1)treść artykułu będącego podstawą zasięgania opinii biegłego w sprawach karnych:
Art. 193. ż 1. Jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy wy-
maga wiadomości specjalnych, zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
ż 2. W celu wydania opinii można też zwrócić się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.
ż 3. W wypadku powołania biegłych z zakresu różnych specjalności, o tym, czy mają oni przeprowadzić
badania wspólnie i wydać jedną wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga organ procesowy powołu-
jący biegłych.
Art. 194. O dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się postanowienie, w którym należy wskazać:
1) imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie potrzeby,
specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy,
2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych,
3) termin dostarczenia opinii.
Art. 198. ż 1. W miarę potrzeby udostępnia się biegłemu akta sprawy w zakresie niezbędnym do wydania
opinii i wzywa się go do udziału w przeprowadzeniu dowodów.
ż 2. Organ procesowy może zastrzec swoją obecność przy przeprowadzaniu przez biegłego niektórych lub
wszystkich badań, jeżeli nie wpłynie to ujemnie na wynik badania.
ż 3. W razie potrzeby organ procesowy może wprowadzić zmiany co do zakresu ekspertyzy lub postawio-
nych pytań oraz stawiać pytania dodatkowe.
a. w sprawach cywilnych:
Art. 278. ż 1. W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków strony
co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.
ż 2. Sąd orzekający może pozostawić prawo wyboru biegłego sędziemu wyznaczonemu lub sądowi we-
zwanemu.
ż 3. Sąd oznaczy, czy opinia ma być przedstawiona ustnie, czy na piśmie.
2)psychologiczne kryteria niepoczytalności- samokontrola sprawcy:
zdolnośc rozpoznania znaczenia czynu, zdolnośc pokierowania postępowaniem
3)kto jest autorem pojęcia "syndrom presuicydalny" i co to jest "zawężenie"?
1
 2
Syndrom presuicydalny- E. Ringen, Zespół objawów zapowiadających targnięcie się na własne życie.
Wyróżniamy 3 fazy : Zawężenie, Hamowanie agresji i kierowanie jej przeciw własnej osobie; Fantacje
samobójcze
Zawężenie to pierwsza faza syndromu przedsamobójczego wg Ringena. Zawężenie świadomości polega na
tym, że człowiek nie dostrzega alternatywnych form rozwiązania problemu (widzenie tunelowe )
Wyróżniamy zawężenie:
- sytuacyjne (czarne myśli)
- dynamiczne (zaburzenia osobowości w kierunku śmierci)
- stosunków międzyludzkich
- hierarchii wartości
4)zasady formułowania opinii- Zakres info w opinii powinien być wyczerpujący, a tok od wnioskowania
odtworzony w sposób zrozumiały, powinno się unikać także zbędnych i jatrogennych info. Opinia powinna
zawierać część sprawozdawczą (opis miejsca, czasu badania i zastosowane techniki) i interpretacyjną
(wnioski będące odp. na pytanie organu zlecającego). Ujawnienie wyników surowych badań jest
niewskazane, bowiem może okazać się szkodliwe dla badanego i prowadzić do błędnych interpretacji osób
nieprzygotowanych, natomiast w przypadku wątpliwości sądu, co do rzetelności zastosowanej procedury
wyniki surowe mogą stanowić materiał do weryfikacji dla innych ekspertów- psychologów. Należy unikać
wykraczania info poza zakres sformułowany przez organ zlecający, ponieważ ekspertyza może być
odrzucona. Zdarzają się sytuacje, kiedy te info są pożądane- sugestie oddziaływań terapeutycznych lub
wyłączeni osoby badanej z toku postępowania ze względu na przeżywanie dużego stresu sytuacyjnego.
Najlepiej by biegły ustalił zakres rozszerzenia ekspertyzy. Biegły powinien pamiętać, aby język
sformułowanej opinii (pisemnej i ustnej) był jasny i zrozumiały, nie zawierał żargonu psychologicznego i
unikał zwrotów o odmiennym znaczeniu specjalistycznym i potocznym. Jeśli użyjemy trudnego terminu, to
należy go wyjaśnić. Należy pisać pełne nazwy metod chociażby w nawiasie po skrócie. Opinia nie może
zawierać subiektywnych sformułowań- nie powinna być nigdy formą oskarżenia.
5)definicja syndromu odseparowania od jednego z rodziców (PAS)
6)mechanizmy zniekształcenia zeznań świadków- związane z indywidualnymi właściwościami (emocje,
motywacja, procesy poznawcze i intelektualne), sytuacją, w której dokonywał obserwacji (przedmiotu
zeznań) oraz okoliczności, w jakich relacjonował obserwacje. Konieczne jest badanie psychologiczne
świadka i analiza sytuacji, w której świadek spostrzegał, zapamiętywał i odtwarzał spostrzeżenia. Czynniki
emocjonalne i sytuacyjne (stres, nacisk, sugestie, selektywne i życzeniowe spostrzeganie oraz opamiętanie
oraz logiczne uzupełnianie) mogą wpływać na sprawność procesów poznawczych, zniekształcając
zapamiętane fakty
7)co jest przedmiotem ekspertyzy dotyczącej unieważnienia oświadczenia woli
Art.82k.c stanowi, że  Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek
powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie
woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby
nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznych. W dokonaniu czynności wyodrębniona jest
świadomość i swoboda wyrażania woli. Istotne jest ustalenie motywów, jakimi kierowała się osoba
składająca oświadczenie (ocena sprawności funkcji poznawczych i emocji, zakłócających motywację,
kontekstu sytuacyjnego: stan somatyczny w chwili kwestionowanej czynności, relacje z rodziną,
okoliczności wyrażenia woli).
