CHEMIOTERAPEUTYKI

SULFONAMIDY

-pochodne para-aminobenzenosulfonamidu
(sulfanilamidu)

Spektrum przeciwbakteryjne:

•

Bakterie G (+) gronkowce, paciorkowce, laseczki

•

Bakterie G (-)

Enterobacteriac

Enterobacteriac

e

e

ae

ae

•

Chlamydie

Chlamydie

•

Nie działają na grzyby, riketsje, wirusy, mycoplasma, enterokoki

Farmakokinetyka:



Sulfonamidy

wchłaniają

się

z

przewodu

pokarmowego



Dobrze penetrują do tkanek, słabo do płynu

mózgowo-rdzeniowego



W znacznym stopniu wiążą się z białkami osocza,



Wydalane są głównie z moczem w postaci

nieaktywnych

metabolitów,

które

mogą

się

wytrącać.

SULFONAMIDY

Mechanizm działania:

PTERYDYNA + PABA

Syntetaza

dihydropterydynowa

SULFONAMID

kwas glutaminowy

KWAS DIHYDROFOLIOWY

Reduktaza

dihydrofoliowa

TRIMETOPRIM

KWAS TETRAHYDROFOLIOWY

SYNTEZA PURYN

Działają
bakteriostatycznie

KWAS DIHYDROPTEROINOWY

NADPH

NADP

Podział sulfonamidów

Szybko

wchłaniane

i wydalane

• sulfizoksazol

• sulfametoksazol

• sulfadiazyna

• sulfafurazol

Słabo wchłaniane,

aktywne w świetle jelita

• sulfasalazyna

• sulfaguanidyna

Stosowane miejscowo

• sulfacetamid

• sulfadikramid

• sulfatiazol

• sulfadiazyna

SULFACETAMID



leczenie ostrego i przewlekłego zapalenia spojówek, rogówki

SULFATIAZOL - stosowany wyłącznie miejscowo:



W połączeniu z nafazoliną - krople do nosa - Sulfarinol



Sól srebrowa sulfatiazolu - Argosulfan - stosowany na oparzenia,

odleżyny

Sól srebrowa SULFADIAZYNY – Dermazin



Po podaniu na skórę następuje powolna dysocjacja leku z

uwolnieniem jonu Ag i nasilenie działania bakteriostatycznego,



Leczenie zakażeń u pacjentów z oparzeniami, ranami,

owrzodzeniami.

SULFAFURAZOL



Krótko działający sulfonamid, stosowany w ostrych zakażeniach

dróg moczowych, zakażeniach chlamydiami

SULFAGUANIDYNA



Stosowana w zakażeniach przewodu pokarmowego, wycofana ze

Stosowana w zakażeniach przewodu pokarmowego, wycofana ze

względu na znikomą skuteczność i toksyczność (wchłanianie z

względu na znikomą skuteczność i toksyczność (wchłanianie z

przewodu pokarmowego)

przewodu pokarmowego)

SULFASALAZYNA

-

Wskazania:

•

wrzodziejące zapalenie jelita grubego

•

choroba Leśniowskiego-Crohna

•

reumatoidalne zapalenie stawów

KO-TRIMOKSAZOL = TRIMETOPRYM + SULFAMETOKSAZOL

(1:5)

Biseptol, Bactrim

Biseptol, Bactrim

Wskazania:

-

Zakażenia dróg moczowych (Escherichia, Klebsiella,

Enterobacter)

-

Ostre zapalenie ucha środkowego (Streptococcus,

Haemophilus)

-

Zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli

-

Biegunka

Działania niepożądane:



Zaburzenia hematologiczne:



Reakcje alergiczne:



Zaburzenia żołądkowo – jelitowe



Nadwrażliwość na światło .



Uszkodzenie nerek, krystaluria, wytrącanie się sulfonamidów w

kwaśnym pH moczu

METRONIDAZOL
TYNIDAZOL

Mechanizm działania:

Lek

wnika

biernie

do

komórki bakteryjnej - tam
następuje redukcja leku do
aktywnych

metabolitów,

które uszkadzają DNA –
działanie bakteriobójcze.

POCHODNE

NITROIMIDAZOLU

Spektrum przeciwbakteryjne:



Bakterie beztlenowe zwłaszcza Bacterioides (metronidazol –

bardzo aktywny)



Inne beztlenowe bakterie G (-)



Pierwotniaki: Trichomonas, Gardia lamblia, Entamoeba histolytica

Wskazania:

•

Leczenie skojarzone choroby wrzodowej ze stwierdzonym

zakażeniem H. pylori,

•

Pełzakowica, rzęsistkowica układu moczowo – płciowego

•

Lamblioza - lek z wyboru

•

Zakażenia wywołane beztlenowcami

Działania niepożądane:

•

Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, nudności,

wymioty

•

Zaburzenia ze strony CNS:

•

Zaburzenia hematologiczne

POCHODNE

NITROIMIDAZOLU

Mechanizm działania:



Nitroreduktazy bakteryjne redukują cząsteczkę leku,

powstają reaktywne metabolity, które wiążą się z

rybosomami i rRNA, następuje zahamowanie syntezy

białek. Reduktaz nie mają bakterie Pseudomonas i

Proteus, są one zatem oporne na działanie nitrofuranów.



