H. Markiewicz - Teoria i metoda w badaniach literackich
Mnogość terminów dotyczących teoretycznej części nauki o literaturze niepokoi badaczy,
którzy dbają o precyzję i ład.
Markiewicz przedstawia krótką historię pojęć i próby ich rozgraniczania:
�% Arystoteles
�% Wilhelm Wackernagel  próbował rozgraniczyć trzy dziedziny: poetyce przypisał
naukę o istocie i gatunkach poezji, retoryce - naukę o gatunkach prozy, stylistyce - naukę o
ukształtowaniu językowym prozy i poezji.
�% XIX w. - poszerzenie przedmiotu badań poetyki, objęcie całej literatury pięknej,
poszerzenie jej problematyki (w jej skład weszła psychologia twórczości literackiej i
psychologia odbioru literackiego, kategorie estetyczne, typologia lit. wg kierunków i stylów,
problemy wartościowania).
�% wysunięto także postulaty zastosowania poetyki także do tekstów nieliterackich
(np. Mayenowa, Głowiński)
�% ukształtowanie się poetyki historycznej (zainicjowana przez A. Wiesiołowskiego),
której zadaniem miało być badanie historycznego rozwoju języka i stylu poetyckiego,
rodzajów i motywów lit. ą� w nauce rosyjskiej pojawia się pojęcie  poetyka ogólna, czyli
teoretyczna (W. Żyrmunski) lub differentia specifica sztuki słowa (R. Jakobson)
�%  poetyka opisowa - Mayenowa
�%  poetyka czysta - Z. A
empicki
�%  poetyka funkcjonuje jednak i w innym zastosowaniu: tzw.  poetyka
szczegółowa oznacza analizę budowy konkretnego utworu lit. lub historycznych zgrupowań
utworów w ich aspektach artystycznych (M. L. Gasparow);  poetyka immanentna w
przeciwieństwie do  poetyki sformułowanej (B. Markwardt).
�% w II poł. XVIII w. w kilku tytułach niem. podręczników znalazła się  teoria
poezji , w Polsce wyst. ona u Euzebiusza Słowackiego
�% XIX w. - Jan Rymarkiewicz: nauka zwana literaturą dzieli się na historię lit. i teorię
lit., czyli naukę o  formie dzieł sztuki pisarskiej
�% XX w. -  teoria literatury pada u B. Grabowskiego, W. Kokowskiego, H. Gallego
�% ros.  tieorija słowiesnosti (np. A. Potiebnia)
�%  Teoria literatury ukazała się w 1925 r. na karcie tytułowej podręcznika B.
Tomaszewskiego.
�% Od Tomaszewskiego pojęcie to przejął Wellek, który definiował teorię lit. jako
naukę o pojęciach, kategoriach i kryteriach podstawowych dla zjawisk literackich, w
przeciwieństwie do nauki o konkretnych dziełach literackich, nazywanej krytyką lit. lub
historią lit.
�% z  teorią literatury konkurowały także:  science of literature ,  science de la
litterature ,  die Wissenschaft von der Dichtung
relacje między poetyką teoretyczną a teorią lit. ujmowano różnie
�% dla Erwina Leibfrieda poetyka była równoznaczna z literaturoznawstwem
ogólnym.
�% jeszcze inni traktowali teorię lit. jako pojęcie nadrzędne wobec poetyki (np. J.
Sławiński)
�% u Balbusa poetyka i teoria lit. to dyscypliny odrębne, ale obustronnie ze sobą
sprzężone
sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej przez kolejne terminy:  estetyka literatury i
 filozofia literatury (omawiano tu takie zagadnienia, jak istota i specyfika dzieła sztuki lit.,
jego wartości i ich estetyczne przeżywanie)
 filozofii literatury trochę uwagi poświęcił R. Ingarden, zaliczając tu ontologię dzieła lit.,
teorię jego poznania, teorie twórczości lit. i lit. przeżycia estetycznego, a nawet socjologię
literatury. Odgraniczał on mocno filozofię literatury od nauki o literaturze, w tym także od
poetyki. Poetyka bada ogólne struktury, właściwości i związki w faktycznie istniejących
dziełach sztuki lit. Nie jest więc poetyka działem ontologii literatury.
z przedstawionej tu konkurencji terminologicznej zwycięsko wyszła więc teoria literatury,
jako termin szerszy od poetyki, za przedmiot badawczy tej ostatniej uważa się bowiem
najczęściej tylko samo dzieło lit., jego odmiany i zgrupowania.