2
8)problemy etyczne związane z pracą biegłego psychologa- 1) Uczciwość- wobec zleceniodawcy i osób
badanych. Nie może fałszywie przedstawić swoich kwalifikacji, sugerować, że może podjąć się zadania,
dlatego, że sąd mu je zlecił, podczas gdy sam nie czuje się kompetentny w tym zadaniu (np. ocena
małoletniego świadka-brak dośw. W badaniu dzieci). Biegły musi czuwać, aby badany zrozumiał sens i cel
badania. 2) Rzetelność- od chwili podjęcia zadania do składania opinii. Obejmuje to dokładne
zaplanowanie i przygotowanie badań, dobranie odpowiednich technik, modyfikację planu zadania (odp. na
pytanie zlecającego musi być bez wątpliwości), zgodną z kompetencjami analizę i interpretację wyników
oraz jednoznaczne sformułowania (rozstrzygnięte kwestie oraz hipotezy). Przesadna rzetelność może
doprowadzić, że biegły nie będzie traktował badanego podmiotowo- biegły nie może wymuszać info od
badanego nie zważając na jego stan psychiczny, ani nadużywać uzyskanych info. Biegły musi zapewnić
badanemu optymalne samopoczucie- uwzględniając znaczące info bez traumatycznych konsekwencji dla
badanego.
Informacje dotyczące etyki zawodu psychologa biegłego znalez
ć możemy w Kodeksie Etycznym
Psychologa, Ustawie o zawodzie psychologa oraz w Zasadach etycznych psychologa sądowego.
9)co jest przedmiotem opinii w sprawach dotyczących oceny poczytalności
Przedmiotem ekspertyzy psychologicznej są pewne wybrane właściwości procesów motywacyjnych,
odnoszące się do stopni samokontroli działania sprawcy. Tak określa się zdolności składające się na tzw.
Psychologiczne kryterium niepoczytalności- zdolność rozpoznawania znaczenia czynu i pokierowania
własnym postępowaniem.
10)podać przykłady, gdy kwalifikacja czynu zależy od kryteriów psychologicznych
11)przesłanki stosowania środków zabezpieczających
Pytanie o potrzebę i celowość stosowania wobec niepoczytalnego sprawcy czynu zabronionego środków
zabezpieczających (leczniczo- rehabilitacyjnych) dotyczy prawdopodobieństwa popełnienia przez niego w
przyszłości podobnego czynu, charakteryzującego się dodatkowo znaczną szkodliwością społeczną.
Pytanie o umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym jest zarazem pytaniem o prognozę lekarską,
psychologiczno- kryminologiczną i społeczną.
12)czynniki decydujące o przyznaniu opieki nad dzieckiem matce/ojcu
str 417 12)czynniki decydujące o przyznaniu opieki nad dzieckiem matce/ojcu
możliwości w zakresie opieki i nadzoru nad dzieckiem
warunki ekonomiczno- bytowe
stan zdrowia i funkcjonowanie społeczne opiekunów
13)podać krótką definicję demoralizacji i kiedy ta ocena jest uwzgledniana
odrzucenie obowiązujących norm moralnych, prowadzące do łamania prawa, rozwiązłości obyczajów itp.;
też: czyjeś działania lub zachowanie powodujące u innych odrzucenie takich norm. Diagnozę asocjalności
(stopień demoralizacji) stosuje się w sprawach dotyczących nieletnich.
2009
3
*kryteria rozgraniczenie czynu
sprawy karne
sprawy cywilne
sprawy rodzinne i opiekuńcze
opiniowanie w sprawach nieletnich
*kompetencje rodziców stanowiące o przyznaniu im praw rodzicielskich
1)dojrzałość emocjonalna i społeczna w aspekcie pełnienia ról rodzicielskich
2)postawy rodzicielskie: więz
uczuciowa z dzieckiem, błędy wychowawcze, plany związane z
wychowaniem w przyszłości
*na co zwracają uwagę biegli przy ocenie ważności testamentu -
Zwracają uwagę czy osoba podczas podejmowania decyzji i wyrażania woli była świadoma, swobodna i
czy wyraziła wolę. Sprawdza się także ewentualne naciski sytuacyjne i sugestie otoczenia. Wymagane jest
odtworzenie sylwetki psychologicznej osoby nieżyjącej. Charakterystyka ta jest opracowywana poprzez
wnioskowanie pośrednie, na podstawie dokumentów, analizy wytworów spadkodawcy oraz inf. zebranych
od osób z otoczenia (wywiady).
*jakis środków w polskim prawie można użyć przy nasilonym PAS?
*Poczytalność:
- kryteria biologiczno-psychiatryczne
- kryteria psychologiczne
*Środki zabezpieczające.
Uzależnia się ich stosowanie od;
- przyjęcia działania w stanie niepoczytalności
- stopnia szkodliwości społecznej czynu (znaczna)
- wysokiego prawdopodobieństwa iż podobny czyn zostanie popełniony
Cel stosowania: zapobieżenie ponownemu popełnienu czynu zabronionego przez sprawcę działającemu w
stanie niepoczytalności czy też poczytalności znacznie ograniczonej. Kryteria stosowania środka:
niepoczytalnośc, wysokie prawodpodobieństwo popełnienia podobnego czynu, znaczna społeczna
szkodliwośc czynu.
*Motywacja jako kryterium kwalifikacyjne czynu:
-  Stan silnego wzburzenia  afekt fizjologiczny  art. 148 par. 4.kk.
- działanie w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie - art. 148 par 2. kk.
*zasady przeprowadzania ekspertyzy
Wskazanie czynników, które mogły wpływac na zniekształcenia zeznań; interpretacja psychologicznych
mechanizmów leżących u podłoża stwierdzanych w zeznaniach świadka zniekształceniach; psychologiczna
ocena zeznań; ustalenie związku pomiędzy stwierdzonymi u świadka zaburzeniami a zajściem.
