Mgr Rafał Kownacki, Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa w Traktacie Lizbońskim
- realne wzmocnienie czy nieistotny lifting?
I. Geneza Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE
Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa wyrosła z odczuwalnego
przez państwa WE deficytu bezpieczeństwa na kontynencie europejskim. Pomimo
początkowych niepowodzeń w ustanowieniu europejskiej polityki bezpieczeństwa,
czyli Planu Plevena1 (w latach 50.) oraz Planu Foucheta (w latach 60.), bardzo
owocna okazała się strategia stopniowej integracji w tym obszarze. W 1970 roku
powstał Raport Davignona2, na podstawie którego uzgodniono, że kraje członkowskie
konsultować się będą w sprawach dotyczących problemów polityki zagranicznej.
Prawie dekadę póz
niej sowiecki najazd na Afganistan oraz rewolucja islamska w
Iranie (1979 r.) uświadomiły Europie jej bierność w zakresie polityki zagranicznej.
Przyjęto więc Raport Londyński, który ustanowił obowiązkową konsultację pomiędzy
krajami członkowskimi oraz z Komisją Europejską w sprawach polityki zagranicznej
dotyczących wszystkich członków3.
W końcu, w roku 1992, w myśl Tytułu V Traktatu z Maastricht powołano Wspólną
Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa jako II filar Unii Europejskiej4.
Artykuł 11 Traktatu z Maastricht ustanowił następujące główne cele WPZiB:
1. ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów, niezawisłości i
integralności Unii, zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych;
2. umacnianie bezpieczeństwa Unii we wszelkich formach;
1
Por. Barcz J., II filar Unii Europejskiej  Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeostwa, w: Barcz J. red.,
Prawo Unii Europejskiej, Warszawa, WPiPG 2004, s. 118
2
Ibidem, s. 119
3
Por. Milczarek D., Europejska Polityka Zagraniczna i Bezpieczeostwa, w: Nowak A., Milczarek D. red.,
Europeistyka w zarysie, Warszawa, PWE 2006, s. 382-384
4
Barcz J., op. cit., s. 121
3. utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z
zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek5 i celami
Karty Paryskiej6, w tym dotyczącymi granic zewnętrznych;
4. popieranie współpracy międzynarodowej;
5. rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie
praw człowieka i podstawowych wolności.
W latach 90., w związku z postępującą integracją transatlantycką w ramach NATO
państw byłego układu sowieckiego, członkowie UE musieli na nowo określić kierunki
rozwoju oraz zakres II filaru integracji europejskiej7. Nie chcąc tworzyć NATO-bis
postanowili wykorzystać istniejącą strukturę w kierunku stworzenia instrumentów
efektywnego odpowiadania na współczesne wyzwania zbiorowego bezpieczeństwa.
Szczególnie widoczne stało się to w koncepcji WPZiB wyrażonej w projekcie
Traktatu Konstytucyjnego dla Europy. Na szczęście, pomimo odrzucenia tego aktu
prawnego przez społeczeństwa Francji i Holandii, w Traktacie Lizbońskim można
odnalez
ć zachowane najbardziej istotne rozwiązania, które mają na celu wzmocnienie
II filaru Unii Europejskiej.
II. Zmiany we WPZiB wprowadzone Traktatem Lizbońskim
Choć Traktat Lizboński nie dokonuje radykalnej zmiany w strukturze
instytucjonalnej Unii Europejskiej, zachowując trójkąt decyzyjny: Komisja,
Parlament, Rada; to wprowadza on pewne modyfikacje, które także w obszarze
WPZiB miały na celu  zdaniem pomysłodawców -  wzmocnić wydajność, spójność i
przejrzystość funkcjonowania Unii 8.
a) Wysoki Przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki
bezpieczeństwa
Jedną z podstawowych zmian, jaką Traktat wprowadza jest stworzenie urzędu
Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który
5
Konferencji helsioskiej KBWE z 1975 roku.
