Antybiotyki

Hemioterapia - Wszystkie leki przeciwdrobnoustrojowe działające przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybicznie i przeciwwirusowo charakteryzują się zdolnością hamowania wzrostu lub powodowania śmierci drobnoustroju po zastosowaniu w stężenia, które nie powinno być toksyczne dla komórek gospodarza.

Leki takie dzielimy na trzy kategorie:

1. leki syntetyczne zwane tradycyjnie chemioterapeutykami

2. antybiotyki naturalne czyli związki wytwarzane przez drobnoustroje aktywne w małych ilościach przeciwko innym drobnoustrojom (pleśń = penicylina)

3. antybiotyki półsyntetyczne czyli otrzymywane z antybiotyków naturalnych w wyniku ich modyfikacji chemicznej.

Stosowanie leków przeciwko drobnoustrojowych niezależnie od grupy do której należą w leczeniu zakażeń drobnoustrojami nazywamy hemioterapią.

Efekt działania leku uzyskany w warunkach laboratoryjnych, czyli in - vitro określa się mianem aktywności.

Działanie leku in-vitro czyli prowadzące do opanowania zakażenia określa się mianem skuteczności leczenia.

Antybiotyki - to substancje wytwarzane przez bakterie, promieniowce, grzyby niedoskonałe mające zdolność hamowania rozwoju bakterii grzybów, pierwotniaków oraz czasami dużych wirusów.

Cechą wspólną antybiotyków jest zdolność hamowania inaczej inhibicji układów enzymatycznych oraz procesów metabolicznych warunkujących podstawowe procesy drobnoustrojów. Największe znaczenie dla medycyny mają antybiotyki wytwarzane przez promieniowce zwłaszcza z rodzaju streptomycez oraz grzyby niedoskonałe Penicillium Aspergillus Cephalosporium.

Podział antybiotyków ze względu na mechanizm działania:

1. hamujące biosyntezę ściany komórkowej bakterii i należą tu: np. antybiotyki β-laktanowe - laktanus

antybiotyki β-laktanowe - glikopeptydowe

2. hamujące wewnątrzkomórkową biosyntezę białek i kwasów nukleinowych bakterii np.: Aminoglikozydy, Tetracykliny, Makrolity, Chloramfenik, Linkomecyny .

3. powodujące zaburzenia funkcji i biosyntezy błony komórkowej bakteriinp.: polimeksyny, antybiotyki polienowi.

Typ działania antybiotyków zależy od:

- mechanizmu działania

- rodzaju antybiotyku

- stężenia

-temperatury

- środowiska

Wyróżniamy 2 typy działania antybiotyków:

1. bakteriobójcze

np.: β-laktanowe

aminoglikozydowe

polipeptydowe

glikopeptydowe

2. bakteriostatyczne

np.: makrolidy

tetracykliny

chloranfenikocykloseryna

nowobicyna

wiamycyna

ANTYBIOTYKI β- LAKTANOWE

Wspólnym elementem tych antybiotyków jest pierścien β-laktanowy -CO-NH, który powstał w wyniku cyklizacji β-aminokwasów.

Do tej grupy antybiotyków zaliczamy:

1. penicyliny

2. cefalosporyny

3. karbopenamy

4. monobaktamy

Poza zbliżoną budową antybiotyki te charakteryzują się niską toksycznością oraz identycznym mechanizmem działania, różnice pojawiają się w zakresie działania przeciwbakteryjnego oraz dostępności biologicznej i właściwościach farmakokinetycznych.

Dokładny mechanizm działania można przedstawić w 3 etapach:

1. przyłączenie antybiotyku do swoistego białka wiążącego penicylinę (PBP)

2. zablokowanie enzymu niezbędnego do budowy ściany bakteryjnej (transpeptydazy) i zahamowanie biosyntezy peptydoglikany

3. aktywacja enzymów autolitycznych i niszczenie bakterii

Dobudowując do pierścienia β- laktanowego inne układy otrzymuje się dwu pierścieniowe struktury występujące zarówno w naturalnych jak i syntetycznych antybiotykach tej grupy

np.

1. PENAMY , w których pierścień β-laktanowy połączony z 5-członowym układem tiazolidyny. Wystepuje w penicylinach naturalnych i syntetycznych. Syntetycznie otrzymywane są też penamy różniące się obecnością wiązania podwójnego.

2. KARBAPENAMY - siarka w układzie penami została zastąpiona grupą metylenową. Karbopenamy zawierają dodatkowo wiązanie podwójne. Układy takie występują zarówno w antybiotykach naturalnych np. tienamycyna jak i syntetycznych np. imipenam.

3. OKSAPENAMY (KLAWANY) - Siarka w układzie tiosolidyny została zamieniona na tlen co pozwoliło stworzyć układ oksazolidyny

4. CEFEMY, w których pierścień β-laktanowy połączony jest z 6-członowym układem dihydro -1,3 = tiazydy - układ taki występuje w cefalosporynach naturalnych i półsyntetycznych

5. OKSACEFENY, w których pierścień β-laktanowy połączony jest z układem 1,3 - oksazyny

Budowa bakterii Gram + i Gram -

Gram - Gram +

błona zewnętrzna murenia

błona komórkowa

wnętrze komórki

Mechanizm działania antybiotyków β-laktanowych różni się w zależności od rodzaju bakteri

Bakterie GRAM + i GRAM - różnią się między sobą niektórymi cechami morfologicznymi i biochemicznymi błon komórkowych. Są nimi usieciowane łańcuchy peptydo - glikonowe mureiny oraz białka wiążące PBP. Cytoplazma komórek bakterii jest otoczona błoną cytoplazmatyczną zbudowaną z białek i fosfolipidów. Na zewnątrz tej błony znajduje się białko wiążące penicyliny PBP, mogą wiązać inne antybiotyki.

W błonie bakterii Gram - znajduje się około 2 tys. cząsteczek PBP a w błonie bakteri Gram + 10-20tys. Białka PBP należą do 7 różnych typów. Są one miejscem docelowym działania antybiotyków. Osiągnięcie tego celu zależy od powinowactwa β-laktanów do białek PBP oraz do ich zdolności penetracji przez warstwy śluzu i mureiny u bakteri G+, a u bakteri G- od zdolności penetracji otoczki błony zewnętrznej, warstwy mureinowej i przestrzeni periiplazmatycznej.

Kolejnym elementem morfologicznej budowy ściany komórkowej bakterii jest mureina - składajaca się z łańcuchów peptydoglikanowych połączonych wiązaniami poprzecznymi.

Mureina występuje zarówno w osłonach bakteri G+ jak i G-, które różnią się grubością tej warstwy. Jej grubość uzależniona jest od grubości, ilości długości łańcuchów peptydoglikonowych.

Łańcuchy ułożone są warstwowo i w bakteriach G+ grubośc warstwy wynosi od 10 do 25mm i stanowi od 50 do 90% ściany komórkowej, natomiast u bakterii G- wynosi 2mm i stanowi 10-20%ściany komórkowej oznacza to że osłonę zewn. Bakterii G+ stanowi wielowarstwowa od 50 -100 warstw siatka mureinowa pokryta kwasami teichowymi. Są to polimery aminowe powstałe w wyniku estrowych połączeń glicerolu poprzez mostki fosfodiestrowe.

U bakteri G+ transport βlaktanów odbywa się na zasadzie dyfuzji a ograniczyć ją może elektroujemna warstwa śluzu która jest najbardziej zewnętrznym czynnikiem osłaniającym bakterie G+.

W bakteriach G- nad warstwą mureinową znajduje się przestrzeń perii plazmatycznej której nie ma u bakterii G+. przestrzen ta uczestniczy w pobieraniu różnych składników z przestrzeni poza komórkowej oraz w wydalaniu metabolitów może to być siedliskiem β-laktanu czyli enzymów rozkladających pierścień β-laktanowych antybiotyków.

Przestrzeń periplazmatyczna osłonięta jest bloną zewn. Zawierającą lipidy i białka, najbardziej zewn. Osłoną otaczającą bakterie G- jest otoczka przylegajaca do powierzchni bakterii.

Prostopadle do błony zewn. i otoczki umieszczone są kanały czyli pory o średnicy ok. 1,2mm stanowiące sita ułatwiające transport przez błonie zewn. do przestrzeni periplazmatycznej.

Lipidowy charakter ściany komórkowej w przestrzeni periplasmatycznej utrudnia przenikanie β- laktanów przez ścianę bakterii G- jedynie silnie hydrofobowe (nie lubią wody lubią tłuszcze) antybiotyki mogą pokonać tę barierę dla antybiotyków o małej hydrofobowości lub silnie hydrofilowych drogą penetracji stanowią kanały porowe o tej drodze decyduje wielkość, kształt i ładunek powierzchniowy antybiotyków.

Działanie antybiotyków jest możliwe wyłącznie wówczas gdy antybiotyk znajduje się w bezpośredniej styczności z białkiem PBP wówczas w wyniku interakcji antybiotyk PBP, następuje zahamowanie biosyntezy ściany komórkowej. Efekt terapeutyczny ma miejsce tylko wtedy kiedy przebiega w okresie podziału i rozwoju bakterii. Efekt terapeutyczny jest możliwy ponieważ antybiotyki β-laktanowe maja podobna budowę do naturalnych bakteryjnych substratów dla transpeptydazy.

Antybiotyki β-laktanowe hamują proces namnażania się bakterii łącząc się z transpeptydazą jako struktury fałszywe. W procesie typ otwiera się pierścień β-laktanowy który z enzymem tworzy trwalsze związki kowalencyjne

CHARAKTERYSTYKA ANTYBIOTYKÓW

Β- LAKTANOWE

• Penicyliny

Penicyliny naturalne są otrzymywane z pleśni pennicillum i należą do grupy o wąskim zakresie działania

Należą do nich:

- benzyliopenicylina - penicylina krystaliczna

- penicylina prokainowa

- debecylina

- v-cylina

- polbicyllinum

Stosuje się je przede wszystkim w leczeniu zakażeń bakteriami G+ jak paciorkowce, gronkowce, laseczki beztlenowe oraz niektórymi G- gonokoki, meningokoki oraz krętkami i promieniowcami.

Wskazania

zapalenie płuc, oskrzeli, opon mózgowo - rdzeniowych, angina, kiła, rzeżączka choroby reumatyczne zapalenie ucha i jamy ustnej

Benzylopenicylinę, penicylinę prokainowąoraz benzainową podaje się zwykle parenteralnie (wstrzykiwanie) ponieważ po podaniu doustnym ulegają rozkładowi pod wpływem kwasu solnego w żołądku .

Natomiast V-cylina (fenoksymetylopena)podaje się doustnie ponieważ łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego i jest odporna na działanie kwasu solnego.

Penicyliny SA antybiotykami o wąskim spektrum działania najbardziej narażonymi na rozkład pod wpływem czynników zewn.