na terenie poetyki formułowane są prawa strukturalne, tj. prawa współwystępowania w
jakimś przedmiocie ogólnym określonych cech czy składników. Na podłoży takiich praw
konstruowane są definicje właściwe (określające desygnat pojęcia przez wskazanie jego
cechy konstytutywnej) i definicje syndromatyczne (obejmują pełną treść pojęcia, zawierają
nie tylko cechy konstytutywne, ale i charakterystyczne dla przedmiotu danego pojęcia).
teoretyczny status teorii lit., zwłaszcza poetyki, można uzasadnić poprzez twierdzenie, że
nie jest ona nauką nomologiczną, formułującą prawa, tylko typologiczną - systematyzującą
całokształt zjawisk lit.
teoretyczność teorii lit. obniżają nw. okoliczności:
a) występowanie pojęć niejasnych, nieostrych, wieloznaczeniowych
b) poetyka przekształca się w systematykę historyczną
c) ważne części teorii, np. procesu historycznoliterackiego - są słabo rozwinięte
teoretyczność przypisuje się też, ze względu na ogólność i systematyczność, innemu
działowi refleksji literaturoznawczej, nazywanemu metodologią badań lit.
�% terminu użył AUGUST BOECKH
�% inni badacze, którzy posłużyli się tym pojęciem: W. Istrin, W. Pierietca, Lehman,
Horst Oppel, A. Buszmin, J. Strelka, P. Soler i C. Labre
o metodzie i metodyce badania literatury zaczęto pisać i pisano dużo od schyłku XIX w.
(jeszcze w atmosferze pozytywizmu)
�% np. A. Wiesiołowski, G. Renard, P. Chmielowski, T. Grabowski, G. Lanson, B.
Ejchenbaum
�% Gabriel Korbut we Wstępie do literatury polskiej (1924) pierwszy w Polsce
stwierdził wyraz
nie, że nauka literatury obejmuje teorię literatury (tj. stylistykę i poetykę),
historię lit. i metodykę badań lit. [np. Ingarden, Wellek, Warden, Wehrli pominęli ostatnią
kwestię]
�% J. Kleiner traktował metodologię jako dyscyplinę nadrzędną wobec literatury -
koncepcja taka była jednak odosobniona
METODA  niech oznacza zbiór stosowanych systematycznie reguł postępowania
badawczego oraz reguł zasadnego rozumowania wobec jego rezultatów.
METODYKA  jako metoda sformułowana, tzn. wykładową prezentacją owych reguł
(sprawozdawczą w stosunku do wcześniejszej praktyki władnej czy cudzej)
METODOLOGIA  analiza, interpretacja i wartościowanie metody lub metodyki.
np. Manfred Kridl, pisząc rozprawę Poezja w latach 1795-1863, stosował pewną metodę,
wykładając zasady metody integralnej, próbował sformułować jej metodykę, omawiając
krytycznie metodę formalistów rosyjskich, uprawiał metodologię.
miejsce metodyki i metodologii w obrębie literaturoznawstwa jest wątpliwe, bo, ściśle
biorąc, są one częścią metanauki literaturoznawstwa
S. Dąbrowski proponuje, by skonstruować uniwersum naukowe obejmujące obie te
dyscypliny, nazywając je literaturoznawstwem sensu largo czy makroliteraturoznawstwem.
metodologia jest zależna od tego, co uprzednio wyznaczyło się jako obszar literatury, od
tego także, czy za zadania literaturoznawstwa uznało się np. tylko badanie literackości czy też
całej zawartości semantycznej literatury, badanie jej jako dziedziny wyizolowanej czy też w
powiązaniu z innymi dziedzinami rzeczywistości humanistycznej.
stąd potrzeba innego terminu, o szerszej semantyce niż  metodologia
�% Wstęp do nauki literatury - W. H. Bruford, T. Grabowski
�% Filozofia literaturoznawstwa - pod red. W. Ermatingera
�% dogodniejszym wydaje się termin  teoria badań literackich , w którym mieści się
metodyka, metodologia i określenie przedmiotu badań i zadań literaturoznawstwa; posłużył
się nim Manfred KRIDL
na arenie ameryk. używany jest termin  critical theory [ S. Knapp, W. B. Michaels, D.
Marshall)
teksty, które traktowane są jako wykłady metody, określały tylko tematyczno-problemowe
ukierunkowanie proponowanych badań i tylko szkicowały najważniejsze hipotezy;
metodyka i metodologia literaturoznawstwa jest nauką, która czeka jeszcze na swe pełne
urzeczywistnienie
co śmieszne: pozycję metodyki (zarazem metodologii literaturoznawstwa) da się podważyć,
kwestionując zasadność stosowania metody w tej dziedzinie w ogóle ą� no ale na uczelni się
to wykłada ;] ;] ;]