PRAWO PRACY
Wyk"ad 5
dr Monika G"adoch
Prawa i obowiÄ…zki stron stosunku pracy
Zasady kszta"towania praw i obowiązków stron stosunku pracy:
1. Pracodawca postrzegany jest jako podmiot profesjonalny, majÄ…cy przewag´
ekonomicznÄ… nad pracownikiem
2. Prawo pracy zapewnia dalej idÄ…cÄ… ochron´ interesom pracownika
niÅ» pracodawcy
3. ObowiÄ…zki wynikajÄ…ce ze stosunku pracy nie zawsze majÄ… charakter
ekwiwalentny  ryzyko ekonomiczne, socjalne, osobowe
lub techniczne pracodawcy
4. Prawa pracodawcy i pracownika zosta"y zamieszczone w odr´bnych
rozdzia"ach, co moÅ»e sugerowaç, Å»e interesy stron sÄ… sprzeczne
(w okresie przedwojennym prawa i obowiÄ…zki stron by"y zawarte
w jednym rozdziale)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Prawa i obowiÄ…zki o charakterze wzajemnym:
1. Prawo pracownika do zatrudnienia na stanowisku odpowiadającym umówionej
pracy odpowiada obowiÄ…zkowi pracodawcy do zapewnienia pracownikowi
odpowiedniej pracy (art. 22 ż 1 kp),
2. Prawo pracodawcy do korzystania z wyników pracy pracownika w zamian
za wyp"at´ wynagrodzenia
Wyniki pracy pracownika mogÄ… mieç charakter:
a) przedmiotów materialnych (budynki, surowce itp.)
b) wartoĘci intelektualnych
Oryginalne pomys"y powsta"e w trakcie wykonywania pracy badawczej
lub artystycznej, lecz nie realizowane w dzie"ach wykonywanych na rzecz
pracodawcy i nie stworzone w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku
pracy stanowiÄ… w"asnoĘç intelektualnÄ… pracownika, do której pracodawca
nie ma Żadnych praw.
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim
i prawach pokrewnych
(tekst jedn. Dz.U. z 2000, Nr 80, poz. 904 ze zm.)
Art.12 ust.1:  JeÅ»eli ustawa lub umowa o prac´ nie stanowiÄ… inaczej, pracodawca,
którego pracownik stworzy" utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku
pracy, nabywa z chwilÄ… przyj´cia utworu autorskie prawa majÄ…tkowe w granicach
wynikajÄ…cych z celu umowy o prac´ i zgodnego zamiaru stron.
Ust. 2. JeÅ»eli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyj´cia utworu,
nie przystÄ…pi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o prac´
do rozpowszechnienia, twórca moÅ»e wyznaczyç pracodawcy na piĘmie odpowiedni
termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, Że po jego bezskutecznym
up"ywie prawa uzyskane przez pracodawc´ wraz z w"asnoĘciÄ… przedmiotu,
na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba Że umowa stanowi inaczej.
Strony mogÄ… okreĘliç inny termin na przystÄ…pienie do rozpowszechniania utworu.
Ust. 3. JeÅ»eli umowa o prac´ nie stanowi inaczej, z chwilÄ… przyj´cia utworu
pracodawca nabywa w"asnoĘç przedmiotu, na którym utwór utrwalono .
dr Monika G"adoch Prawo pracy
ObowiÄ…zki pracownika
1. ObowiÄ…zki w znaczeniu prawnym (nie np. moralnym)
2. ObowiÄ…zki wzgl´dem pracodawcy (nie in. podmiotów np. ZUS-u)
3. ObowiÄ…zki zwiÄ…zane ze Ęwiadczeniem pracy (nie inne  np. koniecznoĘç
informowania pracodawcy o zmianie adresu lub obowiązek naleŻytego
zachowania si´ poza godzinami pracy, jeÅ»eli ma to zwiÄ…zek z pracÄ…)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Obowiązki pracownika zosta"y okreĘlone w:
1. kodeksie pracy art. 100 kp, art. 211 kp i in.