Produktem rozkładu penicylin w większym stopniu niż same penicyliny wykazują działanie alergogenne. Aby poprawić działanie penicylin wprowadzono zmiany w ich budowie które miały na celu:

1. poszerzenie spektrum dzialania na drobnoustroje oporne na penicyliny oraz bakterie G-

2. zwiększenie trwałości

3. poprawę parametrów farmakokinetycznych

4. zmniejszenie toksyczności

Ad1

Poszerzenie spektrum działania uzyskano poprzez otrzymanie:

- nowych penicylin najczęściej półsyntetycznych

- cefalosporyn

-pochodnych karbepenelum

- monobaktanów

Ad 2

Zwiększenie trwałości uzyskano poprzez zmianę budowy chemicznej oraz zastosowanie inhibitorów β-laktanaz. Zwiększono odporność na działanie kwasów, uzyskano m in. przez wprowadzenie podstawnika elektronoakceptorowego oraz podstawników dużych przestrzeni. Duże podstawniki działają na zasadzie zowady przestrzennej zabezpieczającej pierścień β-laktanowy przed ujemnym działaniem kwasów i β-laktanaz. Podstawnik elektronoakceptorowy powoduje zmniejszenie gęstości elektronów (ściąga elektrony) na atomie tlenu grupy amidowej a tym samym utrudnia wewnątrzcząsteczkowy atak nukleofilowy atomu tlenu na atom węgla wiązania β-laktanowego.

Ad 3.

Poprawa parametrów to np. przedłużenie czasu działania i zwiększenie dostępności. Większość antybiotyków β-laktanowych ma krótki czas połowicznej eliminacji (t ½) od 1 - 2 h. wydłużenie czasu działania można uzyskać stosując jednocześnie inhibitory wydzielania kanalikowego lub zmieniając budowę chemiczną - otrzymywanie cefalosporen. Poprawę wchłaniania uzyskano w wyniku estryfikacji. Estry dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego a pod wpływem esteraz rozkładają się do aktywnych kwasów.

Przykłady penicylin naturalnych:

- benzylopenicylina (penicylina G)

- fenoxymetylopenicylina (V- penicylina)

- benzylopenicylina prokainowa

- benzylopenicylina benzatynowa (debecylina)

Czynniki warunkujące rozpad penicylin:

- środowisko

- kwasy

-aminy

- alkohole

- miedź

- substancje utleniające i redukujące

- enzymy, szczególnie β-laktanazy

Enzymy β-laktanazy są wytwarzane przez wiele szczepów bakterii, szczególnie przez gronkowce. Jest to enzym o strukturze białkowej który unieczynnia penicylinę poprzez hydrolityczne rozerwanie wiązania β-laktanowego. To właśnie jest podstawą naturalnej oporności drobnoustrojów.

Inhibitory β-laktamaz (sposób na poradzenie sobie z nimi)

Maja zdolność hamowania β-laktamaz bakteryjnych np. kwas klawulanowy (naturalny lub syntetyczny), sulbaktam, tazobaktam.

Mechanizm działania

Inhibitory łącza się z centrum aktywne enzymu czyli β-laktanazą powodując jego unieczynnienie z równoczesnym rozszczepieniem swojego wiązania β-laktanowego.

Przykłady preparatów stanowiących mieszaninę antybiotyku i inhibitora;

1. augmentin

skł: kwas klawulanowy i amoxycyklina

2. betabectyl

skł: kwas klawulanowy i tikarcylina

3. unasyn

skł: sulbaktam i ampicylina

4. sulfamicylina

związek chemiczny zbudowany z antybiotyku i inhibitora, połączony ze sobą grupą metylenową =CH₂= ampicylina =CH= sulfbaktam. W żołądku pod wpływem esteraz ulega on rozkładowi uwalniając obydwa składniki.

Penicyliny półsyntetyczne:

Do ich otrzymywania wykorzystywany jest kwas 6-aminopenicylinowy (6-ap). Ich otrzymywanie związane jest z modyfikacją tego układu np. poprzez wprowadzenie podstawników w łańcuchu bocznym co prowadzi do uzyskania zawady przestrzennej (czyli steryczne osłanianie pierścienia β-laktanowego. Np. ampicylina

Podział penicylin półsyntetycznych

I grupa FENOKSYPENICYLINY

Właściwości: są odporne na działanie kwasu za wyjątkiem meticyliny, która podawana jest domięśniowo i dożylnie. Przykłady: feneticylina, propicylina, meticylina. Zastsowanie: zakażenia wywołane przez gronkowce penicylinooporne.

II grupa IZOKSAZOILOPENICYLINY

Są odporne na działanie kwasów i penicylinaz dzięki obecności dużych podstawników heterocyklicznych obok wiązania laktamowego oraz silnych elekrtoakceptorowych atomów fluorowca. Są bardzo trwałe dzięki sumarycznemu wpływowi efektów elektronowych i sterycznych (zawada przestrzenna) wyżej wymienionych podstawników. Są najczęściej wykorzystywane w zakażeniach gronkowcami penicylinoopornymi, ponieważ ich odporność na penicylinazy jest ok. 250 razy większa niż naturalnej penicyliny. Przykłady: oksacylina, kloksacylina (syntarpen) dikloksacylina, flukloksacylina (floxapen)

III grupa AMINOBENZYLOPENICYLINY

Wykazują szeroki zakres działania dzieki wprowadzeniu w łańcuchu bocznym ugrupowań odpowiednich aminokwasów. Są odporne na działanie kwasów dzięki silnemu elektrofilowemu charakterowi grupy aminowej przy węglu α, co stabilizuje pierścień β-laktamowy, jednak nie są nie odporne na działanie penicylinaz.

Podstawowym przykładem tej grupy jest ampicylina. Ma ona charakter soli wewnętrzne, co dodatkowo stabilizuje jej pierścień. Estryfikacja grupy karboksylowej bez naruszania struktury ampicyliny prowadzi do powstania pochodnych które są dobrze wchłaniane z przewodu pokarmowego, gdzie hydrolizują dowolnej ampicylinie np. piwampicylina, bakampicylina, talampicylina

IV grupa ACYLOUREIDOBENZYLOPENICYLINY

Powstały po wprowadzeniu ugrupowania acylonego do grupy aminowej połączonej z pierścieniem β-laktanowym np. azylocylina, piperacylina

V grupa KARBOKSYBENZYLOPENICYLINY

Są bardzo nietrwałe w środowisku kwaśnym, czego przyczyną jest obecność grupy karboksylowej w podstawnikach. Przykłady: karbenicylina, tikarcylina. Efekt zwiększający trwałość tych pochodnych osiągnięto poprzez estryfikację grupy karboksylowej. Estry mogą być podawane doustnie.

VI grupa 6- METOKSYPENICYLINY

Wykazują odporność na laktany dzięki wprowadzeniu grupy metoksylowej =OCH₃= z zachowaniem struktury amidowej pierścienia β-laktanowego

Np. temocylina

VII grupa 6-AMIDYNOPENICYLINY

Przykład: mecylinam, in. selexid. Zawieraja podstawnik heterocykliczny połączony z atomem azotu grupy aminowej wiązaniem podwójnym.

• CEFALOSPORYNY

Cefalosporyny naturalne - są mało aktywne. Są produktami przemiany bakterii Streptomycesgriseus.

Cefalosporyny półsyntetyczne - otrzymywane są z kwasu (VIII) aminoocefalorozporynowego. Budową zbliżone są do penicylin. Mają czteroczłownowy układ β-laktamowy, ale zamiast 5cio członowego układu tiazolidynowego mają 6cio członowy układ dihydrotioazyny, ktore razem z układem β-laktamowym tworzy podstawowy układ cefalosporyn.

Główna rolę w strukturze tych związków odgrywa wiązanie podwójne w układzie dichydrotiazyny. Razem z winorodnymi podstawnikami stabilizuje ona pierścień betalaktanowy oraz odpowiadają za poprawę trwałości

Cefalosporyny półsyntetyczne, stanowią obszerną grupę wykorzystywanych antybiotyków. Wykazują szerokie pole działania, są odporne na laktamazy bakteryjne. Są wykorzystywane w najcięższych zakażeniach bakteryjnych.

Cefalosporyny dzielą się na generacje. Za kryterium tego podziału przyjęto

• sopień odporności na działanie betalaktanaz

• stosunek siły działania na bakterie gram dodatnie i gram ujemne

• zakres działania na bakterie gram ujemne

GENERACJE CEFALOSPORYN:

I generacja to antybiotyki o wąskim zakresie działania, głównie na bakterie gram dodatnie i o małej odporności na β-laktamazy. Są stosowane pozajelitowo lub doustnie, wadą tej generacji jest niski stopień penetracji do płynu mózgowo - rdzeniowego. Walorem jest ich aktywność w stosunku do szczepów gronkowców pencylinoopornych.

Przykłady:

Cefalotyna - inaczej keflin albo Ceforacin

Cefazolina - inaczej kefzol

Cefaleksyna - inaczej oracef (stosowana szczególnie w zakażeniu dróg moczowych i ukł. oddechowego

Cefadroksyl - inaczej Duracef

II generacja - to antybiotyki o szerszym zakresie działania są znacznie odporniejsze na działanie β-laktamaz . Są mało aktywne wobec beztlenowców - czyli bakterii beztlenowych

Przykłady:

Cefaklor - in. Ceklor albo Alfabet

Cefamandal - in Tarcefandor

Cefuroksyn - in Aksetil albo Zinat, Zinacef

Cefmetazon

Cefoksytyna - in Cefoxitin albo Mefoxin

III generacja - jest najliczniejsza i najbardziej zróżnicowaną chemiczną generacją. Cechą charakterystyczną antybiotyków tej grupy jest duża różnorodność podstawników, heterocyklicznych wpływających na trwałość tych związków.

Antybiotyki tej grupy dzięki obecności układu aminotiazolu wykazują większą aktywność w stosunku do bakteri grsm ujemnych

Przykłady:

Ceftriakson - in Bioford albo Fortun, Racefin

Cefazidin - in Bioford

Cefiksim - in Supraks

Cefotoksin - in Tarcefoksyn albo Biotaksyn

IV generacja - różni się od poprzednich obecnością w strukturze ugrupowania o charakterze jonu obojnaczego(powstającego poprzez wewnątrz cząsteczkowe przeniesienia jonu wodorowego ) zbudowanego z kationu amoniowego i anionu karboksylowego. Dzięki obecności tych jonów cząsteczki antybiotyku łatwiej penetruja przez błony bakteryjne.

