{1}{100}tłumaczenie: m06166
{145}{246}(Muzyka: Planety |Kompozytor: Gustav Holst)
{226}{270}W 1973 r.
{272}{345}9 astronautów zostało wysłanych do pracy
{347}{455}na pierwszej stacji kosmicznej |na świecie - Skylab.
{460}{513}Ich zadaniem była |obserwacja Słońca,
{515}{625}niezakłócona przez |ziemską atmosferę.
{1056}{1140}Obserwowali to, czego żaden człowiek |wcześniej nie widział,
{1145}{1238}słońce silniejsze niż sobie |kiedykolwiek wyobrażali.
{2296}{2356}PLANETY
{2515}{2575}GWIAZDA
{2609}{2657}Dla naszych przodków
{2662}{2739}niebo było pełne zagadek.
{2760}{2833}W nocy migotało |świetlnymi punkcikami -
{2838}{2894}gwiazdami.
{3276}{3330}Potem Słońce,
{3334}{3460}żółty krążek, przy którym gwiazdy blakły |i który niósł ciepło i światło.
{3463}{3577}Było czczone jako źródło życia, |pierwszy bóg.
{3580}{3627}To historia ludzkich dążeń,
{3629}{3672}żeby zobaczyć, co jest za świecącą tarczą,
{3674}{3747}i dowiedzieć się |prawdy o Słońcu
{3751}{3820}i o tym, jak zrozumieliśmy jego moc
{3825}{3890}i jego rolę we wszechświecie.
{4161}{4222}W lutym 1998 r.
{4225}{4269}karaibska wyspa Gwadelupa
{4271}{4365}przygotowywała się na nieczęste |niebiańskie wydarzenie.
{4367}{4435}Przez kilka minut |dzień stanie się nocą
{4437}{4525}podczas całkowitego |zaćmienia Słońca.
{4622}{4705}To było 10-te zaćmienie |dla Francisco Diego.
{4708}{4805}Głębokie wrażenie wywarło pierwsze, |jakie widział jako mały chłopiec w Meksyku.
{4810}{4906}Dało początek życiowej |fascynacji Słońcem.
{4922}{4986}Traktowano Słońce |jako nieskalany
{4988}{5047}złoty dysk, doskonały.
{5050}{5115}Było doskonałością, |wierzeniem religijnym,
{5117}{5170}ponieważ wszystko na niebie |było doskonałe.
{5172}{5257}A słońce było najdoskonalszym |kręgiem na niebie,
{5259}{5301}bez skaz, bez struktury.
{5303}{5379}Tylko doskonały płaski krąg, |złoty krąg.
{5381}{5477}I było bogiem Słońcem |dla wielu religii na świecie.
{5799}{5855}Słońce było symbolem doskonałości
{5857}{5944}dopóki XVII-wieczny |Florentczyk zwany Galileuszem
{5946}{6002}nie skierował ku niebu |swojego teleskopu
{6004}{6114}i natychmiast znalazł pierwszy |kamień milowy nauki.
{6116}{6211}Galileusz po raz pierwszy |użył teleskopu
{6213}{6270}i odkrył, że Słońce |nie jest doskonałe,
{6272}{6329}że na Słońcu są plamy.
{6331}{6460}A to zrewolucjonizowało filozofię, |i oczywiście naukę.
{6480}{6538}Galileusz obserwował jak plamy
{6540}{6600}przesuwają się po |powierzchni Słońca...
{6607}{6679}i odkrył, że ono się obraca.
{6699}{6791}To był pierwszy z sekretów, |jakie plamy na Słońcu wyjawiły.
{6822}{6895}Wnikliwość Galileusza |wzbudziła domysły
{6897}{6953}na temat prawdziwej |natury naszego Słońca.
{7020}{7062}Jednak przez dwa stulecia
{7064}{7177}oślepiający krąg słoneczny |frustrował ciekawskich astronomów.
{7255}{7314}Czym były plamy na Słońcu?
{7316}{7403}Jakie inne formy istniały |na powierzchni Słońca?
{7408}{7464}Jakie było źródło |jego energii?
{7468}{7539}Naukowcy zdali sobie sprawę, |że okresowo
{7541}{7640}Słońce pozwala nam |na coś wyjątkowego.
{7661}{7716}Mniej więcej 6 razy |na 10 lat,
{7718}{7757}gdzieś na świecie
{7760}{7865}Słońce przechodzi |dokładnie za Księżycem.
{7950}{7992}Gdyby Słońce było tej wielkości,
{7994}{8107}Ziemia byłaby małą kulką |o średnicy około 3 lub 4 mm,
{8109}{8170}a Księżyc jeszcze mniejszy.
{8172}{8213}Księżyc jest 4 razy mniejszy niż Ziemia,
{8215}{8304}więc jest 400 razy |mniejszy od Słońca.
{8306}{8352}Lecz cudownym |zbiegiem okoliczności
{8354}{8470}Słońce jest 400 razy dalej od Ziemi
{8472}{8519}niż Księżyc,
{8521}{8623}tak więc widzimy je oboje |mniej więcej tych samych rozmiarów.
{8653}{8696}/Minuta!/
{8706}{8741}Przez 4 godziny
{8743}{8837}Francisco obserwował |jak Księżyc przesuwa się .
{8895}{8928}/Bez filtrów!/
{8944}{8985}Przebył pół świata
{8987}{9045}dla kilku minut |całkowitego zaćmienia.
{9058}{9099}Lecz gdy chodzi o Słońce,
{9110}{9205}poświęcenie nigdy nie było |gwarancją sukcesu.
{9696}{9804}W rezultacie Francisco miał tylko kilka chwil, |aby popatrzeć na przesłonięte Słońce.
{9806}{9830}Nie udało się.
{9880}{9914}Nie było korony.
{9926}{10032}Jak wielu astronomów przed nim, |plany Francisco zostały pokrzyżowane
{10034}{10120}gdy nadciągnęły chmury, |które popsuły widowisko.
{10428}{10505}Douglas Gough jest czołowym |naukowcem, badającym Słońce.
{10509}{10638}Aby zobaczyć "swoje" pierwsze zaćmienie |przybył do Indonezji.
{10651}{10703}Rząd Indonezji ogłosił,
{10705}{10761}że obserwowanie zaćmienia |jest nielegalne,
{10763}{10814}przynajmniej dla |obywateli kraju.