*etyczne kwestie ekspertyzy :uczciwośc, rzetelnośc, podmiotowe traktowanie badanego
*krótka definicja psychologiczna demoralizacji
4
*twórca pas i zwiężle jej przejawy - Richarda Gardnera Zaburzenia prezentowane przez dziecko, które w
kontekście rozwodu rodziców, jest angażowane przez głównego opiekuna w dewaluację i krytykę drugiego
opiekuna, co jest nieuzasadnione i/lub wyolbrzymiane (często dodatkowo wzmacniane przez członków
dalszej rodziny) SYNDROM ODDZIELENIA OD JEDNEGO Z RODZCÓW
Objawy w zachowaniu dziecka składające się na PAS
- profanowanie drugoplanowego opiekuna (matki/ojca)
- izolowanie się bezpośrednie i pośrednie
- bezkrytyczne przejmowanie oskarżeń kierowanych pod adresem drugiego opiekuna'
- sztywnośc postaw w ocenie rodziców (pozytywne/ negatywne)
- poczucie lojalności w stosunku do głównego opiekuna
- lęk przed utrata jedynego opiekuna
- złośc względem odrzucanego rodzica pozbawiona jest ambiwalencji
-  niezależny myśliciel
- dziecko nie ma poczucia winy lekceważąc uczucia odrzucanego rodzica
- powiela tematykę i terminologie stosowaną przez oskarżającego rodzica
- złośc dziecka jest rozszerzana na rodzinę i dalsze otoczenie związane ze znienawidzonym rodzicem
*czynniki psychologiczne wpływające na zeznania
Adekwatnośc języka i wiedzy; adekwatnośc emocji; podatnośc na sugestię, cechy osobowości
(submisja, podatność na sugestię, reakcje lękowe, E/I, wysoki poziom samokrytycyzmu)
WYKA
AD 1 (22.10.2009)
Biegłym może zostać osoba posiadająca szczególna wiedzę:
� polskie obywatelstwo
� ukończony 25rż
� posiada specjalne wiadomości z określonej dziedziny np. z psychologii
� wyraża zgodę na bycie biegłym
� kilkuletnie doświadczenie w pracy w opiniowaniu
� kwalifikacje dot. pogłębionej wiedzy np. dorośli sprawcy, zeznania świadków, sprawy
cywile (testament, ubezwłasnowolnienie), uzależnienia, sprawy nieletnich
5
� strona polskiego Towarzystwa Psychologicznego
� kwalifikacje muszą być udokumentowaneJ�
Psychologia Sądowa:
� dział psychologii stosowanej zajmujący się zbieraniem badaniem i przedstawianiem
dowodów dla celów sądowych
� każda działalność psychologa zmierzająca do rozwiązania problemu leżącego na
pograniczu prawa i psychologii (Kanada, USA)
� Psychologia i Prawo ą� European association of Psychology and Law (działa od
1990r)
Działy Psychologii Sądowej:
� Psychologia Śledcza  termin wprowadzony przez Davida Cantera 1986r. - wydział
Psychologii Sądowej zajmujący się wykorzystaniem wiedzy psychologicznej dla
celów postępowania przygotowawczego
� Psychologia Penitencjarna
� Psychologia Zeznań
� Psychologia Kryminalna
Prawo Karne:
1. Psychologiczna ocena sprawcy czynu zabronionego:
� ocena stopnia poczytalności sprawcy czynu
� ocena stanu emocjonalnego
� motywacja sprawcy
� wyjaśnienia oskarżonego
� środki zabezpieczające
� ocena stanu psychofizycznego sprawcy wypadku drogowego
� zeznania świadków
� opracowani portretu psychologicznego nieznanego sprawcy  profilowanie
� ustalanie motywów samobójstwa
6
2. Opiniowanie w sprawach nieletnich:
� Sprawy nieletnich blisko związane z Prawem Karnym jednak nie należą do
Prawa Karnego
� Reguluje ustawa o postępowaniu w sprawie nieletnich
3. Sprawy Cywilne:
� ubezwłasnowolnienie
� zdolność do czynności prawnej (opinia na temat: -napisanie testamentu
-zawarcie małżeństwa
-oświadczenie woli
-darowizna
-umowa kupno-sprzedaż)
� poddanie przymusowemu badaniu i leczeniu
� odpowiedzialność za wyrządzoną krzywdę
Sprawy rodzinne i opiekuńcze (w oparciu o kodeks rodzinny i opiekuńczy ( KRO )):
Rozpatrywane przez sąd:
1. Wydział Cywilny:
� sprawy o rozwód
2.Wydział rodzinny i nieletnich:
� zmiana w zakresie władzy rodzicielskiej, uregulowanie kontaktów,
pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej, ustalenie kontaktów z
innymi członkami rodziny np. dziadkami
� zezwolenie na zawarcie małżeństwa osoby nieletniej
� kuratela nad dzieckiem nienarodzonym
� przysposobienie, ustanowienie opieki i ustanowienie rodziny zastępczej
� przyznanie praw rodzicielskich
Podstawy prawne pracy biegłego :
� art. 193 ż1 i ż2 Kodeksu Postępowania Karnego KPK, (Prawo Karne)
� także m.in. art. 194 i 198 Kodeksu Postępowania Karnego KPK , (Prawo Cywilne)
7
� art. 278 Kodeksu Postępowania Cywilnego KPC, (Prawo Cywilne)
Zasady przeprowadzania badań:
� sprzeczności w roli biegłego; nakładanie się ról
� diagnoza psychologiczna
� czas i miejsce badań
� planowanie; warunki badań
� dobór odpowiednich technik badawczych; przestrzeganie standardów
Określone zasady w trakcie badań:
� brak porad
� brak psychoterapii
o Psychologiczna ocena sprawcy czynu zabronionego :
o Ocena stopnia poczytalności sprawcy czynu
o Ocena stanu emocjonalnego
o Motywacja sprawcy
o Wyjaśnienia oskarżonego
o Środki zabezpieczające
o Ocena stanu psychofizycznego sprawcy wypadku drogowego
o Zeznania świadków
o Opracowywanie portretu psychologicznego nieznanego sprawcy  profilowanie
o Ustalanie motywów samobójstwa
o Opiniowanie w sprawach nieletnich:
o Sprawy nieletnich blisko związane z prawem karnym jednak nie należą do prawa
karnego
o Reguluje ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich
o Sprawy cywilne:
o Ubezwłasnowolnienie
o Zdolność do czynności prawnej (oświadczenia woli, np. sporządzanie testamentu)
8
o Poddanie przymusowemu badaniu i leczeniu
o Odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę
o Zezwolenie na zawarcie małżeństwa osoby niepełnoletniej
o Kuratela nad dzieckiem nienarodzonym
o Przysposobienie, ustanowienie opieki, ustanowienie rodziny zastępczej
o Przyznanie praw rodzicielskich
Podstawy prawne pracy biegłego:
ś� Art. 193 ż 1 i 2 z kodeksu postępowania karnego
ś� Także min. Art. 194 i 198 KPK
ś� Art. 278 KPC (Kodeks Postępowania Cywilnego)
Zasady przeprowadzania badań:
ś� Sprzeczności w roli biegłego; nakładanie się ról
ś� Diagnoza psychologiczna
ś� Czas i miejsce badań
ś� Planowanie: warunki badania
ś� Dobór odpowiednich technik badawczych, przestrzeganie standardów
Zasady przeprowadzania badań (Cd.)