Przykłady:

Cefepim - in Maxipime (stos. dożylnie)

Cefpiron - in Cefrom (stos. dożylnie)

Wykazują szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, są wyjątkowo odporne na działanie betalaktazy rozkładających cefalosporyny III generacji

Cefalosporyny w mniejszym stopniu niż penicyliny są podatne na działanie kwasu żołądkowego. Nie wszystkie mogą być podawane doustnie, ze względu na złe wchłanianie . Polepszenie wchłaniania osiągnięto stosując proleki, uzyskane na drodze estryfikacji. Cefalosporyny wykazuja szeroki zakres działania. Różnią się między sobą powinowactwem do określonych mikroorganizmów. Wybiorczość działania można wyeliminować w leczeniu skojarzonym z innymi antybiotykami. Jest to tzw. synergizm działania. Skuteczność działania cefalosporyn zależy również od dawkowania. Poszczególne cefalosporyny różnią się zakresem i silą działania oraz parametrami farmakokinetycznymi np.

- różnym powinowactwem do PBP

- stopniem wiązania z białkiem

- czasem połowicznego rozpadu

Nie liczne cefalosporyny wykazują dobrą penetracje do płynu mózgowo rdzeniowego np. Cefuroksyn, Cefozidim i Ceftriakson.

• KARBAPENEMY

Jest to grupa antybiotyków wyizolowana(otrzymana) ze szczepów bakteri streptomeces lub otrzymywana syntetycznie. Zasadnicza różnica w budowie względem penicylin polega na zastąpieniu atomu siarki w części tiazolidynowej układu penalu, atomem węgla. Przedstawicielem jest MEROPENEM - in MERONEM działającym przeciwbakteryjnie na większość g+ i g- zarówno tlenowych jak i beztlenowych. Stosowany jest dożylnie w zapaleniu płuc w zapaleniach ukl moczowego i posocznicy oraz domięśniowo w zapaleniu oskrzeli oraz w nie powikłanym zakażeniu ukł. moczowego.

• MONOBAKTAMY

Są to antybiotyki będące pochodnymi cztero - czlonowego układu laktamowego. Najczęściej otrzymywane SA syntetycznie . Przedstawiciel AZETRONAM - in AZACTAM działający silnie na tlenowe bakterie g- Stosowany jest w zakażeniach i stanach zapalnych ukł. moczowego dolnych dróg oddechowych, jamy brzusznej, stawów, skóry i tkanek miękkich

ANTYBIOTYKI PEPTYDOWE

Są to związki zbudowane z aminokwasów w szeregu LiD zawierające w sobie fragmenty nieaminokwasowe. Ich cechą wspólną są:

- aminokwasy które łączą się ze sobą wiązaniami peptydowymi tworząc struktury pierścieniowe lub łańcuchowe

- dobra rozpuszczalność w wodzie oraz zasadowy charakter który umożliwia łączenie się tych związków z kwasami, czego wynikiem są rozpuszczalne sole

W większości antybiotyki te wykazują aktywność względem bakterii gram + niektóre z nich np. POLIMYKSYNY działają na tlenowe bakterie gram -. Nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego za wyjątkiem niektórych z grupy depsypeptydów. Wszystkie działają hamująco na budowę ściany komórkowej bakterii. Podział tych antybiotyków uwarunkowany jest ich budową chemiczną

Wyróżniamy 4 grupy:

I peptydy cykliczne

II depsypeptydy - inaczej Streptograminy posiadajce oprócz wiązań peptydowych ugrupowania laktanowe lub estrowe

III glikopeptydy

IV lipopeptydy

Peptydy cykliczne - przedstawiciele to BACYTRACYNA i GRAMICYDYNA Stosowane są w zakażeniu przewodu pokarmowego

Depsypeptydy przyklady: STREPTOGRAMINA i WIRGINJAMYCYNA szczególnie aktywne przeciwko gronkowcom i paciorkowcom Są to związki cykliczne, które oprócz aminokwasów D zawierają dodatkowo inne kwasy

Glikopeptydy - przedstawiciele: WALKAMYCYNA - in. VANCOCIN jest antybiotykiem o właściwościach amfoterycznych. Działa szczególnie na bakterie gram +

TEIKOPLANINA - in. TARGACIN

Ich mechanizm dzialania polega na zaburzeniu transportu substancji potrzebnych do budowy ściany komórkowej bakterii. Są to duże polarne cząsteczki co uniemożliwia im przenikanie przez zewnętrzna błonę bakteri gram - przez co działają wyłącznie na bakterie g+ . zastosowanie:

- zapalenie wsierdzia

- szpiku kostnego

- dróg oddechowych

- skóry

- opon mózgowo - rdzeniowych

Lipopeptydowe - oprócz aminokwasów zawieraja kwasy karboksylowe o długim łańcuchu alkilowym np. kwas kaprynowy (10 atomów węgla) Przedstawiciele: DAPTOMYCYNA in. DAPCIN działa silnie przeciwko tlenowym i beztlenowym bakteriom G +

CHLORAMFENIKOL - DETROMECYNA jest antybiotykiem naturalnym zawierającym grupę nitrową (NO2) co należy do wyjątku. Podstawowym elementem cząsteczki jest Propano -1,3 -diol. A jego boczne podstawniki to ugrup. paranitrofenylowe i dichloraacetyleaminowe. Jest bardzo trwały chemicznie i rozkłada się dopiero pod wpływem światła, wilgoci i śr. Zasadowego. Słabo rozpuszcza się w wodzie dając stosunkowo trwałe roztwory o gorzkim smaku. Do celów leczniczych jest otrzymywany syntetycznie. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego dobrze przenika do tkanek i płynów ustrojowych i dobrze przechodzi do ukł. nerwowego.

Wykazuje szeroki zakres działania jest antybiotykiem o dużej toksyczności może powodować uszkodzenia krwi. Przyczyną toksyczności jest metabolit powstający w wyniku redukcji grupy nitrowej. W lecznictwie stosowane są proleki pozbawione gorzkiego smaku np. Ester palmitynowy i bursztynowy chloramfenikolu. Stosowana jest również sól sodowa bursztynianu chloramfenikolu o dobrej rozpuszczalności w wodzie. Slużąca do sporządzania roztworów do iniekcji dożylnych i domięśniowych.

ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE

Są to glikozydy pochodzenia naturalnego wytwarzane przez promieniowce są produktami fermentacji bakteri z rodziny MICROMONOSPORE lub STREPTOMECES . Elementami charakterystycznymi tej grupy jest obecność aminocukrów zbudowane są części nie cukrowej tzw. aminocyklitolu oraz związanej z nią wiązaniem glikozydowym częścią cukrową o charakterze aminocukru. Poszczególne antybiotyki różnią się między sobą rodzajem i liczbą sacharydów (cukrów) oraz częścią niesaharydową którą stanowią najczęściej cykiliczne alkohole wielowodorotlenowe oraz grupy zasadowe np.:

- część niesaharydową mogą stanowić pochodne cykloheksanu, zawierające kilka grup OH a ugrupowania zasadowe stanowi grupa aminowa lub guanidynowa. Część niesaharydowa połaczona jest z częścią sacharydową lub aminosaharydową wiązaniami glikozydowymi.

- część sacharydową stanowią cukry, np.

~Steptoza dla streptomycyny,

~ kanozamina dla Kamycyny

~garazozamina dla gentomecyny

~ nebrozamina dla tobramecyny

WŁAŚCIWOŚCI

Są związkami polarnymi dlatego słabo przechodzą przez błonę komórkową. Słabo wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Proces ten osłabia także obecność kwasu solnego w żołądku. Są bardzo toksyczne. Podawane w skojarzeniu rozszerzają swój zakres działania. Dobrze wchłaniaja się po podaniu domięśniowym. Przenikają do jam ciała i krążenia płodowego. Slabo wnikaja do płynu mózgowo - rdzeniowego (dot. Streptomecya, kanamycyna)

GŁÓWNE ZASTOSOWANIE

Gruźlica - streptomecyna podawana jest domięśniowo w skojarzeniu z innymi lekami przeciwgruźliczymi. aPozostałe zapalenie wsierdzia, jamy brzusznej, dróg oddechowych , opon mózgowo rdzeniowych, zapalenie ukl. Moczowego - wywoł. Bakteriami g-

MECHANIZM DZIAŁANIA

Hamują biosyntezę białek bakteryjnych poprzez łączenie się z podjednostką rybosomy bakteryjnego, co prowadzi do uszkodzenia blony cytoplazmatycznej bakterii.

INTERAKCJE

•Wzmagają aktywność antybiotyków betalaktanowych wobec paciorkowców. Są podawane razem z penicylinami i cefalosporynam.

• z lekami moczopędnymi które wzmagają działanie toksyczne aminoglikozydu.

• nasilają dzialanie leków przeciwzakrzepowych.

Wśród aminoglikozydów wyróżniamy:

- streptomecyne

- amikacyne

- kanamycyne

- gentamycyne

- tobramycyne

- neomycyne

STREPTOMYCYNA - jest glikozydem w którym aglikolem jest streptydyna powiązana ze streptobiozaminą. Obecność grup guanidynowych oraz układu metyloaminowego ułatwia tworzenie soli z których siarczan VI i chlorowodorek są często stosowane w lwczeniu z uwagi na dobra rozpuszczalność w wodzie. Streptomycyna dziala słabiej od penicyliny na bakterie g+ a mocniej na bakterie g-. stosowana jest głównie jako tuberkulostatyk - czyli lek przeciwgruźliczy oraz chorobom wywolanym przez bakterie g-. stosowane w postaci wstrzyknięć domięśniowych ponieważ słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Jest toksyczna. Działa neurotoksycznie i hepatotoksycznie.

KANAMYCYNA - stosowana jest w postaci mieszaniny 3 związków o podobnej budowie. Różniących się między sobą rodzajem sacharydu. Pochodne oznaczone są literami A B C , przyczym zawartość A wynosi 98%.

Antybiotyki z grupy kanamycyn są związkami o charakterze zasadowym a ich sole są dobrze rozpuszczalne w wodzie, przy zastosowaniu odpowiedniego środowiska. Najtrwalsze są w środowisku kwaśnym dlatego nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. W związku z tym podawane są domięśniowo z jednym wyjątkiem - w leczeniu biegunek bakteryjnych lub w celu wyjałowienia ukłaku pokarmowego przed zabiegami chirurgicznymi

Kanomycyna wykazuje dużą toksyczność i podawana jest wtedy kiedy zawodzą inne antybiotyki.

