www.agronom-polski.pl
y
ródła azotanów i azotynów w pożywieniu
Azotany są naturalnymi składnikami roślin są obecne także w wodzie, produktach spożywczych konsumowanych przez ludzi oraz w paszach dla
zwierząt.
Dzienne spożycie azotanów w diecie ludzi
Od 1973 roku obowiązuje ustalony przez FAO/WHO poziom dopuszczalnego dziennego pobrania ADI (Acceptable Daily Intake) wynoszący 5
mg NaNO3 na kg ciężaru ciała, co stanowi 350 mg dziennie dla dorosłej osoby ważącej 70 kg. Dla azotanów (III) ADI wynosi 0,2 mg NaNO3 na
kg ciężaru ciała, co stanowi 14 mg dziennie dla dorosłej osoby. Przyjmuje się, że ta ilość pobierana przez cały okres życia, a nawet przez
kolejne pokolenia, nie stanowi zagrożenia zdrowia człowieka.
Metabolizm azotanów i azotynów
Azotany są związkami wodorozpuszczalnymi wchłanianymi w żołądku i jelicie do krwi. Jeżeli środowisko przewodu pokarmowego jest
nieredukcyjne organizm szybko wydala je przez nerki z moczem - u człowieka do 90% ilości pobranej. Azotyny, forma zredukowana azotanów,
na ogół w moczu nie występują, gdyż azotyny po wchłonięciu do krwi są utleniane do azotanów. Azotany w organizmie mogą ulegać
następującym przemianom w której azot ulega stopniowej 8-elektronowej zmianie wartości od +5 do -3
azotan azotyn podtlenek azotu hydroksyloamina amoniak
N03- NO2- N2O NH2OH NH3
+5 +3 +1 -1 -3
azotanów i azotynów na organizm ludzi i zwierząt
Toksyczność samych azotanów dla zwierząt jest niewielka, natomiast 6-10 razy bardziej niekorzystnie działają azotyny. W organizmie
człowieka azotany łatwo mogą ulec redukcji do azotynów przy udziale mikroorganizmów rodzaju Enterobakteriacea (E.coli) przewodu
pokarmowego z a zwłaszcza jamy ustnej. Skład treści pokarmowej żołądka oraz niektóre stany chorobowe przewodu pokarmowego, jak również
upośledzenie sekrecji (wydzielania) soków trawiennych w wieku podeszłym (pH>4), mogą wspomagać ten proces redukcji.
Nadmierne pobranie z dietą azotanów i azotynów lub redukcja azotanów do azotynów w organizmie zwierząt może prowadzić do
methemoglobinemii czyli utlenienia dwuwartościowego żelaza (Fe2+) hemoglobiny (Hb) do formy trójwartościowej (Fe3+), nie mającej
zdolności odwracalnego wiązania tlenu.
Rys.1 Stechiometryczna reakcja hemoglobiny (HbO2) z azotynami i powstanie methemoglobiny (Hb+)
Objawy chorobowe methemoglobinemii to sinica, biegunki, rozszerzenie obwodowych naczyń tętniczych, spadek ciśnienia krwi i jej czekolado-
brązowe zabarwienie, przyspieszenie czynności serca, duszności, spadek ciężaru ciała.
www.agronom-polski.pl
Jest to szczególnie niebezpieczne u niemowląt do szóstego miesiąca życia ze względu na obecność we krwi tzw. hemoglobiny płodowej, bardziej
podatnej na utlenianie oraz nie zawierającej enzymu: reduktazy methemoglobiny, która jest zdolna do odblokowania hemoglobiny.
Azotyny są jednym z głównych czynników nitrozujących. Azotyny biorą udział w wytwarzaniu związków z grupy N-nitrozoamin, z których
wiele posiada udokumentowane silne działanie rakotwórcze i mutagenne. N-nitrozoaminy powstają w wyniku łączenia się azotynów z
aminami trzeciorzędowymi, rzadziej pierwszo- i drugorzędowymi. Azotyny zwykle pochodzą z mikrobiologicznej redukcji azotanów, co może
zajść zarówno w żywności lub pożywieniu, jak i w przewodzie pokarmowym człowieka. Głównymi z
ródłami N-nitrozoamin w diecie człowieka
są konserwowane przetwory mięsne, piwo, ryby i sery dojrzewające.
