Polska - herb państwowy
















zobacz też: ORZEŁ BIAŁY | HERBY KRÓLÓW | HERBY W CZASIE ZABORÓW | WŁADCY POLSKI |







HERB PAŃSTWA POLSKIEGO






KRÓLESTWOPOLSKIE

O herbie państwa polskiego można mówić dopiero od czasów
Przemysła II. Od jego koronacji w 1295 roku srebrny
orzeł w koronie na czerwonej tarczy stał się rzeczywistym herbem
Królestwa Polskiego, podczas gdy wcześniej występujące formy Orła
Białego (zobacz)
były raczej tylko książęcymi godłami osobistymi.
Orzeł Biały pozostał herbem Królestwa Polskiego przez cały czas
jego istnienia.
Herb Królestwa
Polskiego z czasów Przemysła II (1295)






RZECZPOSPOLITAOBOJGANARODÓW
HERB MAŁY

Herb Rzeczypospolitej pojawił się wraz z
Jagiellonami jako herb zjednoczonych: Królestwa Polskiego i
Wielkiego Ksiestwa Litewskiego.Na tarczy czterodzielnej znajdują
się naprzemianlegle Orzeł Biały - herb Korony i
Pogoń - herb Litwy. Jest to podstawowy herb
Rzeczypospolitej zwany herbem małym. Od czasów Zygmunta
Augusta na herb mały nałożona zostaje zamknięta korona, a
od Zygmunta III Wazy pojawia się piąte pole (tarcza
sercowa - na rysunku poniżej - pusta) zawierająca herb
dynastyczny.

HERB MAŁY RZECZYPOSPOLITEJ:(najprostsza forma herbu
Rzeczypospolitej)



1386-1548

1548-1586

1586-1795








DOSTOJNIEJSZEFORMYHERBURZECZYPOSPOLITEJ

Obok herbu małego istniały także bardziej rozbudowane formy herbu
Rzeczypospolitej.
Herb udostojniano koroną, otaczającymi tarczę
łańcuchami orderowymi lub wieńcami. Oprócz połączenia
Orła, Pogoni i tarczy sercowej z herbem
dynastycznym istniały też inne połączenia, stosowane przez
władców z dynastii Jagiellonów i Wazów. Poza tym,
w najdostojniejszej wersji herbu - ukoronowana tarcza podtrzymywana
jest przez trzymacze (lwy, anioły lub
personifikacje - Wojny i Pokoju, czy Pokoju i
Sprawiedliwości) albo umieszczona na płaszczu gronostajowym.W
rezultacie otrzymujemy kilkanaście form herbu. Część z nich
przedstawiam poniżej. Oczywiście są to raczej schematy tychże herbów
niż przedstawienie rzeczywistych herbów z konkretnej epoki.








DYNASTIAJAGIELLONÓW


Herby Rzeczypospolitej stosowane przez Jagiellonów(oprócz
najprostszej formy herbu):

Herb
Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława Jagiełłę w latach
1386-1413

Herb
Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława Jagiełłę, Władysława
Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka w latach 1413-1492

Herb wielki
Rzeczypospolitej stosowany przez Jana Olbrachta 1492-1501


Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Aleksandra
Jagiellończyka 1501-1506

Inny herb
Rzeczypospolitej stosowany przez Aleksandra Jagiellończyka
1501-1506

Herb
Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta Starego 1506-1548


Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta Starego i
Zygmunta Augusta 1506-1572

Na tarczach oprócz Orła i Pogoni widnieją herby:
Wielkopolski - na szachowanej tarczy głowa żubra (potem
był to herb tylko Ziemi Kaliskiej)Kujaw -
połuorzeł-połulewRusi - lew wspinający się na
skałęPrus Królewskich - orzeł mieczowyrodowy herb
Jagiellonów - podwójny krzyżherb Austrii - herb
Elżbiety Rakuszanki - matki Aleksandra Jagiellończyka i
Zygmunta Starego.(zobacz też: herby
terytorialne, herby
dynastyczne, herby
Królowych)







WALEZY,BATORY

Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów
elekcyjnych.Henryk Walezy, Stefan Batory.
Herb
wielki Rzeczypospolitej za panowania Henryka Walezego
(1573-1574) Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu:
aniołów) oraz najprostsza forma bez trzymaczy i bez tarczy sercowej
z herbem Walezego


Herb wielki Rzeczypospolitej za panowania Stefana Batorego
(1576-1586) Stosowany był też herb bez trzymaczy (tu:
aniołów) oraz najprostsza forma bez trzymaczy i bez tarczy sercowej
z herbem Batorego

(zobacz też: herby
dynastyczne)







DYNASTIAWAZÓW

Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów z dynastii Wazów
(Vasa):

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III i
Władysława IV w latach 1587-1636W latach 1636-1668
stosowany był przez Władysława IV i Jana Kazimierza podobny herb, z
tą różnicą, że rolę trzymaczy pełniły Bellona i Pax - personifikacje
wojny i pokoju.



Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III w
latach 1587-1604



Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Władysława IV i
Jana Kazimierza w latach 1604-1668 (stosowany również bez łańcucha
Orderu Złotego Runa)



Inny herb Rzeczypospolitej stosowany przez Zygmunta III
(1587-1604 - bez łańcucha Orderu Złotego Runa) oraz przez Władysława
IV i Jana Kazimierza (1636-1668)



Jeszcze inny herb Rzeczypospolitej stosowany Władysława
IV
W herbach epoki Wazów obok Orła i Pogoni znajdują
się:Snopek (Vasa) - herb rodziny Wazów,herb
Szwecji - Trzy Korony,herb Folkungów (w polu
błękitnym trzy skosy faliste srebrne, na nich lew wspięty w koronie
złoty).(patrz też: herby
dynastyczne)







KRÓLOWIEELEKCYJNI1669-1795

Herby Rzeczypospolitej stosowane przez królów elekcyjnych
1669-1795

Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Michała Korybuta
Wiśniowieckiego 1669-1673Stosowany był też herb bez
trzymaczy (tu: aniołów) za to otoczony wieńcem palmowym i łańcuchem
Orderu Złotego Runa, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna
tarcza przykryta koroną.



Herb Rzeczypospolitej stosowany przez Jana III Sobieskiego
1669-1696Stosowany były też herby bez trzymaczy (tu:
aniołów) za to otoczony albo wieńcem palmowym albo łańcuchem Orderu
Św. Ducha, a także najprostsza forma herbu - pięciodzielna tarcza
przykryta koroną.



Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Augusta II
Mocnego i Augusta III Sasa 1697-1763Od roku 1709 tarcza
herbowa była otoczona łańcuchem Orderu Orła Białego.Stosowana
była też prostsza wersja herbu - bez płaszcza gronostajowego, tarcza
otoczona wieńcem palmowym, a także najprostsza forma herbu -
pięciodzielna tarcza przykryta koroną.



Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Stanisława
Leszczyńskiego 1704-1709, 1733-1736Tarcza herbowa była otoczona
(nie przedstawionymi na rysunku) łańcuchami Orderów Św. Ducha i Św.
Michała.Istniała też prostsza forma herbu bez płaszcza
gronostajowego, a także najprostsza bez płaszcza i bez łańcuchów
orderowych.



Herb wielki Rzeczypospolitej stosowany przez Stanisława
Augusta Poniatowskiego 1764-1795 Tarcza herbowa była otoczona
(nie przedstawionym na rysunku) łańcuchem Orderu Orła
Białego.Stosowana też była inna wersja herbu wielkiego -
tarcza (bez płaszcza gronostajowego i łańcucha orderowego)
podtrzymywana przez personifikacje pokoju i sprawiedliwości (Pax i
Iustitia).W prostszych wersjach herbu tarcza była tylko otoczona
wieńcem palmowym albo z liści dębu i palmy.






1795-1918

Po rozbiorach zniknęło państwo polskie, a z nim i herb
Rzeczypospolitej. Dopiero dzięki Napoleonowi Bonaparte
zostało stworzone kadłubowe państwo o nazwie Księstwo
Warszawskie. Ponieważ władcą Księstwa został król Saksonii
Fryderyk August herb Księstwa przedstawiał dwudzielną tarczę
z herbem Saksonii w pierwszym polu i z Orłem Białym w
drugiej.
Herb Księstwa Warszawskiego (1807-1815)