ś� Zgoda osób badanych na udział w badaniach
ś� Bieg badań:
o Formowanie opinii : dane formalne, jaka sprawa, jaka była treść postanowienia, na
jakiej podstawie opinia została wydana w oparciu o badania, dane dotyczące
streszczenia ze sprawy przebieg sprawy, wynikiem badań z opisem metod badanych,
Interpretacja wyników  odpowiedz
na pytanie sadu
o Język opinii  fachowy, bez określeń potocznych oraz skomplikowanych wyrażeń
o Użycie pełnych zdań, a nie skrótów testów
ś� Problemy etyczne:
Kodeks etyczny psychologa, Ustawa o zawodzie psychologa, zasady etyczne psychologa
sądowego
9
ś� PTP  Kodeks etyczny
2. Psychologiczne orzecznictwo sądowe:
W polskim systemie prawnym zasada swobodnej oceny dowodów przez organy procesowe (czyli sąd jest
najwyższym biegłym)
W systemie prawa anglosaskiego:
o Zasada pełnej kontradyktoryjności postępowania dowodowego - nie sąd, ale strony
procesu są zobowiązane do składania określonych dowodów
o Test Frye a (1923)
o Kryteria Dauberta (1993)
o Federalne Zasady Dowodowe (1975)
Test Frey a  podstawą wnioskowania jest przyjęta przez biegłego metoda
o Kodeksy postępowania
o Odpowiedzialność psychologa - za przebieg badania i sformułowania opinii
o Konflikty interesów ( biegły, terapeuta, mediator, doradca)
o Dbanie o badanych  jatrogenność
o Zbieranie i analizowanie danych,  najlepsze metody , właściwie stosowanie testów,
przekazywanie wszystkich danych, kwestia wyników surowych
o Informacje dla badanych
o Poufność  tajemnica zawodowa
Wykład II
Psychologia zeznań świadków
1. Ocena kompetencji świadka do składania zeznań.
ś� Art. 192 ż 2 i 4 KPK
ś� Rola biegłego:
o Udział w przesłuchaniu świadka, gdy uzyskanie zeznań i ich ocena nasuwa
wątpliwości
o Uzyskiwanie i ocena zeznań
10
o Reprezentowanie świadka, gdy jego udział w sprawie jest niewskazany
o Przygotowywanie dzieci do składania zeznań
2. Przedmiot ekspertyzy:
o Konkretne zeznania świadka złożone w określonej sprawie
o Ocena ewentualnych skutków urazu doznanego przez świadka w związku z
wydarzeniem, które jest przedmiotem sprawy
o Ustalenie okoliczności przemawiających przeciwko składaniu zeznań
3. Zakres ekspertyzy:
o Wskazanie czynników, które mogły wpływać na zniekształcenie zeznań
o Interpretacja psychologicznych, mechanizmów leżących u podłoża stwierdzonych
w zeznaniach zniekształconych
o Psychologiczna ocena zeznań
o Ustalenia związku pomiędzy stwierdzeniami u świadka zaburzeniami a zajściem
4. Sytuacje uzasadniające powołanie biegłego psychologa:
o Rola świadka w sprawie
o Właściwości psychofizyczne świadka (np. związane z okresem rozwojowym,
wiekiem, obniżoną sprawnością procesów poznawczych, zaburzeniami osobowości,
działaniem środków odurzających)
o Zniekształcający wpływ warunków sytuacji świadka
o Zachowanie świadka w toku postępowania sądowego (zmiana bądz
wycofania
zeznań)
o Syndrom Sztokholmski  współpraca  współpraca ze sprawcą, w celu uratowania
życia.
5. Psychologiczne mechanizmy zniekształcenia zeznań:
Podstawowe uwarunkowanie zeznań świadka:
o Spostrzeganie
o Zapamiętywanie
o Odtwarzanie
11
o Możliwości opisu zdarzenia
o Motywacja do określonego zachowania
Przyczyny zniekształceń w procesie spostrzegania:
o Selektywność spostrzegania mechanizm logicznego uzupełnienia
o Emocje (np. lęk związany ze stresem PTSD jako reakcja na wypadek samochodowy,
wpływ pozytywnych emocji)
o Życzeniowe spostrzeganie
o Zmęczenie
Przyczyny zniekształceń w procesie zapamiętywania:
o selektywność
o logiczne uzupełnianie
o życzeniowe zapamiętywanie
o wpływ obrazów towarzyszących
Czynniki zniekształcające odtwarzanie:
o emocje (rola mechanizmów obronnych)
o obniżony poziom intelektualny
o cechy osobowości: submisja, podatność na sugestię, reakcje lękowe, ekstrawersja,
wysoki poziom samokrytycyzmu
o warunki odtwarzania: sposób przesłuchiwani, formułowania pytań, postaw
przesłuchującego
KA
AMSTWO PATOLOGICZNE  uzupełnienie luk pamięciowych treściami będącymi wynikiem
fantazjowania, często narzucającego się i natrętnego, u podstaw którego leżą zaburzenia osobowości
dysocjacyjnej (psychopatii) lub zaburzenia o podłożu organicznym (termin niejednokrotnie traktowany
jako synonim mitomanii.
MITOMANIA  fantazje urojeniowo podobne, których motywem jest zazwyczaj chęć dodania sobie
znaczenia lub wyrządzenia komuś krzywdy, mają charakter stałej tendencji reagowania, zwłaszcza u
dorosłych
PSEUDOREMINISCENCJE  uzupełnienie luk pamięciowych treściami mało prawdopodobnymi,
odbiegającymi od realnych wydarzeń, charakteryzuje się dużą zmiennością w małych odstępach czasu.