Leki bakteriostatycze, a w wyższych stężeniach

batkteriobójcze

Ze względu na wielokierunkowe działanie tych

leków oporność narasta powoli.

DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

•

Zaburzenia żołądkowo – jelitowe

•

Zapalenie wątroby

•

Reakcje alergiczne

•

Odczyny płucne: kaszel, duszności, nacieki w płucach –

nitrofurantoina

•

Brunatna barwa moczu po nitrofurantoinie

POCHODNE NITROFURANU

Spektrum:



Bakterie G+: Streptococcus, Enterococcus, Staphylococcus

aureus, S. epidermitis



Bakterie G-: Enterobacteriaceae z wyj. Pseudomonas i

Proteus



Bakterie beztlenowe: Bacteroides

Nitrofurany są czynnie wydalane przez nerki, wobec tego ich

stężenie w moczu jest bardzo wysokie.

ZAKAŻENIA DRÓG MOCZOWYCH
NITROFURANTOINA

Osiąga stężenie bakteriobójcze jedynie w moczu (ale nie w nerkach)

Osiąga stężenie bakteriobójcze jedynie w moczu (ale nie w nerkach)

FURAZYDYNA (FURAGIN)

Podobny zakres działania, mniej działań ubocznych

Podobny zakres działania, mniej działań ubocznych

Stosowana w ostrych i przewlekłych zakażeniach układu moczowego,

Stosowana w ostrych i przewlekłych zakażeniach układu moczowego,

pęcherza, prostaty.

pęcherza, prostaty.

ZAKAŻENIA PRZEWODU POKARMOWEGO

FURAZOLIDON
Wskazania:
bakteryjne zakażenaia żołądkowo – jelitowe, lamblioza, rzęsistkowica
Spektrum:
Bakterie G +, Bakterie G -, Pierwotniaki: Giardia lamblia, Trichomonas

vaginalis

NIFUROKSAZYD



Działa praktycznie tylko w świetle jelita, nie wchłania się z

przewodu pokarmowego.



Skuteczny w stosunku do większości bakterii wywołujących

zakażenia jelitowe. Nie niszczy saprofitycznej flory jelit.

Wskazania: ostre i przewlekłe biegunki pochodzenia bakteryjnego.

Mechanizm działania:
Punktem uchwytu dla chinolonów są dwa enzymy bakteryjne,

regulujące przestrzenne ukształtowanie DNA:



GYRAZA DNA (topoizomeraza II)



odpowiada za ujemne skręty superhelisy, co zapewnia

odpowiednią strukturę przestrzenną podczas replikacji i

transkrypcji DNA. Zaburzenie funkcji gyrazy przez chinolony

powoduje wystąpienie nadmiaru skrętów dodatnich, a w

dalszym etapie zahamowanie replikacji.



Gyraza jest miejscem uchwytu chinolonów u bakterii G (-).

FLUOROCHINOLONY

Mechanizm działania:
Punktem uchwytu dla chinolonów są dwa enzymy bakteryjne,

regulujące przestrzenne ukształtowanie DNA:



TOPOIZOMERAZA IV



Topoizomeraza IV po zakończeniu replikacji umożliwia

oddzielenie od siebie nici DNA.



Niektóre chinolony blokują obie topoizomerazy. Takie

związki cechuje większa aktywność, bakterie są mniej

oporne, ponieważ trudniej bakteriom zmienić strukturę

dwóch enzymów. Niemniej jednak oporność na chinolony

zdarza się coraz częściej.

ZAHAMOWANIE SYNTEZY DNA I SZYBKA ŚMIERĆ

KOMÓRKI (działanie bakteriobójcze)

Fluorochinolony wykazują silny efekt

poantybiotykowy !!!

FLUOROCHINOLONY

I GENERACJA CHINOLONÓW

Spektrum: wyłącznie bakterie G (-), tlenowe
Stosowane w zakażeniach dróg moczowych

KWAS NALIDYKSOWY



Najstarszy chinolon, związek prototypowy. Stosowany

jeszcze tylko do leczenia zakażeń układu moczowego

(szybko wywołuje oporność).

KWAS PIPEMIDOWY



Lek nieco silniejszy od kwasu nalidyksowego, jednak

podczas leczenia często dochodzi do selekcji szczepów

opornych.