Sekwencja reakcji prowadząca do powstania N-nitrozoaminy i ich działania karcynogenne
Toksyczność azotynów i azotanów może powodować także :
niedokrwistość wywołaną poprzez uszkadzające działanie tych związków na krwinki czerwone i utkanie erytroblastyczne szpiku,
unieczynnienie witaminy B6, której niedobór jest pierwotną przyczyną niedokrwistości,
zahamowanie przyrostu masy ciała spowodowane zmniejszonym łaknieniem,
działaniem tych związków na witaminę A której obecność niezbędna jest do budowy struktur komórkowych i syntezy białka.
Czynniki obniżające toksyczne działanie azotynów i azotanów
Toksyczne działanie azotanów i azotynów może zostać obniżone poprzez:
�� wzbogacenie diety w antyoksydanty do których należy witamina E, C, �-karoten
�� równoczesne spożywanie w diecie produktów będących z
ródłem włókna pokarmowego
Najnowsze hipotezy na temat azotanów
Z drugiej strony, zaskakujące są najnowsze hipotezy o korzystnym oddziaływaniu azotanów(III) i tlenków azotu na organizm człowieka.
Lundberg i in.[2006] w artykule opublikowanym w Nitric Oxide 15(4) pt. Cardioprotective effects of vegetables: Is nitrate the answer? wysunęli
hipotezę, że azotany (V), po biokonwersji do azotanów (III) lub jako nitrozozwiązki, są głównym czynnikiem odpowiedzialnym za pozytywną
rolę warzyw w zapobieganiu chorobom kardiologicznym.
ZATRUCIE AZOTANAMI l AZOTYNAMI
na podstawie: "Wybrane choroby bydła", Jacek Sikora
PRZYCZYNY
Nadmierna ilość azotanów i azotynów w paszy, pojenie bydła wodą zanieczyszczoną azotynami i azotanami (zbiorniki wodne i studnie, w
pobliżu których składowano nawozy azotowe i gnojowicę), spożycie przypadkowe nawozów azotowych.
OBJAWY KLINICZNE
W ostrych zatruciach zwierzęta mogą padać nagle, zwykle śmierć poprzedzają silne bóle brzucha, ślinienie, biegunka, napinanie się do
oddawania moczu, wzdęcia, duszność, drżenie mięśni, zmiany zabarwienia błon śluzowych w kierunku sinobrunatnego, obniżenie ciepłoty ciała.
W przewlekłej formie obserwuje się zmniejszenie apetytu, obniżona wydajność mleczną, zmniejszone przyrosty, zmatowienie włosa, poronienia,
zwiększoną śmiertelność noworodków.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE
Często obserwuje się wyciek czekoladowobrunatnej krwi z naturalnych otworów ciała. Przekrwienie i zmiany zapalno-martwicze błon
śluzowych przewodu pokarmowego, przekrwienie płuc, wybroczyny na błonach surowiczych.
www.agronom-polski.pl
POMOCNICZE BADANIA LABORATORYJNE
Wykluczyć wąglik! Badanie biochemiczne krwi, poziom methemoglobiny, określenie stężenia azotynów w surowicy, moczu, treści płynnej
żwacza, paszy, wodzie pitnej.
LECZENIE
Błękit metylenowy, redukujący methemoglobinę do hemoglobiny w roztworze 2% dożylnie 0,5 ml/kg m.c., sole czyszczące. Pasza bogata w
łatwo strawne węglowodany.
ZAPOBIEGANIE
Unikać skarmiania pasz o zawartości azotanów powyżej 0,5% s.m. Nie składować nawozów mineralnych i gnojowicy w pobliżu studni i
zbiorników wody pitnej dla bydła.
Stosowanie paszy dla zwierząt w zależności od zawartości azotanów
Zawartość
Stosowanie
% N-NO3- w paszy
0  0,10 Pełnowartościowe racje nie ma niebezpieczeństwa
0,10  0,15 Zwierzęta zdrowe
0,15  0,20 50 % dodatek do racji dziennej
0,20  0,35 Skarmiać do 40 % racji dziennej nie podawać zwierzętom podstanym na zachorowanie
0,35  0,40 Skarmiać do 25 % racji dziennej nie podawać zwierzętom
> 0,40 Skarmiać tylko w małych ilościach, podawać tylko w miarę możliwości zwierzętom opasowym.