Pochodne kanamycyny to:

- amikacyna

- tobramycyna

- propikacyna

-dibekacyna

GENTAMECYNA - In. GARAMYCIN

Stosowana w postaci soli siarczanu gentomycyny. Jest bardziej toksyczna od kanamycyny bardziej nefrotoksyczna słabo wchłania się z przewodu pokarmowego. Stosowana jest domięśniowo lub dożylnie w zakażeniach bakteriami g-

Jej pochodne to :

- Sisomicyna

- Netilmicyna

NEOMYCYNA - jest to antybiotyk o charakterze zasadowym, występuje w duch odmianach B i C różniących się budową cząsteczki przy czym B od 85 do 90 %. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Stosowana w leczeniu zakażen przewodu pokarmowego np. czerwonka albo dur brzuszny. Jest bardzo toksyczna dlatego najczęściej stosowana jest miejscowo - przede wszystkim w okulistyce

TETRACYKLINY

Jest to grupa antybiotyków o charterystycznej budowie czterech pierścieni 6cio członowych skondensowanych liniowo, z których jeden jest pierścieniem aromatycznym a pozostałe maja po jednym wiązaniu podwójnym wykazują budowę aktahydronaftacenu. Różnią się miedzy sobą ilością i rodzajem podstawników. SA to związki o właściwościach amfoterycznych. Właściwości zasadowe nadaje im grupa dimetyloaminowa dzięki której tworzą z kwasami dobrze rozpuszczalne w wodzie sole, z których najczęściej stosowane w lecznictwie to chlorowodorek i fosforany. Właściwości kwasowe nadaje im grupa fenolowa. Tetracykliny maja możliwości tworzenia soli wewnętrznej dziki reakcji protonizacji. Obecność atomów tlenu z wolnymi parami elektronowymi stwarza możliwość do helatowania metali dwu i trójwartościowych np. atomów żelaza, wapnia i magnezu przez tetracykliny. Jest to woda tetracyklin ponieważ związki kompleksowe tetracyklin z tymi metalami SA trudno rozpuszczalne i nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Powstają wtedy związki pozbawione aktywności biologicznej. Stanowi to duży problem w terapi tetracyklinami ponieważ niektóre art. spożywcze oraz leki zawierające czynniki kompleksotwórcze - czyli jony metali powodują obniżenie poziomu antybiotyku we krwi od 50 do 90 % np. kationy wapnia wiążą doksacykliny w 19% a dimetylohlorotetracykliny w 75%.

Kompleksy tetracyklin z kationami wapnia objawiaja się przebarwieniem w kościach i zębach.

Roztwory wodne tetracyklin są kwaśne nietrwała najtrwalsze są przy ph 2,5 najmniej trwałe przy ph zasadowym.

Tetracykliny naturalne otrzymuje się z g+ bakteri streptomyces. Do naturalnych zaliczamy:

- tetracyklinę

- chlorotetracyklinę

- oksytetracyklinę

Do pochodnych półsyntetycznych :

-minocyklina - Minocin

- metacyklinę - rondomycin

- doksycyklinę - vibramycin

- rolitracyklnę - reverin

Antybiotyki naturalne i półsyntetyczne różnią się między sobą parametrami farmakokinetycznymi:

~ stopniem wiązania z białkiem od 20 do 90%

~ czasem połowicznego rozpadu od 8 do 12 godz. dla naturalnych i od 14 do 20 godz. Półsyntetycznych.

Tetracykliny wykazują szeroki zakres działania, działają silniej na bakterie g+ niż g-. przenikają do komórki bakterii w wyniku transportu aktywnego. Te rozpuszczalne w wodzie przenikają do błony peryplazmatycznej g- kanałami porowymi a nie rozpuszczalne w wodzie przemieszczają się przez błonę w procesie dyfuzji.

Mechanizm działania:

Hamują syntezę białek bakteryjnych

Wskazania:

Dżuma, cholera, zakażenia dróg żółciowych oraz inne (wywołane przez bakterie g-)

Działania niepożądane:

Zaburzenia żołądkowo jelitowe, wtórne zakażenia bakteryjne i grzybicze.

Działa neurotoksycznie i hepatotoksycznie - nie powinny być podawane kobietom w ciąży i dzieciom poniżej

• roku życia.

ANTYBIOTYK MAKROLIDOWE

Jest to grupa antybiotyków zaliczana do aminoglikozydowych. Zbudowane są z dużego pierścienia o charakterze laktanu(tj. wewnętrzny pierścieniowy ester hydroksykwasu) połączonego z dwoma cząsteczkami cukrów z których jeden jest aminosaharydem.

Makrolidy naturalne mają z reguły pierścienie 12 do 24-ro członowe, zdazaja się również 60. Największe znaczenie farmakologiczne maja makrolidy o aglikonach 14 lub 16 członowych. W niektórych makrolidach występują pierścienie laktanowe, zawierające wiązania podwójne lub układ sprzężony wiązań podwójnych są to tzw. makrolidy - polienowe, z przewaga aktywności przeciwgrzybicznej. Makrolidy bez wiązań podwójnych to markrolidy niepolienowe, w których głównym przedstawicielem jest erytromecyna ( zaliczane do makrolidów I generacji).

Makrolidy wykazują szerokie spektrum działania, działają na bakterie g+ tlenowe i beztlenowe oraz na bakterie G-

Erytromecyna

Występuje w 3 odmianach A B C które nie znacznie róznia się miedzy sobą budową chemiczną, przy czym aktywność odmiany:

A = 1

B = 0,85A

C= 0,2A.

Jest to trudno rozpuszczalny związek o właściwościach zasadowych. Jest nietrwała w środowisku kwaśnym. Z uwagi na małą wchłanialność około 405 z przewodu pokarmowego i gorzki smak ma ograniczone zastosowanie lecznicze. Najczęściej podawana jest w postaci drażetek powlekanych i niewrażliwych na kwasy lub zmodyfikowana w postaci soli lub estrów. Nie podawana jest domięśniowo ponieważ wykazuje działanie miejscowo - drażniące

Estry erytromycyny powstają w reakcji estryfikacji grupy wodorotlenkowej odpowiednim kwasem.

Przykłady:

• propinian erytromycyny

• etylowęglan erytromycyny

• etylobursztynian erytromycyny

• cykliczny węglan erytromycyny

Estry w porównaniu z erytromycyną są:

• trwalsze chemicznie

• pozbawione gorzkiego smaku

• odporne na działanie kwasów

• przewaznie stosowane doustnie

• lepiej wchłaniaja się z przewodu pokarmowego

SOLE ERYTROMECYNY

Powstają w reakcji zasadowej grupy dimetyloamoniowej, obecnej cząsteczce dezosaminy z odpowiednimi słabymi kwasami np. Laktobionowym, Glukohektanowym, Stearynowym.

Sole Erytromecyny są rozpuszczalne w wodzie ale podobnie jak Erytromecyna rozpadają się w śr. kwaśnym. Mogą być stosowane doustnie, domiejscowo lub dożylnie.

Inne makrolidy o działaniu antybiotycznym:

• oleandomycyna

• troleandomycyna

• spiramicyna

• karbamycyna

• magnamycyna

SULFONAMIDY

H₂N SO₂ - NH- R

Działają na paciorkowce, gronkowce, promieniowce, dwoinki zapalenia płuc, pałeczki okrężnicy, pneumokoki.

Są to na ogół ciała stałe krystaliczne trudnorozpuszczalne w wodzie, rozpuszczają się w kwasach i zasadach. Są to pochodne paraaminobenzenosulfonamidu. Wykazują charakter amfoteryczny. Zasadowość nadaje im pierwszorzędowa grupa aminowa związana z pierścieniem aromatycznym. Ich kwasowość zależy od rodzaju podstawnika w pozycji N1. Im silniejsze są właściwości elektronobiorcze podstawnika tym łatwiej odszczepić proton a otrzymana sól wykazuje większą trwałość. Aktywność biologiczna sulfonamidów zależy również od stopnia jonizacji (stałej stałej dysocjacji). Najsilniej działają leki o stałej dysocjacji o wartości 4 x 10^-8 do 9 x 10^-8 .

Stopień jonizacji jest również powodem podziału sulfonamidów biorąc pod uwagę stopień zjonizowania oraz lipofilność cząsteczki wyróżniane są:

1. Sulfonamidy łatwo wchłaniające się z przewodu pokarmowego i w krótkim czasie osiągające odpowiednie stężenie w osoczu i w tkankach. Należy tu większość N₁ - podstawionych pochodnych sulfonamidu, które w kwaśnym środowisku soku żołądkowego nie dysocjuje - czyli tworzą formy niezjonizowane. Są lepiej rozpuszczalne w tłuszczach i łatwiej wchłaniane przez błonę śluzowa żołądka.

2. Sulfonamidy trudno wchłaniające się z przewodu pokarmowego. Są to N_1, N₄ - dipodstawione pochodne sulfanilamidu oraz sulfaguanidyna (wycofana !!!!!!!). Stosowane są wyłącznie w bakteryjnych zakażeniach przewodu pokarmowego.

3. Sulfonamidy stosowane miejscowo - wyłącznie zewnętrznie:

• sulfanilamid

• sulfacetamid

• sole srebrowe sulfatiazyny i sulfatiazolu

Inny podział sulfonamidów dotyczy czasu ich działania a tym samym szybkości wydalania ich z organizmu:

1. Leki krótkodzialajace - okres półtrwania mniejszy od 8 godz. przykł. Sulfafurazol - 6godz., Sulfathiazol - 4godz.

2. Leki o średniodługim czasie dzialania okres półtrwania od 8godz. do 20 godz. przykł. Sulfadiazyna - 17godz., sulfametoksazol - 11godz.

3. Leki długodziałajace - okres półtrwania powyżej 30godz., przykł. Sulfametoksypirydazyna - 37godz.. Długość czasu działania zależy od zdolności sulfoamidu do wiązania się z białakami osocza.

Biotransformacja sulfonamidów w organizmie zależ od rodzaju Sulfonamidu oraz od wieku chorego i czynności wątroby i nerek. Powstające metabolity nie wykazują właściwości przeciwbakteryjnych a mogą działać nefrotoksycznienp. N₄ acetylsulfoamidy łatwo krystalizują w środowisku kwasowym co może prowadzić do mechanicznego uszkodzenia nerek (kanalików nerkowych, przewodów moczowych) - Krystaluria. Można temu zapobiec stosując śr. alkalizujące.