II GENERACJA FLUOROCHINOLONÓW

Spektrum przeciwbakteryjne:
Tlenowe bakterie G (-): Enterobacter, Escherichia, Salmonella,

Shigella, Klebsiella, Neisseria, Haemophilus

Są lekami I rzutu w:



Powikłanych zakażeniach układu moczowego

powodowanych przez P. aeruginosa



Ciężkich zakażeniach dróg oddechowych



Zakażeniach Salmonella i Shigella, Legionella

CIPROFLOKSACYNA
NORFLOKSACYNA
PEFLOKSACYNA
OFLOKSACYNA

III GENERACJA FLUOROCHINOLONÓW

Cechuje się nasiloną aktywnością wobec bakterii G+. Ich

największa zaletą jest aktywność wobec S. pneumoniae

FLUOROCHINOLONY DRÓG ODDECHOWYCH

Spektrum przeciwbakteryjne:
Bakterie G- : Enterobacteriaceae, Haemophilus, Neisseria
Bakterie G+ :

Staphylococcus aures, Enterococcus, Streptococcus

pneumoniae

Bakterie beztlenowe
Bakterie atypowe: Chlamydia, Mycoplasma, Mycobacterium

LEWOFLOKSACYNA*
GEMIFLOKSACYNA
TOSUFLOKSACYNA
SPARFLOKSACYNA

IV GENERACJA FLUOROCHINOLONÓW

Bardzo silne chemioterapeutyki - mają

powinowactwo do obu enzymów (topoizomerazy II

i IV).

Spektrum przeciwbakteryjne:



bakterie G+



bakterie G-



bakterie beztlenowe



bakterii atypowe: Chlamydia, Legionella



prątki

MOKSYFLOKSACYNA
GATIFLOKSACYNA
KLINAFLOKSACYNA

FARMAKOKINETYKA:

•

dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego

•

alkalizacja treści pokarmowej (leki neutralizujące) może

upośledzać wchłanianie

•

dobrze przenikają przez bariery biologiczne, ich stężenia w

tkankach są wysokie

Synergizm z aminoglikozydami, beta-laktamami oraz

tetracyklinami

Wskazania:



Zakażenia układu moczowegowywołane także przez P. aeruginosa



Zakażenia ucha, dolnych dróg oddechowych, zatok



Nietypowe zapalenia płuc



Ciężkie zakażenia skóry, tkanek miękkich



Zakażenia wywołane bakteriami atypowymi (Mycoplasma,

Chlamydia, Legionella)



Gruźlica



Zakażenia szpiku, kości

Działania niepożądane:

-

Nudności, wymioty, bóle brzucha

-

↑ enz. Wątrobowych

-

niewydolność nerek

-

zaburzenia wzrostu chrząstki stawowej- efekt chondrotoksyczny

Farmakoterapia

gruźlicy

Mycobacterium tuberculosis

•

Prątki gruźlicy, bezwzględne tlenowce

•

Mają wolny metabolizm

•

Posiadają zdolność zatrzymania metabolizmu i przeżycia w

stanie „uśpienia” przez wiele lat

•

Leki działają tylko na prątki aktywne metabolicznie

Populacje prątków

•

Szybko dzielące się, poza

makrofagami, w jamach gruźliczych,

przy dostępie tlenu –

IZONIAZYD, STREPTOMYCYNA, RIFAMPICYNA

•

Wolno dzielące się, wewnątrz

makrofagów, środowisko kwaśne –

PIRAZYNAMID, IZONIAZYD, RIFAMPICYNA

•

W zamkniętych masach serowatych

lub włóknistych, dzielą się rzadko –

RIFAMPICYNA, IZONIAZYD

Leki I rzutu Leki II

rzutu



IZONIAZYD



RIFAMPICYNA



PIRAZYNAMID



ETAMBUTOL



STREPTOMYCYNA



CYKLOSERYNA



ETIONAMID



KANAMYCYNA



AMIKACYNA



KAPREOMYCYNA



PAS



Leczenie skojarzone i długotrwałe –

istnieje pierwotna oporność prątków na

leki



Faza wstępna (bakteriobójcza) 2

miesiące 4 leki:



IZONIAZYD



RIFAMPICYNA



PIRAZYNAMID



ETAMBUTOL lub STREPTOMYCYNA



Faza kontynuacyjna (wyjaławiająca) 4

miesiące 2 leki:



IZONIAZYD



RIFAMPICYNA

STANDARDOWE LECZENIE GRUŹLICY –

sposób podawania leków

Leczenie

intensywne (I

faza)

Leczenie

codzienne

Czas

podawani

a

Leczenie

podtrzymujące (II

faza)

Leczenie codzienne

lub 3x w tyg. lub 2x

w tyg.

Czas

podawan

ia

RMP + INH + PZA

+ EMB

lub

RMP + INH + PZA

+ SM

2 mies.

2 mies.

RMP + INH

lub

INH + EMB

4 mies.