WYKA
AD 3 (05.11.2009)
12
Zasady przeprowadzania badań c.d.:
� Zgoda osób badanych na udział w badaniu
� Przebieg badań (warunki dostosowane do możliwości badanego i problemu, który ma
być rozwiązany)
� Formułowanie opinii (ok. 1200-1500 zł)
W PROCESIE CYWILNYM UDZIAA
W BADANIU NIE JEST OBOWIAZKOWY!!
Formułowanie opinii:
� Kto sprawę przysłał? (dane formalne, jak sprawa)
� Jaka jest treść postanowienia?
� Na jakiej podst. opinia została wydana? (Opieramy się na aktach sprawy i badaniach.)
� Interpretacja wyników badań. (Wnioski krótkie, ale z odp. na pytanie sądu.)
� Opinia powinna być sformułowana w sposób zrozumiały (brak trudnych słów lub
slangu), jeśli używamy skomplikowanego terminu to należy go wyjaśnić.
� Należy pisać pełne nazwy metod.
Odpowiedzialność psychologa:
� Konflikty interesów (biegły, terapeuta, mediator, doradca).
� Dbanie o badanych  jatrogenność.
Zbieranie i analizowanie danych:
� Najlepsze metody.
� Właściwe stosowanie testów.
� Przekazywanie wszystkich danych.
� Kwestia wyników surowych.
OPINIA NIE MOŻE BYĆ FORM
OSKARŻENIA!
Analiza jakościowa wyników (przedział) a nie podawanie konkretnego wyniku. Możliwości
lub zachowanie są ważniejsze (w badaniu osobowości).
13
Psychologiczne orzecznictwo sądowe:
� Informacje dla badanych.
� Poufność (tajemnica zawodowa).
Ocena kompetencji świadka do składania zeznań:
� Udział w przesłuchaniu świadka, gdy uzyskanie zeznań i ich ocena nasuwa wątpliwości.
� Uzyskanie i ocena zeznań.
� Reprezentowanie świadka, gdy jego udział w rozprawie jest niewskazany.
� Przygotowanie dzieci (świadków) do składania zeznań.
Przedmiot ekspertyzy:
� Konkretne zeznania świadka złożone w określonej sprawie.
� Ocena ewentualnych skutków urazu doznanego przez świadka z związku z
wydarzeniem, które jest przedmiotem sprawy.
� Ustalenie okoliczności przemawiających przeciwko składaniu zeznań.
Zakres ekspertyzy:
� Wskazanie czynników, które mogły wpływać na zniekształcenia zeznań.
� Interpretacja psychologicznych mechanizmów leżących u podłoża stwierdzonych w
zeznanych świadka zniekształceniach.
� Psychologiczna ocena zeznań.
� Ustalenie związku pomiędzy stwierdzonymi u świadka zaburzeniami a zajściem.
Sytuacje uzasadniające powołanie biegłego psychologa:
� Rola świadka w sprawie (1 świadek w sprawie np. wykorzystywanie, sekwencja 1-1)
� Właściwości psychofizyczne świadka (np. związane z okresem rozwojowym,
wiekiem, obniżoną sprawnością procesów poznawczych, zaburzeniami osobowości,
działaniem środków odurzających).
� Zniekształcający wpływ warunków sytuacji świadka (odległość itp.)
� Zachowania świadka w toku postępowania sądowego
PSYCHOLOGICZNE MECHANIZMY ZNIEKSZTAA
CENIA ZEZNAC

Podstawowe uwarunkowania zeznań świadka :
14
� Spostrzeganie
� Zapamiętywanie
� Odtwarzanie
� Możliwości opisu zdarzenia
� Motywacja do określonego przedstawienia zdarzeń (szczerość, nacisk na określone
zeznania).
Przyczyny zniekształceń w procesie postrzegania:
� Selektywność spostrzegania
� Mechanizm logicznego uzupełniania
� Emocje (np. lęk związany ze stresem, PTSD jako reakcja na wypadek samochodowy,
wpływ pozytywnych emocji)
� Życzeniowe spostrzeganie
� Zmęczenie
Czynniki zniekształcające w procesie zapamiętywania :
� Selektywność
� Logiczne uzupełnienie
� Życzeniowe zapamiętywanie
� Wpływ obrazów towarzyszących (nakładanie śladów pamięciowych)
Czynniki zniekształcające odtwarzanie :
� Emocje (rola mechanizmów obronnych)
� Obniżony poziom intelektualny
� Cechy osobowości (submisja, podatność na sugestię, reakcje lękowe, E/I, wysoki
poziom samokrytycyzmu)
� Warunki samoodtwarzania (sposób przesłuchiwania, formułowanie pytań, postawa
przesłuchującego)
KA
AMSTWO PATOLOGICZNE  uzupełnianie luk pamięciowych treściami będącymi
wynikiem fantazjowania, często narzucającego się i natrętnego, u podstaw, którego leżą
zaburzenia osobowości dysocjacyjnej (psychopatii) lub zaburzenia o podłożu organicznym
15
(termin niejednokrotnie traktowany, jako synonim mitomanii).
MITOMANIA  fantazje urojeniopodobne, których motywem jest zazwyczaj chęć dodania
sobie znaczenia lub wyrządzenia komuś krzywdy; mają charakter stałej tendencji reagowania,
zwłaszcza u dorosłych.
PSEUDOREMINESCENCJA  uzupełnienie treściami mało prawdopodobnymi,
odbiegającymi od realnych wydarzeń, charakteryzującymi sie dużą zmiennością w małych
odstępach czasu.