2. pragmatykach pracowniczych np. w ustawie o pracownikach samorzÄ…dowych
3. aktach wykonawczych (np. w RozporzÄ…dzeniu Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania
nieobecnoĘci w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnieł
od pracy)
4. regulaminie pracy ( np. sposób potwierdzania przybycia i obecnoĘci w pracy)
5. w umowie o prac´ (np. zakaz konkurencji, piecza nad mieniem pracodawcy)
6. zwyczaju zak"adowym
7. w konkretnych poleceniach prze"oŻonego lub pracodawcy
 Zakres obowiązków pracowniczych okreĘlają przepisy prawa pracy,
postanowienia umowy o prac´ oraz  jeÅ»eli chodzi o ich konkretny kszta"t
- zwyczaj zak"adowy
(wyrok SN z dnia 23.10.2003, I PK 425/02, OSNP 2004, Nr 20, poz. 345)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Regu"y Ęwiadczenia pracy przez pracownika
Art. 100 ż 1 kp:  Pracownik jest obowiÄ…zany wykonywaç prac´ sumiennie
i starannie oraz stosowaç si´ do poleceÅ‚
prze"oŻonych, które dotyczą pracy,
jeÅ»eli nie sÄ… one sprzeczne z przepisami prawa lub umowÄ… o prac´ .
1. ObowiÄ…zek wykonywania pracy sumiennie i starannie
2. ObowiÄ…zek stosowania si´ do poleceÅ‚
pracodawcy (prze"oŻonych)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
1. Regu"a sumiennoĘci
- oznacza, Å»e pracownik powinien w procesie pracy wykorzystaç swoje umiej´tnoĘci
(wykszta"cenie, inteligencj´, zdolnoĘci) i si"y w stopniu niezb´dnym do prawid"owego
Ęwiadczenia pracy
- jest to kryterium subiektywne
- uwzgl´dnia indywidualne cechy psychofizyczne pracownika
- wp"ywa na ocen´ stopnia winy pracownika
2. Regu"a starannoĘci
- oznacza, Å»e pracownik powinien wykonywaç swoje obowiÄ…zki wed"ug regu"  wymaganych
w stosunkach danego rodzaju (art. 355 kc w zw. z art. 300 kp), tj. zgodnie z przyj´tym
wzorcem dla tego typu obowiązków
- jest to kryterium obiektywne
- nie jest wzorcem jednolitym dla wszystkich pracowników, ale zrelatywizowanym
dla poszczególnych zawodów
- w zobowiązaniach starannego dzia"ania o charakterze ciąg"ym, d"uŻnik (pracownik)
powinien dostosowywaç swoje zachowanie do zmiennych warunków realizacji zobowiÄ…zania
Chodzi zarówno o dzia"anie racjonalne, jak i rzetelne z punktu widzenia aksjologii
(np. dyrektywy deontologii lekarskiej, etyka zawodów prawniczych, etyka zawodu nauczyciela,
pracownika samorzÄ…dowego i in.)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Ocena pracy pracownika wed"ug kryterium
sumiennoĘci i starannoĘci
OceniajÄ…c naleÅ»yte wykonywanie obowiÄ…zków pracowniczych uwzgl´dnia
si´ zarówno kryterium subiektywne (sumiennoĘç) jak i kryterium obiektywne
(starannoĘç). Niespe"nienie obu kryteriów pozwala na postawienie pracownikowi
zarzutu nienaleŻytego wykonywania obowiązków pracowniczych
Kryterium sumiennoĘci (subiektywne) jest w"aĘciwoĘcią prawa pracy
- Prawo cywilne oparte jest wy"Ä…cznie na kryterium obiektywnym (starannoĘç)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Zwi´kszona miara starannoĘci i sumiennoĘci
- dotyczy pracowników zatrudnionych przy wykonywaniu szczególnych prac, g"ównie związanych
z wi´kszÄ… odpowiedzialnoĘciÄ… (stanowiska kierownicze i twórcze - samodzielne)
Orzecznictwo:
 Pracownik, który podejmuje si´ obowiÄ…zków wymagajÄ…cych wiadomoĘci specjalnych, tym samym
sk"ada zapewnienie wobec pracodawcy, Å»e przyj´tym na siebie obowiÄ…zkom podo"a
(wyrok SN z dnia 13.03.1973 r., I PR 427/72, OSNCP 1973, Nr 10, poz. 181).
