Zagadnienia do egzaminu z kultury języka  odpowiedzi
1. Kultura języka  wieloznaczność terminu, aspekty kultury języka
KULTURA J
ZYKA TO :
1. Działalność zmierzającą do udoskonalenia języka i umiejętności posługiwania się nim
2. Stopień umiejętności posługiwania się językiem
3. Szczególna dziedzina językoznawstwa stosowanego
CELE KULTURY J
ZYKA:
·ð Doskonalenie stanu polszczyzny i sformuÅ‚owanie aktualnych zaleceÅ„ normatywnych, czyli ustalenie
zakresu współczesnej normy językowej. Wyróżniamy tu dwa aspekty:
1. Stabilizacyjny (utrwala normę, zapobiega dowolności i rozchwianiu)
2. Modyfikacyjny (należy co jakiś czas wprowadzać zmiany w rozwijającym się języku)
·ð Dokonanie kodyfikacji normy (spisywanie zaleceÅ„ w formie reguÅ‚ poprawnoÅ›ciowych)
·ð Dbanie o upowszechnienie normy jÄ™zykowej , monitorowanie odchyleÅ„ i zÅ‚amaÅ„ normy  gdzie, kto i
dlaczego
·ð Podniesienie poziomu sprawnoÅ›ci komunikacyjno-jÄ™zykowej Polaków
2. Warunki udanej komunikacji językowej
1. Sprawność językowa, czyli opanowanie kodu językowego (opanowanie słownictwa i gramatyki)
·ð UmiejÄ™tność rozumienia cudzych komunikatów
·ð UmiejÄ™tność tworzenia wÅ‚asnych, poprawnych komunikatów
·ð UmiejÄ™tność odróżnienia zdaÅ„ poprawnych od niepoprawnych
·ð UmiejÄ™tność rozpoznania wieloznacznoÅ›ci zdaÅ„ i konstrukcji
2. Sprawność społeczno-komunikacyjna, czyli rozpoznanie typu relacji łączącej rozmówców
·ð UmiejÄ™tność dostosowania komunikatu do peÅ‚nionych przez nadawcÄ™ ról spoÅ‚ecznych
3. Sprawność komunikacyjna, czyli dopasowanie zachowania językowego do konkretnej sytuacji, miejsca,
czasu, tematu rozmowy
·ð UmiejÄ™tność rozpoznania czy temat jest rozmówcy znany, czy nowy
·ð UmiejÄ™tność uwzglÄ™dnienia stanu psychicznego rozmówcy, jego nastawienie do nas i tematu
rozmowy, nastroju i zdolności do koncentracji.
4. Sprawność pragmatyczna, czyli wiedza jak skutecznie działać, posługując się językiem
·ð UmiejÄ™tność odpowiedniego doboru słów, Å›rodków jÄ™zykowych
3. Co obejmuje sprawność komunikacyjna?
vð Sprawność jÄ™zykowÄ…
vð Sprawność spoÅ‚ecznÄ…
vð Sprawność sytuacyjnÄ…
vð Sprawność pragmatycznÄ…
4. Czego dotyczą sprawności: językowa, społeczna, sytuacyjna, pragmatyczna?
vð Sprawność jÄ™zykowa  jÄ™zyka, gramatyki, słów, rozumienia komunikatów
vð Sprawność spoÅ‚ecznÄ…  rozpoznania relacji i odpowiedniego doboru komunikatów
vð Sprawność sytuacyjnÄ…  dopasowania komunikatu do sytuacji
vð Sprawność pragmatycznÄ…  osiÄ…gania celów za pomocÄ… komunikatu
5. Konsekwencje nieprzestrzegania poprawności językowej
Niezrozumienie Odrzucenie przez grupÄ™
społeczną
Śmieszność
6. Normy językowe: użytkowa, skodyfikowana, wzorcowa, potoczna, wymawianiowa, fleksyjna,
leksykalna, frazeologiczna, stylistyczna.
RODZAJE NORM J
ZYKOWYCH:
W ZALEŻNOŚCI OD TEGO GDZIE I JAK SI
UŻYWA:
·ð UÅ»YTKOWA  zgodność sposobów użycia jÄ™zyka z powszechnym zwyczajem jÄ™zykowym w
danym okresie.