{10816}{10877}Musieli albo oglądać je w TV
{10879}{10909}albo udać się do meczetu
{10911}{10994}i modlić się, aby smok |wypluł z powrotem Słońce.
{10998}{11058}Bo wierzyli, że coś takiego |miało miejsce.
{11060}{11127}Stałem samotnie |na końcu drogi,
{11129}{11200}podszedł do mnie mały chłopiec, |obserwujący mnie,
{11202}{11265}w wieku około 3 lat, |i dałem mu kawałek ciemnego filmu,
{11267}{11308}aby popatrzył przez niego na Słońce.
{11311}{11351}Starzec około 70-tki,
{11353}{11420}który okazał się być |wodzem wioski, też przyszedł,
{11422}{11485}i we trzech oglądaliśmy |wspaniałe zaćmienie.
{11680}{11769}Całkowite zaćmienie |ukazuje koronę Słońca,
{11771}{11853}warstwę zewnętrzną, |którą zwykle przysłania jego blask.
{11888}{11996}Bardzo dziwne uczucie, i prawie absolutna cisza - |ptaki przestają śpiewać.
{12000}{12115}Jedyne, co słyszeliśmy w oddali |to śpiewy z meczetów.
{12309}{12422}To dla takich widoków pierwsi |astronomowie przemierzali świat.
{12424}{12508}W koronie widać coś, |co wygląda jak płonące chmury.
{12510}{12553}Wydawało się, że |powierzchnia Słońca
{12555}{12639}jest całkowicie spowita |w złożoną burzliwą atmosferę.
{12709}{12775}Ale gdy obserwujemy jak to siÄ™ porusza, |zdajemy sobie sprawÄ™,
{12777}{12883}że Słońce jest aktywne, |a nie tylko bierną kulą gazową,
{12885}{12971}porusza się. |Występują interesujące zjawiska.
{13040}{13105}Gdy widzimy coś po raz pierwszy, |jesteśmy podekscytowani.
{13107}{13225}To dlatego badacze Ziemi odkrywali zakątki, |gdzie nie było wcześniej żadnego człowieka.
{13227}{13288}Niewiele zostało na Ziemi |do odkrycia,
{13290}{13343}więc podążamy w wszechświat.
{13346}{13445}Zobaczenie Słońca, |uchylającego rąbek tajemnicy,
{13447}{13540}czegoś niezrozumiałego jeszcze, |i odkrycie, jak cos działa,
{13542}{13615}jest cudownym doświadczeniem |gdy widzi się to po raz pierwszy.
{13678}{13737}Lecz z powodu rzadkości czystego zaćmienia,
{13739}{13836}naukowcy nie mieli zbyt wielu szans |na zbadanie tych dziwnych wypukłości.
{13937}{13990}Wreszcie w połowie XIX w.
{13992}{14080}Ojciec Angelo Secchi, |główny astronom Watykanu,
{14082}{14188}stanął na czele rewolucji |naszego pojmowania światła.
{14282}{14358}W obserwatorium nad swoim |kościołem w Rzymie,
{14360}{14459}jako pierwszy zgłębiał nową |dziedzinę wiedzy - spektroskopię.
{14493}{14594}Spektroskop Secchi'ego rozszczepiał |światło słoneczne na kolory składowe,
{14596}{14672}potem powiększał światło |w jednym obszarze.
{14674}{14751}Wreszcie można było |zobaczyć krawędź Słońca,
{14753}{14817}nie czekając na zaćmienie.
{15451}{15517}Spektroskopia ukazała, |że powierzchnia Słońca
{15519}{15570}jest zadziwiająco złożona.
{15589}{15702}Co było istotne, teraz światło Słońca |w większości nie oślepiało.
{15704}{15727}Można było zobaczyć coś jeszcze,
{15729}{15823}zaobserwować to, co widać |przy krawędzi Słońca podczas zaćmienia
{15825}{15887}kiedy światło słoneczne |nie oślepia.
{15912}{16021}Wkrótce astronomowie badali nie tylko |krawędzie, ale też samo Słońce.
{16076}{16212}Odkryto, że Galileuszowe plamy na Słońcu |są jak wyrwy wielkości Ziemi na jego powierzchni.
{16215}{16291}Jak okna otwierające się |na tajemnicze wnętrze.
{16440}{16552}Sama powierzchnia |bulgotała na ich oczach.
{16557}{16650}Wkrótce zaczęli opisywać |substancje chemiczne, obecne w Słońcu.
{16652}{16744}Ciemne smugi w jego widmie |wskazały na obecność wodoru,
{16746}{16807}wapnia i żelaza.
{16814}{16910}Astronomowie odkryli też obcy pierwiastek, |całkowicie nieznany na Ziemi.
{16912}{17050}Nadali mu nazwę od greckiego |boga Słońca, Heliosa - hel.
{17203}{17296}Ale dopiero gdy Ojciec Secchi |skierował swój spektroskop ku gwiazdom,
{17298}{17374}dokonał on swego |najważniejszego odkrycia.
{17376}{17440}Natychmiast rozpoznał wzór.
{17466}{17539}Ich skład chemiczny |był prawie taki sam jak Słońca.
{17570}{17671}Wielka tajemnica niebios |została odkryta.
{17932}{18016}Nasze Słońce było gwiazdą.
{18124}{18183}Słońce było jedną |z tych gwiazd,
{18185}{18248}i teraz po raz pierwszy |zdano sobie sprawÄ™,
{18250}{18337}że Słońce należy |do rodziny gwiazd.
{18346}{18411}To wspaniałe z naukowego |punktu widzenia,
{18413}{18481}ponieważ chcemy się dowiedzieć, |jaki jest wszechświat.
{18483}{18576}Więc badając Słońce |możemy zbadać typową gwiazdę.
{19020}{19113}Jednak dopiero w 1940 r. |mogliśmy się po raz pierwszy przekonać,
{19115}{19184}jak śmiercionośna |może być gwiazda.
{19221}{19309}Gdy pierwsze rakiety wzniosły się |do granic kosmosu,
{19311}{19394}zostały spalone |przez promieniowanie.
{19677}{19765}Nasza atmosfera przepuszcza |ciepło i światło,
{19767}{19875}lecz chroni nas przed promieniami Roentgena, |promieniowaniem gamma i światłem ultrafioletowym,
{19877}{19917}wysyłanymi przez Słońce.