 Wypowiedzenie umowy o prac´ pracownikowi samodzielnie organizujÄ…cemu wykonywanie swoich
obowiązków uzasadnia nieosiąganie wyników porównywalnych z innymi pracownikami niezaleŻnie
od tego, czy by"o to spowodowane niestarannym wykonywaniem pracowniczych obowiązków,
czy teŻ przyczynami obiektywnymi, leŻącymi po stronie pracownika
(wyrok SN z dnia 2.10.1996 r., I PRN 69/96, OSNAPiUS 1997 r., Nr 10, poz. 163).
 Brak umiej´tnoĘci organizacyjnych moÅ»e stanowiç uzasadnionÄ… przyczyn´ wypowiedzenia umowy
o prac´ pracownikowi zatrudnionemu na stanowisku kierowniczym, pomimo wysokiej oceny jego
kwalifikacji zawodowych
(wyrok SN z 10.11.19999 r., I PK 355/99, OSNAPiUS 2001, Nr 6, poz. 202)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Ryzyko osobowe pracodawcy
Pracodawca jest odpowiedzialny za w"aĘciwy dobór pracowników  ryzyko osobowe
(konsekwencje dla w"asnej dzia"alnoĘci, w stosunku do innych pracowników
oraz innych osób trzecich)
Pracownikowi, który wykonuje prac´ jak najlepiej potrafi (sumiennie) dzia"a w sposób
niezawiniony  brak podstaw do natychmiastowego rozwiÄ…zania stosunku pracy
z winy pracownika (art. 52 kp).
Pracodawca moÅ»e skorzystaç z innego trybu rozwiÄ…zania umowy  za wypowiedzeniem,
na mocy porozumienia stron lub wypowiedzieç warunki pracy
Ryzyko osobowe pracodawcy obejmuje nie tylko sta"e w"aĘciwoĘci pracownika
(brak umiej´tnoĘci) lecz takÅ»e chwilowe niedyspozycje pracownika
(np. przem´czenie  w zwiÄ…zku z pracÄ… lub w zwiÄ…zku z sytuacjÄ… osobistÄ… pracownika)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Ryzyko osobowe w stosunku do osób trzecich
art. 120 kp:
ż 1  W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez
niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany
do naprawienia szkody jest wy"Ä…cznie pracodawca.
ż 2. Wobec pracodawcy, który naprawi" szkod´ wyrzÄ…dzonÄ… osobie trzeciej,
pracownik ponosi odpowiedzialnoĘç przewidzianÄ… w przepisach niniejszego
dzia"u .
Osobą trzecią jest takŻe inny pracownik.
Szkoda musi powstaç w zwiÄ…zku z pracÄ…, a nie przy okazji Ęwiadczenia
obowiązków pracowniczych.
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Wykonywanie poleceł
pracodawcy (prze"oŻonych)
Polecenia muszÄ… byç zgodne:
1. z prawem
2. z umowÄ… o prac´ (muszÄ… odpowiadaç rodzajowi pracy)
WyjÄ…tek  dyspozycyjnoĘç pracownicza (przestój, czasowe oddelegowanie,
praca w nadgodzinach)
3. muszÄ… dotyczyç pracy
4. moŻliwe do wykonania (impossibilium nulla obligatio est)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Orzecznictwo:
 Bezkrytyczne wykonywanie bezprawnych poleceł
prze"oÅ»onych moÅ»e uzasadniaç wypowiedzenie
pracownikowi umowy o prac´
(wyrok SN z dnia 10.09.1997 r., I PKN 244/97, OSNAPiUS 1998, Nr 12, poz. 358)
 Przekroczenie przez pracownika dopuszczalnych granic krytyki poczynał
pracodawcy, okreĘlającego
cele i metody ich osiÄ…gania w ramach prowadzonej przez niego dzia"alnoĘci, moÅ»e stanowiç
uzasadnienie wypowiedzenia umowy o prac´ na czas nieokreĘlony
(wyrok S z dnia 17.12.1997 r., I PKN 433/97, OSNP 1998, Nr 21, poz. 626)
 Ocena (...) czy zadanie obj´te poleceniem s"uÅ»bowym jest w interesie zak"adu pracy, zaleÅ»y
od kierownika zak"adu. Odmienny poglÄ…d prowadzi"by do dezorganizacji pracy
(wyrok SN z nia 14.10.1997 r I PRN 136/77, nie publik.)