Syndrom oddzielenia rodziców jako przejaw manipulacji
(Parental alienation syndrom, wg Richarda Gardnera)
Zaburzenia prezentowane przez dziecko, które w kontekście rozwodu rodziców, jest angażowane przez
głównego opiekuna w dewaluację i krytykę drugiego opiekuna, co jest nieuzasadnione i/lub wyolbrzymiane
(często dodatkowo wzmacniane przez członków dalszej rodziny) SYNDROM (zespół) ODDZIELENIA
OD JEDNEGO Z RODZCÓW
Objawy w zachowaniu dziecka składające się na PAS
- profanowanie drugoplanowego opiekuna (matki/ojca)
- izolowanie się bezpośrednie i pośrednie
- bezkrytyczne przejmowanie oskarżeń kierowanych pod adresem drugiego opiekuna'
- sztywnośc postaw w ocenie rodziców (pozytywne/ negatywne)
- poczucie lojalności w stosunku do głównego opiekuna
- lęk przed utrata jedynego opiekuna
- złośc względem odrzucanego rodzica pozbawiona jest ambiwalencji
-  niezależny myśliciel
- dziecko nie ma poczucia winy lekceważąc uczucia odrzucanego rodzica
- powiela tematykę i terminologie stosowaną przez oskarżającego rodzica
- złośc dziecka jest rozszerzana na rodzinę i dalsze otoczenie związane ze znienawidzonym
rodzicem
Czynniki wpływające na rozwój PAS
Postawy głównego opiekuna :
16
 pranie mózgu ( drastyczne formy)
- skrajne negatywne oceny drugiego opiekuna
- szantaż emocjonalny i/ lub materialny,- kary za okazywanie pozytywnych emocji wobec
drugiego opiekuna,
- manipulacje prowadzące do braku kontaktu dziecka z drugim opiekunem
Subtelniejsze formy- komunikaty pośrednie
- demonstrowanie niechęci i braku akceptacji wobec wszystkich relacji dziecka z drugim
opiekunem
- okazywanie dystansu, smutki i zawodu w przypadku pozytywnych kontaktów
Nasilenie PAS
- łagodny stopień
- umiarkowany
- zaawansowany
Zasady pracy z rodziną, zalecenia, interwencje
- I stopień- mediacje, zajęcia wspierające (edukacja, doskonalenie umiejętności
wychowawczych)
- II stopień- konkretne zalecenia sądu, konsultacja z psychologiem, pomoc terapeuty, nadzór
kuratora
- III stopień- radykalne rozwiązania sądowe, wg Gardnera- zamiana opiekuna?
Zaburzenia psychiczne rodziców i ich kompetencje
- istotna rola środowiska rodzinnego, oparcia w rodzinie generacyjnej
Wskazana w opracowaniu opinii
- istotna opinia lekarza prowadzącego, terapeuty
- współpraca psychiatry i psychologia w opracowaniu opinii
Czynniki zagrażające w opiece ze strony chorego rodzica:
- urojenia
- odrzucenie lub agresja wobec dziecka
- zaniedbywanie podstawowych potrzeb psychicznych i fizycznych dziecka
17
- izolowanie dziecka od otoczenia
- nieprzewidywalnośc zachowania
- brak krytycyzmu wobec własnej choroby
- negatywne rokowania
Zaniedbania i nadużycia w stosunku do dziecka:
- patologia postaw rodzicielskich
- kazirodztwo (pozbawienie/ograniczenie władzy rodzicielskiej, w przypadku pozbawienia
mogą być wyznaczone kontakty z dzieckiem)
Co należy robic , a czego nie wolno w procesie o opieke nad dzieckiem ( M. Ackerman)
Lista zaleceń adresownaych do rodziców m. in
Co należy robić :
- spróbuj rozwiązac konflikt
- zapewnij dziecku stabilnośc
- bądz
cie razem gdy powiecie dzieciom o rozwodzie/separacji
- rozważ sprawowanie wspólnej opieki, zamiast walczyc o wyłącznośc
Czego nie wolno robić:
- nie wzbudzaj w dziecku poczucia winy z powodu rozwodu
- nie angażuj dziecko w spory
- nie kłuc się i nie poniżaj drugiego rodzica na oczach dzieci
- nie rozdzielaj dzieci
- nie wykorzystuj dzieci aby wyrazic swój gniew na partnera
Czynniki ułatwiające przystosowanie się dziecka do rozbicia rodziny
- stabilnośc i ciagłośc warunków wychowawczych
- postawa wychowawcza rodziców ( kochająca wg Roe Siegelman), akceptacja, okazywanie
uczuc przez rodziców
- mozliwośc prawidłowego rozwoju mimo zaburzeń w rodzinie
- relacje z rodzeństwem
- specjalistyczna pomoc udzielona w odpowiednim momencie ( poradnictwo, terapia,
18
leczenie, mediacje)
Ocena kompetencji rodziców(ew. Innych opiekunów) (Czeredereckiej)
- możliwości obiektywne
- zaspokajanie potrzeb bytowych dziecka
- stabilnośc i ciągłośc warunków wychowawczych
- czas poświęcany dzieku
- Stymulowanie rozwoju dziecka
- Postawa wobec kontaktów z byłym partnerem
- stopień umożliwienia kontaktów
- kształtowanie postawy dzicka wobec drugiego opiekuna
- stopień swobody dziecka w okazywaniu uczuc wobec drugiego opiekuna
- zakres współpracy z drugim opiekunem w sprawach wychowawczych
Etapy opracowania opinii psychologicznej w sprawach rodzinnych
- analiza akt sprawy
- badania psychologiczne ew. Badania psychiatryczne
- współpraca psychologa i pedagoga
- wnioski
- wskazówki dotyczące uregulowania kontaktów z dzieckiem
- problemy etyczne
Metody badań
Badanie rodziców:
- TAT, Test Rorschacha, Kwestionariusz Cattella, test zdań niedokończonych FCZKT, rysunek drzewa
Badanie dzieci:
- CAT, TAT, rysunki- rysunek rodziny, rysunek drzewa, postac ludzka, postac w deszczeu,
testy zdań niedokończonych (Rottera)
EKSPERTYZA PSYCHOLOGICZNA DOTYCZ
CA NIELETNICH
Podstawowe pojęcia
19
Podejście prawne
Podstawa Wszczęcia postępowania
- dokonanie czynu karalnego oraz wykazywanie przejawów demoralizacji
Nieletni- określenie zarezerwowane dla niepełnoletnich sprawców przestępstw/ sprawca, który dopuścił się
czynu karalnego po ukończeniu 13 lat ale przed ukończeniem 17 lat. Wykonywanie środków
wychowawczych lub poprawczych granica wieku wynosi 21 lat
Przepisy ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich stosuje się również w zakresie zapobiegania i
zwalczania demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 lat.