{19983}{20082}Wkrótce znalazł się człowiek, |który miał pokonać to promieniowanie
{20084}{20149}i zmierzyć się z gwiazdą.
{20168}{20213}Alieksiej Leonow.
{21197}{21275}"3, 2, 1, 0."
{21277}{21361}W 1973 r. wysłano laboratorium,
{21363}{21460}które miało badać Słońce |bezpośrednio z kosmosu.
{21463}{21560}Lecz Słońce nie ujawniło |swoich tajemnic bez walki.
{21614}{21737}Gdy wystrzelono Skylab, |był on otoczony tarczą antytermiczną,
{21739}{21839}która miała się otworzyć, |gdy dotrze na orbitę.
{21852}{21927}60 sekund po rozpoczęciu lotu
{21932}{21990}ta tarcza antytermiczna opadła.
{21996}{22092}I oczywiście nadal jest |w strumieniu powietrza.
{22094}{22195}Powiew powietrza |zerwał tarczę antytermiczną,
{22197}{22283}a gdy to się stało, |odsłonił obydwa skrzydła słoneczne.
{22314}{22387}Komandor Pete Conrad, który już |wcześniej chodził po Księżycu,
{22389}{22479}został wybrany do kierowania |pierwszą załogą na Skylab.
{22493}{22575}Jednak atmosfera już |nie chroniła ich "domu,"
{22577}{22654}i temperatura wewnątrz |zaczęła gwałtownie rosnąć.
{22693}{22788}Pierwszym zadaniem było wymyślić, |jak osłonić uszkodzoną stację
{22790}{22847}przed najgorszym |ze strony Słońca.
{22870}{22972}Od razu pierwszego dnia, weszliśmy |po tą tymczasową zasłonę,
{22974}{23024}którą mogliśmy rozłożyć od środka,
{23026}{23084}byliśmy w stanie rozłożyć ją |przez jeden z luków powietrznych.
{23086}{23201}Wypchaliśmy ją, |jak rączkę od parasola,
{23203}{23314}i folię polietylenową, |która się rozłożyła jak parasol.
{23316}{23481}A potem wciągnęliśmy ją z powrotem, mając tylko |kilkunastocentymetrowy kawałek do trzymania.
{23483}{23614}To rozwiązało problem przegrzania - |temperatura zaczęła natychmiast spadać.
{23923}{23996}Gdy temperatura spadła |do poziomu niezagrażającego życiu,
{23998}{24065}załoga przeszła |do obserwatorium.
{24075}{24170}Kolejnym zadaniem było przyzwyczajenie się |do życia w nieważkości.
{24238}{24344}Początkowo, z powodu nudności, |tylko najodporniejsi byli w stanie jeść.
{24353}{24402}Ale to wkrótce minęło.
{24404}{24537}I w przeciągu kilku dni, kosmos już |nie wydawał się takim strasznym miejscem.
{24794}{24905}I wtedy, niezakłócany przez atmosferę, |przysłaniającą widok,
{24907}{25028}rozpoczął się najbardziej intensywny |okres obserwacji Słońca w historii.
{25094}{25194}Lot Skylab jest bardzo |bliski memu sercu.
{25196}{25299}Wiem, że wielu ludzi |nie rozumie tego...
{25301}{25387}jest to chyba dla mnie ważniejsze |od lotu na Księżyc,
{25389}{25534}częściowo ponieważ mogłem |obserwować Słońce przez teleskop
{25536}{25658}i wiedziałem, że zdobywamy |mnóstwo informacji,
{25660}{25744}jak nikt wcześniej |w wielkiej ilości.
{25746}{25864}/Na początek, gdy przełączę/ |/na te dwie pozycje zwane alfa-h,/
{25866}{25951}/słowa te oznaczają/ |/wodór alfa./
{25953}{26033}/i są zwane wodorem/ |/ponieważ światło, które widzimy/
{26035}{26153}/pochodzi z światła, jakim promieniują/ |/atomy wodoru w atmosferze wokół Słońca.../
{26173}{26238}Patrząc na Słońce w świetle |o tej samej długości fali,
{26240}{26318}jakiej używał Secchi |ponad 100 lat wcześniej,
{26320}{26418}astronauci ze Skylab dojrzeli niewiarygodne |szczegóły na powierzchni Słońca.
{26420}{26479}/...długość fali wysyłana/ |/przez atomy wodoru./
{26481}{26610}/Na przykład widzimy plamy na Słońcu,/ |/coś, co wygląda jak sieć, włókna,/
{26612}{26700}/wszystko to bardzo szczegółowe./
{26710}{26855}Każdy z nas pełnił 4-godzinny dyżur |przy panelu teleskopu słonecznego.
{26857}{26997}Teraz mógłbym to porównać do grania |na trzech 88-klawiszowych fortepianach
{26999}{27031}w tym samym czasie.
{27035}{27150}Przełączanie i cała reszta |było bardzo skomplikowane.
{27197}{27267}Bardzo trudne i intensywne.
{27269}{27356}Pracowało się bardzo ciężko |w tamtych ramach czasowych,
{27358}{27427}dbając o to, żeby te sekwencje |prawidłowo odczytać,
{27431}{27548}potem wszystko ukazywało się w czasie |rzeczywistym, jak nagła flara słoneczna,
{27550}{27653}więc musieliśmy być przygotowani |także na uchwycenie tego.
{27675}{27796}Flary słoneczne to erupcje |wrzącego gazu rozmiarów planety,
{27798}{27879}wypukłości, które w jakiś sposób |odłączają się od Słońca.
{27885}{27999}Widziano je z Ziemi, |ale nigdy tak dokładnie i w takich ilościach.
{28026}{28066}Ktoś inny się tym zajmował,
{28068}{28167}mogli nas wezwać, żebyśmy |także mogli popatrzeć,
{28169}{28208}często tak było,
{28210}{28298}kiedy pojawiło się coś niezwykłego, |co mogliśmy obserwować,
{28300}{28426}gdy wzywaliśmy innych, |żeby rzucili okiem.
{28578}{28612}Podczas 9 miesięcy
{28614}{28749}załogi Skylab zrobiły |ponad 160 000 zdjęć,
{28751}{28844}ujawniając w ten sposób |nieznane fakty o Słońcu.