·ð SKODYFIKOWANA  zespół reguÅ‚ jÄ™zykowych zarejestrowanych w gramatykach i
słownikach. Stoi na straży względnej niezmienności języka. Dzieli się na dwa typy:
Øð WZORCOWA  stawiajÄ…ca najwyższe wymawiania i obowiÄ…zuje przede wszystkim w
języku pisanym, używanym i nauczanym w szkole, oficjalnym, publicznym (radio,
prasa, telewizji), na scenie, w kościołach.
Øð POTOCZNA  mniej rygorystyczna, umożliwiajÄ…ca użycie pewnych wyrazów i form
niezgodnych z normą wzorcową. Może być używana w języku mówionym,
nieoficjalnych, prywatnych rozmowach.
W ZALEŻNOŚCI OD BUDOWY:
·ð WYMAWIANIOWA  ustala poprawnÄ… wymowÄ™ gÅ‚osek i ich poÅ‚Ä…czeÅ„ oraz zasady
akcentowania wyrazów
·ð FLEKSYJNA  ustala wzorce odmiany wyrazów
·ð SKA
ADNIOWA  ustala zasady właściwego łączenia wyrazów w zdaniu i ich wzajemnego
układu, reguły budowy zdań pojedynczych i złożonych
·ð LEKSYKALNA I FRAZEOLOGICZNA  ustala w jakim znaczeniu używa siÄ™ zwiÄ…zków
frazeologicznych i danych wyrazów oraz jak dopasować je do otoczenia słownego
·ð STYLISTYCZNA  jak wÅ‚aÅ›ciwie dobierać Å›rodki jÄ™zykowe w zależnoÅ›ci od funkcji wypowiedzi
i wymogów narzuconych przez sytuację komunikacyjną.
NORMY DOTYCZ
CE J
ZYKA PISANEGO:
·ð Norma ortograficzna - regulujÄ…ca wÅ‚aÅ›ciwy sposób zapisu wyrazów i ich poÅ‚Ä…czeÅ„)
·ð Norma interpunkcyjna - ustala zasady użycia znaków przestankowych)
7. Na czym polega dwupoziomowość polskiej normy?
Polega ona na tym, że z zachowań językowych Polaków można odtworzyć dwa poziomy norm, które
wymagajÄ… opisu i kodyfikacji.
1. Norma wzorcowa  elementy języka i wypowiedzi, które są używane świadomie, z poczuciem ich
wartości semantycznej i stylistycznej i pozostają w zgodzi z tradycją językową , regułami
gramatycznymi. Przestrzeganie tej normy jest pożądane w wypowiedziach o charakterze
publicznym
2. Norma użytkowa  potoczna  obejmuje zbiór wyrazów , form i połączeo używanych w kontaktach
swobodnych, nieoficjalnych , o różnorodnej tematyce.
8. Kodyfikacja normy językowej  na czym polega, funkcje .
a) Jest to zespół działań zmierzających do powstrzymania swoistości i integralności języka
narodowego, do eliminacji elementów naruszających jego wewnętrzną harmonię i równowagę oraz
popierania środków szczególnie sprawnych z komunikacyjnego punktu widzenia& 
b) Jest to sposób utrzymania zjawisk językowych w pewne ramy na podstawie zjawisk wewnętrzno
językowych, jest spisaniem i uporządkowaniem tego, co w języku istnieje i co jest przez samych jego
użytkowników wartościowane.