Demoralizacja- ustawa nie zawiera definicja tego pojęcia. W art.4 par 1 wyliczono przykładowo
okoliczności świadczące o jej występowaniu, np. uchylanie się od obowiązku szkolnego, używanie
alkoholu lub innych środków odurzających, prostytucja, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych,
naruszanie zasad współżycia społecznego.
W komentarzu do u.p.n. - demoralizacja w świetle przepisów u.p.n. Oznacza szczególnie
intensywną i względnie trwałą postac nieprzystosowania społecznego.
ZASADY POST
POWANIA Z NIELETNIM
Zasada kierowania się dobrem nieletniego i dążenia do korzystnych zmian w jego osobowości.
- zasada ta musi być realizowana z uwzględnieniem interesu społecznego
- zasada zwalczania i zapobiegania demoralizacji poprzez stosowanie środków
wychowawczych i poprawczych
Podejście psychologiczne i socjologiczne
Socjalizacja  proces nabywania norm i zasad obowiązujących we współżyciu z ludz
mi
Niedostosowanie społeczne- deficyt zasobów (wiedzy, uzdolnień, psychologicznych
mechanizmów regulacji zachowania) pozwalających na eliminowanie zachowań społecznopatologicznych.
W zależności od rozmiarów deficytu ocenia się poziom niedostosowania (wg A. Gaberle)
Nieprzystosowanie  brak adaptacji w relacji między organizmem a jego środowiskiem. Termin ten
zwykle jest stosowany w odniesieniu do społecznych i kulturowych standardów i wartości, choć odnosi
również do bardziej podst warunkow biologicznych (wg Rebera, Słownik psychologiczny)
Zaburzenia przystosowania- niezdolność ( brak umiejętności) przystosowania się do nowych warunków,
jakie pojawiły się w życiu jednostki. Jedynie długotrwały ( chroniczny) stan dezadaptacji ma charakter
patologiczny.
Ekspertyza psychologiczna
Podst prawne  art.25 par. 1 u.p.n
20
� przedmiot opinii- ocena nieprzystosowania społecznego (demoralizacji), wskazanie środków
wychowawczych lub poprawczych, także podanie prognozy  jak w przyszłości potoczy się życie
oskarżonego
Diagnoza
� zachowań antyspołecznych
- deficyty o podłożu biologicznym
- konsekwencje oddziaływania czynników biopsychicznych
- ocena postaw wychowawczych- nieprawidłowości ze strony opiekunów
- wpływ środowiska rówieśniczego
- wpływ szerszego otoczenia
� zaburzenia rozwoju osobowości, szczególnie diagnoza cech osobowości antyspołecznej
� opis i ocena przejawów nieprzystosowania
� prognoza kryminologiczna m.in. ocena czynników ryzyka (np. SAVRY)
� wskazówki resocjalizacyjne
Metody badań:
- ocena wskaz
ników osobowości antyspołecznej
- badanie agresji
- badanie temperamentu
- badanie poziomu leku i niepokoju
- testy frustracji
- ocena poziomu intelektualnego
Czynniki etiologiczne
4 podstawowe czynniki to:
- obniżenie poziomu intelektualnego
- temperament
- charakteropatia
- psychopatia
PROFILING
21
Profil  krótka charakterystyka zwiexle ujmująca najważniejsze, wyróżniające spośród populacji, cechy
psychiczne sprawcy
Profilowanie
- dzialanie zmierzające do sporządzenia profilu czyli odpowiedz na pytanie  kto zrobil to w
taki sposób?
Cel ekspertyzy:
- zawężenie kręgu podejrzanych
- ukierunkowanie śledztwa
- ocena czy przestępstwa dokonał ten sam sprawca
- przewidywanie czy jest zagrożenie kolejnym przestępstwem (seryjnośc)
Uwaga: opinia nie jest dowodem w sprawie
Model profilowania
analiza danych wstępnych
informacje zawarte w aktach spraw:
� zgłoszenie o popełnieniu przestępstwa
� oględziny miejsca zdarzenia
� ekspertyzy i wyniki badań laboratoryjnych
� eksperymenty śledcze
� oględziny przedmiotów i miejsc
� protokoły oględzin i sekcji zwłok
� protokoły zeznań świadków
� dokumentacja fotograficzna
� taśmy wideo
Dane wiktymologiczne
� formalne
� biograficzne
� psychologiczne
� seksualne
� stan majątkowy
22
� cechy fizyczne
� medyczne
� okoliczności w jakich widziano ofiare po raz ostatni
� środki bezpieczeństwa podejmowane przez ofiarę
� czynności i zajęcia podejmowane przez ofiarę
� położenie ciała, części ciała, ubrania i bielizny, przedmiotów należących do ofiary
� typ uzytej broni ( ustalony na podst obrażeń)
� przedmioty nie należące do ofiary ( więzt, petlem wstążki i inne ozdoby, przedmioty
umieszczone w ciele ofiary
Miejsce zdarzenia
� położenie geograficzne
� miejscowosc, miejsce
- kontaktu z ofiarą
otoczenie miejsca zdarzenia
zabudowania, pomieszczenia i schowki w miejscu zdarzenia
Ślady ( daktyloskopijne, traseologiczne, serologiczne, DNA), próbki, wydzieliny, odchody, włosy,
mikroslady)
Penetracja pomieszczeń
Narzędzia zbrodni i przedmioty pomocnicze
Straty ( kradzieże, zniszczenia, podpalenia, zabite zwierzęta)
Przedmioty
Dane dotyczące czasu zdarzenia i czasu trwania zdarzenia
� umiejscowienie i czasie
� czas trwania zdarzenia
- czas trwania przygotopwań sprawcy
- czas czynności sprawcy w czasi zdarzenia
- czas trwania zadawania ran
- czas trwania dodatkowych działań z ciałem ofiary
23
- czas zuzyty
- czas trwania zachowań podejmowanych przez sprawcę
- czas jaki upłynął od zadania ofierze ciężkich
Klasyfikacja danych:
� typ zabójstwa
� poziom ryzyka ofiary
� poziom ryzyka sprawcy
� przebieg zdarzenia
� eskalacja działań sprawcy
� lokalizacja: napadu, śmieci, zwłok
� główna motywacja
Rekonstrukcja zdarzenia
Charakterystyka sprawcy
� dane demograficzne
� cechy psychiczne
� motywacja działania
� zachowania i zwyczaje
� skłonności przestępcze
EKSPERTYZA PSYCHOLOGICZNA DOTYCZ
CA ZEZNAC
ŚWIADKÓW
Ocenianie prawdziwych zeznań Steller i Kolinken ( SVA Statement Validity Assessment)  3 etapy :
1. Ustrukturyzowane przesłuchanie
2. Oparta na kryteriach analiza treści (CBCA, Criteria  Based Content
Analysis  ocena treści i cech relacji świadka)
3. Integracja uzyskanych informacji z kryteriami jakościowymi oceny (VC
 Validity Checklist)
Początek kryterium  ocena przestępców seksualnych. Oceniając zeznania należy podać pełną nazwę, nie
skróty VC lub CBCA!