{28852}{28898}Najbardziej widowiskowymi odkryciami
{28900}{28959}były wyrzuty masy |z korony słonecznej,
{28961}{29066}wybuchy materiału tej skali, |że przyćmiewały flary.
{29082}{29191}To były jak na razie najlepsze |zdjęcia gniewnego Słońca.
{29905}{29983}Lecz co powoduje |te wybuchy?
{29985}{30074}Odpowiedź można znaleźć |w niewidocznej stronie Słońca,
{30076}{30183}i znów plamy na Słońcu |były kluczem do rozwiązania.
{30539}{30609}Na długo przed rozpoczęciem się |epoki kosmicznej
{30611}{30665}szczyt w górach San Gabriel
{30667}{30768}był najbliżej jak to jest możliwe, |aby Amerykanin dotarł w kosmos.
{30894}{30948}W 1903 George Ellery Hale,
{30950}{31023}syn zamożnego inżyniera, |miał sen.
{31026}{31086}Pofolgował swojej |pasji astronomicznej
{31088}{31171}budując najnowocześniejsze |obserwatorium słoneczne na Ziemi,
{31173}{31239}wysoko nad |miastem Pasadena.
{31437}{31534}Sallie Baliunas jest astrofizykiem |w obserwatorium na Mount Wilson.
{31549}{31590}Hale jest moim |osobistym bohaterem.
{31592}{31650}Był nie tylko |wybitnym naukowcem.
{31652}{31725}Miał także instynkt inżyniera,
{31727}{31816}więc potrafił zbudować z takim sukcesem |największe teleskopy na Ziemi.
{31818}{31970}Zebrał dużo pieniędzy na te projekty, |to co musi zrobić każdy naukowiec .
{31972}{32076}I tak jak zawsze mówił, |nie miał małych planów.
{32156}{32243}Droga na szczyt Mount |Wilson nie była łatwa.
{32301}{32378}Zbudowano jÄ… |dopiero w 1936 r.,
{32380}{32482}więc te tony betonu i stali |trzeba było wnieść na górę
{32484}{32638}na plecach albo zaprzęgiem mułów |po bardzo stromym 11,2 km szlaku po zboczu góry.
{32679}{32807}Objuczone konie musiały ponad 60 razy |kursować, aby przenieść sam teleskop,
{32809}{32921}ale wkrótce obserwatorium Hale'a |było obiektem zazdrości całego świata.
{33079}{33178}Pierwszym jego wyzwaniem |było zrozumieć najstarsze formacje -
{33190}{33230}plamy na Słońcu.
{33265}{33316}Hale zbudował spektrograf,
{33318}{33372}który jest pod tym stołem.
{33374}{33435}23 m niżej jest kratka,
{33437}{33486}która rozszczepia |światło słoneczne
{33488}{33550}na składniki jego energii.
{33554}{33648}Kratka wyglądała następująco,
{33650}{33800}załamywała promienie słoneczne |w poszczególne kolory.
{33802}{33944}W tym spektrum są też |linie absorpcyjne gazów słonecznych.
{33974}{34029}Przy pomocy tego |wyjÄ…tkowego spektrografu,
{34036}{34115}Hale analizował |powierzchnię Słońca.
{34332}{34407}Hale był w stanie zrobić |zdjęcia plam słonecznych
{34409}{34499}bardziej precyzyjnie niż |ktokolwiek przedtem.
{34546}{34593}Podczas rutynowego badania
{34595}{34676}chemicznych linii absorpcyjnych |na powierzchni Słońca
{34678}{34750}dokonał przełomowego odkrycia.
{34752}{34834}Obserwował spokojniejszą |część Słońca,
{34836}{34917}zobaczył zwyczajne linie absorpcyjne.
{34919}{34994}A gdy plama przesunęła się |w szczelinę,
{34996}{35078}linie zaczęły się troszkę |poszerzać i potem rozdzielać.
{35096}{35225}Gdy Hale zobaczył, że linie się rozdzielają, |od razu rozpoznał zjawisko.
{35227}{35348}Oto pola magnetyczne. |Zobaczył to. W czerwcu 1908 r.
{35377}{35498}W tym momencie Hale odkrył |jedną z największych tajemnic Słońca.
{35500}{35599}Plamy na Słońcu spowodowane były |zakłóceniami magnetycznymi.
{35688}{35760}Zakłócenia te |są 4 tys. razy większe
{35762}{35818}od pola magnetycznego Ziemi.
{35823}{35896}Powstrzymują unoszenie się gazów,
{35898}{35972}ochÅ‚adzajÄ…c powierzchniÄ™ o 2000°C ,
{35974}{36040}i powodujÄ…c ciemnie plamy.
{36047}{36107}Tak więc plama |na powierzchni Słońca
{36109}{36217}nie jest niczym innym tylko skręconym |i wygiętym polem magnetycznym,
{36219}{36286}tworzącym pętlę |wychodzącą z powierzchni.
{36308}{36400}Magnetogram ten pokazuje |w jaki sposób Słońce jest pokryte
{36402}{36506}dodatnimi i ujemnymi liniami |siły magnetycznej.
{36629}{36730}Te zakłócone linie pola |kierują burzami słonecznymi -
{36732}{36795}erupcjami plazmy, |eksplodujÄ…cymi na zewnÄ…trz
{36797}{36836}na tysiące kilometrów,
{36838}{36944}nim wrócą na gorącą powierzchnię.
{37004}{37096}Wyrzuty masy korony, wypukłości,
{37098}{37152}wszystko, co widzimy |na powierzchni Słońca,
{37154}{37246}wszystkie cechy dynamiczne |sÄ… z natury magnetyczne.
{37611}{37688}W jednym z najzimniejszych |miejsc na Ziemi,
{37690}{37797}jakieś 15 lat nim Hale zaczął |swoje badania Słońca,
{37799}{37894}pewien naukowiec w Norwegii |wyciągnął swoje własne niezwykłe wnioski
{37896}{37943}na temat magnetyzmu Słońca.
{38017}{38125}W kraju, gdzie naukowcy |miesiącami nie widzą Słońca,
{38127}{38197}był on przekonany, |że nadal można wyczuć jego obecność
{38199}{38303}w jednym z najpiękniejszych |zjawisk naturalnych na Ziemi.