FUNKCJE KODYFIKACJI:
üð ðFunkcja stabilizujÄ…ca (utrwala na pewien czas normÄ™)
üð ðFunkcja promocyjna (propagowanie jednej z istniejÄ…cych norm)
üð ðFunkcja normotwórcza (terminologia tworzona na użytek nowej dziedziny wiedzy lub techniki)
üð ðFunkcja ochronna (niedopuszczenie do systemu jÄ™zykowego elementów, które sÄ… sprzeczne z jego
modelami)
üð ðFunkcja modelujÄ…ca (propaguje pewne rozwiÄ…zania, które nie majÄ… jeszcze dostatecznego oparcia w
modelach systemowych)
üð ðFunkcja wspierajÄ…ca
9 . Obowiązki dziennikarzy wynikające z ustawy o języku polskim
·ð DbaÅ‚ość o poprawność jÄ™zyka i unikanie używania wulgaryzmów
·ð Jest zobowiÄ…zany do dbania o poprawność jÄ™zyka materiałów prasowych oraz przeciwdziaÅ‚ania jego
wulgaryzacji
·ð Upowszechnianie wiedzy o jÄ™zyku i jego roli w kulturze polskiej
·ð Szacunek do gwar i regionalizmów, przeciwdziaÅ‚anie ich zanikowi
10. Błąd językowy  znaczenie terminu, rodzaje
Nieuzasadnione odstępstwo od normy
Nieuzasadniona funkcjonalnie innowacja
RODZAJE BA

DÓW J
ZYKOWYCH:
żð BÅ‚Ä™dy pospolite  czyniÄ… wypowiedz
niezrozumiałą i niejasną, są szczególnie rażące
Øð Ortograficzne
Øð Gramatyczne
Øð Stylistyczne
żð Usterki jÄ™zykowe  oczywisty bÅ‚Ä…d, ale nie wypacza intencji nadawcy
Øð Nieporadność stylistyczna
Øð Nieodpowiednio dobrane wyrazy
Øð Niefortunne sformuÅ‚owania
Øð Brak harmonii miÄ™dzy wyrazami w tekÅ›cie
11. Kryteria poprawności językowej w ocenie innowacji językowych:
Jeżeli widzimy odstępstwo od normy, to w ocenie normatywnej wypowiedzi odwołujemy się do systemu
kryteriów poprawności językowej  Halina Kurkowska.
KRYTERIA WEWN
TRZJ
ZYKOWE
üð kryterium wystarczalnoÅ›ci jÄ™zyka (sÅ‚uży przede wszystkim do oceny innowacji leksykalnych, czyli
nowych słów)
üð kryterium ekonomicznoÅ›ci jÄ™zyka ( czy pozwalajÄ… skutecznie przekazywać informacje, przy
mniejszym nakładzie wysiłku, czyli ułatwiają komunikację językową)
KRYTERIA ZEWN
TRZNOJ
ZYKOWE
üð kryterium zwyczajowe (formy, którymi czÄ™sto i przez dÅ‚uższy okres posÅ‚uguje siÄ™ wiÄ™kszoÅ›d ludzi )
üð kryterium autorytetu (sposób wysÅ‚awiania siÄ™ ludzi cieszÄ…cych siÄ™ wysokim prestiżem kulturalnym)
üð kryterium narodowe (stoi na straży czystoÅ›ci jÄ™zyka, akceptuje używanie obcych wyrazów wszÄ™dzie
tam gdzie jest to uzasadnione np. Brak polskiego odpowiednika)
12. Cechy charakterystyczne dziennikarskiego stylu informacyjnego
Służy aktualnemu, szybkiemu informowaniu, z zachowaniem obiektywizmu, trafiając do jak najszcerszego
odbiorcy.
a) Bezosobowość, ewentualnie mowa zależna
b) Brak emocji, ekspresji, impresji, wartościowania
c) Wyraziste, ogólne słownictwo
d) Mało zapożyczeń i terminologizacji
e) Zwięzłość skrótowość
f) Prosta, logiczna składnia
g) Używanie skrótowców, liczb
h) Utarte frazeologizmy
i) Mało środków artystycznych
13. Cechy charakterystyczne dziennikarskiego stylu publicystycznego
Do realizacji celów publicystycznych,
a) Terminy fachowe (minimum)
b) Prosta i logiczna składnia
c) Dbałość o komunikatywność i aktualność
d) Fikcja, dialog, pionta, patos, emfaza, środki artystyczne  indywidualność pisarska autora
14. Moda językowa  znaczenie terminu, mechanizmy sprzyjające modzie językowej na poziomie grupy,
właściwości językowe wyrazów modnych
Trzy style najmodniejsze : młodzieżowy, naukowy i urzędowy. Jest to rozpowszechniony w danej grupie
społecznej jakiś sposób mówienia, charakteryzujący się częstym użyciem pewnych form językowych,
natrętnym ich powtarzaniem, a wyraz
nie odróżniających się od form używanych wcześniej.
Mechanizmy sprzyjające modzie językowej na poziomie grupy
üð ðidentyfikacja z grupÄ…,
üð ðprestiż w grupie,
üð ðodróżnienie siÄ™ od innych osób,
üð ðwzmacnianie wiÄ™zi grupowej,
üð ðupowszechnienie wartoÅ›ci grupowych.
