe a rolę w przenoszeniu pasożytów ze ukrwionych, czyli w efekcie z najwięk-
larwy Trichinella spiralis. Enzymy żołąd- zwierząt dzikich na hodowlane odgry- szą ilością larw włośnia)  zginaczy,
kowe nadtrawiają otoczkę pasożyta wają z jednej strony szczury, a z drugiej mięśni gałki ocznej, mięśni oddecho-
i umożliwiają wydostanie się larwy do stosowanie przez hodowców nielegal- wych oraz mięśni szyi i karku. Bóle
światła 2/3 górnych jelita cienkiego, nych praktyk dotyczących karmienia spowodowane są wzrostem larw
gdzie dojrzewa w postać dorosłą (sa- zwierząt odpadkami mięsnymi. w komórkach mięśniowych. Pasożyty
mica 3 mm, samiec 0,5 mm długości). nie omijają też komórek mięśnia serco-
Bytowanie tych nicieni w przewodzie Zachorowanie przez człowieka na wego i mogą dawać objawy zapale-
pokarmowym kończy się po uzyskaniu włośnicę zdarza się na szczęście rzad- nia mięśnia sercowego, z jego ostrą
odpowiedniego stopnia odporności ko dzięki odpowiedniemu nadzorowi niewydolnością.
przez organizm, tj. w ciągu 2 miesięcy. weterynaryjnemu. W Polsce przebada-
W międzyczasie pasożyty te kopulują, ne mięso oznaczane jest pieczęciami, Reakcje odpornościowe na atak paso-
zaś samice, atakując okolicę podsta- których wzór ustalają odpowiednie żytów mogą przyjąć przebieg opacz-
wy kosmków jelitowych, dostają się przepisy. Wprowadzenie do obrotu ny, prowadząc do alergicznego zapa-
do układu chłonnego jelit. Tam każda mięsa, które uniknęło kontroli, jest jedną lenia naczyń z uszkodzeniem śródbłon-
wydaje na świat nawet do 2500 larw. z najważniejszych przyczyn zakażenia ka, destrukcją naczyń włosowatych
Larwy o długości 0,08 mm wędrują włośnicą. Kolejną jest brak staranności i naciekami komórek zapalnych. Cha-
z chłonką, a następnie z prądem krwi w przygotowaniu potraw mięsnych. Lar- rakterystyczne są wybroczyny krwawe
po organizmie, niewybiórczo zasied- wy włośnia spiralnego giną po 10 minu- w spojówkach oczu i pod płytkami
lając jego pojedyncze komórki. Dla tach gotowania w temperaturze 58,5�C paznokciowymi, wysypki skórne oraz
komórek kończy się to śmiercią, za (za bezpieczny czas gotowania mięsa obrzęki lokalizujące się wokół oczu.
wyjątkiem poszukiwanych przez paso- przyjmuje się 10 minut na każdy 1 kg). Dodatkowo objęte procesem mogą
żyta komórek mięśni poprzecznie prąż- Zamrożenie mięsa w temperaturze minus zostać organy wewnętrzne, co skutkuje
kowanych. W miocycie larwa włośnia 20�C na okres ponad 3 dni również śródmiąższowym zapaleniem płuc lub
jest w stanie przetrwać, w międzycza- skutecznie zabija te pasożyty. kłębuszkowym zapaleniem nerek.
34
Farmakoterapia
Neuro-trichinelloza wiąże się z uszko- " leków przeciwpasożytniczych ak-
dzeniem neuronów centralnego systemu tywnych wobec jelitowych postaci
nerwowego przez wnikające do nich włośnia, nawet w razie podejrzenia
pasożyty oraz z podrażnieniem opon zarażenia: mebendazol 400 mg/d
mózgowo-rdzeniowych. Dodatkowymi lub albendazol 400 mg/d doust-
obciążającymi rokowanie okolicznoś- nie przez 3-5 dni (w ciąży pyrantel
ciami są infekcje bakteryjne nakładają- 10 mg/kg/d przez 5 dni), co zmniej-
ce się na zarażenie włośniem, poczyna- szy ilość larw penetrujących w głąb
jąc od salmonelloz wskutek spożywania organizmu,
tego samego niedopieczonego mięsa, " środków przeczyszczających i alko-
po nadkażenie bakteryjne zapalenia holu w ciągu kilku godzin po spoży-
płuc. 95% rozpoznania pochodzi z od- ciu zarażonego mięsa,
powiednio zebranego wywiadu od pa- " niesterydowych leków przeciwbó-
cjenta. Początkowe objawy choroby na- lowych w celu zmniejszenia bólów
suwać mogą bowiem podejrzenia o np. mięśniowych,
zatrucie pokarmowe, grypę, mononukle- " sterydów, do czasu ustąpienia go-
ozę czy wirusowe zapalenie wątroby. rączki i objawów alergicznych; nale-
Zachorowanie rodzinne i grupowe, na ży je stosować z rozwagą (z jednej
ograniczonym terenie oraz możliwość strony zapobiegają nadmiernej reak-
spożycia nie badanego mięsa uprasz- cji zapalnej wobec toksyn uwolnio-
cza postawienie diagnozy. Badania nych z zabitych pasożytów, z drugiej
dodatkowe, pomagające ustalić rozpo- strony działają immunosupresyjnie).