{38402}{38493}Może się wydać dziwne |dlaczego jesteśmy tutaj,
{38495}{38580}daleko na północy, |na szczycie śnieżnego dachu,
{38582}{38652}w ciemności, |zajmując się Słońcem.
{38657}{38766}Ale tu widać zorzę, |Światła Północy.
{38792}{38865}Lubię obserwować zorzę na ciemnym niebie.
{38867}{38962}To piękny widok, w wielu dziwnych kolorach,
{38964}{39034}których się nie zobaczy gdzie indziej,
{39042}{39198}i który rozświetla te ciemne |zimowe dni tutaj, na północy.
{39200}{39274}Wcześniej często wierzono, |że Zorza Polarna
{39276}{39364}to walczące dusze |zmarłych żołnierzy.
{39800}{39899}Norwegia to jedno z najlepszych miejsc |na Ziemi, żeby badać zorzę.
{39936}{40000}Truls Hansen monitoruje |radioaktywność
{40002}{40064}wysoko w atmosferze ziemskiej.
{40074}{40165}To obszar badań |o ponad wiekowej historii.
{40252}{40335}100 lat temu najsłynniejszy |norweski naukowiec
{40337}{40443}poświęcił swoje życie badaniu |tych dziwnych zakłóceń atmosferycznych.
{40455}{40531}Nazywał się |Dr Christian Birkeland.
{40533}{40617}Birkeland był z pewnością utalentowany, |lecz też trochę szalony.
{40619}{40699}Rzeczywiście to widać |z tej jego książki.
{40701}{40854}W książce tej są nie tylko teorie |na temat cząsteczek i zorzy,
{40856}{40926}ale też mnóstwo idei.
{40928}{40988}Niekóre z nich były słuszne, |większość była błędna.
{41035}{41150}Jedna z nich była w tej Terrelli, |którą tutaj widać.
{41152}{41250}Komora próżniowa z modelem
{41252}{41301}kuli ziemskiej wewnÄ…trz.
{41303}{41445}Widać też tu z boku Birkeland'a |we własnej osobie, kontrolującego eksperyment.
{41450}{41584}W swoim najgłośniejszym doświadczeniu |Birkeland wytworzył sztuczną zorzę polarną.
{41587}{41710}Aby chronic mózg przed promieniowaniem, |zawsze miał na głowie fez.
{41857}{41917}Nawet jeśli wyglądał dziwnie,
{41919}{42060}teorie Birkelanda na temat pochodzenia zórz |powstaly w trakcie lat głębokich badań.
{42218}{42295}Wiedziano, że aktywność zórz |jest bardzo duża
{42297}{42370}po okresie aktywności Słońca.
{42372}{42481}Birkeland miał znaleźć |zależność pomiędzy nimi.
{42533}{42603}To sÄ… stare magnetometry,
{42605}{42710}które tu pracują |od ponad 100 lat.
{42712}{42770}I nadal są gdzieniegdzie |na świecie używane.
{42772}{42881}Birkeland używał |podobnych instrumentów.
{42934}{43048}Oto zapis pola magnetycznego |podczas długiego dnia,
{43050}{43092}dokonany przy pomocy |tego instrumentu.
{43094}{43168}Zaczyna się całkiem |spokojnie około południa,
{43170}{43268}a potem tu, wieczorem,
{43270}{43359}mamy coÅ› w rodzaju ataku, |burzy magnetycznej,
{43361}{43407}którą tu wyraźnie widać.
{43409}{43553}I w tym czasie powstaje też |duża, bardzo jasna zorza.
{43799}{43893}To co tu widzimy to tak zwany |eksperyment "Terrella" Birkeland'a.
{43895}{43985}Zbudował takich kilka, |ale to jest największy,
{43987}{44118}i, jak sÄ…dzÄ™, ostatni, |zrobiony w 1913 r.
{44120}{44240}To duża komora próżniowa |z modelem Ziemi w środku.
{44287}{44395}Birkeland wymyślił, że burze magnetyczne, |które towarzyszyły zorzy polarnej
{44397}{44469}były spowodowane przez strumień |naładowanych elektrycznie cząstek,
{44471}{44546}uderzajÄ…cych w pole |magnetyczne Ziemi.
{44581}{44679}Wierzył, że te cząsteczki |na pewno pochodzą ze Słońca,
{44681}{44748}lecz jego pomysłów |nigdy nie zaaprobowano.
{44883}{44988}W 1917 r. Birkeland |popełnił samobójstwo.
{45056}{45153}W rzeczywistości, dowody |na niezwykły zasięg Słońca
{45155}{45229}pojawiają się na nieboskłonie |od tysiącleci.
{45337}{45460}Pyłowe ogony komet zawsze |wskazują kierunek przeciwny do Słońca.
{45462}{45563}Założono, że powodem tego |jest światło słoneczne.
{45664}{45757}Lecz w 1947 r. niemiecki |fizyk Ludwig Biermann
{45759}{45850}obliczył, że coś bardziej |namacalnego niż światło Słońca
{45852}{45916}zapewne odpychało |ogony komet.
{46065}{46167}Nazwał to słonecznym |promieniowaniem korpuskularnym,
{46169}{46235}jego pomysł został |natychmiast odrzucony.
{46237}{46284}Pomimo ogólnej nieakceptacji,
{46286}{46367}młody fizyk z Chicago, |Eugene Parker,
{46369}{46470}nie był w stanie zapomnieć |argumentacji Biermann'a.
{46472}{46579}Miałem doskonałą okazję porozmawiać |z nim gdy przebywał w Chicago.
{46581}{46635} Wykazał, że jeśli to |nie światło słoneczne,
{46637}{46683}istnieje tylko jedna inna możliwość:
{46685}{46742}korpuskularne promieniowanie słoneczne,
{46744}{46784}emisja cząsteczek ze Słońca,
{46786}{46862}która oddziaływuje na "ogon" |i odpycha go od Słońca.
{46867}{46956}Jego odkrycia dotyczące ogonów komet |przekonały mnie
{46958}{47018}i zdałem sobie sprawę, |że są fundamentalne.
{47277}{47415}Znany fizyk Sidney Chapman wyjątkowo |chętnie przystąpił do ataku na Biermann'a.