6
Paryska Karta Nowej Europy, przyjęta podczas Konferencji KBWE w Paryżu w 1990 roku.
7
Por. Zięba R., Instytucjonalizacja bezpieczeostwa europejskiego, Warszawa, Scholar 2004, s. 190-202
8
Zob. Cichocki M., Reforma Unii Europejskiej. Polska perspektywa, w: Forum Natolioskie, 2/2007, s. 6
połączy w sobie dwie funkcje, które do tej pory istniały osobno - Wysokiego
Przedstawiciela ds. WPZiB oraz Komisarza ds. Zewnętrznych Unii9. Należy
zauważyć, że zrezygnowano z nazwy funkcji Ministra Spraw Zagranicznych UE,
którą proponował Traktat Konstytucyjny10.
Art. 11 ust. 1 Traktatu stanowi, że wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa
realizują Wysoki Przedstawiciel oraz państwa członkowskie, stosując środki krajowe i
unijne. W praktyce nie zmienia to zbyt wiele, gdyż Wysoki Przedstawiciel będzie
mógł działać tylko na podstawie decyzji podjętych przez wszystkie państwa
członkowskie.
Zachowana zostaje więc struktura II filaru Unii Europejskiej, który ma bez wątpienia
charakter współpracy międzyrządowej, odróżniający go chociażby od
ponadnarodowego charakteru I filaru. W związku z tym, najbardziej zasadniczą
różnicą w zarządzaniu tym filarem jest sposób podejmowania decyzji, a mianowicie
wymóg jednomyślności krajów członkowskich, a nie większości kwalifikowanej11,
Wysoki Przedstawiciel mianowany będzie większością kwalifikowaną przez Radę
Europejską, za zgodą przewodniczącego Komisji (Art. 9e, ust. 1 Traktatu
Lizbońskiego; zwanego dalej TL12) i podlega kolegialnie  wraz z Przewodniczącym
9
Por. Miszczak K., Traktat reformujący UE  proponowane zmiany w dziedzinie Wspólnej Polityki
Zagranicznej i Bezpieczeostwa, w: Barcz J. (red.), Traktat reformujący Unię Europejską. Mandat
Konferencji Międzyrządowej  analiza prawno-polityczna. Wnioski dla Polski, Centrum Stosunków
Międzynarodowych, Warszawa 2007, s. 84
10
Ibidem, s. 8
11
Decyzje w obszarze WPZiB podejmowane przez Radę większością kwalifikowaną:
- przyjęcie wspólnego działania, wspólnego stanowiska, podjęcie innej decyzji na podstawie
zatwierdzonej już wcześniej przez Radę wspólnej strategii;
- wykonanie wspólnego działania lub wspólnego stanowiska;
- mianowanie Specjalnego Przedstawiciela;
- zawarcie umowy międzynarodowej, jeśli ma ona na celu wprowadzenie w życie wspólnego działania
lub wspólnego stanowiska; zob. Barcz J., op. cit., s. 123-124
12
Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską
podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 roku, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, C-306 z 17
grudnia 2007 r., t. 50, s. 1
Komisji i pozostałymi jej członkami - zatwierdzeniu w drodze głosowania przez
Parlament Europejski (Art. 9d, ust. 7 TL).
Podstawową kompetencję Wysokiego Przedstawiciela stanowi realizacja WPZiB w
oparciu o działania z upoważnienia Rady. Poprzez swoje propozycje przyczynia się
również do opracowania tej polityki, także w zakresie wspólnej polityki
bezpieczeństwa i obrony (Art. 9e, ust. 2 TL). Wysoki Przedstawiciel przewodniczy
Radzie do Spraw Zagranicznych (art. 9e, ust. 3 TL). Może wraz z Komisją
przedkładać Radzie wspólne wnioski w dziedzinie WPZiB (art. 10b ust. 2 TL). Jego
zadaniem jest również zapewnienie wykonania decyzji przyjmowanych przez Radę
Europejską i Radę UE w ramach WPZiB (Art. 13a, ust. 1 TL). Bardzo istotnym
rozwiązaniem jest wyposażenie Wysokiego Przedstawiciela w kompetencję
reprezentowania Unii na arenie międzynarodowej w zakresie WPZiB, m.in. poprzez
prowadzenie w imieniu Unii dialogu ze stronami trzecimi oraz prezentowanie
stanowisk w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych
(Art. 13a, ust. 2 TL).