Mechanizm działania Sulfonamidów polega na hamowaniu biosyntezy kwasu foliowego, niezbędnego do powstawania nukleotydów purynowych. Sulfonamidy współzawodniczą z kwasem PABA (paraaminobenzoesowym zw. witaminą wzrostową bakterii o aktywne miejsca w enzymie. Konkurencyjny antagonizm PABA i sulfonamidów jest możliwy, dzięki podobieństwu w budowie przestrzennej i elektronowej tych związków. Sulfonamidy hamują rozmnażanie tych bakteri które wytwarzają kwas foliowy korzystając z egzogennego PABA. Bakterie które samoistnie wytwarzają PABA nie sa wrażliwe na działanie sulfonamidów. Nadmiar PABa i jego pochodnych z których jest on uwalniany znosi działanie sulfonamidów. Efekt taki wywołują leki np. prokaina, tetrakaina, (znieczulajace miejscowo) penicylina prokainowa

Podział z uwagi na budowę chemiczna (z uwagi na rodzaj podstawnik i jego położenia)

1. N₁ - acetylowe pochodne

2. N₁ - heterocykliczne sześcioczłonowe pochodne

3. N₁ - heterocykliczne - piecio członowe

4. N₁ - N₄ - dipodstawione pochodne

ad 1) N₁ - acetylowe pochodne

Sulfanilamid i jego N₁ - niecykliczne pochodne zawierajace najczęściej podstawnik acetylowy, karbamoilowy lub dimetyloakroilowy

Przykłady:

1. sulfacetamid - acetylowa pochodna sulfanilamidu - stosowana w okulistyce w postaci łatworozpuszczalnej soli sodowej

2. sulfanilamid - stos. Zewnętrznie w postaci zasypki

3. sulfakarbamid - in. URENIL stosowany w bakteryjnych zakarzeniach dróg moczowych, odznacza się zwiększona kwasowością i dobrą rozpuszczalnością

4. sulfaprokacylina

5. sulfadikramid, in. IRGAMID

Ad. 2) N₁ - heterocykliczne sześcioczłonowe pochodne

Do tej grupy zaliczamy pochodne pirymidyny lub pirazyny, różniące się między sobą położeniem reszty sulfonamidowej w pierścieniu heterocyklicznym oraz obecnością, rodzajem i liczbą występujących podstawników

Przykłady:

• sulfadiazyna - in. DEBENAL

• sulfameryzynaA - in. DEBENAL M

• sulfadimidyna

• sulfametoksydiazyna - in. ULTRAKS

• sulfadoksyna - in. FANASIC

• sulfalen - in. KELFIZYNA

Ad. 3) N₁ - heterocykliczne - pięcio członowe

Zawierają układ tiazolu, oksazolu, i izoksazolu. Stosowane są w leczeniu ostrych i przewlekłych bakteryjnych zakażeń dróg moczowych. Są szybko wydalane, dlatego szybko gromadzą się w narzadach moczowych. Łatwo rozpuszczają się w kwaśnym środowisku moczu Wyjątek: Sulfatiozol i jego sól srebrowa są trudno rozpuszczalne i powodują krystalurie - dlatego stosowane są zewnętrznie. Wiążą się z białkiem w około 70% i ich okres półtrwania wynosi około 10godz.

Przykł:

• sulfatiazol

• sulfafurazol - in. AMIDOXAL

• sulfamoksol - in. SULFUNE

Ad 4) N₁ - N₄ - dipodstawione pochodne

Wykazują inne właściwości fizykochemiczne niż pozostałe sulfoamidy. Są trwałe w kwasowym środowisku żołądka, hydrolizują w jelicie grubym i tam działają miejscowo. Stosowane są w bakteryjnych zakażeniach przewodu pokarmowego

Przykł.:

• sykcenylosulfatiazol (COLISTATIL)

• ftalilosulfatiazol (FTALAZOL)

Sulfonamidy najczęściej stosoowane są w leczeniu infekcji dróg moczowych, układu oddechowego oraz zapalenia ucha środkowego.

Leki złożone zawierające sulfonamidy:

Stosowanie mieszanek pozwala na uzyskanie lepszego efektu terapeutycznego, przedłuża, rozszerza zakres działania. Działanie potęguje synergizm leków uzyskany np. po zmieszaniu trimetoprinu z sulfonamidami. Mechanizm działania takich mieszanek jest złożony i powoduje zwiększenie skuteczności leku, opóźnienie rozwoju oporności na lek i rozszerzenie zakresu działania np.:

Trimetoprim - hamuje reduktazy kwasu dihydrofoliowego - jest to pochodna diaminopirymidyny. Natomiast sulfonamid hamuje syntezę kwasu foliowego.

Przykładem preparatu złożonego jest:

• Biseptol - mieszanina trimetoprimu i sulfametoksazolu w stosunku 1: 5

• Ko-trymafol - mieszanina trimetaprimuu i sulfamoksolu

Stosowane są w leczeniu zakażenia dróg górnych i dolnych oddechowych, w zapaleniu zatok ostrym zapaleniu ucha środkowego, zakażeń układu moczowego i pokarmowego.

CHILONY I FLUORACHINOLONY

Jest to grupa leków w którym pods. Układem jest układ 4- chinolony. Do celów farmakologicznych stosowane są pochodne syntetyczne.

Przykł.;

• kwas nalityksowy in. Negram albo Nevigraman

• kwas pipemidynowy in. Polin albo Urolin

Sa to leki stosowane w leczeniu bakteryjnych zakażeń nerek oraz dróg moczowych, wykorzystywane także w okulistyce i dermatologi. Charakteryzuja się niską toksycznością i słabym działaniem niepożądanym zwykle ze strony ukł. Pokarmowego. Są aktywne względem bakterii g-. Aktywność farmakologiczna tych związków związana jest z obecnością w cząsteczce 2 skondensowanych pierścieni 6-cio członowych oraz odpowiednich podstawników.

Działanie przeciwbakteryjne tych związków nasila się w momencie wprowadzenie atomu lub atomów fluorowca. Stąd nazwa fluorochinolony - albo chinolony drugiej generacji. Wprowadzenie atomu fluorowca wzmaga działanie tych związków wobec bakteri g- i rozszerza na bakterie g+ np.:

• poszerza zastosowanie na pałeczki jelitowe

Monofluoropochodne charak. się lepszą dostępnością biologiczną oraz szerszym spektrum działania. Do tej grupy zaliczamy: NORFLOKSACYNE, PRFLOKSACYNE oraz CIPROFLOKSACYNE.

Pochodne zawierające więcej niż 1 atom fluoru tzw. wielofluorowane odznaczają się lepsza tolerancja lepsza wchłanialnością i przenikalnością do tkanek - wydłuża ich czas działania (mogą być stosowane raz dziennie. Działają na bakterie g- i niektóre g+ tlenowe i beztlenowe.

Przykł.:

• FLEROKSACYNA

• LOMEFLOKSACYNA

• PAZUFLOKSACYNA

Mechanizm działania chinolinów: polega na hamowaniu syntezy DNA w komórkach bakteryjnych poprzez wpływ na enzym komórkowy, zw. gyrazą (albo girozą) DNA. Gyraza odgrywa ważna rolę w procesach genetycznych bakterii. Chinolony nie wpływają na syntezę DNA ludzkiego. Bakterie nie wykazują oporności na działanie chinolonów, jedynie zbyt małe dawki mogą wywołać oporność. Chinolony sa skuteczne w leczeniu zakażeń wywołanych przez szczepy bakterii, oporne na działanie antybiotyków β-laktamowych i aminoglikozydowych.

NITROFURANY

Czyli pochodne 5-Nitrofuranu albo pochodne 5 - Nitrofuraldehydu.

Główne związki tej grupy to:

- nitrofural, in. nitrafurazol

• nitrofurazolidan

• nitrofurantoina in. furantin

• akrytoina in. furagin

• nifurantel - in. folmirol, polmirol

• nifuroksazyd - in. ercefuryl

Działają bakteriostatycznie w większych stężeniach bakteriobujczo na bakterie g + i g- np.:

Gronkowce, paciorkowce, pałeczki okrężnicy. Niektóre wykazuja zdziałanie przeciw pierwotniakowe. Trudno rozpuszczają się w wodzie i alkoholu.

Ich mechanizm działania opiera się na biotransformacji redukcyjno - oksydacyjno grupy nitrowej występujacej w tych związkach

Rys.

Wewnątrz komórki następuje redukcja związków nitrowych przy udziale nitroreduktaz z wytworzeniem reaktywnych rodników, które sa odpowiedzialne za działanie przeciwbakteryjne. Reakcje wolnych rodników prowadza do utlenienia lipidów i uszkodzenia błon oraz inaktywacji enzymów i rozerwanie DNA na fragmenty co prowadzi do zniszczenia komórki bakteryjnej.

Przykładowe zastosowania:

• NITROFURAL - jako antyseptyk skóry, uszu, oczu śluzówek, gardła i pochwy.

• NIFURNTEL w stanach zapalnych pochwy

• NITROFURANTOINA - w zakażeniu układu moczowego

• NIFUROKSAZYD - w ostrych i przewlekłych biegunkach pochodzenia bakteryjnego, zapaleniu okrężnicy i jelita cienkiego.

TUBERKULOSTATYKI - leki przeciwgruźlicze

Gruźlica jest choroba zakaźną wywoływana przez prątki gruźlicy mycobacterium tuberculosis. Są to kwaso odporne bakterie g+ które charakteryzują się mała wrażliwością na działanie leków i odkażających środków chemicznych. Ta odporność spowodowana jest szczególna strukturą ściany komórkowej bakterii. Jest ona zbudowana ze związków woskowych i fosfolipidowych. Odpowiednio połączonych z białkami i polisacharydami. Taka ściana komórkowa stanowi warstwę ochronną bakteri.

Działanie leków jest ograniczone również tym, że prątki gruźlicy rozmnażają się wewnątrz komórek organizmu co utrudnia ich dostęp do zmienionych patologicznie tkanek. Kolejnym powodem utrudnień w leczeniu jest stale narastająca oporność zarazków na podawane leki - spowodowana długim okresem ich powstawania (zapobiega się temu stosując skojarzone leczenie - czyli synergizm leku)

I Podział leków uwzględniając fazę podawania.

1. leki podstawowe, stosowane w pierwszym okresie leczenia

2. leki pomocnicze stosowane w przypadku występowania oporności prątków na leki podstawowe oraz stosowane w leczeniu skojarzonym

II podziala z uwagi na budowę chemiczną

1. aromatyczne kwasy karboksylowe i ich pochodne

2. aminoalkohole

3. antybiotyki

ad 1. aromatyczne kwasy karboksylowe i ich pochodne

• PAS - kwas paraaminosalicylowy (4-amino-2-hydroksybenzoesowy)

Jest mało toksyczny, trudno rozpuszczalny w wodzie, wrażliwy na światło i utlenianie, łatwo ulega dekarboksylacji do toksycznego i nieczynnego farmakologicznie metabolitu - metaaminofenolu. Stosowany jest w postaci soli sodowej, szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Jego mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy bakteryjnego kwasu foliowego zw. witamina wzrostową bakkterii. Obecnie rzadko stosowany, ze względu na zaburzenia zoładkowo jelitowe, wywoływane leczniczymi stosunkowo dużymi dawkami leku.

• IZONIAZYD - (inaczej hydrazyd kwasu izonikotynowego - INH) Jego mechanizm działania polega na hamowaniu syntezy kwasu mikolowego - ważnego skł. ściany komórkowej prątka. W fizjologicznym ph występuje w stanie niezdysocjonowanymco pozwala mu wniknąć do wnętrza komórki bakteryjnej. Wykazuje działanie niepożądane np. zapalenie wątroby, zapalenia wielonerwowe, odczyny skórne.