 Pracownik, który nie wykonuje, bez uzasadnionej przyczyny, poleceł
prze"oŻonego, nie moŻe
powo"ywaç si´ na to, Å»e wypowiedzenie mu umowy o prac´ by"o sprzeczne z zasadami wspó"Å»ycia
spo"ecznego (wyrok SN z dnia 13.6.1973 r., I PR 160/73, OSNCP 1974, Nr 4, poz. 75)
 Postawienie pracownikowi zarzutu odmowy wykonania polecenia wydanego przez pracodawc´
wymaga ustalenia, jaka by"a treĘç tego polecenia, czy dotyczy"o ono wykonywanej pracy i w jakich
okolicznoĘciach zosta"o wydane
(wyrok SN z dnia 1.10.1997 r., I PK 317/97, OSNAPiUS 1998 r., Nr 14, poz. 428)
>>> pracownik powinien niezw"ocznie powiadomiç pracodawc´ o swoich wÄ…tpliwoĘciach dotyczÄ…cych
racjonalnoĘci lub legalnoĘci wydanego mu polecenia (obowiązek dba"oĘci o dobro pracodawcy
art. 100 ż 2 pkt 4 kp)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Przyk"adowe obowiązki pracownika z art. 100 ż 2 kp
1. przestrzeganie czasu pracy ustalonego w zak"adzie pracy,
2. przestrzeganie regulaminu pracy i ustalonego w zak"adzie pracy porzÄ…dku,
3. przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeł
stwa i higieny pracy,
a takŻe przepisów przeciwpoŻarowych,
4. dbanie o dobro zak"adu pracy, ochrona jego mienia oraz zachowywanie w tajemnicy
informacji, które mog"yby naraziç pracodawc´ na szkod´,
5. przestrzeganie tajemnicy okreĘlonej w odr´bnych przepisach,
6. przestrzeganie w zak"adzie pracy zasad wspó"Życia spo"ecznego.
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Zakaz konkurencji w prawie pracy
A) rozumiany jako obowiązek dba"oĘci o dobro pracodawcy
Zgodnie z zasadÄ… wolnoĘci pracy nie ma zakazu jednoczesnego zatrudniania si´
u kilku pracodawców, jednak taka dzia"alnoĘç nie moÅ»e naruszaç dobra pracodawcy.
 Nawet w braku umowy mi´dzy stronami, pracownik podejmujÄ…cy dzia"alnoĘç
gospodarczÄ… kolidujÄ…cÄ… z jego rolÄ… jako strony stosunku pracy powinien przejawiaç
szczególnÄ… dba"oĘç, by w praktyce nie prowadzi"o to do zagroÅ»enia dobrego imienia
pracodawcy; jego zachowanie nie spe"niajÄ…ce tego wymagania stanowi przyczyn´
uzasadniajÄ…cÄ… wypowiedzenie mu umowy o prac´ niezaleÅ»nie od tego, czy moÅ»na
mu przypisaç win´
(wyrok SN z dnia 5.9.1997 r., I PKN 223/97, OSNAP 1998, Nr 11, poz. 327)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
B) rozumiany jako szczególna umowa z pracownikiem
1. Zakaz konkurencji podczas trwania stosunku pracy (art. 1011 kp)
2. Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy (klauzula konkurencyjna
 art. 1012 kp)
Celem tych umów jest konkretyzacja obowiązków pracownika w zakresie dbania
o dobro pracodawcy
Forma umowy :
pisemna pod rygorem niewaŻnoĘci (ad solemnitatem)
Pracodawca, który poniós" szkod´ wskutek naruszenia przez pracownika zakazu
konkurencji przewidzianego w umowie, moÅ»e dochodziç od pracownika odszkodowania
wed"ug zasad odpowiedzialnoĘci materialnej
(Dzia" piÄ…ty kodeksu pracy)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Umowa o zakazie konkurencji
w czasie trwania stosunku pracy
1. MoÅ»e byç zawarta z kaÅ»dym pracownikiem
2. Powinna okreĘlaç przedmiot dzia"alnoĘci konkurencyjnej wobec
pracodawcy
3. Obejmuje zakaz zatrudniania si´ pracownika u podmiotów
konkurencyjnych
4. ObowiÄ…zuje w trakcie trwania stosunku pracy
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Umowa o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy
1. MoÅ»e byç zawarta jedynie z pracownikiem, który ma dost´p do szczególnie waÅ»nych
informacji
2. W umowie okreĘla si´ okres trwania zakazu oraz wysokoĘç odszkodowania naleÅ»nego
od pracodawcy, które nie moÅ»e byç niÅ»sze niÅ» 25% wynagrodzenia otrzymanego
przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy
3. ObowiÄ…zuje po ustaniu stosunku pracy
Zakaz przestaje obowiÄ…zywaç w razie ustania przyczyn, które by"y podstawÄ… ustanowienia
zakazu lub niewywiÄ…zywania si´ pracodawcy z obowiÄ…zku wyp"aty odszkodowania.
