ŚRODKI STOSOWANE W LECZENIU ZAKAŻEŃ BAKTERYJNYCH

Zakres działania

Przez zakres działania danego leku przeciw zakażeniom rozumie się, przeciw którym drobnoustrojom dana substancja jest skuteczna (in vitro) w stężeniach, dających się uzyskać w miejscu występowania zakażenia u człowieka

Rodzaj działania

Zarówno in vitro, jak i in vivo można rozróżnić dwa rodzaje działania chemioterapeutyków:

bakteriostatyczne

bakteriobójcze

Na podstawie rodzaju działania leki przeciw zakażeniom dzieli się na trzy klasy:

1. działanie bakteriobójcze zależne od stężenia: aminoglikozydy, fluorochinolony

2. działanie bakteriobójcze zależne od czasu: większość antybiotyków β-laktamowych

3. działanie niebakteriobójcze (bakteriostatyczne): starsze makrolidy, tetracykliny, sulfonamidy

działanie bakteriobójcze	działanie bakteriostatyczne
inhibitory gyrazy	sulfonamidy
antybiotyki β-lamtakowe	trimetoprim
antybiotyki aminoglikozydowe	tetracykliny
antybiotyki polipeptydowe	chloramfenikol
antybiotyki glikopeptydowe	makrolidy (starsze)
izoniazyd, firampicyna, pirazynamid	etambutol

Siła działania

Determinuje jakie stężenie jest potrzebne do uzyskania efektu terapeutycznego, podawana jako:

MIC - minimalne stężenie hamujące

MBC - minimalne stężenie bakteriobójcze

Efekt poantybiotykowy - to dalsze utrzymanie się działania przeciwbakteryjnego po zmniejszeniu się stężenia leku poniżej wartości mierzalnych.

Efekt pierwszej dawki - oznacza uwarunkowany przez działanie aminoglikozydu przejściowy spadek wrażliwości drobnoustroju, polega on na zmniejszeniu wychwytu substancji czynnej do wnętrza komórki.

Oporność na lek - występuje, gdy wartość MIC jest większa od najwyższego (nietoksycznego) stężenia in vivo, dającego się uzyskać w surowicy lub tkankach:

pierwotna

wtórna

Mechanizmy oporności - chromosomalne i pozachromosomalne

Oporność krzyżowa - polega na występowaniu oporności na chemioterapeutyki, które są pokrewne pod względem budowy chemicznej mechanizm działania

ANTYBIOTYKI β-LAKTAMOWE

(ryc.11-7)

Klasyfikacja:

• penicyliny

• cefalosporyny

• imipenem

• aztreonam

Mechanizm działania:

antybiotyki β-laktamowe działają bakteriobójczo

hamują aktywność podstawowych enzymów syntezy ściany komórkowej

(?) prawdopodobnie aktywują jeden lub kilka enzymów autolitycznych

Oporność bakterii produkcja β-laktamazy: cefalosporynazy i penicylinazy

PENICYLINY

1. Budowa chemiczna:

(wzór)

• wszystkie penicyliny są pochodnymi kwasu 6-amino-penicylanowego

• poszczególne penicyliny różnią się między sobą budową łańcucha bocznego

2. Oporność bakteryjna:

- produkcja penicylinazy hydrolizuje pierścień β-laktamowy do kwasu penicyloilowego (substancję pozbawioną aktywności)

KLASYFIKACJA PENICYLIN:

1. Penicylina G (benzylopenicylina)

2. Penicylina V (penicylina fenoksymetylowa)

3. Penicyliny penicylinazooporne:

metycylina

oksacylina

kloksacylina

dikloksacylina

4. Penicyliny o szerokim zakresie działania:

ampicylina

amoksycylina

bakampicylina

cyklacylina

5. Penicyliny antypseudomonas:

karbenicylina

UREIDOPENICYLINY:

azlocylina

mezlocylina

piperacylina

6. Połączenie penicylin z inhibitorem β-laktamaz

amoksycylina + kwas klawulanowy

ampicylina + sulbaktam

tykarcylina + kwas klawulanowy

piperacylina + tazobaktam

PENICYLINA G (benzylopenicylina, penicylina benzylowa)

(wzór)

• spektrum działania obejmuje:

• ziarenkowce G(+): paciorkowcowe (enterokoki są oporne!)