• PIRAZYNAMID (amid kwasu pirazynokarboksylowego) - jest aktywny w środowisku kwasnym, jego meczanizm działania polega na zwiększeniu aktywności bakteryjnego enzymu - amidazy nikotynowej. Stosowany w monoterapi, szybko wywołuje oporność pratków

• ETIONAMID, ROTIONAMID - podobnie jak pirazynamid stosowane sa jako leki pomocnicze

Ad 2. aminoalkohole

• ETAMBUTOL - jest związkiem optycznie czynnym, łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego w 40% wydala się w formie niezmienionej, wywołuje zaburzenia ze strony układu pokarmowego oraz moczowego. Może powodować uszkodzenia nerwu wzrokowego.

Mechanizm działania - hamowanie syntezy kwasów nukleinowych prątków.

Ad 3. antybiotyki

W leczeniu gruźlicy stosuje się następujące antybiotyki:

• AMINOGLIKOZYDOWE: streptomycyna, kanomycyna. Streptomycyna stos. Się w formie wstrzyknięć domięśniowych , jest aktywna w śr. zasadowym, hamuje biosynteże białek bakteryjnych. Wywołuje dziłanie niepożądane najczęściej nefrotoksyczność czyli uszkodzenie nerek oraz ortotoksyczność - czyli uszkodzenie słuch, zaburzenie równowagi, zawroty głowy

• ANTYBIOTYKI POLIPEPTYDOWE - wiomycyna, kapreomycyna

• ANTYBIOTYKI ANSAMYCYNOWE - rifamycyna oraz rifampicyna

• CYKLOSERYNA jest to antybiotyk o prostej budowie chemicznej otrzymywany syntetycznie. Stosuje się ja w przypadkach oporności na inne antybiotyki. Jej mechanizm działania polega na hamowaniu aktywności enzymów biorących udzial w budowie ściany komórkowej bakterii.

Ze względu na szybko narastającą oporność prątków leczenie gruźlicy prowadzi się kilkoma lekami jednocześnie. Powstał również preparat złożony Rifamazid - zawierajacy Ryfampicyne (Rifampicyna) i izoniazyd. Uważa się go za najsilniejszy lek przeciwgruźliczy.

Inne zestawy to:

Do terapi 4 lekowej: izoniazyd + pirazynamid +rymfapicyna + etambutol lub streptomycyna

Do terapi 3 lekowej: izoniazyd +pirazynamid + ryfampicyna

W leczeniu gruźlicy mogą być wykorzystywane fluorochinolony

LEKI PRZECIWGRZYBICZNE

Grzybica, in. mikoza to choroba zakaźna wywołana miejscowym lub ogólnym zakażeniem grzybami chorobotwórczymi. Rozróżnia się grzybice powierzchniowe (skórne i śluzówkowo skórne) oraz układowe (ogólne).

Częstość występowania infekcji grzybiczych zwiększa się podczas stosowania antybiotyków, oraz podczas występowania takich chorób jak:

• cukrzyca

• schorzenia nowotworowe

• defekty immunologiczne

Powodem pogłębiania zakażenia grzybiczego mogą być same grzyby oraz wytwarzane przez nie mytotoksyny. Grzybice powierzchniowe leczone są miejscowo, niekiedy miejscowo w połączeniu z leczeniem ogólnym.

PODZIAŁ LEKÓW PRZECIWGRZYBICZYCH:

1.antybiotyki

2. pochodne imidazolu i tiazolu

3. pochodne alliloaminy i amorolfina

4. antymetabolity

5. kwasy karboksylowe

6. leki o innej budowie

ad.1) antybiotyki przeciwgrzybicze

Przykłady:

• antybiotyki polienowe

- nystatyna, in. fungicidin

- natamycyna, in. pimaficun

- amfoterycyna B, in. fungizon

- gryzeofulwina

Mechanizm działania tych zwiazków polega na tworzeniu związków kompleksowych z wystepujacymi w błonie komórkowej grzyba sterolami, głównie cholesterolem. Poprzez takie kompleksy antybiotyki łączą się trwale z błoną komórkową grzyba powodując zwiększenie jej przepuszczalności. W wyniku tego nastepuje utrata jonów wewnątrzkomórkowych i zachwianie równowagi osmotycznej komórki a w konsekwencji jej obumarcie.

z wystepujacymi w błonie komórkowej grzyba sterolami głownie z cholesterolem.

Poprzez takie kompleksy antybiotyki łącza się trwale z błona komórkową grzyba powodując zwiększenie jej przepuszczalności. W wyniku tego następuje utrata jonów wewnątrz komórkowych i zachowanie równowagi osmotycznej komórki a w konsekwencji jej obumieranie.

AMFOTERYCYNA B jest otrzymywana z promieniowca Sterptomyces Nodostus i jest podstawowym antybiotykiem w leczeniu grzybic narządów wewnętrznych oraz w zakażeniach pierwotniakowych. Słabo wchłania się z przewodu pokarmowego dlatego najczęściej stosowana jest dfozylnie, najczęściej we wlewach. Jest bardzo toksyczna nawet w dawkach leczniczych może powodowac uszkodzenie nerek, uszkodzenie wątroby, zakrzepowe zapalenie żył, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia żołądkowo -jelitowe, reakcje uczuleniowe. Dlatego najczęściej podawana jest z innymi antybiotykami np. Flucytozynę w preparacie o nazwie Ambisome co pozwala ograniczyć jej toksyczność.

NATAMYCYNA nie rozpuszcza się w wodzie nie wchłania się z przewodu pokarmowego, wykorzystywana jest do leczenia grzybic pochwy, przewodu pokarmowego jamy ustnej, skóry paznokci oraz grzybicy płuc i dróg oddechowych.

NYSTATYNA - nie rozpuszcza się w wodzie nie wchłania się z przewodu pokarmowego, stosowana jest doustnie w leczeniu grzybic układu pokarmowego oraz w postaci maści, zasypek, zawiesin i aerozolu do leczenia grzybic narządów płciowych plesniawek jamy ustnej i grzybicy uszu

GRYZEOFULWINA - wytwarzana jest przez penicylium griseofulvun jest związkiem o dużej trwałości, trudno rozpuszczalnym w wodzie. Stosowana jest doustnie, dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego zastosowana zewnętrznie nie działa przeciwgrzybiczo. Po wchłonięciu do organizmu odkłada się w keratynie i przenika powoli z głębszych warstw skóry chroniąc ja przed infekcjami grzybiczymi nawet do kilku miesięcy. Ma wąski zakres działania stosuje się ja do leczenia grzybic skóry, włosów i paznokci.

Ad. 2) pochodne imidazolu i tiazolu

Stanowia najważniejszą grupę leków stosowanych w leczeniu grzybic. Ogólnie nazywane są Azolami

Przykłady pochodnych imidazolu:

• mikronazol, in. Daktarin, Gyno - Daktarin - stosowany jest w zakażeniach skóry i błon śluzowych

• Ekonazol, in. Klotrimazol - wykorzystywane w leczeniu drożdzycy i rzęsistkowicy pochwy

• Ketokonazol, in. Nizoral - lek o szerokim zakresie działania stosowany w leczeniu grzybic powierzchniowych jak i układowych.

Przykłady pochodnych tiazolu:

• itrakonazol, in. orungal

• flukonazol, in. diflukan

właściwościami zblizone sa do pochodnych imidazolu, są bardzo skuteczne w leczeniu różnego rodzaju grzybic.

Mechanizm działania - Azole hamują biosyntezę grzybiczego ergosterolu, prowadząc do uszkodzenia błony cytoplazmatycznej.

Ad 3) pochodne alliloaminy i amorolfiny

Amorolfina to pochodna morfoliny - występuje w preparacie o nazwie loceryl, wystepujacego w formie kremu, lub lakieru do paznokci. Działa grzybobójczo szczególnie wobec dermatofitów i drozdżaków.

Naftifina i Terbinafina - są to pochodne naftalenu stosow. w leczeniu grzybic skóry i paznokci.

Ad 4) Antymetobolity

Przykłady:

• Flucytozyna, in. Ancotil - jest to pochodna pirymidyny stosowana w leczeniu grzybic układowych wywołanych przez drożdżaki. Stosowana jest doustnie lub pozajelitowo. Jej mechanizm działania polega na zaburzeniu syntezy grzybiczego RNA, najczęściej podawana jest razem z antybiotykami przeciwgrzybicznymi.

Ad 5) kwasy karboksylowe

Przykłady

• Kw. Undecylenowy - stosowany w preparacie o nazwie Undofen

• Kw. Priopionowy, kaprionowy

• Kw. 4-hydroksybenzoesowy i jego estry

• Kw. Salicylowy i jego pochodne

Kw. Undecylenowy ma największe znaczenie w lecznictwie. Wymienione kwasy wykazują dużą toksyczność, dlatego stosowane są wyłącznie miejscowo.

Ad 6) Leki o innej budowie

Przykłady:

• Chlorofcopochodne fenoli - wchodzą w skład maści, przysypek i roztworów do zwalczania grzybic powierzchniowych i grzybic głębokich

• Sublentyna, in. Sublentinum oraz jej eter tolnaftal - in. Tolnaftatum - stosowany w leczeniu grzybic powiechchniowych

• Pochodne 8-hydroksyhinoliny ze szczególnym uwzględnieniem leku o nazwie chlorhinaldol - o działaniu przeciwbakteryjnym.

LEKI PRZECIWROBACZE

Robaki to pasożyty przewodu pokarmowego ich występowanie jest uzależnione od stref klimatycznych i położenia geograficznego. Robaki to pasożyty wielokomórkowe należące do 2 rodzin:

• robaki obłe - obleńce: owsiki, glista ludzka, włosogłówka, tęgoryjec dwunastnicy

• robaki płaskie - płażińce: tasiemce i przywmmmmmmm

Najlepszy środek przeciwrobaczy powinien spełniać następujące warunki:

1. działać w dawce jednorazowej

2. wywoływać nie wielkie działanie niepożądane

3. działać na wszystkie postacie robaka - czyli jaja larwy i postać dorosłą

Podział leków przeciwrobaczych

I. Leki stosowane w leczeniu robakami obłymi

II. leki stosowane w leczeniu zakażeń robakami płaskimi

ad I. leki stosowane w leczeniu robakami obłymi

Leki stos. przeciw robakom obłym są bardzo selektywne, dlatego przed leczeniem należy sklasyfikować występującego pasożyta. Mechanizm leków tej grupy polega na wywołaniu blokady nerwowo - mięśniowej poprzez hamowanie receptorów cholinergicznych mięśniach pasożytów. Efektem blokady jest paraliz robaka a następnie wydalenie go z układu pokarmowego. Leki działające w ten sposób wykazują podobieństwo strukturalne do acetylocholinn, substancji odpowiedzialnej m in. za prawidłowe funkcjonowanie mięśni.

Przykłady leków

• działąjące poprzez paraliż

~ Piperazyna - najstarszy lek przeciwrobaczy, o małej skuteczności .

