Ochrona ppoz 01-2006.qxd 02-03-2006 10:54 AM Page 19
ZAPOBIEGANIE POÚAROM I AWARIOM
Magazynowanie i stosowanie tlenu w obiektach
budowlanych
Przepisy krajowe i zagraniczne Piotr Lesiak, Rafa" Porowski
Problematyka magazynowania tlenu w obiektach, m.in. naleŻących do s"uŻby zdrowia, jest jak do tej pory pomijana, chociaŻby dlatego, Że
nie istniejÄ… przepisy, które kompleksowo regulowa"yby to zagadnienie. IstniejÄ…ce akty prawne nie odnoszÄ… si´ w pe"ni do zagadnieÅ‚
, z który-
mi spotykajÄ… si´ projektanci, uÅ»ytkownicy, a takÅ»e s"uÅ»by prowadzÄ…ce odbiory obiektów; brak uregulowaÅ‚
w zakresie magazynowania tlenu
w zbiornikach stacjonarnych, ich usytuowania wzgl´dem innych obiektów budowlanych, bardziej precyzyjnych uregulowaÅ‚
warunków bezpiecz-
nego magazynowania itp. Autorzy niniejszego artyku"u dokonali przeglÄ…du przepisów zagranicznych, opierajÄ…c si´ g"ównie na niemieckich wy-
tycznych i amerykał
skich przepisach NFPA, podsumowując jednoczeĘnie postanowienia krajowych aktów prawnych.
Kwestie zwiÄ…zane z prowadzeniem operacji trans- wacji, napraw i prowadzenia akcji ratowniczej. Po- mi gazami powinni byç wyposaÅ»eni w niezat"uszczonÄ…
portowych są uregulowane przepisami ADR, które nadto w ż 5 okreĘlono zabezpieczenia instalacji tle- odzieŻ roboczą i Ęrodki ochrony indywidualnej.
podchodzą do tej tematyki w sposób szczegó"owy, nowych (instalacje do produkcji gazu, nape"niania W zakresie magazynowania zbiorników przeno-
traktując tlen jako towar niebezpieczny. TakŻe wiele zbiorników przenoĘnych, zbiorniki magazynowe sta- Ęnych ż 11 rozporządzenia okreĘla warunki, wed"ug
ustaw opierajÄ…cych si´ na dyrektywach Unii Europej- cjonarne, magazyny zbiorników przenoĘnych) przed których butle nape"nione tlenem i opróŻnione z nie-
skiej, m.in. dyrektywie Seveso, która zosta"a wdroÅ»ona dost´pem osób nieupowaÅ»nionych za pomocÄ… ogro- go powinny byç magazynowane oddzielnie w oznako-
do ustawodawstwa krajowego ustawÄ… Prawo ochrony dzenia lub oznakowania widocznÄ… tablicÄ… ostrzegaw- wanych pomieszczeniach lub miejscach sk"adowych.
Ęrodowiska (Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz. 627, z póęn. czą umieszczoną w odleg"oĘci co najmniej 5 m od: Ponadto warunkiem magazynowania butli na otwar-
zm.), okreĘla wymagania z zakresu szeroko rozumia- 1) wejĘcia do budynku lub wydzielonego pomiesz- tej przestrzeni jest zapewnienie takiego sposobu
nego bezpieczeł
stwa dla zak"adów, na których terenie czenia, w którym znajduje si´ instalacja do pro- przechowywania, aby butle znajdowa"y si´ w tzw. po-
magazynowany jest tlen. Brak jednak szczegó"owych dukcji gazów i nape"niania zbiorników przeno- jemnikach o konstrukcji aŻurowej. Dodatkowo zabra-
wymagał
dla procesów zwiÄ…zanych z magazynowa- Ęnych, nia si´ sk"adowania zbiorników przenoĘnych:
niem tlenu, takich jakie zosta"y opracowane m.in. dla 2) zbiorników magazynowych, 1) w piwnicach,
gazów skroplonych LPG. 3) magazynu zbiorników przenoĘnych, 2) na klatkach schodowych;,
Tlen opisuje si´ zwykle jako gaz bezbarwny, bez- 4) terenu usytuowania instalacji do produkcji gazów 3) na korytarzach,