{47417}{47543}Wskazał, że Słońce jest |330 tys. razy cięższe od Ziemi,
{47545}{47604}i że żadna cząsteczka, |nawet najmniejsza,
{47606}{47678}nie mogłaby się wydostać |z zasięgu jego przyciągania.
{47803}{47885}Pomimo swojego braku respektu |dla wiatru słonecznego,
{47887}{47968}Chapman pracował nad swoją własną, |zupełnie odmienną teorią
{47970}{48050}jak Słońce sięga Ziemi.
{48145}{48198}Zasugerował, że korona,
{48200}{48272}choć ściśle przylegająca |do Słońca,
{48274}{48390}rozciągała się o wiele dalej niż można |zaobserwować podczas zaćmienia.
{48432}{48562}Eugene Parker spotkał się z Sidney'em |Chapman'em w obserwatorium w Boulder, Colorado.
{48587}{48698}Wracając z Boulder myslałem o tym, |czego dowiedziałem się od Chapman'a,
{48700}{48778}o zasadniczej teorii, |że korona rozciąga się dalej
{48780}{48857}w Układzie Słonecznym, |wypełniając wszystko.
{48859}{48959}Wtedy zdałem sobie sprawę, |że Chapman i Biermann byli wyjątkowi,
{48961}{49086}to jest że promieniowanie korpuskularne, |które wydaje się oddziaływać na ogony komet,
{49088}{49212}nie może przeniknąć statycznej korony, |pojawiają się interakcje blokujące je.
{49214}{49350}A z drugiej strony, nie mogłem dostrzec |błędu ani u jednego, ani u drugiego.
{49415}{49528}Parker pracował nad oczywistą |sprzecznością między tymi dwoma teoriami,
{49530}{49611}i odkrył, że obydwaj mieli rację.
{49613}{49711}Zapisałem równania |ruchu i zcałkowałem je.
{49713}{49778}I odkryłem, że jest tylko |jedno rozwiązanie,
{49780}{49888}które pasowało do warunku silnego odbicia od Słońca |i zerowego ciśnienia w nieskończoności.
{49890}{50016}I było to rozwiązanie dające |ponaddźwiękowy wiatr słoneczny.
{50020}{50120}Wiatr słoneczny Parkera był bardziej złożony |niż w starej wersji Biermann'a.
{50122}{50212}Obliczył on, że korona słoneczna |ma wystarczająco energii cieplnej
{50214}{50347}żeby wydostać się z pola jego grawitacji i lecieć |w przestrzeń kosmiczną z prędkością 500 km/s.
{50362}{50489}Jednak jak tylko opublikował to, |Parker stał się celem ataków.
{50491}{50597}Recenzenci moich publikacji, |którzy oczywiście byli anonimowi,
{50599}{50665}ale, jak zapewnił wydawca, |byli ekspertami w tej dziedzinie,
{50667}{50731}ogłosili, że te teorie są absurdalne.
{50733}{50833}Inni natychmiast ogłosili, |że to nieprawda,
{50835}{50929}i wydawali publikacje, |wydające się ukazywać alternatywy,
{50931}{51046}i dawali wykłady, |obalające tą teorię.
{51048}{51128}Wielu z moich przyjaciół współczuło |mówiąc: "Hmm, to była wspaniała teoria,
{51130}{51200}ale wiesz, wspaniałe teorie |są często szybko obalane."
{51206}{51327}I ja... Oczywiście zareagowałem następująco: |"Hmm, zobaczymy co zostanie obalone."
{51502}{51601}Parker musiał zaczekać 5 lat |na windykację swojej teorii.
{51603}{51732}W 1962 sonda Mariner 2 wysłana na Wenus |wyposażona była w wykrywacze cząsteczek,
{51734}{51818}zaprojektowane tak, aby zbadać |do jakiego stopnia kosmos był pusty.
{52071}{52175}Pierwsza międzyplanetarna sonda na świecie |przesłała informację, że kosmos
{52177}{52292}jest smagany wiatrem słonecznym |większym niż Eugene Parker szacował.
{52319}{52394}Detektor plazmowy JPL
{52396}{52459}po prostu pokazał, że istnieje wiatr
{52461}{52557}o prędkości od 300 |do 800 km/s.
{52559}{52640}Ten wiatr zawsze istniał i nigdy |nie przestał wiać. I o to chodziło.
{52642}{52737}To znaczy nigdy potem |nie polemizowałem z nikim
{52782}{52851}Nowoczesne teleskopy pokazały, |jak złożony
{52853}{52902}jest wiatr słoneczny Parkera.
{52904}{53032}Ze słonecznego równika w kosmos |uwalnia się ciągły strumień cząsteczek.
{53034}{53091}Czasami gwałtowne wichury przełamują
{53093}{53182}siły grawitacji i magnetyczną Słońca.
{53206}{53336}To flary i wyrzuty masy z korony, |po raz pierwszy obserwowane przez Skylab.
{53464}{53523}Te naładowane elektrycznie huragany
{53525}{53569}są gwałtowne i długotrwałe.
{53576}{53655}Zaś planety leżą |na ich linii uderzenia.
{53712}{53769}Merkury, najbliższa |Słońcu planeta
{53771}{53837}jest najbardziej wystawiona |na działanie wiatru słonecznego.
{53839}{53950}Atmosfera, która mogła istnieć na tej małej, przypominającej |księżyc, planecie dawno została zdmuchnięta,
{53952}{54039}pozostawiając powierzchnię |pod działaniem zabójczego promieniowania.
{54103}{54210}Mars jest większy od Merkurego |i cztery razy dalej od Słońca,
{54212}{54296}lecz nawet w jego przypadku panuje |przekonanie, że wiatr słoneczny zwiał
{54298}{54354}nawet 1/3 jego |poczÄ…tkowej atmosfery,
{54356}{54457}zostawiając warstwę 100 razy |cieńszą niż nasza.
{54494}{54543}Wenus, nasza najbliższa sąsiadka,
{54545}{54642}posiada atmosferę 100 razy |gęstszą niż nasza.
{54644}{54717}Nowoczesne sondy kosmiczne |odkryły ogon podobny do ogona komety,
{54719}{54789}który rozciąga się |na orbitę ziemską.
{54791}{54900}Wiatr słoneczny przerzedza też |chmury wokół Wenus.
{54948}{55007}A co z naszÄ… atmosferÄ…?
