Warstwy menilitowe
w kamieniołomie w Straszydlu
Tyczyn
Lokalizacja:
województwo podkarpackie
powiat rzeszowski
gmina Lubenia
miejscowoS
ć Straszydle
Rejon geograficzny:
Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Pogórze R
rodkowobeskidzkie
5530
Pogórze Dynowskie
Jednostka geologiczna:
Zewnętrzne Karpaty fliszowe
płaszczowina skolska
4570 4572 4574
Błażowa
Formacja skalna, bardzo charakterystyczna i ważna dla kokkolitów. Regularnie warstwowane tworzą twarde płyty
całego obszaru Karpat fliszowych, odsłania się w nieczynnym o jasnej, beżowej barwie na powierzchniach zwietrzałych i
kamieniołomie w Straszydlu. MiejscowoS
ć ta położona jest beżowo - brązowej na S
wieżym przełamie. Wewnątrz wielu
kilkanaS
cie kilometrów na południowy wschód od Rzeszo- ławic widoczne są ciemne wkładki (soczewki) szklistych
wa, w zachodniej częS
ci malowniczego Pogórza Dynow- rogowców wydzielone z pierwotnego wapienno-krzemion-
skiego i blisko przełomowej doliny Wisłoka. Jest to brzeżny kowego osadu w procesie diagenezy. W wielu miejscach
rejon karpackiej, fliszowej jednostki skolskiej. podkreS
lają one deformacyjne struktury sedymentacyjne
1 Wyrobisko wcina się na długoS
ci około 150 metrów ławic margli zaburzonych osuwiskami podmorskimi. Ławice
w południowo-zachodnie, strome zbocze Łysej Góry w margli rozdzielają twarde, silnie wapniste łupki krzemionko-
prawym brzegu Lubenki, w zachodniej częS
ci wsi i zloka- we rozpadające się płytkowo.
lizowane jest w pobliżu granicy tektonicznego nasunięcia Wysoka wartoS
ć naukowa i dydaktyczna tego stano-
na warstwy menilitowe kredowych warstw sąsiadującej od wiska geologicznego wiąże się także z występowaniem
południa tektonicznej struktury antykliny Kąkolówki. W jego licznych skamieniałoS
ci, które łatwo znalex
ć można na
S
cianach odsłaniają się skały należące do najstarszej częS
ci powierzchniach warstwowań i łupliwoS
ci. W formie
warstw menilitowych, które powstały w oligocenie (około odcisków lub lepiej zachowanych fragmentów, a nawet
35 do 23 mln lat temu) - najmłodszej epoce paleogenu. całych szkieletów, występują tu kopalne ryby dokumentujące
Przedmiotem eksploatacji były osadowe skały należące wiek tych osadów i dużą głębokoS
ć morza, w którym te
do ogniw:  rogowców z Kotowa i  margli dynowskich . osady powstawały.
2 Cienkie ławice szarobrunatnych i twardych rogowców Strome S
ciany wyrobiska ujawniają także skompli-
(osadowych skał krzemionkowych) rozpadają się kostkowo, kowaną budowę geologiczną górotworu. W obrębie
a ostrokrawędziste fragmenty skał pokazują raczej ma- warstw nachylonych zgodnie ze zboczem, widocznych jest
towe, a nie typowe dla sylicytów (rogowców), szkliste kilka prawie pionowych uskoków, najprawdopodobniej
powierzchnie przełamów. R
wiadczyć to może o S
rednio związanych z sąsiednią strefą nasunięcia. Uniemożliwiają
zaawansowanej diagenezie, rekrystalizacji krzemionki one skorelowanie profilu rogowców z profilem margli.
pochodzącej pierwotnie głównie z opalowych szkieletów Konsekwentne, zgodne z nachyleniem zbocza, ułożenie
różnych morskich mikroorganizmów. Warstewki rogow- warstw przyczynia się do przyspieszenia naturalnego roz-
ców rozdzielają cienkie wkładki ciemnych twardych łupków padu wietrzejących warstw i tworzy zagrożenie obrywami
krzemionkowych i krzemionkowo-ilastych, rozpadających w wysokiej na ponad 20 metrów S
rodkowej częS
ci S
ciany
się cienkopłytkowo lub liS
ciasto. Ich głównym składnikiem kamieniołomu, o czym ostrzegają postawione tam tablice.
jest menilit nadający całym warstwom nazwę. Stanowi on Zakończona już eksploatacja, jak widać po pozostawionej
3
ciemną, brunatno-czarną, nieprzex
roczystą odmianę opalu. formie wyrobiska, prowadzona niezgodnie ze sztuką gór-
Górną częS
ć odsłoniętego profilu tworzą margle dynowskie, niczą, dostarczała przez lata surowca używanego głównie
będące silnie skrzemionkowanymi skałami wapiennymi w budownictwie drogowym, do utwardzania lokalnych
z domieszką minerałów ilastych. Ich materiał wapienny jest dróg. Jeszcze pełniejszy profil ogniwa margli dynowskich
głównie pochodzenia organicznego i utworzyły go szkieleciki odsłaniał się w sąsiednim kamieniołomie leżącym na
156
Straszydle
północ, w odległoS
ci około 500 m w zachodnim zboczu brown, thin-layered, hard lydites intercalated by dark,
Łysej Góry. thin-layered siliceous and siliceous-clayey shales. The main
Wyrobisko jest częS
ciowo zagospodarowane turystycz- mineral in these rocks is menilite (dark opal variety). This
nie. Od głównej szosy i blisko leżącego przystanku PKS sequence bears the name  the Kotów Lydites .
prowadzi do niego przez mostek na Lubence wąska droga Above the lydites the so-called  Dynów Marls occur. These
kończąca się wydzielonym placem biwakowym, z ławkami are light-beuge, regularly bedded, hard, highly silicified carbon-
i miejscem na ognisko. AtrakcyjnoS
ć turystyczna obiektu ates with an admixture of clay minerals. Deformations originat-
położonego w gminie z rozwiniętą agroturystyką wiąże się ing from submarine slides can be observed. All rocks contain
także z położeniem przy szlakach dwu turystycznych tras abundant fossils including well-preserved fish skeletons.
rowerowych oraz z sąsiedztwem stadniny koni huculskich. The rock formation is cut by several, almost vertical
faults. The beds dip towards the slope of the hill, which facili-
The Menilite Beds in the quarry in Straszydle
tates the weathering processes and causes serious rock-fall
Straszydle is a small village located a dozen of kilometers hazard, especially in the central part of the pit where wall is
southeast from Rzeszów, in the western part of picturesque over 20 meters high. The quarry has been active for a long
Dynów Foreland and in the Wisłok River valley. The Menilite time supplying valuable road aggregate. The more complete
Beds exposed in an abandoned quarry are of high impor- succesion of the Dynów Marls occurs in the adjacent quarry,
tance for the whole Flysch Carpathians. located about 500 meters northward.
The quarry is deeply cut (some 150 meters) into the The quarry is touristically developed. From the main
steep, southwestern slope of the Łysa Góra Hill. In the pit road and the bus stop a trail was routed to the camping
walls the oldest part of the Oligocene Menilite Beds crops site. In the vicinity there are bike and hike trails. Additional
out. The lower part of the sequence comprises greyish- attraction is the stud of Hucul horses.
1
2
3
Wybrana literatura: 31, 210, 211,
218, 219, 403, 448
Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:
R. Kopciowski (2005)
157