wonny i pozbawiony smaku. Ze wzgl´du na w"aĘciwo- lub nape"niania zbiorników przenoĘnych. 4) w wÄ…skich dziedziÅ‚
cach,
Ęci silnie utleniajÄ…ce, powoduje on gwa"towne przy- Tablica ta powinna zawieraç: 5) w przejĘciach dla pieszych i przejazdach, a takÅ»e
spieszenie procesów spalania, co przyczynia si´ " nazw´ urzÄ…dzenia lub instalacji oraz okreĘlenie ro- w ich pobliÅ»u,
w znacznej mierze do spot´gowania zasi´gu prze- dzaju produkowanych i magazynowanych gazów, 6) w garaÅ»ach pojazdów,
strzennego poÅ»arów oraz wybuchów. W razie zagroÅ»e- " zakaz palenia i wst´pu osobom nieupowaÅ»nionym. 7) w pomieszczeniach przeznaczonych na sta"y po-
nia wybuchem tlen w mieszaninie z substancjÄ… palnÄ… W rozporzÄ…dzeniu znalaz"y si´ takÅ»e zapisy (ż 6, byt ludzi,
(np. gazy, pary cieczy, py"y) powoduje znaczne roz- 7, 8) o szeroko rozumianym bezpieczeł
stwie pra- 8) na podestach roboczych urządzeł
i innych insta-
szerzenie zakresu granic wybuchowoĘci. Przyk"ado- cowników związanym z uŻytkowaniem, produkcją tle- lacji.
wo: dla metanu, którego granice wybuchowoĘci wy- nu, nape"nianiem zbiorników, szkoleniami, warunkami Niedopuszczalne jest w pomieszczeniu magazyno-
znaczone w standardowych warunkach laboratoryj- dopuszczenia do stosowania urządzeł
technologicz- wanie zbiorników przenoĘnych, ich nape"nianie, na-
nych wynoszą: DGW = 5% obj., GGW = 15% obj., nych, a takŻe przygotowaniem obs"ugi na wypadek wy- prawianie i konserwowanie. W takim pomieszczeniu
w przypadku mieszaniny metanu z tlenem GGW wzra- stÄ…pienia zdarzenia zwiÄ…zanego z niekontrolowanym powinien znajdowaç si´ sprz´t gaĘniczy i ratunkowy.
sta do 60% obj., powodujÄ…c tym samym poszerzenie uwolnieniem si´ tlenu z instalacji lub poÅ»arem. Pomieszczenia przeznaczone do magazynowania
granic wybuchowoĘci o 45% obj. [5]. W związku Instalacje przeznaczone do nape"niania gazami zbiorników przenoĘnych zawierających tlen, zgodnie
z tym istnieje moÅ»liwoĘç znacznej eskalacji zagroÅ»e- skroplonymi sch"odzonymi cystern lub zbiorników z wymogiem stawianym w ż 15 rozporzÄ…dzenia, po-
nia poÅ»arem lub wybuchem, gdy w pomieszczeniach, umieszczonych na pojazdach powinny byç wyposaÅ»o- winny mieç odpowiednio zaprojektowanÄ… instalacj´
w których magazynowany lub przechowywany jest ne w urządzenia odcinające dop"yw gazu w razie grzewczą, zasilaną wodą lub parą wodną dostarcza-
tlen, znajdujÄ… si´ substancje palne. Zapis zakazujÄ…cy jego niekontrolowanego uwolnienia. Dodatkowo za- nÄ… z zewn´trznych Ä™róde". Przy ustawieniu zbiorników
przechowywania w pomieszczeniu, w którym znajdu- wory takie powinny uruchamiaç si´ automatycznie przenoĘnych w pomieszczeniu ogrzewanym za pomo-
je si´ instalacja tlenowa, materia"ów palnych (gazy, lub powinna istnieç moÅ»liwoĘç r´cznego ich urucho- cÄ… ww. instalacji powinny byç zachowane odleg"oĘci
substancje ropopochodne) znalaz" si´ w rozporzÄ…dze- mienia z bezpiecznej odleg"oĘci. tych zbiorników od czynnych elementów grzejnych co