Jako jednocześnie Przewodniczący Rady do Spraw Zagranicznych oraz
Wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej (Art. 9e, ust 3 i 4 TL) odpowiadający za
jej obowiązki w dziedzinie stosunków zewnętrznych oraz koordynację innych
aspektów działań zewnętrznych UE, Wysoki Przedstawiciel powinien przyczyniać się
do usprawnienia współpracy między tymi organami w ramach WPZiB.
Sceptycy obawiają się jednak, że jednoczesne usytuowanie w dwóch instytucjach
rodzić może konflikt lojalności pomiędzy interesem wspólnotowym reprezentowanym
przez Komisję, a interesem międzyrządowym reprezentowanym przez ministrów
spraw zagranicznych państw członkowskich w Radzie. Bardzo wiele będzie zależało
od osobowości oraz pozycji politycznej osoby sprawującej funkcję Wysokiego
Przedstawiciela. Choć potencjalnie tego typu uregulowania niosą ze sobą ryzyko
nieprzewidywalności w efektywnym rozgraniczeniu kompetencji pomiędzy instytucje
UE w zakresie działań polityki zagranicznej, to jednak skupienie kompetencji kilku
stanowisk w ramach jednego powinno wpłynąć na zwiększenie spójności działań
zewnętrznych Unii oraz jej wizerunek jako silnego gracza międzynarodowego na
świecie13.
W wykonywaniu swoich obowiązków w ramach Komisji, i tylko w odniesieniu do
tych obowiązków, Wysoki Przedstawiciel podlega procedurom regulującym
funkcjonowanie Komisji (Art. 9e, ust. 4 TL).
b) Europejska Służba Działań Zewnętrznych
Należy także z satysfakcją przyjąć powołanie Europejskiej Służby Działań
Zewnętrznych, którą będzie kierował Wysoki Przedstawiciel. Będzie to jedna z
największych służb dyplomatycznych na świecie. Poprzez swoją działalność powinna
zwiększyć efektywność oraz ciągłość działań zewnętrznych Unii Europejskiej14.
Służba Działań Zewnętrznych współpracować będzie ze służbami dyplomatycznymi
Państw Członkowskich. W jej skład wejdą urzędnicy właściwych służb Sekretariatu
Generalnego Rady i Komisji, jak również personel delegowany przez krajowe służby
dyplomatyczne. Rada, na wniosek Wysokiego Przedstawiciela po konsultacji z
Parlamentem Europejskim i po uzyskaniu zgody Komisji, określi organizację i zasady
funkcjonowania Służby (Art. 13a, ust 3 TL). W dalszym ciągu, pomimo już
kilkuletniej dyskusji, nie została rozstrzygnięta kwestia proporcji podziału stanowisk
w Służbie - z jednej strony pomiędzy Komisję, Sekretariat Generalny Rady oraz
narodowe służby dyplomatyczne, a z drugiej strony pomiędzy poszczególne Państwa
Członkowskie15.