• pałeczki G(-): maczugowiec błonicy, meningokoki (dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych)

• krętki: Borrelia burgdorferi, Treponema pallidum

• nie działa na pałeczki G(-), krętki gruźlicy, wirusy, pierwotniaki i grzyby

• wrażliwa na działanie penicylinazy

• mniej niż 30% dawki wchłania się z przewodu pokarmowego, osiągając we krwi stężenie 5-krotnie mniejsze niż po podaniu domięśniowym

• działa synergistycznie z aminoglikozydami, wankomycyną, amfoterycyną B, metronidazolem

• działa antagonistycznie z chloramfenikolem, tetracyklinami i innymi antybiotykami bakteriostatycznymi

Preparaty proste:

PENICILLIN G - fl. 1 000 000 j.m., 10 000 000 j.m. (sól sodowa benzylopenicyliny)

PENICILLIN G SODIUM - fl.1M j.m., 5M j.m., 10M j.m. - substancja sucha do sporządzania roztworów (iv.,im.)

PENICYLINA V (penicylina fenoksymetylowa, Phenoxybenzamine)

• penicylina do stosowania doustnego!

• zakres działania zbliżony do penicyliny benzylowej

• wrażliwa na działanie β-laktamaz

• stosowana w paciorkowcowych zakażeniach górnych dróg oddechowych zapalenie migdałków, gardła

• nie należy stosować w leczeniu kiły i rzeżączki

Preparaty proste:

ARCASIN - tabl. powl. 1M j.m., 1,5M j.m. (sól potasowa fenoksymetylopenicyliny)

FENOSPEN - tabl. podzielone 1M j.m.

V-CYLINA - tabl. 0,4M j.m. (sól potasowa fenoksymetylopenicyliny)

PENICYLINY PENICYLINAZOOPORNE

METYCYLINA (Meticillin, sól sodowa metycyliny)

(wzór)

• półsyntentyczna penicylina o znacznej oporności na penicylinazy wytwarzane przez gronkowce

• działa głównie na gronkowce (w mniejszym stopniu na paciorkowce i Neisseria spp.)

• oporność niektórych szczepów gronkowców jest związana z zaburzeniami powinowactwa białek PBP2A do metycyliny

• podawana pozajelitowo

• przenika do tkanek i płynów ustrojowych zwłaszcza do kości, żółci (słabo do PMR)

Preparaty proste:

CELBENIN - fl. 1g subt. sucha

NAFCYLINA (Nafcillin, sól sodowa nafcyliny)

(wzór)

• półsyntetyczna penicylina o wąskim spektrum działania

• działa na gronkowce i paciorkowce silniej niż metycylina

• wykazuje oporność krzyżową z metycyliną, penicylinami izoksazolilowymi, cefalosporynami

• słabo wchłania się z przewodu pokarmowego

• w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych przenika do PMR

• jest szczególnie zalecana w gronkowcowym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych

• podawana jest domięśniowo: 1g/4ml wody do wstrzyknięć lub 0,9 % NaCl

KLOKSACYLINA (Cloxacillin, sól sodowa kloksacyliny)

(wzór)

• półsyntetyczna penicylina izoksazolilowa do stosowania doustnego i pozajelitowego

• działa głównie na ziarniaki G(+) - przede wszystkim gronkowce (także wytwarzające penicylinazę), nieco słabiej na paciorkowce, spośród bakterii G(-) działa na Neisseria spp.

• stosowana głównie w zakażeniach gronkowcowych

Preparaty proste:

APO-CLOXI - kaps. 250mg, 500mg

OKSACYLINA (Oxacillin)

(wzór)

• półsyntetyczna penicylina izoksazolilowa o wąskim zakresie działania przeciwbakteryjnego

• ma mniejszą oporność na działanie penicylinazy niż pozostałe penicyliny izoskazolilowe

• spektrum j.w.

Preparaty proste:

OXACILIN - kaps. 250mg

STAPENOR - kaps. 250mg, fl. 500mg i 1g (iv., im.)

DIKLOKSACYLINA (Dicloxacillin, Diclossacillina sodica)

(wzór)

• półsyntetyczna penicylina izoksazolilowa oporna na działanie β-laktamaz

• posiada zakres działania bakteriobójczego kloksacyliny, ale działa od niej silniej zarówno na gronkowce i paciorkowce

• wchłania się po podaniu doustnym

Preparaty proste:

DICLOCIL - kaps. 250mg, 500mg; amp. 1g (iv.)