niu ministra gospodarki, pracy i polityki spo"ecznej Prace zwiÄ…zane z naprawami lub konserwacjÄ… in- najmniej 1 m, a w przypadku zastosowania os"on ter-
z 23 grudnia 2003 r. w sprawie bezpieczeł
stwa i hi- stalacji do produkcji tlenu i nape"niania zbiorników micznych (nie sprecyzowano, jakiego typu materia"
gieny pracy przy produkcji i magazynowaniu gazów, powinny si´ odbywaç na podobnych zasadach, jak i rodzaj wykonania os"ony spe"ni dostateczny waru-
nape"nianiu zbiorników gazami oraz uÅ»ywaniu i ma- prace niebezpieczne poÅ»arowo. Warunkiem koniecz- nek izolacji) odleg"oĘç t´ moÅ»na zmniejszyç do co
gazynowaniu karbidu [2]. Ponadto rozporządzenie to nym do prowadzenia wymienionych prac jest udzie- najmniej 0,1 m. Wytyczne niemieckie okreĘlają tak-
reguluje kilka kwestii z zakresu bezpieczeł
stwa uŻyt- lenie pisemnego pozwolenia na ich wykonanie przez Że warunek dotyczący najwyŻszej temperatury maga-
kowania i obs"ugi instalacji tlenowych. Do tych ele- przedsi´biorc´. Ponadto mogÄ… one byç prowadzone zynowania zbiorników przenoĘnych  naleÅ»y je sk"a-
mentów naleÅ»y m.in. zawarty w ż 4 zapis okreĘlajÄ…cy po uprzednim upewnieniu si´ co do st´Å»enia tlenu dowaç w temperaturze mniejszej niÅ» 50°C, w prze-
w ogólny sposób warunki zapewniajÄ…ce takie usytu- w powietrzu, które powinno mieĘciç si´ w granicach wiewnym miejscu [9].
owanie instalacji do produkcji tlenu i nape"niania od 18% do 22,5%. Pracownicy zatrudnieni przy pra- Niezwykle waŻnym zagadnieniem jest wielokrot-
zbiorników przenoĘnych, aby istnia" swobodny dost´p cach konserwacyjnych i naprawczych instalacji do pro- nie poruszany problem zachowania odpowiedniej
do nich w kaŻdych warunkach eksploatacji, konser- dukcji gazów utleniających i nape"niania zbiorników ty- czystoĘci pomieszczeł
i instalacji przeznaczonej do

marzec 2006|OCHRONA PRZECIWPOÚAROWA|
19
Ochrona ppoz 01-2006.qxd 02-03-2006 10:54 AM Page 20
ZAPOBIEGANIE POÚAROM I AWARIOM
przechowywania tlenu (lub jego mieszanin). Zgodnie sowania wentylacji o za"oÅ»onej wydajnoĘci, w zaleÅ»- wania cieczy palnych powinna wynosiç 7,6 m 
z ż 17 powinny byç one chronione w sposób szcze- noĘci od zastosowanego w niej systemu urzÄ…dzeÅ‚
za- w przypadku gdy w zbiorniku znajduje si´ do
gólny przed kontaktem z t"uszczami i smarami oraz wierających tlen. W przypadku gdy z przyczyn kon- 3800 litrów cieczy palnej, powyŻej tej iloĘci odle-
substancjami palnymi. Materia"y organiczne w obec- strukcyjnych moÅ»liwa jest lokalizacja instalacji tylko g"oĘç naleÅ»y zwi´kszyç do co najmniej 15 m; dla
noĘci tlenu mogą ulec tak intensywnej reakcji utle- poniŻej poziomu gruntu, w pobliŻu magazynów zawie- cieczy palnej zaklasyfikowanej do grupy III B od-
rajÄ…cych ciecze lub gazy pal- leg"oĘç moÅ»e byç zmniejszona do 4,6 m (grupa
ne, naleÅ»y wykonaç zabezpie- cieczy palnych III B to ciecze, których temperatu-
czenia zapewniajÄ…ce ochron´ ra zap"onu wynosi co najmniej 93,4°C);
przed przenikaniem cieczy do " minimalna odleg"oĘç instalacji tlenowej (mierzona
gruntu oraz gromadzeniem w poziomie) od podziemnych zbiorników z cieczami