Właściwości językowe wyrazów modnych
üð ðrozszerzenie znaczenia
üð ðduże nacechowanie emocjonalne
üð ðokreÅ›lajÄ… realia, które w danym czasie szczególnie zajmujÄ… jakÄ…Å› grupÄ™.
15. Przyczyny publicznego posługiwania się wulgaryzmami
żð ðPrzejaw agresywnego stosunku do rzeczywistoÅ›ci,
żð ðProwokacja, sÅ‚użąca do wywoÅ‚aniu awantury.
żð ðUżywanie wulgaryzmów pomaga w szokowaniu otoczenia.
żð ðJest to w miarÄ™ bezpieczny sposób wyrażenia swojego sprzeciwu wobec czegokolwiek.
żð ðUżywanie wulgaryzmów jest dawaniem upustu silnym emocjom mówiÄ…cego, nad którymi nie
potrafi on zapanować.
16. Grzeczność językowa
Stosowanie w kontaktach językowych takich określeń i sformułowań, które świadczą o życzliwości dla
rozmówcy, szacunku dla niego. Jest to wyrażony werbalnie składnik kultury ogólnej człowieka  składnik
kultury ogólnej.
PRZYKA
ADY: Proszę księdza, Proszę Pana, Pani magister, Panie Zdzisiu, zwracanie się do wiceministra per
Panie Ministrze, chciałabym zapytać, czy wie Pan/Pani, Dzień Dobry, panie Janie, reguły przedstawiania się
(Nazywam siÄ™ Jan Kowalski), Sz.P. na kopercie.
17. Manipulacja językowa
Używanie wyrazów, wyrażeń i wypowiedzi, którego celem jest próba nieuczciwego wpływania na
zachowania, postawy i przekonania innych ludzi.
PRZYKA
ADY MANIPULACJI:
üð zatajanie faktów
üð wyraz
ne kłamstwo
üð posÅ‚ugiwanie siÄ™ eufemizmami
üð hiperbolizacja treÅ›ci
üð używanie zdaÅ„ i wyrażeÅ„ o znikomej zawartoÅ›ci treÅ›ciowej
üð używanie zdaÅ„ uogólniajÄ…cych
18. Etyka słowa
Inaczej etyka kontaktu językowego w aktach komunikacyjnych. Jest jednym z warunków powodzenia aktów
mowy. Zakłada, że nadawca mówi prawdę, nie oszukuje i obejmuje zasady kontaktu życzliwego,
uprzejmego.
PRZEJAWY ETYKI SA
OWA:
vð Prawdomówność, szczerość intencji
vð Podmiotowe traktowanie partnerów dialogu  nie instrumentalne.
vð Wzajemne szanowanie siÄ™
vð UwzglÄ™dnianie swoich poglÄ…dów
vð Brak ironii i szyderstwa
vð Szczerość intencji nadawcy i brak podejrzliwoÅ›ci odbiorcy
vð Wolny od narzucania partnerowi swoich poglÄ…dów, zastraszania, czy zmuszania wbrew jego woli
vð Poprawność jÄ™zykowa i stylistyczna
19. Nowomowa  znaczenie terminu, cechy.
Język władzy i kontrolowanych przez nią środków upowszechniania informacji w państwach o ustroju
totalitarnym/komunistycznym, służący szeroko pojmowanej propagandzie i wykorzystywany do
arbitralnego manipulowania nastrojami i zachowaniami społecznymi, mający także na celu uformowanie
myślenia całego społeczeństwa w sposób narzucony przez władzę.
CECHY NOWOMOWY
żð ðMagiczne pojmowanie jÄ™zyka - kreowanie rzeczywistoÅ›ci za pomocÄ… słów.
żð ðUżywanie zwrotów konwencjonalnych, stereotypowych, ujmowanie myÅ›li w schematy
żð ðUbóstwo leksykalne, skÅ‚adniowe i stylistyczne
żð ðÅšwiat wykreowany przez nowomowÄ™ jest Å›wiatem czarno-biaÅ‚ym, dwuwartoÅ›ciowym i bardzo
prostym. Jest podzielony według schematu  my - oni