Nie ulega wątpliwości, że pomysł powołania Europejskiej Służby Działań
Zewnętrznych ma na celu zapewnienie ściślejszej współpracy i spójności działania w
ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa oraz uczynienie z niej
wyrazistego narzędzia prowadzenia przez UE polityki ponadregionalnej. O faktycznej
roli zadecyduje jednak zakres działania jaki obejmie. Ustalenie tego wraz z
13
Por. Wróbel P., Polityka zagraniczna i dyplomacja Unii Europejskiej w kontekście zapisów traktatowych,
PSZ.pl, 17.02.2008, s. 4
14
Por. Osica O., Wspólna polityka czy wspólne instytucje? Przyszłośd WPZiB po fiasku traktatu
konstytucyjnego, w: Nowa Europa. Przegląd Natolioski, nr specjalny 01/2007, s. 92
15
Ibidem, s. 93
przygotowaniem jej utworzenia powierzono Sekretarzowi Generalnemu Rady,
Wysokiemu Przedstawicielowi, Komisji oraz Państwom Członkowskim16.
Mając na uwadze zgłaszane przez niektóre Państwa Członkowskie wątpliwości
dotyczące ewentualnego ograniczenia prerogatyw dyplomacji krajowych na rzecz
Służby, w deklaracji towarzyszącej Traktatowi Lizbońskiemu zapewniono, iż żadne z
postanowień Traktatu, w tym utworzenie ESDZ, nie będzie miało wpływu na
obowiązującą podstawę prawną, odpowiedzialność ani uprawnienia każdego Państwa
Członkowskiego w zakresie kształtowania i prowadzenia własnej polityki
zagranicznej, krajowej służby dyplomatycznej, stosunków z państwami trzecimi oraz
uczestnictwa w organizacjach międzynarodowych, w tym na członkostwo Państwa
Członkowskiego w Radzie Bezpieczeństwa ONZ17.
c) Katalog instrumentów działania w ramach WPZiB
Traktat Lizboński reformuje w pewnym zakresie katalog środków, za pomocą
których realizowana jest Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa.
Praktyczny wymiar tej reformy to uproszczenie i usystematyzowanie oraz rewizja
dotychczas obowiązujących środków prawnych. Choć nie brak również głosów
krytycznych, które uważają to przedsięwzięcie za zbędny lifting, który niepotrzebnie
komplikuje sytuację mechanizmu decyzyjnego w ramach WPZiB poprzez nową
nomenklaturę i niejasne kryteria reformy18.
Zamiast określania zasad i ogólnych wytycznych, Rada określać będzie strategiczne
interesy Unii, ustalać cele oraz określać ogólne wytyczne, a także przyjmować
niezbędne decyzje19. Dodatkowo, praktycznym rozwiązaniem o znacznym potencjale,
wydaje się być nowy akapit art. 13 TL, w którym umocowano Przewodniczącego
Rady Europejskiej do zwołania, jeśli wymaga tego sytuacja międzynarodowa,
16
Deklaracja nr 15 odnosząca się do artykułu 13a Traktatu o Unii Europejskiej, Traktat Lizbooski
17
Deklaracja nr 14 w sprawie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeostwa, Traktat Lizbooski
18
Zob. Grahn R., EU Treaty of Lisbon: Operational CFSP decisions, Grahnlaw, 14.01.2008
19
Art. 13 ust. 1 TL
nadzwyczajnego posiedzenia Rady Europejskiej w celu określenia strategicznych
kierunków polityki Unii w obliczu takiej sytuacji.
Zrezygnowano z dotychczasowego instrumentu, którym były wspólne strategie.
Jednocześnie wyposażono Radę w nowy środek, którym jest przyjmowanie decyzji
określających zasady wykonania działań oraz stanowisk.
Zamiast  wspólnych działań i  wspólnych stanowisk , nowy Traktat przewiduje
odpowiednio  działania i  stanowiska, które powinny być podjęte przez Unię 20.
d) Rola Parlamentu Europejskiego
Traktat Lizboński precyzuje także rolę Parlamentu Europejskiego w
funkcjonowaniu WPZiB. Wysoki Przedstawiciel zobowiązany został do regularnego
konsultowania z Parlamentem głównych aspektów i podstawowych opcji wspólnej
polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wspólnej polityki bezpieczeństwa i
obrony. Współpraca z Parlamentem polegać ma również na informowaniu go o
rozwoju tych polityk. Zadaniem Wysokiego Przedstawiciela jest również czuwanie
nad tym, by poglądy PE zostały należycie uwzględnione (Art. 21 TL).
