penicyliny
cefalosporyny
karbapenemy
monobaktamy
CECHY WSPÓLNE
obecność wiązania β-laktamowego
efekt działania – bakteriobójczy
mechanizm działania – hamowanie syntezy
ściany komórkowej
podobne mechanizmy nabywania oporności
niska toksyczność
RÓŻNICE
wrażliwość na β-laktamazy
spektrum działania
właściwości farmakokinetyczne
Efekt działania:
BAKTERIOBÓJCZY
Mechanizm działania:
hamowanie syntezy ściany kom. bakterii
której podstawę stanowi muramina
(peptydoglikan)
1. Przyłączenie leku do swoistych białek
wiążących - PBP (Penicillin-binding Protein), które są rodzajem receptora dla leku w komórce bakterii.
2. Zablokowanie transpeptydazy → zahamowanie biosyntezy peptydoglikanów → zahamowanie
syntezy ściany komórkowej.
3. Aktywacja enzymów autolitycznych i liza
bakterii.
1. Wytwarzanie β-laktamaz –
enzymów rozkładających pierścień β-laktamowy 2. Pojawienie się nowego białka PBP o innej sekwencji aminokwasów
(kodowane w chromosomie)
3. Zaburzenie barier przepuszczalności – zmiana porów w błonie komórki bakteryjnej
4. Wada lub brak enzymów autolitycznych
Oporność rozwija się powoli, wielostopniowo.
Pełna oporność krzyżowa:
benzylopenicylina – fenoksymetylopenicylina,
częściowa: penicyliny naturalne a półsyntetyczne Całkowita oporność gronkowców
metycylinoopornych (MRSA) na wszystkie grupy
antybiotyków β-laktamowych
β-laktamazy i ich klasyfikacja
klasa
kod.
typ
hamowanie
znacz.
przez kwas
klin.
klawulanow
y
plazmid
penicylinaza
G+ Staph. aureus
-
tak
+++
Enterobacter,
chromosom cefalosporyna
G-
I
nie
+-
Proteus,
za
E.coli
Proteus,
chromosom
penicylinaza
II
tak
+-
Pseudomonas
E.coli,
plazmid
szerokie
III
tak
+++
Salmonella,
spektrum
Pseudomonas
Klebsiella,
chromosom
szerokie
IV
tak
+
Bacteroides
spektrum
E.coli,
plazmid
szerokie
V
tak
+-
Pseudomonas
spektrum
kwas klawulanowy
sulbaktam
tazobaktam
- unieczynniają β-laktamazy bakterii G+ jak i G-
- same nie wykazują znaczącej aktywności przeciwbakteryjnej (nie są stosowane
samodzielnie)
- łączone z penicylinami półsyntetycznymi
wrażliwymi na β-laktamazy
Kryteria podziału:
pochodzenie (naturalne, półsyntetyczne)
spektrum działania
wrażliwość na β-laktamazy
Penicyliny naturalne:
Benzylopenicylina i jej pochodne
Fenoksymetylopenicylina
Penicyliny półsyntetyczne:
Przeciwgronkowcowe, oporne na β-laktamazy (izoksazolilowe)
O szerokim spektrum działania (z wyj. Pseudomonas
aeruginosa), wrażliwe na β-laktamazy (aminopenicyliny)
O szerokim spektrum, penicyliny anty- Pseudomonas,
wrażliwe na β-laktamazy
Potencjonowane penicyliny
(penicyliny + inhibitory β-laktamaz)
- wrażliwe na β-laktamazy
- wąskie spektrum działania (bakterie G+)
BENZYLOPENICYLINA (PENICYLINA G)
FENOKSYMETYLOPENICYLINA
(PENICYLINA V, V-CYLINA)
SPEKTRUM
WĄSKIE – bakterie G+
Bakterie G+
gronkowce (z wyj. wytwarzających penicylinazy), paciorkowce (z wyj. enterokoków), dwoinki zap.
płuc, maczugowiec błonicy, laseczki beztlenowe
(wąglika, tężca), włoskowiec różycy, listerie tylko niektóre G-:
dwoinki zap. opon, dwoinki rzeżączki, krętek blady, Pasteurella
multocida
BENZYLOPENICYLINA (Penicylina G)
nie może być podawana doustnie - nietrwała w kwaśnym pH żołądka, ulega hydrolizie pod wpływem HCl
dobrze przenika do nerek, wątroby, płuc, skóry i błon śl.
źle do kości, stawów, mięśni, jamy opłucnej i osierdzia, słabo do OUN, jednak w zap. opon mózgowych osiąga stężenia terapeut. (i.v. duże dawki penicyliny kryst.)
- niska objętość dystrybucji
w niewielkim stopniu metabolizowana (ok. 10 %),
niektóre metabolity mają znaczenie jako hapteny
wydalanie przez nerki (głównie cewkowe – 80 %)
krótki okres półtrwania (4-5 godz.) – penicylina kryst.
Podanie ogólne- iniekcje; miejscowo- na skórę lub bł. śluz.
sodowa lub potasowa – penicylina krystaliczna
co 4-6 h
(może być podawana i.v.)
prokainowa – co 24 h
(Polbicillinum = penicylina kryst. + prokainowa)
klemizolowa – co 72 h
benzatynowa (Debecylina) - co 1-2 tyg.