{55009}{55155}Niepodobna do innych planet wewnętrznych, |Ziemia posiada pole magnetyczne o dużym zasięgu,.
{55157}{55265}To pole zmienia kierunek wiatru |i chroni naszÄ… atmosferÄ™ przed erozjÄ….
{55268}{55387}Pole siły ciągle walczące ze Słońcem.
{55389}{55549}Gdy wiatr słoneczny i pole |magnetyczne Ziemi ścierają się ze sobą,
{55551}{55647}pole magnetyczne jest |kompresowane przez wiatr słoneczny.
{55649}{55726}A gdy ciśnienie wzrasta,
{55728}{55822}i wysyła cząsteczki |wzdłuż pola magnetycznego
{55824}{55887}do obszarów |polarnych Ziemi,
{55889}{55982}które widzimy jako zorzę |w górnej części atmosfery.
{56096}{56207}Oczywiście żyjemy w obszarze |zdominowanym przez wiatr słoneczny,
{56209}{56294}który rozciąga się w kosmosie, |daleko poza planety zewnętrzne.
{56311}{56433}Pojawia się następne pytanie: |"Jak daleko w kosmos sięga ten wiatr słoneczny?"
{56435}{56517}gdy rozprzestrzenia się |oddalając od Słońca.
{56579}{56642}Jaki jest całkowity |zasięg Słońca?
{56673}{56748}Gdy pierwsze sondy kosmiczne |udały się w kierunku Jowisza,
{56750}{56829}zarejestrowały olbrzymie |emisje radiowe.
{56831}{56893}Sygnał był wytwarzany |przez to samo ścieranie się
{56895}{56990}pola magnetycznego Jowisza |i wiatru słonecznego.
{57039}{57124}Gdy Voyager odwiedził |wszystkie planety zewnętrzne,
{57126}{57204}zarejestrował taki sam ślad |obecności wiatru słonecznego
{57206}{57266}bombardujÄ…cego pola magnetyczne.
{57333}{57447}Gdy oddalił się od Neptuna, |nadal towarzyszył mu wiatr słoneczny.
{57449}{57500}Gdzie to się zakończy?
{57516}{57565}Trzy lata po minięciu Plutona
{57567}{57661}wykrył tajemnicze |źródło radioenergii.
{58087}{58129}Sygnały zarejestrowano
{58131}{58201}w stacji obserwujÄ…cej lot |w Goldstone w Kalifornii,
{58203}{58304}gdzie Don Gurnett |kontaktował się z Voyagerem.
{58320}{58376}Wtedy moim głównym zainteresowaniem
{58378}{58417}było śledzenie wiatru słonecznego
{58419}{58464}gdy oddalał się od Słońca.
{58466}{58513}Wiadomo, że musi zostać
{58515}{58592}gdzieś zatrzymany |przez międzygwiezdny gaz.
{58594}{58665}Ta granica nazywana |jest heliopauzÄ….
{58823}{58934}Nie spodziewano siÄ™ strumienia |zarejestrowanego przez Voyagera.
{58936}{59034}W zasięgu trzech miliardów kilometrów |nie było żadnych wielkich planet.
{59078}{59158}Na początku nie mieliśmy pewności |co do źródła tego sygnału.
{59160}{59247}Sądziliśmy, że pochodzi |z takich planet jak Jowisz czy Saturn.
{59253}{59357}Braliśmy tez pod uwagę, że może pochodzić |z obszarów bardziej oddalonych od Słońca.
{59477}{59576}Ich poszukiwania zawiodły ich |do środka Układu Słonecznego.
{59630}{59779}Zaobserwowaliśmy serię |silnych wyrzutów masy korony,
{59796}{59883}około 400 dni |przed wybuchem radioenergii.
{59885}{59929}SprawdzajÄ…c rejestr Voyagera
{59931}{60001}Don Gurnett odkrył, że został on |stłumiony przez wybuch
{60003}{60043}100 dni później.
{60045}{60156}300 dni później wichura słoneczna dotarła |do czegoś w rodzaju granicy magnetycznej.
{60158}{60280}Czy to była heliopauza, |zewnętrzna granica wiatru słonecznego?
{60282}{60383}Naszym podstawowym założeniem było |wytwarzanie przez wyrzuty masy korony
{60385}{60479}gwałtownej fali plazmy, |która wydobywała się ze Słońca
{60481}{60550}i rozprzestrzeniała się przez 400 dni.
{60553}{60644}Wykryliśmy to podczas lotów |Voyager 1 i Voyager 2.
{60646}{60770}Fala plazmy w końcu |dotarła do heliopauzy,
{60772}{60835}i spowodowała radiemisje.
{60856}{60924}Wybuch radioenergii |wskazał, że heliopauza
{60926}{61016}jest położona cztery razy dalej niż Pluton.
{61018}{61079}Taki jest zasięg Słońca.
{61205}{61262}Nawet najodleglejsze planety,
{61264}{61351}gdzie Słońce jawi się jako coś |niewiele większego od jasnej gwiazdy,
{61353}{61420}skÄ…panej w swojej |parujÄ…cej atmosferze.
{61525}{61618}Planety są powiązane |przez grawitację Słońca.
{61620}{61725}Powstały jako produkt |uboczny jego stworzenia.
{61727}{61776}Lecz istnieje bardziej |zasadniczy zwiÄ…zek
{61778}{61844}pomiędzy planetami i gwiazdami.
{61930}{62018}Substancja życia |jest w ich środku.
{62132}{62227}Jądro gwiazdy jest |reaktorem całkowitej fuzji.
{62229}{62307}Douglas Gough chce zobaczyć |jak to działa.
{62309}{62439}Moim ostatecznym celem jest |poznanie struktury jÄ…dra,
{62441}{62511}ponieważ fizyka nuklearna |jest tak interesująca.
{62513}{62602}Reakcje nuklearne, |które zmieniają materiał,
{62604}{62696}które wytwarzają nowe cząsteczki |opuszczające Słońce,
{62698}{62860}zrozumienie, pozwalające pojąć |zarys fizyki materii podstawowej.
{63053}{63176}Rok 1995 zapoczątkował |nową erę badań Słońca.
{63178}{63285}Początek wyprawy, która pozwoli |nam dotrzeć do serca gwiazdy.
{63542}{63666}W obserwatorium słonecznym SOHO |można oglądać Słońce w promieniach Roentgena,
{63668}{63743}ultrafioletowych i w widzialnym świetle.