e) Prezydencja UE
Należy zauważyć także istotną zmianę w organizacji prezydencji Unii
Europejskiej. Przewodniczenie Radzie Unii wraz z wejściem w życie Traktatu ma
trwać 18 miesięcy i być sprawowane jednocześnie przez 3 Państwa Członkowskie. Z
punktu widzenia skuteczności prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej przez kraje
Unii Europejskiej, rezygnacja z dotychczasowego systemu prezydencji wydaje się być
bardzo korzystna. Rotacyjne prezydencje, trwające pół roku, uznawane są bowiem za
jedno z głównych z
ródeł braku ciągłości i stabilności WPZiB, co osłabiało pozycję UE
na arenie międzynarodowej21.
20
Art. 12 TL
21
Wróbel P., op. cit., s. 7
Należy jednak zwrócić uwagę na związany z tym potencjalny problem marginalizacji
mniejszych państw we wpływaniu na politykę zewnętrzną Unii22, co może znacznie
zredukować ich zainteresowanie problemami o zasięgu globalnym23. Kluczowym
argumentem za wykluczeniem WPZiB z zakresu kompetencji prezydencji było jednak
częste postrzeganie małych państw sprawujących prezydencję przez państwa trzecie
jako jedynie ceremonialnych partnerów, a wszelkie uzgodnienia i tak były czynione z
dużymi Państwami Członkowskimi i Komisją Europejską.
f) Przewodniczący Rady Europejskiej
Istotną reformą instytucjonalną wprowadzoną przez Traktat Lizboński, która
może mieć wpływ na prowadzenie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
UE, jest stały Przewodniczący Rady Europejskiej.
Celem ustanowienia stałego Przewodniczącego ma być zapewnienie większej
stabilności prac Rady Europejskiej, a przez to zwiększenie ciągłości zewnętrznych
działań UE24.
Omawiając WPZiB na gruncie Traktatu Lizbońskiego nie sposób nie zwrócić uwagi
na art. 9b ust. 6, który stanowi o  zapewnieniu przez Przewodniczącego Rady
Europejskiej na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentacji
Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa, bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do
spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa . Nie ulega wątpliwości, że tak
nieprecyzyjne sformułowanie rodzić może potencjalne konflikty w sytuacjach, gdy
działania Przewodniczącego i Wysokiego Przedstawiciela będą się krzyżować.
Wprowadzenie przez Traktat Lizboński stałego Przewodniczącego Rady Europejskiej
zapewne pozostanie rozwiązaniem neutralnym dla samej Wspólnej Polityki
Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Przeważają raczej głosy sceptyczne25, które uważają,
22
Cichocki M., op. cit., s. 6
23
Osica O., op. cit., s. 85
24
Zob. Wróbel P., op. cit., s. 5
25
Zob. Cichocki M., op. cit., s. 5
że wątpliwe jest dzięki wprowadzeniu omawianej instytucji  przy jednoczesnym
zachowaniu międzyrządowego charakteru II filaru26  wzmocnienie elementu
wspólnotowego w stosunkach zewnętrznych Unii Europejskiej.
g) Rada do spraw Zagranicznych
Traktat Lizboński dokonuje istotnych zmian dotyczących dotychczasowej
Rady do Spraw Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych. Nastąpi rozdzielenie jej na
Radę do Spraw Zagranicznych i Radę do Spraw Ogólnych. Prowadzenie Rady do
Spraw Zagranicznych wyłączono z kompetencji Prezydencji (Art. 9c, ust. 9 TL).