(Penicylina V, V-cylina)
- oporna na działanie soku żołądkowego
- stosowana doustnie, co 6 h
- psy, koty
- kurczęta
1. Niewrażliwe na β-laktamazy Wąskie spektrum działania (bakterie G+)
OKSACYLINA
KLOKSACYLINA
DIKLOKSACYLINA
FLUKLOKSACYLINA
METYCYLINA
NAFCYLINA
WĄSKIE
Bakterie G+
jak penicyliny naturalne + bakt. wytwarzające penicylinazy
penicyliny przeciwgronkowcowe
(ponieważ są niewrażliwe na penicylinazy gronkowców)
Kloksacylina, dikloksacylina, oksacylina,
flukloksacylina
- wiążą się z białkami w ok. 90 %
- wydalane przez nerki
- stosowane doustnie, parenteralnie, miejscowo np.
dowymieniowo, domacicznie (kloksacylina)
Nafcylina - parenteralnie, dowymieniowo
Metycylina - parenteralnie
W infekcjach wywołanych przez gronkowce oporne
na penicyliny naturalne
2. Niewrażliwa na β-laktamazy, szerokie spektrum
TEMOCYLINA
G+, G-, i.v. lub miejscowo
3. Wrażliwe na β-laktamazy Szerokie spektrum działania
AMOKSYCYLINA
AMPICYLINA i jej estry (np. piwampicylina)
SPEKTRUM: szerokie
Bakterie G+: jak penic. naturalne + enterokoki
Bakterie G-: Salmonella, Shigella. E.coli,
Haemophilus influenzae, Bordetella
Amoksycylina
Ampicylina i jej lepiej wchłanialne estry
(np. piwampicylina)
- oporne na działanie soku żołądkowego – mogą być podawane per os
- dobre wchłanianie z p.pok. (ampicylina gorzej)
- wydalane przez nerki (w moczu stężenie do 100 x wyższe niż we krwi)
- stosunkowo bezpieczne – rzadko wywołują
wstrząs anafilaktyczny
- łączone z inhibitorami β-laktamaz
- ampicylina - doustnie i parenteralnie, co 8 h Nie stosować doustnie u koni i przeżuwaczy!
- amoksycylina – lepiej od amipcyliny wchłania się z p.pok. i dłużej działa, stosowana doustnie i parenteralnie, co 8-12 h (doustnie - nie stosować u koni, z ostrożnością u przeżuwaczy)
- znaczna oporność bakterii
(ok. 90% gronkowców, 50% E.coli)
Stosowane głównie w infekcjach układu
pokarmowego, moczowego, oddechowego i skóry
Także miejscowo (dowymieniowo, domacicznie)
4. Wrażliwe na β-laktamazy Szerokie spektrum działania:
Penicyliny nowej generacji
(Penicyliny Antypseudomonas)
KARBENICYLINA
TIKARCYLINA
PIPERACYLINA
Karbenicylina i tikarcylina (karboksypenicyliny)
Szczególnie aktywne wobec Pseudomonas
aeruginosa, Proteus, Serratia, Citrobacter,
Providentia
(słabiej przeciw pozostalym Enterobacteriaceae) Mniej skuteczne od aminopenicylin przeciw G+
Piperacylina (ureidopenicyliny)
Spektrum aminopenicylin + karboksypenicylin,
szczególnie aktywna przeciw Enterobacteriaceae
i beztlenowcom, aktywniej od karboksypenicylin
przeciw Pseudomonas aeruginosa
Karbenicylina, tikarcylina i piperacylina stosowane parenteralnie (wrażliwe na działanie kwasu solnego)
- łączone z inhibitorami β-laktamaz
tikarcylina + kwas klawulanowy
- stosowane w ciężkich zakażeniach dróg oddechowych, moczowych, zakażeniach
pooperacyjnych, posocznicy
5. Penicyliny o szerokim spektrum
z inhibitorami β-laktamaz:
Penicyliny potencjonowane
AMOKSYCYLINA + KWAS KLAWULANOWY
TIKARCYLINA + KWAS KLAWULANOWY
AMPICYLINA + SULBAKTAM
PIPERACYLINA + TAZOBAKTAM
NISKA toksyczność!!
Są silnymi alergenami!
1. REAKCJE ALERGICZNE !
- natychmiastowa – wstrząs anafilaktyczny,
- opóźniona – zmiany skórne (kilka dni po podaniu) 2. Nadkażenia – wpływ na mikroflorę p.pok.
Nie stosować u świnki morskiej, królika, chomika!
- dochodzi do colitis wywołanego przez Clostridium
spiroforme i Clostridium difficile
Amoksycyliny i ampicyliny nie stosować doustnie u koni i przeżuwaczy
3. Po podaniu wysokich dawek (i.v.) możliwość działania neurotoksycznego (hamowanie przekaźnictwa GABA-ergicznego –
drgawki) i nefrotoksycznego.
Synergizm:
- Aminoglikozydy
(penicyliny uszkadzając ścianę kom. bakterii, ułatwiają wniknięcie aminoglikozydów do jej wnętrza)
- Metronidazol
- Fluorochinolony
Antagonizm:
- Fenikole
- Tetracykliny
- Makrolidy
- Linkozamidy
- Sulfonamidy
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne –
wypieranie penicylin z połączeń z białkami →
zwiększenie wolnej frakcji leku, czyli
zwiększenie efektu przeciwbakteryjnego
penicylin
- Leki neutralizujące –
zmniejszenie wchłaniania, czyli zmniejszenie
działania bakteriobójczego penicylin