si´ ich par wokó" instalacji palnymi powinna wynosiç 4,6 m, od urzÄ…dzeÅ‚
na-
z tlenem. lewczych i otworów wentylacyjnych  7,6 m;
NaleÅ»y równieÅ» zwróciç " dla instalacji tlenowej zlokalizowanej na zewnÄ…trz
szczególnÄ… uwag´, aby cz´Ä˜ci budynku powinna byç wyznaczona wolna prze-
instalacji tlenowej nie znajdo- strzeł
(np. plac, dziedziniec), która zapewnia natu-
wa"y si´ pod liniami wysokie- ralnÄ… wentylacj´. NajbliÅ»ej po"oÅ»one obiekty budow-
go napi´cia oraz rurociÄ…gami lane (z wy"Ä…czeniem Ęcian os"onowych o odporno-
przeznaczonymi do transpor- Ęci ogniowej co najmniej 120 min i nie wyŻszych niŻ
tu gazów lub cieczy palnych. 3,7 m) powinny znajdowaç si´ w odleg"oĘciach co
Lokalizacja systemu powinna najmniej 23 m (w kierunku poziomym) oraz 11 m
Rys. 1
równieÅ» zapewniç swobodny (wyznaczonej pod kÄ…tem 90°) od zespo"u instalacji
niania, Å»e w sprzyjajÄ…cych warunkach moÅ»e dojĘç do dost´p personelu technicznego do poszczególnych (zbiornika stacjonarnego);
samozap"onu materia"u palnego. Tlen reaguje "atwo urządzeł
, a wszelkie przy"Ä…cza zasilajÄ…ce oraz innego " minimalna odleg"oĘç instalacji tlenowej od
takÅ»e z nieorganicznymi substancjami, tworzÄ…c z in- typu powinny byç zlokalizowane w odleg"oĘci co naj- miejsc, w których mogÄ… znajdowaç si´ ludzie po-
nymi zanieczyszczeniami, np. z sodem i barem, nad- mniej 2,5 m od studzienek kanalizacyjnych. tencjalnie wymagajÄ…cy opieki zdrowotnej (np. po-
tlenki o w"aĘciwoĘciach wybuchowych. Stosowane W zbiornikach stacjonarnych zawierajÄ…cych ciek"y czekalnie szpitalne), powinna wynosiç co naj-
w instalacjach tlenowych materia"y smarne, czysz- tlen pod"oŻe w okolicach przy"ączy lub zaworów po- mniej 15 m.
czÄ…ce i uszczelniajÄ…ce powinny legitymowaç si´ Ęwia- winno byç niepalne oraz utrzymywane w czystoĘci. W zwiÄ…zku z zagroÅ»eniami wynikajÄ…cymi z szero-
dectwem producenta zezwalajÄ…cym na ich stosowa- Pod"oÅ»e to powinno mieç Ęrednic´ co najmniej 1 m kiego zakresu stosowania tlenu, np. w przemyĘle
nie w tego typu instalacjach. liczÄ…c od miejsca, w którym moÅ»e wystÄ…piç wyciek i obiektach opieki zdrowotnej, naleÅ»y kaÅ»dorazowo
tlenu z przy"Ä…cza. Wed"ug za- okreĘlaç bezpieczne odleg"oĘci pomi´dzy miejscami
leceł
standardu NFPA na- przeznaczonymi do magazynowania tlenu (stacjonar-
wierzchnie asfaltowe lub bitu- ne zbiorniki ze skroplonym tlenem) a pozosta"ymi
miczne uwaÅ»ane sÄ… za palne. obiektami budowlanymi. Powinny one uwzgl´dniaç
Przyk"adowe rozmieszcze- m.in. iloĘç magazynowanego tlenu, typ obiektu bu-
nie instalacji zawierajÄ…cej dowlanego oraz jego przeznaczenie.
tlen od innych urządzeł

i aparatów procesowych oraz Kpt. inŻ. Piotr Lesiak jest pracownikiem KW PSP
budynków i konstrukcji bu- w Warszawie, kpt. mgr inŻ. Rafa" Porowski  pracow-
dowlanych wed"ug standardu nikiem Biura Rozpoznawania ZagroŻeł
KG PSP.
NFPA 50 obrazujÄ… rysunki.
W cytowanej normie NFPA
(rys. 1 i 2) okreĘlono Ęcis"e
Bibliografia
odleg"oĘci od innych obiek- 1. Ustawa Prawo ochrony Ęrodowiska (Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz.