Rada do Spraw Zagranicznych, której przewodniczy Wysoki Przedstawiciel Unii ds.
zagranicznych i bezpieczeństwa (art. 9e, ust. 3 TL), opracowuje działania zewnętrzne
Unii na podstawie strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską oraz
zapewnia spójność działań Unii (Art. 9c, ust. 6).
h) Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony
W obszarze tym Traktat Lizboński podkreśla, że wspólna polityka
bezpieczeństwa i obrony (WPBO) stanowi integralną część wspólnej polityki
zagranicznej i bezpieczeństwa. Jej celem ma być zapewnienie Unii zdolności
operacyjnej opartej na środkach cywilnych i wojskowych, z których UE może
korzystać w przeprowadzanych poza jej terytorium misjach utrzymania pokoju,
zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa, zgodnie
z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, w oparciu o zdolności zapewniane przez
Państwa Członkowskie27.
Traktat Lizboński poszerza omawiany katalog misji. Poza dotychczas zaliczanymi do
niego misjami humanitarnymi i ratunkowymi, utrzymania pokoju oraz misjami
26
Także biorąc pod uwagę to, że w przeciwieostwie do Wysokiego Przedstawiciela, za którym będzie stał
ogromny aparat biurokratyczny oraz wpływowa pozycja Wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej,
to Przewodniczącemu Rady Europejskiej będzie brakowało tego typu wsparcia instytucjonalnego. Jest
to tym bardziej istotne, gdyż dotychczas nie sprecyzowana została wizja pracy Przewodniczącego
pomiędzy posiedzeniami Rady Europejskiej.; zob. Miszczak K., op. cit., s. 86
27
Art. 28a ust. 1 TL
zbrojnymi służącymi zarządzaniu kryzysami, w tym przywracaniu pokoju28; Traktat
Lizboński uwzględnia także: wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego
doradztwa i wsparcia, misje zapobiegania konfliktom i operacje stabilizacji sytuacji po
zakończeniu konfliktów. Dodatkowo Traktat stwierdza, że wszystkie misje
podejmowane w ramach WPBO mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym
poprzez wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach29.
Nie ulega wątpliwości, że Traktat Lizboński precyzuje zobowiązania Państw
Członkowskich wynikające z uczestnictwa we Wspólnej Polityce Bezpieczeństwa i
Obrony. W celu jej realizacji nakłada na nie obowiązek oddania do dyspozycji Unii
swoich zdolności cywilnych i wojskowych, które umożliwią osiągnięcie celów
określonych przez Radę. Dodatkowo, umożliwia przekazanie do dyspozycji WPBO sił
wielonarodowych powołanych wspólnie przez Państwa Członkowskie30.
Jednocześnie Państwa Członkowskie zostały zobowiązane do stopniowej poprawy
swoich zdolności wojskowych. Koordynacji tego procesu ma służyć działalność
Europejskiej Agencji Obrony31; sama Agencja funkcjonuje już od 2004 roku32,
natomiast istotne wydaje się wpisanie jej roli oraz zadań do uregulowań
traktatowych33.
Traktat Lizboński normuje również praktykę wypełniania misji w ramach WPBO
przez grupę Państw Członkowskich, które wyrażą taką wolę i dysponują zdolnościami
wymaganymi dla tej misji. W celu ochrony wartości Unii i służenia jej interesom Rada
może powierzyć im wykonanie danej misji, w ramach Unii34.
28
Art. 17 ust. 2 TUE
29
Art. 28b TL
30
Art. 28a ust. 3 zd. 1 TL
31
Pełne brzmienie nazwy: Agencja do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badao, Zakupów i Uzbrojenia
32
Powołana została przez wspólne działanie Rady UE z 12 lipca 2004 r. (2004/551/WPZiB)
33
Art. 28d w zw. z art. 28a ust. 3 zd. 2 TL
34
Art. 28a ust. 5 TL; Sposób realizacji takiej decyzji Rady określa art. 28c TL
Za krok zmierzający w celu stworzenia wspólnych sił zbrojnych w ramach UE może
być uznana wprowadzona Traktatem Lizbońskim możliwość ustanowienia stałej
współpracy strukturalnej w ramach Unii przez Państwa Członkowskie, które spełniają
wyższe kryteria zdolności wojskowych i które zaciągnęły w tej dziedzinie dalej idące
zobowiązania mając na względzie najbardziej wymagające misje35.