Pyrantel - pochodna pirymidyny stosowana najczęściej w postaci soli, kwasu winowego lub embonowego. Podawany jest doustnie w dawce jednorazowej w zakażeniach owsikiem, glista ludzką i tęgoryjcem dwunastnicy. Nie wywołuje działań niepożądanych.

~Dietylokarbamazyna, in.Hetrazan - Pochodna Piperazyny o charakterze amidu. Stosowana jest w postaci soli kwasu cytrynowego. Działa na filarie i mikrofilarie. Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, jest kumulowana w wątrobie wywołuje szereg działań niepożądanych.

~Tetramizol - jest to pochodna fenylowa imidazolinotiazoliny. Stos. jest w postaci chlorowodorku w zakażeniach glizdą jelitową i tęgoryjcem dwunastniczym.

~Lewamizol, in. Decaris albo Ergamisol - to pochodna teramizolu, dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, ulega biotransformacji w wątrobie. Wykazuje działanie immunostymulujace czyli pobudza reakcje immunologiczne org. Ludzkiego, przez co powoduje jego uodpornienie. Z uwagi na tą właściwość stosowana jest w leczeniu zakażeń wirusowych i bakteryjnych, w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów oraz pomocniczo w leczeniu nowotworów. Działa porażająco na glistę jelitową i tęgoryjca dwunastnicy.

• inny mechanizm działania leków przeciwrobaczych polega na zaburzeniu procesów energetycznych w organizmie robaka

Przykłady:

~ Mebendazol

~ Tiabendazol

~ Albendazol

Są to pochodne benzimidazolu.

~ Purwinium - pochodna chinoliny

Wykorzystywane są w leczeniu zakażeń mieszanych robakami obłymi i charakteryzują się niszczeniem larw oraz jej obleńców. Najczęściej działają poperzez hamowanie enzymów uczestniczących w przemianach redox w organizmie pasożyta i jego obumarciu oraz umniejszają wychwyt glukozy prowadzący do obiżenia rezerw energetycznych.

~ Pyrwinium, in. Povanyl - stosowany jest w zakażeniach owsikiem i węgorkiem jelitowym. Nie wywołuje działań niepożądanych.

Wszystkie leki stosowane są w leczeniu zakażeń węgorkiem jelitowym, owsikiem, glistą ludzką, włosogłówką, tęgoryjcem dwunastnicy. Wywołują działania niepożądane.

~ Iwermektyna - jest mieszaniną dwóch homologicznych związków o budowie laktamu. Powoduje porażenie mięśni robaków obłych, będące wynikiem nasilenia przekaźnictwa GABA.

ad. II. leki stosowane w leczeniu zakażeń robakami płaskimi (tasiemce nieuzbrojone i uzbrojone, karłowate)

Przykłady leków:

~ Niklozamid - powoduje zaburzenia procesów wytwarzania energii oraz działa na enzymy proteolityczne pasożyta. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Jest nietoksyczny. Działa wyłącznie na postać dorosłą.

~ Prazikwantel - stosowany jest w dawce jednorazowej, dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Powoduje porażenie mięśni pasożyta i wydalenie go z kałem. Stosowany jest razem z okamnichiną w leczeniu zakażeń przywarami.

WIRUSY

LEKI PRZECIWWIRUSOWE

Wirusy to mikroorganizmy, które zawierają tylko jeden z kwasów RNA lub DNA, które są nośnikami informacji genetycznej. Ponieważ wirusy nie mają własnego aparatu enzymatycznego, dlatego ich replikacja może przebiegać wyłącznie w komórkach gospodarza. Są zaliczane do pasożytów bezwzględnych. W komórkach gospodarza wirusy przechodzą wieloetapowy cykl przemian prowadzący do powstania nowych wirusów. Leki przeciwwirusowe wpływają na hamowanie jednego lub kilku etapów cyklu rozwojowego wirusa.

Podział leków uzależniony jest od mechanizmu działania tych leków, np.

• pochodne adamantanu hamują penetrację i eklipsę (fazę utajenia) wirusa

• antymetabolity nukleozydowe oraz kwasy fosforowe hamują wyłącznie fazę replikacji.

Inne mechanizmy mogą polegać na zaburzaniu syntezy białek wirusa, np. pochodne cytozyny oraz na zaburzeniu procesu uwalniania wirusa otoczki, np. pochodne guanidyny.

Podział leków przeciwwirusowych:

1) antymetabolity zasad pirymidynowych i purynowych

2) pochodne cykloalkiloamin

3) pochodne tiosemikarbazonu

4) pochodne guanidyny

5) kwasy fosfonowe

6) inne

ad 1) ANTYMETABOLITY

Mają strukturę podobną do nukleozydów wchodzących w skład kwasów będących budulcem wirusów. Należą do najważniejszych środków przeciwwirusowych. Jako antymetabolity różnią się od właściwych nukleozydów fragmentami struktury.

Antymetabolity powinny być wbudowane jako fałszywe struktury wyłącznie przez enzymy wirusa. Nie powinny być natomiast wbudowane przez enzymy gospodarza. Jest to warunek trudny do spełnienia, co objawia się uszkodzeniem zdrowych komórek niezakażonych wcześniej przez wirusy.

a) antymetabolity zasad pirymidynowych - to pochodne tymidyny, cytozyny i uracylu. Należą tu:

~ idoxyurydyna

~ tiflurydyna

~ bromowinylodeoxyunydyna

~ fluorojodoaracytozyna

Są to związki aktywne, głównie wobec wirusów zawierających DNA, np. opryszczki, półpaśca, ospy. Są trudnorozpuszczalne w wodzie i bardzo toksyczne, dlatego stosowane są miejscowo.

Przykłady:

• Zidowudyna, in. Retrvir - dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, dobrze przenika do ośrodkowego układu nerwowego. Wykazuje wiele działań niepożądanych, np. uszkodzenie szpiku, bóle głowy i niepokój psychiczny. Głównym jej zastosowaniem jest leczenie zakażeń wirusem HIV oraz pełnoobjawowego AIDS.

• Cytarabina - hamuje replikacjęwiększości wirusów DNA, opryszczki, półpaśca, ospy. Jest bardzo toksyczna.

• Zalcitabina - podobne właściwości do Cytarabiny.

b) antymetabolity zasad purynowych.

Przykłady:

• Aciklovir, in. Zovirax - stosowany jest w leczeniu opryszczki wargowej i opryszczki narządów płciowych, ospy wietrznej i półpaśca. Zapobiega nawrotom infekcji jeżeli podawany jest przez okres 3-4 lat.

• Ganciklovir - podobne działanie jak Aciklovir

• Widarabina - jest bardzo toksyczna, powoduje uszkodzenie szpiku oraz wzrost stężenia bilirubiny

• Didanozyna - jest mało toksyczna, może być podawana dzieciom chorym na AIDS

• Izoprynozyna - stosowana w leczeniu opryszczki i odry. U nosicieli wirusa HIV opóźnia rozwój AIDS. Działanie niepożądane to kumulacja kwasu moczowego w organiźmie będącego jej głównym metabolitem.

• Ribawiryna - działa na wirusy odry, grypy żołądkowej, zapalenie przyusznic i wirusowego zapalenia wątroby. Jest mało toksyczna.

ad 2) POCHODNE CYKLOALKILOAMIN

Mają strukturę klatki. Ich mechanizm działania polega na hamowaniu procesu odsłonienia się wirusa z jego otoczki i zabezpieczeniu komórki gospodarza przed penetracją wirusów do ich wnętrza. Stosowane w leczeniu grypy typu A skracają objawy tej choroby. Działania niepożądane zależą od zastosowanej dawki, najczęściej są to efekty uboczne ze strony OUN, np. trudności w skupieniu się, niepokój, bezsenność.

Przykłady:

• Amantadyna - stosowana również jako lek przeciw parkinsonowy

• Tromantadyna

• Rimantadyna

Są to pochodne aldosteronu.

ad 3) POCHODNE TIOSEMIKARBAZONU

Przykłady:

• Metisazon, in. Metison - hamuje namnażanie wirusów ospy i opryszczki poprzez zaburzenie syntezy wirusowych kwasów nukleinowych.

ad 4) POCHODNE GUANIDYNY

Przykłady:

• Moroxydyna - stosowana w profilaktyce i leczeniu grypy, opryszczki, ospy wietrznej i półpaśca. Stosowana również w okulistyce, hamuje uwalnianie wirusa z otoczki.

ad 5) KWASY FOSFONOWE

Przykłady:

• kwas fosfonomrówkowy i jego sól trisodowa, pr. Foksarnet

• kwas fosfonoochowy

Kwasy te hamują rozwój opryszczki pospolitej, wirusowego zapalenia wątroby typu B, ospy i półpaśca. W AIDS działają synergistycznie z Zidowudyną i Interferonem.

ad 6) INNE

Przykłady:

• Vratizolin, in. Polvir, Dentovir - stosowany jest zewnętrznie w postaci maści w leczeniu opryszczki zwykłej i nawrotowej, ospy wietrznej i półpaśca. Ma działanie przeciwbakteryjne i zapalne.

• Interferony - to białka lub glikoproteiny wytwarzane przez komórki ssaków w odpowiedzi na infekcję wirusową. Wyróżnia się trzy klasy interferonów:

1. interferony α - leukocytarne, wytwarzane w leukocytach

2. interferony β - fibrolastyczne, wytwarzane w fibroblastach

3. interferony γ - immunologiczne, wytwarzane w limfocytach.

Poza właściwościami przeciwwirusowymi wykazują aktywność immunostymulującą, najczęściej otrzymywane metodą inżynierii genetycznej, np:

~ interferon α w preparatach Infron A, Roferon A - stosowane w leczeniu białaczek i zapaleniu wątroby typu B i C.

~ interferon β w preparatach Avonex i β-fenon - stosowane w leczeniu różnych postaci stwardnienia rozsianego

~ interferon γ w preparacie Actimmune - stosowany w przewlekłej chorobie.

LEKI PRZECIWPIERWOTNIAKOWE

Są to preparaty, w których aktywność jest skierowana przeciwko pierwotniakom chorobotwórczym, wywołującym zimnicę, śpiączkę, rzęsistkowicę, lambiozę lub toksoplazmozę.

LEKI PRZECIWZIMNICZE

Zimnicę, in. malarię wywołuje sporowiec plasmodium, a jej przebieg kliniczny zależy od rodzaju sporowca, np.:

• malaria tertiana, in. trzeciaczka - jest powodowana przez plasmidium vivax lub ovale i charakteryzuje się napadami gorączki pojawiającymi się co 3 dni.

• malaria quartana, in. czwartaczka - jest wywołana przez plasmidium malariae i charakteryzuje się napadami gorączki pojawiającymi się co 4 dzień

• malaria tropica, in. tropikalna - ma najcięższy przebieg, wywołana jest przez plasmidium falciparom i charakteryzuje się nieregularnymi napadami gorączki.