6 mies.

IZONIAZYD -

hydrazyd kwasu

izonikotynowego

Mech. działania:

hamuje syntezę kwasu mikolowego (składnika
ściany komórkowej) – bakteriobójczy

Farmakokinetyka:



p.o.  b. dobrze się wchłania

IZONIAZYD -

hydrazyd kwasu

izonikotynowego

Działania niepożądane:



Odczyny alergiczne



Zapalenie wielonerwowe



Wzrost aktywności aminotransferaz !!!!!

RIFAMPICYNA

Mech. działania:

hamuje polimerazę RNA

zależną od DNA w komórce bakteryjnej –

bakteriobójczy

Farmakokinetyka:



p.o.  b. dobrze się wchłania



metabolizowana w wątrobie – AKTYWUJE

ENZYMY MIKROSOMALNE WĄTROBY !

Działania niepożądane:



Zaburzenia żołądkowo – jelitowe



Wzrost aktywności aminotransferaz !!!!!!!!!!!



Odczyny alergiczne: wysypka, gorączka



niedokrwistość hemolityczna

RIFABUTYNA

Mech. działania:

Antybiotyk o budowie

chemicznej bardzo podobnej do rifampicyny i

takim samym mechanizmie działania -

bakteriobójczy

Farmakokinetyka:



Wiele słabiej wpływa na metabolizm innych

leków

Działania niepożądane:

 bóle stawów

 objawy alergiczne

 zaburzenia hematologiczne

PIRAZYNAMID -

POCHODNA

NIKOTYNAMIDU

Mech. działania:

– powoduje zaburzenie

metabolizmu NAD i funkcji błony komórkowej.

Działa bójczo w środowisku kwaśnym,

wewnątrz makrofagów.

Farmakokinetyka:



p.o.  b. dobrze się wchłania

Działania niepożądane:



uszkodzenie wątroby



bóle stawowe – napady dny moczanowej

ETAMBUTOL

Mech. działania:

hamuje przenoszenie kwasów

mikolowych do ściany prątka -

Bakteriostatycznie na dzielące się prątki

Lek towarzyszący izoniazydowi i rifampicynie w

Lek towarzyszący izoniazydowi i rifampicynie w

zapobieganiu oporności na ten zestaw leków

zapobieganiu oporności na ten zestaw leków

Farmakokinetyka:



wchłania się z przewodu pokarmowego

wchłania się z przewodu pokarmowego

Działania niepożądane:



zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego

zapalenie pozagałkowe nerwu wzrokowego



wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i

wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i

napady dny moczanowej

napady dny moczanowej

STREPTOMYCYNA

AMIKACYNA, KANAMYCYNA,

KAPREOMYCYNA



Bakteriobójczo



Nie są podawane doustnie



Aminoglikozydy nie wnikają do komórek i nie

Aminoglikozydy nie wnikają do komórek i nie

działają na prątki zlokalizowane

działają na prątki zlokalizowane

wewnątrzkomórkowo

wewnątrzkomórkowo



AMIKACYNA, KANAMYCYNA, KAPREOMYCYNA

(antybiotyk polipeptydowy) są stosowane, gdy

(antybiotyk polipeptydowy) są stosowane, gdy

prątki oporne są na streptomycynę

prątki oporne są na streptomycynę

ETIONAMID

Mech. działania:

hamuje syntezę kwasów

hamuje syntezę kwasów

mikolowych –

mikolowych – bakteriobójczo

Farmakokinetyka:



dobre wchł. p.o.

Działania niepożądane:



ze strony przewodu pokarmowego



metaliczny smak w ustach

Kwas para-aminosalicylowy

PAS

Mech. działania:

hamuje syntezę kwasu

foliowego – bakteriostatycznie
zmniejsza narastaniu oporności towarzyszącej

stosowaniu izoniazydu i streptomycyny

Farmakokinetyka:



dobre wchł p.o.

Działania niepożądane:



ciężkie zaburzenia ze strony przewodu

pokarmowego



uszkodzenie wątroby

Obecnie rzadko stosowany, wyłącznie

w leczeniu niektórych przypadków

gruźlicy opornej na wiele leków

CYKLOSERYNA

Mech. działania:

zaburzenie syntezy

peptydoglikanu – bakteriostatycznie

Farmakokinetyka:



dobre wchłanianie p.o.



dobrze przenika do tkanek

Działania niepożądane:



Bóle i zawroty głowy



Psychozy, depresja

Stosowana u chorych z opornością prątków na

leki podstawowe

FLUOROCHINOLONY

OFLOKSACYNA, CIPROFLOKSACYNA



Bakteriobójczo, szeroki zakres

działania

MAKROLIDY

KLARITROMYCYNA, AZITROMYCYNA



Pomocniczo w gruźlicy z opornością

prątków na wiele leków,