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Pracownik jest zobowiÄ…zany przestrzegaç zakazu konkurencji
okreĘlonego w innym przepisach
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
(Dz.U. z 1993 r., Nr 47, poz. 211 ze zm.)
Art. 12:  Czynem nieuczciwej konkurencji jest nak"anianie osoby ĘwiadczÄ…cej na rzecz przedsi´biorcy
prac´, na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego, do niewykonywania lub
nienaleŻytego wykonywania obowiązków pracowniczych albo innych obowiązków umownych, w celu
przysporzenia korzyĘci sobie lub osobom trzecim albo szkodzenia przedsi´biorcy .
Art. 11 ust.1:  Czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie
cudzych informacji stanowiÄ…cych tajemnic´ przedsi´biorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej,
jeÅ»eli zagraÅ»a istotnym interesom przedsi´biorcy.
Ust. 2: Przepis ust. 1 stosuje si´ równieÅ» do osoby która Ęwiadczy"a prac´ na podstawie stosunku
pracy lub innego stosunku prawnego  przez okres 3 lat od jego ustania, chyba Że umowa stanowi
inaczej albo usta" stan tajemnicy .
Art. 23 ust. 1:  Kto, wbrew ciąŻącemu na nim obowiÄ…zkowi w stosunku do przedsi´biorcy, ujawnia
innej osobie lub wykorzystuje we w"asnej dzia"alnoĘci gospodarczej informacj´ stanowiÄ…cÄ… tajemnic´
przedsi´biorstwa, jeÅ»eli wyrzÄ…dza to powaÅ»nÄ… szkod´ przedsi´biorcy, podlega grzywnie,
karze ograniczenia wolnoĘci albo pozbawienia wolnoĘci do lat 2.
Ust. 2: Tej samej karze podlega, kto, uzyskawszy bezprawne informacj´ stanowiÄ…cÄ… tajemnic´
przedsi´biorstwa, ujawnia jÄ… innej osobie lub wykorzystuje we w"asnej dzia"alnoĘci gospodarczej .
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Konsekwencja nieprzestrzegania obowiązków pracowniczych
1. odpowiedzialnoĘç porzÄ…dkowa lub dyscyplinarna oraz materialna,
2. prawo pracodawcy do jednostronnej zmiany warunków pracy lub p"acy
3. prawo pracodawcy do rozwiÄ…zania stosunku pracy,
4. odpowiedzialnoĘç w innych przepisach prawa: wykroczeniowa
lub odpowiedzialnoĘç karna
dr Monika G"adoch Prawo pracy
ObowiÄ…zki pracodawcy
Pracodawca jest podmiotem profesjonalnym, do którego stosuje si´ wy"Ä…cznie regu"y
starannoĘci
ObowiÄ…zki pracodawcy mogÄ… mieç charakter :
1. zasad prawa pracy (np. obowiÄ…zek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy)
2. samodzielnych instytucji (np. urlopy pracownicze, wynagrodzenie za prac´,
obowiązek równego traktowania w zatrudnieniu)
3. obowiązków szczegó"owych (np. obowiązki w związku z ustaniem stosunku pracy
 obowiązek wydania Ęwiadectwa pracy, obowiązek wyp"aty ekwiwalentu za urlop
wypoczynkowy, obowiÄ…zek wyp"aty odprawy pieni´Å»nej i in.)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Obowiązki pracodawcy okreĘlone w art. 94 kp
1) zaznajamianie pracowników podejmujÄ…cych prac´ z zakresem ich obowiÄ…zków, sposobem
wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami,
2) organizowanie pracy w sposób zapewniający pe"ne wykorzystanie czasu pracy, jak równieŻ
osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnieł
i kwalifikacji, wysokiej wydajnoĘci
i naleŻytej jakoĘci pracy,
3) organizowanie pracy w sposób zapewniający zmniejszenie uciąŻliwoĘci pracy,
zw"aszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry terminie,
4) przeciwdzia"anie dyskryminacji w zatrudnieniu,
5) zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenie
systematycznych szkoleł
pracowników w zakresie bezpieczeł
stwa i higieny pracy,
6) terminowe i prawid"owe wyp"acanie wynagrodzenia,
7) u"atwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
8) stwarzanie pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukoł
czeniu szko"y prowadzÄ…cej
kszta"cenie zawodowe lub szko"y wyÅ»szej warunków sprzyjajÄ…cych przystosowaniu si´
do naleŻytego wykonywania pracy,
9) zaspokajanie w miar´ posiadanych Ęrodków socjalnych potrzeb pracowników,
10) stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy,
11) prowadzenie dokumentacji w sprawach zwiÄ…zanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych
pracowników,
12) wp"ywanie na kszta"towanie w zak"adzie pracy zasad wspó"Życia spo"ecznego.
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Obowiązek ochrony dóbr osobistych w stosunku pracy
Przyk"adowy katalog dóbr osobistych z kodeksu cywilnego:
Art. 23 kc:  Dobra osobiste cz"owieka, jak w szczególnoĘci zdrowie, wolnoĘç,
czeĘç, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica
korespondencji, nietykalnoĘç mieszkania, twórczoĘç naukowa, artystyczna,
wynalazcza i racjonalizatorska, pozostajÄ… pod ochronÄ… prawa cywilnego
niezaleŻnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach .
Art. 43:  Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych
stosuje si´ odpowiednio do osób prawnych .
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Obowiązki stron stosunku pracy w zakresie ochrony dóbr osobistych
Zasady ogólne:
Art. 111 kp:  Pracodawca jest obowiÄ…zany szanowaç godnoĘç
i inne dobra osobiste pracownika .
 godnoĘç cz"owieka oznacza  wartoĘç osobistÄ… (dignitas) jednostki ludzkiej,
czyli  ĘwiadomoĘç w"asnej wartoĘci i szacunek dla samego siebie
a) uj´cie obiektywne (posiada jÄ… kaÅ»dy cz"owiek),
b) uj´cie subiektywne ( stan odczuwania przez jednostk´ w"asnej wartoĘci )
Ta konkretna zasada prawa pracy odnosi si´ wy"Ä…cznie do pracodawcy
Pracownik ma jednakŻe obowiązek:
1. dbania o dobro pracodawcy (art. 100 ż 2 pkt 4 kp)
2. przestrzegania zasad wspó"Życia spo"ecznego (art. 100 ż 2 pkt 6 kp)
>>> naleÅ»y uznaç, Å»e obowiÄ…zek szanowania dóbr osobistych pracodawcy
(takŻe osoby prawnej) oraz innych osób zatrudnionych i osób trzecich
(np. klientów pracodawcy) dotyczy takŻe pracownika
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Orzecznictwo:
 ZobowiÄ…zanie pracownika do dbania o dobro zak"adu pracy i chronienia jego mienia oznacza
ustanowienie szczególnej zasady lojalnoĘci pracownika wzgl´dem pracodawcy, z której
przede wszystkim wynika obowiÄ…zek powstrzymywania si´ pracownika od dzia"aÅ‚

zmierzajÄ…cych do wyrzÄ…dzenia pracodawcy szkody czy nawet ocenianych jako dzia"ania na
niekorzyĘç pracodawcy
(z uzasadnienia wyroku SN z dnia 28.4.1997 r., I PKN 118/97, OSNAPiUS 1998, Nr 7, poz. 206)
 Nawet troska o interesy spó"ki ze strony wspólnika b´dÄ…cego jej pracownikiem nie moÅ»e
usprawiedliwiaç jego nagannego post´powania polegajÄ…cego na obraÅ»aniu prezesa zarzÄ…du
spó"ki, przypisywania mu cech poniŻających w opinii publicznej, pomijaniu przy podejmowaniu
decyzji. Post´powanie takie jako lekcewaŻące dobre obyczaje i szkodzÄ…ce dobremu imieniu
pracodawcy, moÅ»e byç uzasadnionÄ… przyczynÄ… rozwiÄ…zania z pracownikiem umowy o prac´
(wyrok SN z dnia 13.10.1999 r., I PKN 296/99, OSNAPiUS 2001, Nr 4, poz. 114).