Jedną z najbardziej istotnych zmian wprowadzonych Traktatem wydaje się być
włączenie do niego tzw.  klauzuli sojuszniczej . Zgodnie z nią, w przypadku gdy
jakiekolwiek Państwo Członkowskie stanie się ofiarą zbrojnej agresji na jego
terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek
udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków,
zgodnie z art. 51 Karty NZ36.
Aby nie prowokować oskarżeń o tworzenie NATO-bis, Traktat stanowi iż
zobowiązania i współpraca w omawianej dziedzinie pozostają zgodne ze
zobowiązaniami zaciągniętymi w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego,
która  co podkreślono expressis verbis  pozostaje dla państw będących członkami
NATO podstawą ich zbiorowej obrony i forum dla jej wykonywania37.
III. Podsumowanie
Pomimo omówionych dotychczas rozwiązań, które wydają się wzmacniać
WPZiB w nowym traktacie UE, pojawiają się jednak również głosy krytyczne
sugerujące, że Traktat Lizboński tylko systematyzuje oraz zapewnia nieznaczny lifting
Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa, a po 2009 roku w świetle takich
wyzwań jak np. ostatnia jednostronna deklaracja niepodległości Kosowa, kraje UE
będą dalej występowały podzielone.
Głosy krytykujące Traktat Lizboński za pasywność w odważnym zdefiniowaniu II
filaru Unii jako obszaru współpracy ponadnarodowej i zarzuceniu archaicznego
według nich wymogu jednomyślności, przypominają, że może doprowadzić to do
35
Art. 28a ust. 6 TL; procedurę funkcjonowania omawianej współpracy strukturalnej reguluje art. 28e TL
36
Art. 28a ust. 7 zd. 1 TL
37
Art. 28a ust. 7 zd. 2 TL
stworzenia Unii dwóch prędkości z szybciej i efektywniej integrującym się rdzeniem,
otoczonym luz
no współpracującymi w ramach II filaru peryferiami.
Nie ulega wątpliwości iż w coraz szybciej globalizującym się świecie; biorąc pod
uwagę unilateralną postawę Stanów Zjednoczonych Ameryki, rosnącą potęgę Chin
Ludowych oraz Indii, wzrastającą świadomość odnośnie globalnych wyzwań
ekologicznych czy wreszcie międzynarodowy terroryzm, Unia Europejska chcąc
zachować pozycję kluczowego gracza na  wielkiej szachownicy polityki globalnej
musi przemawiać jednym, zdecydowanym głosem38. Pogląd ten akceptowany jest
przez społeczeństwa Unii Europejskiej. W 2007 roku poparcie obywateli Państw
Członkowskich dla wspólnej polityki zagranicznej Unii Europejskiej wynosiło 72% ,
podczas gdy przeciwko było zaledwie 18%39.
Nie ulega wątpliwości, że Traktat Lizboński zapewnia nowe oraz wzmacnia niektóre z
istniejących instrumentów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Teraz
już tylko od woli rządów Państw Członkowskich zależeć będzie praktyka budowania
silnej pozycji Europy w świecie w oparciu o II filar Unii Europejskiej.
38
Por. Brzezioski Z., Wielka szachownica, Warszawa, Bertelsmann Media 1998; także: Grącik M., Analiza
polityki globalnej Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych. Płaszczyzny, kierunki, metody działania, w:
Żukrowska K. (red.), Unia Europejska i Stany Zjednoczone wobec wyzwao globalizacji, Warszawa, SGH
2006
39
Standard Eurobarometer 67/2007, Full Report, s. 147,
http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb67/eb67_en.pdf