627 z póęn. zm.).
tów dopuszczajÄ…ce lokalizacj´
Rys. 2
2. RozporzÄ…dzenie ministra gospodarki, pracy i polityki spo"ecznej
instalacji tlenowej (w tym
w sprawie bezpieczeł
stwa i higieny pracy przy produkcji i ma-
Kwestie wymagał
techniczno-budowlanych (w tym zbiorników stacjonarnych). PrzedstawiajÄ… si´ one na- gazynowaniu gazów, nape"nianiu zbiorników gazami oraz uÅ»y-
waniu i magazynowaniu karbidu (Dz. U. z 2004, nr 7, poz. 59).
okreĘlenie  bezpiecznych odleg"oĘci ) w zakresie ma- st´pujÄ…co:
3. Rozporządzenie ministrów pracy i opieki spo"ecznej oraz zdro-
gazynowania i stosowania tlenu zosta"y ĘciĘle okreĘlo- " minimalna odleg"oĘç instalacji tlenowej od budyn-
wia z 15 maja 1954 r. w sprawie bezpieczeł
stwa i higieny pra-
ne g"ównie w dwóch standardach amerykał
skich: ków o konstrukcji drewnianej powinna wynosiç 15 m, cy przy uÅ»ytkowaniu butli z gazami spr´Å»onymi, skroplonymi
i rozpuszczonymi pod ciĘnieniem (Dz. U. nr 29, poz. 115 oraz
" NFPA 50 Standard for bulk oxygen systems at a w przypadku pozosta"ych konstrukcji  0,3 m;
z 1971 r. nr 23, poz. 216)  utraci"o waÅ»noĘç.
consumer sites, " minimalna odleg"oĘç instalacji tlenowej od otwo-
4. Rozporządzenie ministrów zdrowia i opieki spo"ecznej, spraw
" NFPA 99 Standard for health care facilities. rów w Ęcianach budynków (okna, drzwi, w"azy wewn´trznych oraz obrony narodowej z 26 stycznia 1961 r.
w sprawie bezpieczeł
stwa i higieny pracy przy uŻywaniu i prze-
Rozdzia" 2 normy NFPA 50 okreĘla zasady lokali- itp.) powinna wynosiç co najmniej 3 m. Wymóg
chowywaniu butli ze spr´Å»onym tlenem w zak"adach leczni-
zacji systemów instalacji tlenowych wokó" innych ten odnosi si´ jednakÅ»e tylko do instalacji, w któ-
czych (Dz. U. nr 9, poz. 52)  utraci"o waÅ»noĘç.
obiektów i konstrukcji budowlanych. Jednym z za"o- rych tlen jest magazynowany pod ciĘnieniem, gdy 5. Marian Ryng, Bezpieczeł
stwo techniczne w przemyĘle che-
micznym, WNT, Warszawa 1985.
Żeł
jest, Å»e systemy te powinny byç zlokalizowane natomiast tlen znajduje si´ w postaci ciek"ej, do-
6. NFPA 50 Standard for bulk oxygen systems at consumer sites.
powyÅ»ej powierzchni gruntu, na zewnÄ…trz lub we- tyczy on tylko i wy"Ä…cznie cz´Ä˜ci instalacji, takich
7. NFPA 99 Standard for health care facilities.
wnÄ…trz budynków  pod warunkiem zastosowania jak reduktory ciĘnienia, urzÄ…dzenia zabezpiecza- 8. Industrie und Gewerbebetriebe  Lagerung gefährlicher Stoffe,
AWEL Amt für Abfall, Wasser, Energie und Luft, Kanton Zürich.
konstrukcji budowlanej o odpowiedniej odpornoĘci jące, parowniki oraz armatura rurowa;
9. Umgang mit Gefahrstoffen im Krankenhaus. Pflege- und Funk-
ogniowej poszczególnych elementów budowlanych. " minimalna odleg"oĘç instalacji tlenowej od zbior-
tionsbereiche, GUV-I 8596, GUV-Informationen Theorie und
W budynkach takich istnieje równieÅ» obowiÄ…zek sto- ników naziemnych przeznaczonych do magazyno- Praxis der Prävention.
|OCHRONA PRZECIWPOÚAROWA|marzec 2006
20