 Przedstawienie przez pracownika kierownikowi zak"adu pracy bezpodstawnych zarzutów
pope"nienia przest´pstwa moÅ»e stanowiç ci´Å»kie naruszenie podstawowych obowiÄ…zków
pracowniczych (art. 52 ż 1 pkt 1 KP)
(wyrok SN z dnia 3.07.1997 r., I PKN 28/97, OSNAP 1997/24/487).
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Orzecznictwo cd.:
 Zak"ócenie spokoju i porządku w miejscu pracy oraz lekcewaŻące i aroganckie wypowiedzi
w stosunku do pe"nomocnika pracodawcy, kwestionowanie jego kompetencji, odmowa
wykonania polecenia oraz samowolne zabranie kluczy, pieczątek i dokumentów pracodawcy,
stanowi ci´Å»kie naruszenie podstawowych obowiÄ…zków pracowniczych w rozumieniu
art. 52 ż 1 pkt 1 KP
(wyrok SN z dnia 11.06.1997 r., I PKN 202/97, OSNAP 1998/10/297).
 Pracownika - cz"onka organu związku zawodowego obciąŻa na równi z innymi
pracownikami obowiÄ…zek lojalnoĘci wobec pracodawcy, którego naruszenie moÅ»e byç
zakwalifikowane jako ci´Å»kie naruszenie podstawowych obowiÄ…zków pracowniczych
(wyrok SN z dnia 14.12.1999 r, I PKN 447/99, OSNAP 2001/10/336)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
ObowiÄ…zek pracodawcy
ochrony dóbr osobistych pracownika
1. Przepisy dotyczące zasad bezpieczeł
stwa i higieny pracy
2. Przepisy dotyczÄ…ce zakazu dyskryminacji w prawie pracy
(nakaz równego traktowania w zatrudnieniu, zakaz molestowania
seksualnego w pracy, zakaz mobbingu)
3. ObowiÄ…zek wp"ywania na kszta"towanie w zak"adzie pracy zasad
wspó"Życia spo"ecznego
4. Przepisy dotyczÄ…ce ochrony danych osobowych pracownika
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Realizowanie praw i obowiązków pracodawcy
a ochrona godnoĘci i innych dóbr osobistych pracownika
 Istota podporzÄ…dkowania pracownika polega na tym, iÅ» osoba fizyczna z chwilÄ…
nawiÄ…zania, a raczej nawiÄ…zywania stosunku pracy (...) poddana jest woli zak"adu
pracy z upowaŻnienia i mocy ustawy w zakresie przewidzianym normami prawnymi
w celu realizacji stosunku pracy w aspektach czasu, miejsca, aktywnoĘci, rodzaju
pracy i iloĘci pracy
(R.Mroczkowski, Poj´cie podporzÄ…dkowania pracownika w Ęwietle polskiego
kodeksu pracy, Nowe Prawo 1978, Nr 3, s. 388).
Ochrona przed mobbingiem nie moÅ»e prowadziç do tolerowania przez pracodawc´
niew"aĘciwego zachowania pracownika w pracy, w szczególnoĘci uniemoÅ»liwiaç
pracodawcy sprawowanie nadzoru nad pracownikiem.
Pracodawca powinien korzystaç ze swoich uprawnieÅ‚
w sposób nie naruszający
przepisów prawa >>> Pracodawca nie moÅ»e wydawaç pracownikowi poleceÅ‚

w obraÄ™liwej formie lub teÅ» dokonywaç oceny pracy pracownika w sposób
upokarzajÄ…cy pracownika
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Orzecznictwo:
 Nie stanowi bezprawnego naruszenia godnoĘci pracownika podanie w piĘmie do zarządu zak"adowej
organizacji zwiÄ…zkowej (art. 38 kp) jako przyczyny zamierzonego wypowiedzenia umowy
o prac´ zachowania pracownika jako naruszajÄ…cego obowiÄ…zki pracownicze czy teÅ» wskazanie jego
nieprzydatnoĘci do pracy na zajmowanym stanowisku, bez wzgl´du na to, czy oceny te sÄ… prawdziwe
(wyrok SN z dnia 23.09.1997 r., I PKN 287/97, OSP 1999, Nr 2).