{64057}{64180}Lecz SOHO nie tylko obserwuje. |Również nadsłuchuje.
{64207}{64256}W 1975 roku,
{64258}{64373}gdy Douglas Gough zorientował się, |że powierzchnia Słońca faluje jak jezioro,
{64375}{64471}natychmiast znalazł sposób, |jak zobaczyć jego jądro.
{64497}{64612}Zdałem sobie sprawę, że to sposób, |aby zobaczyć wnętrze Słońca.
{64614}{64725}Nie można zobaczyć jego wnętrza |ponieważ jest matowe.
{64727}{64822}Lecz można było |usłyszeć dźwięk ze środka.
{64824}{64953}I słuchając tych dźwięków można było |poznać strukturę wnętrza Słońca.
{64955}{65023}A to był dla mnie |zadziwiający koncept,
{65025}{65085}dotarcie do wnętrza gwiazdy.
{65128}{65200}Powierzchnia Słońca przesuwa się.
{65207}{65330}Co sześć minut cała powierzchnia Słońca |kurczy się i rozkurcza.
{65333}{65405}Jego gazowe oceany |wypiętrzają się i zapadają,
{65407}{65515}a złożona struktura fal |drży na jego powierzchni.
{65517}{65577}Wskazówki co do struktury w środku.
{65667}{65751}Słońce przypomina chór lub orkiestrę,
{65753}{65809}brzmiÄ…ce, lecz rozstrojone.
{65811}{65862}Bardzo się różniły jako kakofonia,
{65864}{65957}co dostarcza nam wiele informacji |i złożonym wnętrzu.
{65959}{66035}Fale dźwiękowe poruszają się |tam i z powrotem wewnątrz Słońca,
{66037}{66121}i wydajÄ… brzmienie, jak |instrumenty muzyczne.
{66139}{66235}SOHO już odkryło |nowe zjawisko na powierzchni.
{66237}{66289}W następstwie flar słonecznych
{66291}{66372}rozchodzą się trzęsienia sejsmiczne |na przestrzeni tysięcy kilometrów.
{66374}{66419}Ale to nie wszystko.
{66431}{66500}Wiele dowiedzieliśmy się |o otoczeniu Słońca
{66502}{66608}badając fale dźwiękowe, |fale sejsmiczne z SOHO.
{66610}{66708}Poznaliśmy dynamikę, |skład chemiczny.
{66710}{66783}Teraz chcemy dokonać |czegoś podobnego w samym wnętrzu.
{66824}{66934}SOHO zaczęło już rozpracowywać |zewnętrzne warstwy Słońca.
{67002}{67089}Pod powierzchniÄ… odkryto |rzeki plazmy,
{67091}{67178}gorÄ…ce gazy, |otaczajÄ…ce jego biegun.
{67334}{67398}WyglÄ…dajÄ…c na ogon odrzutowca z Ziemi,
{67400}{67482}wydaje się, że na Słońcu |też są zmiany pogodowe.
{67521}{67638}Lecz głęboko w jego jądrze |mieści się fabryka chemiczna.
{67640}{67702}Gwiazdy produkujÄ…,
{67704}{67818}wytwarzają wszystką materię, z której |jesteśmy zbudowani, z wodoru i helu.
{67820}{67889}Lecz produkują tą ciężką materię, |z której jesteśmy zrobieni.
{67891}{67967}Są fabrykami, wytwarzającymi materiał.
{67969}{68073}Więc żeby zrozumieć wszechświat, |musimy zbadać gwiazdy.
{68075}{68146}Każda gwiazda ma jądro.
{68148}{68259}Prawie wszystkie gwiazdy |produkujÄ… energiÄ™ nuklearnÄ…,
{68261}{68338}transmutujÄ…c pierwiastki z jednych w inne,
{68340}{68416}budując pierwiastki ciężkie, |całe bloki konstrukcyjne wszechświata.
{68418}{68512}Sądzimy, że fizyka tych gwiazd |jest taka sama jak na Ziemi.
{68514}{68600}Musimy dogłębnie zrozumieć tą |fizykę tak, aby w trudnych warunkach
{68624}{68678}zbadać, co z niej wynika,
{68680}{68772}na wielką skalę, co ona mówi |o strukturze wszechświata
{68774}{68823}i jak cały wszechświat zmienia się.
{68907}{69023}Na początku wszechświat składał się |jedynie z wodoru i helu.
{69049}{69146}Przez 12 miliardów lat gwiazdy |przekształcają te proste gazy
{69148}{69215}w bardziej złożone pierwiastki.
{69217}{69289}Nasze Słońce powstało |w takim procesie.
{69385}{69442}4,5 miliarda lat temu
{69444}{69516}olbrzymia gwiazda |na skraju naszej galaktyki
{69518}{69599}przestała istnieć jako Supernowa.
{69750}{69878}W śmiertelnych konwulsjach wyrzuciła |zawartość swego jądra w kosmos.
{69880}{69985}Te nagrzane cząstki krzemu, |żelaza i innych pierwiastków
{69987}{70094}przemieściły się do następnej chmury gazu, |powodując jej rozpad.
{70487}{70599}Gdy mieszanka gazu i pyłu |przemieszczała się do środka chmury,
{70601}{70744}rozpoczęły reakcję nuklearną |i powstało nasze Słońce.
{70843}{70982}Dookoła niego pozostałe odpadki Supernowej |na drodze akrecji uformowały planety.
{71093}{71237}Jesteśmy zbudowani z gwiezdnego pyłu, |ukształtowani w sercu gwiazdy.
{71306}{71357}W ciÄ…gu ostatnich 400 lat
{71359}{71447}nauka odsłoniła przykrywające Słońce warstwy
{71449}{71557}aby ukazać gwiazdę, jedną |z niezliczonych fabryk życia,
{71559}{71635}która dała początek |planetom i nam.
{71886}{72005}Nasi przodkowie widzieli |doskonały krąg światła. Boga.
{72058}{72138}Nauka odkryła jednostkę silniejszą
{72140}{72196}niż kiedykolwiek mogli sobie wyobrazić.
{72241}{72341}tłumaczenie: m06166
{72341}{72441}>> Napisy pobrane z http://napisy.org <<|>>>>>>>> nowa wizja napisów <<<<<<<<