PENICYLINY O SZEROKIM SPEKTRUM DZIAŁANIA

AMPICYLINA (Ampicillin)

(wzór)

• półsyntentyczna penicylina z grupy aminopenicylin o szerokim zakresie działania bakteriobójczego

• podawana doustnie i pozajelitowo, jest niewrażliwa na działanie kwasu żołądkowego

• spektrum: jak benzylopenicylina + bakterie G(-): E.coli, H.influenzae

• na ampicylinę oporne są: P.aeruginosa, Klebsiella spp., Enterobacter spp., Proteus vulgaris + wszystkie drobnoustroje wytwarzające penicylinazę

Preparaty proste:

AMPICILLIN - kaps. 250mg, 500mg

BAKAMPICYLINA (Ampicillin)

• półsyntentyczna penicylina z grupy aminopenicylin o szerokim zakresie działania ampicyliny

• sama bakampicylina nie działa bakteriobójczo jest nieczynnym estrem ampicyliny o dużym powinowactwie do lipidów

• wchłania się szybko i całkowicie z przewodu pokarmowego w ścianie jelita i krwi jest hydrolizowana z uwolnieniem ampicyliny

• wykazuje całkowitą oporność krzyżową z innymi aminopenicylinami

Preparaty proste:

BACAMPICINE - tabl. podz. 400mg (chlorowodorek)

AMPICYLINA + SULBAKTAM (Ampicillin + Sulbactam)

(wzór)

• sulbaktam jest inhibitorem większości β-laktamaz

• preparaty zawierające sulbaktam i ampicylinę wykazują działanie w stosunku do bakterii G(+) i G(-)

• istotną zaletą jest połączenie aktywności wobec gronkowców, enterokoków i beztlenowców

• łatwo przenika do tkanek i płynów ustrojowych

Preparaty proste:

UNACID - fl. 500mg ampicyliny + 250mg sulbaktamu (substancja sucha w postaci soli sodowej)

Preparaty złożone:

UNASYN - tabl. powl. 250mg ampicyliny + 125mg sulbaktamu

amg. i fiol. 500mg ampicyliny + 250mg sulbaktamu

AMOKSYCYLINA (Amoxicillin)

(wzór)

• półsyntetyczna penicylina z grupy aminopenicylin o szerokim zakresie działania na bakterie G(+) i G(-)

• w surowicy osiąga wyższe stężenie niż ampicylina

• wykazuje całkowitą oporność krzyżową z ampicyliną

• jest podatna na działanie niemal wszystkich β-laktamaz

• stosowana w zakażeniach górnych i dolnych dróg oddechowych, zakażeniach ucha środkowego

Preparaty proste:

AMOXIL - kaps. 375mg, 500mg; tabl. 500mg

DUOMOX - tabl. 125mg, 250mg, 375mg, 500mg, 750mg, 1g

ZIMOS - kaps. 500mg

AMOKSYCYLINA + KWAS KLAWULANOWY (Amoxicillin + Clavulanic acid, Co-Amoxiclav)

(wzór)

• kwas klawulanowy jest antybiotykiem β-laktamowym o słabym działaniu przeciwbakteryjnym, posiada zdolność blokowania aktywności wielu β-laktamaz

• połączenie to zwiększa spektrum działania amoksycyliny o wytwarzające β-laktamazy szczepy:

• Moraxella catarrhalis

• Staphylococcus aureus

• Escherichia coli

• Haemophilus influenzae

• połączenie amoksycyliny z kwasem klawulanowym dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego

• szybko przenika do tkanek i płynów ustrojowych, wyjątkiem jest PMR

Preparaty proste:

AMOKSIKLAV - tabl. 250mg amoksycyliny + 125mg kwasu klawulanowego

Preparaty złożone:

AUGMENTIN - fl. 500mg amoksycyliny (sól sodowa) + 100mg kwasu klawulanowego (sól potasowa)

tabl. powl. 375 mg (250mg amoksycyliny + 125mg kwasu klawulanowego)

tabl. powl. 625 mg (500mg amoksycyliny + 125mg kwasu klawulanowego)

tabl. powl. 1000 mg (875mg amoksycyliny + 125mg kwasu klawulanowego)

CYKLACYLINA (Ciclacillin)

• półsyntetyczna penicylina z grupy aminopenicylin o szerokim zakresie działania na bakterie G(+) i G(-)

• wykazuje wrażliwość na działanie β-laktamaz i oporność krzyżową z innymi aminopenicylinami

• szybko i całkowicie wchłania się z przewodu pokarmowego

• w 80% wydalana jest z moczem w postaci niezmienionej

Preparaty proste:

CALTHOR - tabl. 250mg, 500mg

PENICYLINY ANTYPSEUDOMONAS

• stosowane w leczeniu poważnych zakażeń (bakteriemii, pneumonii, zakażeń poparzeniowych) wywołanych przez drobnoustroje G(-): P.aeruginosa, Proteus (ind+), Enterobacter

KARBENICYLINA (Carbenicillin)

(wzór)

• półsyntentyczna penicylina z grupy karboksypenicylin o szerokim zakresie działania bakteriobójczego

• wrażliwa na działanie β-laktamaz

• działa silniej na bakterie G(-)

• nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• stosowana razem z antybiotykami aminoglikozydowymi w leczeniu zakażeń wywołanych P.aeruginosa (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznica, zapalenie wsierdzia, płuc i dróg moczowych)

Preparaty proste:

CARBENICILLIN - fl. 2g (substancja sucha) - sól sodowa

TYKARCYLINA (Ticarcillin)

• półsyntentyczna penicylina z grupy karboksypenicylin o szerokim zakresie działania bakteriobójczego

• wrażliwa na działanie β-laktamaz

• spektrum odpowiada karbenicylinie, działa jednak silniej na P.aeruginosa

• wykazuje oporność z karbenicyliną

• nie wchłania się z przewodu pokarmowego

(wzór klawuloniaonu)

• połączenie ticarcillin + clavulanic acid poszerza spektrum działania o wytwarzające β-laktamazę szczepy Proteus spp., E.coli, H.influenzae

Preparaty proste:

TICARPEN - fl. 1g, 2g, 5g - substancja sucha (sól sodowa)

Preparaty złożone:

TIMENTIN - fl. 800mg (750mg tykarcyliny + 50mg kwasu klawulanowego)

KARYNDACYLINA (Carindacillin)

(wzór)

• pochodna estrowa karbenicyliny (ester indylanowy karbenicyliny)

• szybko gromadzi się w moczu wykorzystywana w zakażeniach układu moczowego (Pseudomonas i Proteus)

• wchłania się z przewodu pokarmowego

Preparaty proste:

GOPTEN - tabl. 500mg

UREIDOPENICYLINY

AZLOCYLINA (Azlocillin)

(wzór)

• półsyntentyczna penicylina z grupy acyloureidopenicylin o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego

• wrażliwa na działanie β-laktamaz

• działa szczególnie silnie na P.aeruginosa

• nie wchłania się z przewodu pokarmowego

• stosowana z aminoglikozydami lub cefalosporynami w ciężkich zakażeniach wywołanych przez P.aeruginosa

Preparaty proste:

AZLOCILLIN - fl. 1g, 5g (sól sodowa)

MEZLOCYLINA (Mezlocillin)

(wzór)

• półsyntentyczna penicylina z grupy acyloureidopenicylin o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego

• wrażliwa na działanie β-laktamaz

• działa szczególnie silnie na pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae - zwłaszcza E.coli, K.pneumoniae, Proteus (ind+)

• działa słabiej niż azlocylina i piperacylina na P.aeruginosa

Preparaty proste:

BAYPEN - fl. 1g, 2g, 3g, 4g, 5g - substancja sucha w postaci soli sodowej

PIPERACYLINA (Piperacillin)

(wzór)

• półsyntentyczna penicylina z grupy acyloureidopenicylin o szerokim zakresie działania przeciwbakteryjnego

• wrażliwa na działanie β-laktamaz

• stosowana (często z aminoglikozydami lub metronidazolem) w leczeniu zakażeń wywołanych przez P.aeruginosa (zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznica, zapalenie wsierdzia, płuc i dróg moczowych)

Preparaty proste:

ISIPEN - fl. 1g, 2g - substancja sucha (sól sodowa)

IMIPENEM

(wzory: imipenem, meropenem,cylastatyna)

• jest antybiotykiem β-laktamowym, pochodną tienamycyny

• mechanizm działania, podobnie jak innych antybiotyków β-laktamowych, polega na hamowaniu syntezy ściany komórkowej

• działa bakteriobójczo

• wykazuje nieznaczną wrażliwość na działanie β-laktamowym

• działanie farmakologiczne: ze wszystkich antybiotyków β-laktamowych posiada najszerszy zakres działania

• farmakokinetyka: imipenem jest podawany wraz z cylastatyną (inhibitorem dihydropeptydazy) - enzymu hamujacego metabolizm imipenemu w cewkach moczowych zapobiega to powstaniu związków nefrotoksycznych

• osoczowy okres półtrwania imipenemu i cylastatyny wynosi ok. 1h

• podawany bez cylastyatyny ulega inaktywacji przez dihydropeptydazę nerkową

Preparaty proste:

TIENAM - fl. 250mg imipenemu + 250mg cylastyatyny (iv.)

AZTREONAM

(wzór)

• zaliczany do grupy antybiotyków β-laktamowych, oporny na działanie β-laktamaz

• działanie przeciwbakteryjne wynika z wysokiego powinowactwa do PBP3

• spektrum: prawie wszystkie pałeczki G(-), nie dziala nie bakterie G(+) i beztlenowce

Preparaty proste:

AZACTAM - fl. 500mg, 1g - substancja sucha

9

---