Wszystkie rodzaje malarii występują po ugryzieniu człowieka przez samicę komara widliszka. Podstawowym lekiem w leczeniu malarii jest hinina Jest to pochodna chinoliny, występująca w korze drzewa hinowego. Preparat stosowany jest wyłącznie w napadach ostrych, rzadko stosowany jest profilaktycznie. Wywołuje szereg działań niepożądanych, np. odczyny skórne, zaburzenia słuchu, zawroty głowy, wymioty. Nie powinien być stosowany przez kobiety w ciąży - może powodować uszkodzenia płodu.

Inne pochodne chinoliny to:

- chlorochina

- hydroksychina

- meflochina

Pochodne o innych układach podstawowych to:

~ halofantryna - pochodna fenantrenu, stosowana w leczeniu wszystkich rodzajach zimnicy, a szczególnie w leczeniu zimnicy triopikalnej

~ proguanil - pochodna biguanidu, będąca pro-lekiem dla cykloguanidu

~ pirymetanina - pochodna pirymidyny, najczęściej stosowana w leczeniu skojarzonym z innymi lekami przeciwpierwotniakowymi.

LEKI STOSOWANE W LECZENIU RZĘSISTKOWICY

Do nich zaliczamy:

• pochodne 5-nitroimidazolu, czyli metronidazol, orudazol, timidazol, nimorazol - stoswane są w leczeniu zakażeń wywołanych przez rzęsitka pochwowego. Skuteczne są również przeciwko pierwotniakom lamblia, etamoeba oraz bakteriom beztlenowym.

Mechanizm działania polega na przerwaniu łańcucha DNA i zniszczeniu komórki pierwotniaka.

• pochodne 5-nitrofuranu - wykazuje podobny mechanizm o działaniu bakteriobójczym i przeciwpierwotniakowym, np:

* furazolidon - działający na rzęsistka, lamblia oraz liczne bakterie Gram+ i G-

* nifurantel - stosowany w leczeniu zapaleń pochwy o mieszanej etilogii.

• inne pochodne to:

* suramina - pochodna mocznika o rozbudowanej cząsteczce. Stosowana jest w leczeniu śpiączki afrykańskiej i filariozy przenoszonej przez komary

* pentamidyna - o budowie aromatycznej diamidyny. Stosowana jest domięśniowo lub dożylnie w leczeniu trypanosonos (Afryka) i zakażeń grzybiczych. Stosowana jest również w niektórych zakażeniach układu oddechowego u chorych na AIDS. Mechanizm działania zaburza syntezę DNA i RNA pierwotniaków

* antymonoglukonian sody

* antymonian megluminy

Działają poprzez zaburzenia funkcji błony komórkowej pierwotniaków.

LEKI DERMATOLOGICZNE

Skora stanowi zewnętrzną powłokę ciała, oddzielającą organizm od środowiska zewnętrznego. Stanowi ważną rolę ochronną i izolacyjną. Jest narażona na działanie licznych czynników środowiska. Zdrowa skóra tworzy płaszcz ochronny złożony z lipidów, wody i czynników nawilżających zapobiegających jej wysychaniu i nadający jej elastyczność. W skórze mogą pojawić się stany chorobowe w postaci różnego rodzaju zmian, będących wyrazem chorób miejscowych lub ogólnych. Zmiany te są leczone m.in. środkami do stosowania zewnętrznego, w których tak samo istotną rolę odgrywa substancja czynna i zastosowane podłoże.

SRODKI DRAŻNIĄCE SKÓRĘ:

• etanol - stosowany zewnętrznie powoduje w pierwszej fazie uczucie chłodu a następnie pieczenia. Następuje przekrwienie i częściowe znieczulenie miejsca aplikacji. Przy dłuższym stosowaniu powoduje macerację i wysuszenie skory. Stosowany jako rozpuszczalnik dla innych leków oraz jako środek odkażający.

• amoniak - bezbarwny gaz, rozpuszczalny w wodzie, o ostrym charakterystycznym zapachu. W roztworach rozcieńczonych działa drażniąco na skórę. Stosowany jest jako dodatek do mazideł, np:

~ mazidło rozgrzewające, czyli wodno-etanolowo-eterowy roztwór kamfory, nalewki pieprzowej, chlorku sodu i amoniaku

~ mazidło maydlano-kamforowe do nacierań, złożone z wodorotlenku sodu, kwasu stearynowego, glicerolu, etanolu, mydła, kamfory, olejku jałowcowego i amoniaku.

• jod - ciało stale, fioletowo-czarne. Na skórę działą silnie drażniąco, ściągająco i przyżegająco. Posiada silnie działanie bakteriobójcze. Stosowany w preparatach: jodyna, płyn Lugola oraz maści z jodkiem potasu (maść do wcierań jako środek o właściwościach drażniących

• salicylan metylu - bezbarwny lub jasnożółty oleisty płyn o charakterystycznym zapachu. Działający drażniąco na skórę i wywołujący jej przekrwienie. Stosowany jako składnik mazideł i maści

• olejek terpenowy (terpentyna) - bezbarwny, gęsty płyn o charakterystycznym zapachu Działający drażniąco na skórę, wywołujący jej przekrwienie

• kamfora - ciało krystaliczne, białe, łatwo sublimujące na powietrzu o charakterystycznym zapachu. Działa drażniąco, rozszerza naczynia krwionośne i powoduje zaczerwienienie skóry. Stosowana jest do nacierań jako olejek kamforowy i spirytus kamforowy

• owoc pieprzowca - zawiera olejek eteryczny o działaniu drażniącym. Stosowana do nacierań w przypadku nerwobólów i bólów mięśni lub w formie plastra Capsiplast

• nasiona gorczycy czarnej - zawierają olejek eteryczny o działaniu drażniącym i wywołującym przekrwienie. Stosowany w olejkach i spirytusie:

~ oleum sinapsis (olejek)

~ spirytus sinapsin (spirytus)

ŚRODKI OSŁANIAJĄCE:

1. Tłuszcze - estry kwasów tłuszczowych i gliceryny. Wyróżniamy tłuszcze:

- zwierzęce - zbudowane z kwasów nienasyconych, np. smalec wieprzowy, mające postać stałą

- roślinne - zawierające kwasy nienasycone, np. oliwa, olej lniany, mające postać płynu.

2. Węglowodory - zwane tłuszczami mineralnymi. Są produktami destylacji ropy naftowej. Przykłady to wazelina biała i żółta, parafina ciekła i stała.

3. Oleje silikonowe - są to związki polimeryczne, zawierające krzem. Stosowane w formie past ochronnych.

ŚRODKI ŚCIĄGAJĄCE:

Są to substancje, które wytrącają białka z roztworów i w wyniku denaturacji tworzą z nimi połączenia nierozpuszczalne w wodzie w postaci ochronnej błonki izolującej.

Przykłady:

• kora dębowa - zawiera substancje garbnikową - taninę. Stosowana jest do pędzlowania błon śluzowych w postaci nalewki

• liście szałwii - zawierają garbniki, które pozyskano na drodze ekstrakcji. Wchodzą w skład płynów do płukania jamy ustnej i gardła

• ichtiol - to gęsta ciecz o działaniu przeciwzapalnym i bakteriostatycznym. Działa ściągająco na tkanki. Występuje w roztworach wodnych lub spirytusowych oraz jako składnik maści ichtiolowej

• związki glinu:

~ ałun - otrzymywany z boksytu siarczan glinowo-potasowy w preparacie Alumen. Działa antyseptycznie i ściagająco

~ octan glinu - roztwór o lekkim kwaśnym odczynie. Działa ściągająco i antyseptycznie. Stosowany do okładów.

• związki ołowiu - w małych stężeniach działają ściągająco

~ octan ołowiu - ma działanie ściągające, koaguluje białko i tamuje małe krwawienia

~ zasadowy octan ołowiu - ma działanie ściągające, koaguluje białko i tamuje małe krwawienia.

• związki cynku:

~ tlenek cynku - biały, drobnoziarnisty proszek, nierozpuszczalny w wodzie. Ma działanie antyseptyczne, adsorbujące, ściagające i przeciwzapalne. Wchodzi w skład maści i pudrów płynnych

• związki bizmutu - mają właściwości ściągające i przeciwzapalne oraz adsorbujące i bakteriobójcze

~ zasadowy galusan bizmutu - denaturuje białko tworząc nierozpuszczalną warstwę ochronną na powierzchni skory. Stosowany jest miejscowo w stanach zapalnych oraz w leczeniu guzków krwawniczych. Stosowany jest również jako składnik preparatów złożonych w formie czopków oraz w postaci zasypek stosowanych na skórę (Dermatol).

ŚRODKI KERATOLITYCZNE I KERATOPLASTYCZNE

Są to środki, które w mniejszych stężeniach działają pobudzająco na wytwarzanie rogowej warstwy naskórka - jest to działanie keratoplastyczne. W wiekszych działają ściągająco - działanie keratolityczne.

Przykłady:

• kwas salicylowy - wykazuje działanie keratoplastyczne w roztworach o stężeniu od 1-2% i o działaniu keratolitycznym w roztworze o stężeniu 5% o nazwie Solcokerasol. Jest również składnikiem maści Lenartowicza przeciwko świerzbowcom. W wyższych stężeniach kwas salicylowy służy jako środek przeciw odciskom. Występuje w preparatach złożonych z kwasem mlekowym lub z mocznikiem.

• rezorcynol - należy do grupy fenoli. Ma działanie keratolityczne, ściągające i przeciwzapalne. Stosowany jest jako składnik preparatów zwnętrznych.

LEKI STOSOWANE W ŁUSZCZYCY

Łuszczyca jest przewlekłą, nawracającą choroba skóry o nieznanym pochodzeniu. Leczy się ją objawowo stosując środki miejscowe.

Przykłady:

• dzięgieć - jest to produkt suchej destylacji drewna lub węgla kamiennego. Jest mieszaniną wielu składników zawierających liczne fenole. Wykazuje działanie bakteriobójcze, owadobójcze i keratoplastyczne. Stosowane w leczeniu łuszczycy, świerzbu i wszawicy. Występuje w preparatach Delatar. Linola D, Polytar AG

• psolareny - są to związki heterocykliczne o właściwościach fotouczulających. Stosowane są wraz z naświetlaniem promieniami ultrafioletowymi. Preparaty: Oxolaren, Geralen - podawane są doustnie przed naświetleniami UV typu A lub promieniami słonecznymi.

Świerzbowiec i wesz są stawonogami pasożytującymi w skórze człowieka. Świerzbowiec ludzki jest pajaczkiem wywołującym świerzb, a wesz ludzka głowowa jest owadem występującym na skórze owłosionej głowy. Wyróżnia się również wesz odzieżową występującą w odzieży i wesz łonową w pochwie różniącą się w budowie od wszy głowowej. Owady te przenoszą choroby zakaźne i powinny być zwalczane podobnie jak pluskwy i pchły. Do leków przeciw świerzbowych zaliczamy preparaty zawierające siarkę.

---