Po upadku Napoleona Księstwo Warszawskie zostało podzielone
pomiędzy Rosję i Prusy. Car Aleksander na mocy
Kongresu Wiedeńskiego ogłosił powstanie Królestwa
Polskiego (nazywanego Królestwem Kongresowym). Pierwszy
herb Królestwa - przedstawiał ukoronowaną tarczę z Orłem Białym -
wprowadził Rząd Tymczasowy w 1815 roku, ale w roku
1822 pojawił się herb przedstawiający czarnego, dwugłowego
orła rosyjskiego z umieszczoną na piersi tarczą z Orłem Białym na
gronostajowym płaszczu.W zagarniętej przez Prusy części Księstwa
Warszawskiego utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Jej herbem,
obowiązującym zresztą do 1918 roku, był pruski, czarny orzeł z
tarczą sercową, w której znajdował się Orzeł Biały.
Herb
Królestwa Polskiego (1822-1831) na pieczęci cara Mikołaja I
Herb Wielkiego
Księstwa Poznańskiego (1815-1918) (por: herb wielki)



W roku 1830 wybuchło powstanie listopadowe. W
styczniu 1831 roku Sejm ustanowił herb państwowy - w
ukoronowanej tarczy dwudzielnej Orzeł i Pogoń. Na temat korony na
głowie Orła jak i korony nad tarczą były burzliwe dyskusje.
Istniały, zwłaszcza po upadku powstania, wersje herbu bez korony,
ale były one w zdecydowanej mniejszości.
Herb Polski z powstania listopadowego (1831-1832)


W 1832 Królestwo Polskie oficjalnie włączono do państwa
rosyjskiego. Biały Orzeł pozostał tylko jako jeden z wielu herbów
umieszczonych na skrzydłach rosyjskiego orła. Herb Rosji miał kilka
form, na których tarcza z polskim herbem bywała ukoronowana.Z
początkiem powstania styczniowego powrócił dwupolowy herb z
1831 roku, ale pojawiła się idea połączenia herbów Polski,
Litwy i Rusi. Próbowano tego dokonać na kilka
sposobów, ale ostatecznie przyjęto trójdzielną tarczę zawierającą
Orła, Pogoń i Archanioła jako herb Rusi. Orzeł
najczęściej nie miał korony, choć zwykle ukoronowana była tarcza.
Czasem też barwy tła - prawidłowo we wszystkich przypadkach była to
czerwień - zmieniano tak, by nawiązywały do kolorów francuskich,
które uważano za republikańskie (Orzeł na czerwonym tle, Pogoń na
niebieskim, a Anioł na białym).Po upadku powstania herb Polski
występował wyłącznie na prawym skrzydle orła rosyjskiego, na drugim
miejscu (za herbem Kazania, a przed herbem Krymu).
Herb
Polski z powstania styczniowego - 1663-1864





Orzeł Biały w
herbie Cesarstwa Rosyjskiego - na prawym skrzydle
carskiego orła (1832-1882)




Orzeł Biały w
herbie Cesarstwa Rosyjskiego - na wieńcu wokół
carskiego orła (1882-1917)







II RZECZPOSPOLITA

Po odzyskaniu niepodległości (w 1918) próbowano wprawdzie
wprowadzić wizerunek Orła bez korony, ale pomysł ten szybko został
odrzucony i ostatecznie w 1919 roku przyjęto wzór Orła nawiązujący
do herbu sprzed rozbiorów.W 1927 roku przyjęto nowy wzór herbu
państwowego wg projektu Zygmunta Kamińskiego.
Herb Polski 1919-1927

Herb Polski od
1927 roku






POLSKARZECZPOSPOLITALUDOWA

Wraz z władzą komunistyczną w Polsce pojawił się orzeł bez
korony. Pierwszym takim wizerunkiem był orzeł zaprojektowany przez
Janinę Broniewską dla I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki.
Był to rzekomy orzeł piastowski, rzekomo z grobowca Władysława
Hermana. Wzór ten jednak się nie przyjął i w PRL używano
poprawianych rysunków orła Zygmunta Kamińskiego - zawsze bez korony.

Herb PRL - wzór
powojenny
Herb PRL - wzór z
1955


W odpowiedzi na zmianę herbu Polski dokonaną przez komunistyczne
władze Rząd na Uchodźstwie ustanowił herb Polski z Orłem w koronie
(zamkniętej i zwieńczonej krzyżem).
Herb Polski
ustanowiony przez Rząd na Uchodźstwie w 1956






III RZECZPOSPOLITA

Pod koniec 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający
ukoronowanego orła.Wzór Orła (w zasadzie wzór Kamińskiego z 1927
roku, z drobnymi poprawkami Andrzeja Heidricha) przyjęto 9 lutego
1990 roku.
Herb Polski
od 1990 roku


zobacz też: ORZEŁ BIAŁY | HERBY KRÓLÓW | HERBY W CZASIE ZABORÓW
| WŁADCY POLSKI |




Adam
Kromer