znanie obejmują:
" morfologię i rozmaz krwi obwo- Po ustąpieniu ostrych objawów większość Objawy dominujące w postaci prze-
dowej: leukocytoza w granicach chorych dobrze toleruje obecność otor- wlekłej obejmują, oprócz nawracają-
10000-15000 oraz odsetek eozy- bionych w komórkach mięśniowych larw cej gorączki, dolegliwości ze strony po-
nofilów w granicach 5-50%, który i nie ma wówczas potrzeby podawania szczególnych układów:
utrzymuje się tygodniami (spadek leków innych, niż przeciwbólowe.
eozynofilii w ciężkiej włośnicy ro- " układu ruchu: bóle kostno-stawowe,
kuje z
le), Bruceloza najczęściej okolicy krzyżowo-lę-
" CPK i LDH: podwyższone wskaz
niki Rzadka w Polsce choroba odzwierzę- dz
wiowej i dużych stawów (bio-
uszkodzenia komórek mięśniowych, ca, dotycząca wyłącznie osób zawo- drowych, kolanowych i ramiennych)
" proteinogram: podwyższone miana dowo związanych ze zwierzętami. oraz bóle mięśni,
gamma-globulin, Bakterią Brucella abortus bovis zakazić " układu nerwowego: uszkodzenie
" elektromiografia: wykrycie uszkodze- mogą się weterynarze, zootechnicy, ho- układu autonomicznego (zlewne
nia mięśni, dowcy bydła i pracownicy rzez
ni. Kon- poty, nadmierna męczliwość, upor-
" biopsja mięśnia: wykrycie larw włoś- takt tkanek zwierzęcych z uszkodzoną czywe bóle głowy) oraz charakte-
nia lub ich materiału genetycznego skórą powoduje wniknięcie bakterii, któ- rystyczne uszkodzenie nerwu VIII
(metodą PCR), re następnie przemieszczają się drogą (niedosłuch w zakresie tonów wy-
" badania serologiczne: specyficzne naczyń limfatycznych do węzłów chłon- sokich),
dla włośnia przeciwciała wystę- nych. Rozwój infekcji powoduje odczyn " układu pokarmowego: powiększenie
pują od końca drugiego tygodnia zapalny, przybierający postać ziarniny, wątroby z jej uszkodzeniem,
choroby. z tendencją do bliznowacenia. Następ- " układu płciowego: impotencja, za-
nym etapem jest rozsiew bakterii drogą palenie jąder i najądrzy, zahamo-
Postępowanie z chorym jest zależne krwi z zajęciem narządów odległych, wanie spermatogenezy i produkcji
od stopnia zaawansowania choroby. co może przebiegać w 3 postaciach: testosteronu.
Celem leczenia jest wyeliminowanie " ostrej: sepsy, z zapaleniem wielona-
lub zmniejszenie ilości pasożytów w or- rządowym; O rozpoznaniu brucelozy decyduje
ganizmie oraz łagodzenie objawów " podostrej: bez falistej gorączki i za- wywiad epidemiologiczny i badania
choroby. Chory, jeśli nie występują po- grożenia nagłym zgonem; dodatkowe, które obejmują:
wikłania, leczony jest w domu. Farma- " przewlekłej, najczęstszej w Polsce " odczyn aglutynacji Wrighta,
koterapia obejmuje podawanie: (choroba Bonga). " odczyn wiązania dopełniacza,
35
Farmakoterapia
" odczyn skórno-alergiczny Burneta, przez samochód zwierząt (nawet te nie pobranego od zwierzęcia, a także
" morfologia z rozmazem krwi obwo- zarażone wścieklizną, nie rozumiejąc w osadzie płynu mózgowo-rdzenio-
dowej: prawidłowa lub zmniejszona dobrych intencji, atakują). wego i moczu,
leukocytoza, przewaga limfocytów " stwierdzające obecność specyficz-
w rozmazie. Zachorowania są rzadkie wśród ludzi nych dla wścieklizny przeciwciał we
dzięki ścisłemu nadzorowi nad osoba- krwi chorego.