 Nie narusza godnoĘci osobistej pracownika krytyczna ocena wykonania przez niego zleconych mu
konkretnych zadał
, nawet jeĘli ocena prze"oÅ»onego okaÅ»e si´ nies"uszna, lecz nie prowadzi
do krzywdzÄ…cej pracownika dyskwalifikacji zawodowej i nie zawiera zb´dnych sformu"owaÅ‚

wykraczajÄ…cych poza potrzeb´ w ramach konkretnej czynnoĘci, podj´tej w wewn´trznej dzia"alnoĘci
podmiotu zatrudniajÄ…cego (art. 23 k.c.) (wyrok SN z dnia 6.12.1973 r., I PR 493/73, OSNC 1974/9/156).
 Stosowane szeroko w ramach przepisów regulaminów pracy lub ustalonych zwyczajów przeszukiwanie
cz"onków za"ogi w celu zapobieŻenia wynoszenia mienia pracodawcy jest zgodne z prawem
i nie narusza dóbr osobistych pracowników (art. 23 i 24 kc) wówczas, gdy pracownicy zostali uprzedzeni
o moŻliwoĘci stosowania tego rodzaju kontroli w celu ochrony mienia
(wyrok SN z dnia 13.04.1972 r., I PR 153/72, OSNCP 1972, Nr 10)
 RozwiÄ…zanie (takÅ»e wadliwe) stosunku pracy przez pracodawc´ wyklucza moÅ»liwoĘç stosowania
przepisów prawa cywilnego o ochronie dóbr osobistych (art. 23 KC, art. 24 KC, art. 448 KC),
chyba Że w związku z tym rozwiązaniem pracodawca naruszy dobro osobiste pracownika poza
zakresem stosunku pracy, podejmujÄ…c dzia"ania nie mieszczÄ…ce si´ w ukszta"towanej przez ustawodawc´
formie i treĘci czynnoĘci prawnej rozwiązującej stosunek pracy
(wyrok SN z dnia 16.11.2000 r., I PKN 537/00, OSNAP 2002/11/269)
dr Monika G"adoch Prawo pracy
Orzecznictwo cd.:
 Uzasadnione okolicznoĘciami polecenie udania si´ na komisariat policji
w celu zbadania stanu trzeęwoĘci pracownika nie narusza jego godnoĘci
(wyrok SN z dnia 15.10.1999 r., I PKN 309/99, OSNAP 2001/5/147).
 Wykonywanie pracy zawsze zwiÄ…zane jest z pewnym wysi"kiem i podobnie
jak inne czynnoĘci Życiowe z pewnym stresem
(wyrok SN z dnia 20.08.2002 r., II UKN 572/2001, nie publ.)
 DoĘwiadczenie Å»yciowe pozwala mniemaç, Å»e zapewnienie przez pracodawc´ pracownikowi stanu
dobrego samopoczucia jest niewymierne i nie dajÄ…ce si´ zobiektywizowaç. Jednemu pracownikowi
dobre samopoczucie zapewni samo posiadanie miejsca pracy, inny moÅ»e pozostaç wiecznym
malkontentem, gdyŻ jest to kwestia cech charakteru, na które pracodawca nie ma wp"ywu.
Za brak satysfakcji pracownika, przy dzia"aniu pracodawcy w granicach prawa (...)
nie moÅ»e wi´c pracodawca ponosiç odpowiedzialnoĘci z art. 24 ż 1 kc.
TakÅ»e stres jest w"aĘciwoĘciÄ… osobniczÄ… i niewymiernÄ…, przeto nie moÅ»na uznaç, Å»e wystosowanie
przez pracodawc´ do powoda pism w okresie zwolnienia lekarskiego narusza"o jego dobra osobiste
(wyrok SN z dnia 25.08.2003 r., I PKN 330/02, nie publ.)
dr Monika G"adoch Prawo pracy