Podstawowe postępowanie lecznicze mi pokąsanymi oraz obserwacji podej-
w brucelozie to antybiotykoterapia. rzanych zwierząt i badaniu ich tkanek. Dodatkowo stosuje się specjalne me-
Najlepiej udokumentowane działanie Ogromne znaczenie ma wykładanie tody (RT-PCR) wykrywające materiał
dotyczy tetracyklin w skojarzeniu z ri- w terenie doustnej szczepionki dla genetyczny wirusa w ślinie. Niestety,
fampicyną oraz aminoglikozydów (na- zwierząt drapieżnych, obowiązkowe nie jest znane żadne skuteczne lecze-
leży stosować z rozwagą, ze wzglę- szczepienia psów i nadzór nad zwie- nie choroby w momencie wystąpienia
du na działanie uboczne, nasilające rzętami wwożonymi do Polski. Osoby jej objawów. Pacjenta należy umieścić
uszkodzenia słuchu). zawodowo narażone na zakażenie na oddziale intensywnej terapii w ce-
obowiązuje szczepienie. lu stosowania leków zwiotczających
Wścieklizna i uspokajających oraz mechanicznej
Wścieklizna jest odzwierzęcą cho- Okres wylęgania wścieklizny zależny wentylacji.
robą wirusową o ciężkim, nierzadko jest od liczby wirusów oraz od odle-
śmiertelnym przebiegu. Występuje głości miejsca penetracji od centralne- Postępowanie po pogryzieniu obej-
wyłącznie wśród ssaków i objawia go systemu nerwowego i waha się od muje przemycie rany wodą z mydłem,
się zapaleniem centralnego systemu jednego do trzech miesięcy. następnie odkażenie środkami che-
nerwowego. Wirus RNA z rodziny micznymi lub opracowanie chirurgicz-
Rhabdoviridae przenoszony jest ze śli- Klinicznie wścieklizna rozpoczyna ne. Oczywiście przy okazji należy
ną w czasie ugryzienia lub oślinienia się objawami zwiastunowymi, trwają- pamiętać o profilaktyce przeciwtęż-
uszkodzonej skóry bądz
błony śluzo- cymi do 4 dni: mrowieniem w okolicy cowej. Decyzję o podaniu szczepionki
wej. W miejscu wprowadzenia wirusa miejsca pokąsania, stanami gorącz- i surowicy przeciw wściekliz
nie lekarz
zakażone zostają komórki mięśniowe, kowymi, bólami głowy i wymiotami. chorób zakaz
nych zawsze podejmuje
a następnie wirus wnika do komórek Choroba na dalszym etapie prze- indywidualnie, a dowód szczepienia
nerwowych, gdzie szerzy się wzdłuż chodzi w okres pobudzenia: chory zwierzęcia nie jest argumentem za za-
ich wypustek w stronę mózgu, z szyb- jest niespokojny, występują objawy niechaniem profilaktyki. Postępowanie
kością 3 mm/godzinę. W istocie szarej psychotyczne i napady agresji, mogą to należy wdrożyć jak najszybciej po
mózgu następuje intensywna replikacja wystąpić napady drgawek. Charak- ekspozycji, kierując się do najbliższego
wirusów, które drogą naczyń krwionoś- terystyczne i wyjątkowe jest zjawisko oddziału chorób zakaz
nych. W przy-
nych i nerwów przenikają do pozosta- wodowstrętu  skurcze mięśni gardła padku możliwości obserwacji podej-
łych narządów, w tym do gruczołów i krtani przy próbach połykania, a na- rzanego zwierzęcia, stosuje się jego
ślinowych. Wirus pojawia się w ślinie wet na widok lub odgłos przelewają- 10-dniową izolację lub dokonuje się
na kilka dni przed wystąpieniem obja- cej się wody. Ostre objawy występują jego sekcji w celu pobrania materiału
wów choroby. od 2 do 10 dni, następnie wścieklizna do badań. Jeśli zwierzę nie zachoru-
przechodzi w okres porażeń, prowa- je, można odstąpić od kontynuowania
Rezerwuarem i głównym przenosicie- dzących do zgonu. profilaktyki.
lem wirusa wścieklizny jest dziki lis.
Chore zwierzę atakuje inne zwierzęta Dla rozpoznania choroby ważne jest Na szczęście szczepionka przeciw
dzikie i domowe, które stają się nie- umiejętne zebranie wywiadu, w celu wściekliz
nie może być skuteczna rów-
bezpieczne dla człowieka. Należy przełamania oporów pacjenta przed nież po zakażeniu. Dzieje się tak dzięki
zwrócić uwagę na fakt, że chore zwie- wyjawieniem styczności z chorym specyficznej, wolnej drodze wirusa do
rzęta zmieniają swoje zwyczaje. Dzikie zwierzęciem (kłusownicy). Badania miejsca namnażania  mózgu, co po-
zwierzęta, normalnie płochliwe, zacho- dodatkowe pomocne w ustaleniu roz- zwala organizmowi na wystarczająco
wują się nietypowo, spokojnie (dając poznania obejmują testy immunofluo- szybkie nabycie odporności. Warun-
się złapać) lub agresywnie (atakują rescencyjne: kiem jest podanie szczepionki zaraz po
człowieka). Należy również zwalczyć " wykrywające obecność wirusa kontakcie z chorym zwierzęciem.
odruch współczucia i nie podchodzić w odciskach rogówki, bioptatach
z gołymi rękami np. do potrąconych skóry chorego człowieka i mózgu dr med. A
ukasz Szczygieł
36