24
Oparta na kryteriach analiza treści ( CBCA )- ocena treści i cech relacji świadka .
19 kryteriów, charakterystyka ogólna:
� Struktura logiczna
� Wytwory nieustrukturyzowane
� Liczba szczegółów
Treści szczególne:
� Osadzone w kontekście
� Opisy interakcji
� Odtwarzanie wypowiedzi
� Przytaczanie nieoczekiwanego zagmatwania akcji
Specyficzne cechy wypowiedzi:
� Niecodzienne szczegóły
� Zbędne szczegóły, liczne detale
� Wierne odtwarzanie niezrozumianych szczegółów (przez świadka)
� Powiązanie z faktami ubocznymi
� Subiektywne opisy stanów psychicznych
� Przypisywanie osobom określonych stanów psychicznych (subiektywne
oceny swoich stanów)
Dla zeznań świadków pokrzywdzonych .
Treści związane z motywacją do składania zeznań:
� Spontaniczne poprawki
� Przyznawanie się do niepamięci
� Zgłaszanie wątpliwości co do własnych zeznań (nie jestem pewna
wyglądu)
� Obwinianie samego siebie
� Wybaczanie przestępcy
Elementy specyficzne dla przestępstwa  szczegóły charakterystyczne dla danego przestępstwa (bo
wiemy jak zachowują się przestępcy).
25
Lista kontrolna prawdziwości:
1. Czynniki Psychologiczne:
� Adekwatność języka i wiedzy (wiek, poziom rozwoju)
� Adekwatność emocji (do treści zeznań)
� Podatność na sugestię
2. Sposób zadawania pytań:
� Sugerujący, naprowadzający lub wymuszający
� Ogólna adekwatność przesłuchania
3. Motywacja:
� Wątpliwe motywy zawiadomienia
� Wątpliwy kontekst ujawnienia sprawy czy złożenia doniesienia
� Naciski na składanie fałszywych zeznań
4. Problemy przesłuchania:
� Zgodność z prawami natury
� Zgodność z innymi zeznaniami
� Zgodność z innymi dowodami
Na podstawie A. Memon, A. Vrij, R. Bull : Prawo i Psychologia. Wiarygodność zeznań świadków i
materiału dowodowego . GWP
Konieczne informacje ą� kto zleca opinie np. sąd lub prokuratura
1. Dane dotyczące przedmiotu sprawy np.  sprawa dotycząca
molestowania 10-letniej dziewczynki i co do tej pory zrobiono np.
wnioski wcześniejszego biegłego.
2. Wyniki własnych badań: informacje od świadka + wywiad z opiekunem
w przypadku dziecka.
3. Badanie psychologiczne  metoda dobierana do problemu i wieku 
uzyskanie jak najwięcej informacji np. Skala Inteligencji Weschlera.
4. Metody badania osobowości mieszane np. Kwestionariusz + Metody
Projekcyjne (trzeba wziąć pod uwagę możliwości świadka).
26
5. Analiza zeznań świadka. Streszczenie kolejnych zeznań i porównanie
ich (szczegóły bądz
zmiana zeznań), powinno być zakończone
interpretacją zmian lub ich brakiem.
Spełniają psychologiczne wiarygodności zeznań  tak mówi się w sądzie po
badaniu!
PRZESA
UCHANIE POZNAWCZE (COGNITIVE INTERVIEV) = WYWIAD
POZNAWCZY
1. Technika przesłuchania wspomagająca świadka w przypomnieniu zdarzeń, których dotyczy sprawa.
2. Twórcy psychologowie: Ronald Fisher  Uniwersytet Floryda i Edward Geiselman  Uniwersytet
Kalifornijski
3. Oparty głównie na prawach pamięci i psychologii sądowej.
Ce l przesłuchania poznawczego:
1. Pomoc przesłuchiwanej osobie, w taki sposób aby usprawnić jej
proces opamiętywania (świadek musie się zgodzić)
2. Uzyskanie większej liczby dokładniejszych informacji bez zwiększenia
ilości elementów niedokładnych lub wymyślonych
Podstawy przesłuchania poznawczego:
1. Wywiad jako jedna z podstawowych metod stosowanych w psychologii
2. Podstawowe prawidłowości procesów pamięci
Prawa pamięci i odpamiętywania w przesłuchaniu poznawczym:
1. Pamięć jest procesem selektywnym
2. Fragmenty, które zniknęły z naszych obrazów pamięciowych są często
zastępowane przez dane, które logicznie łączą pozostałe fragmenty
3. Strata materiału pamięciowego może być zastąpiona przez dane,
które odpowiadają życzeniom jednostki i mają związek z uprzednim
doświadczeniem
Prawa pamięci:
1. Trwałość naszych obrazów pamięciowych zostaje pod wpływem obrazów towarzyszących
27
2. Zniekształcenia naszej pamięci trwają długo  efekt tego procesu może z czasem stawać się znacznie
poważniejszy niż zniekształcenia, które powstały w chwili spostrzegania
Założenia przesłuchania poznawczego:
1. Główną osobą w przesłuchaniu jest osoba przesłuchiwana
2. Dokładność, kolejność zadawanych pytań nie może być z góry ustalona
3. Korzystne jest zachęcenie świadka, aby mówił bez przerw oraz
zadawanie pomocniczych pytań wtedy gdy jest to niezbędne
Rola przesłuchującego:
1. Stworzenie odpowiedniej atmosfery, wspieranie świadka
2. Rozumienie w jaki sposób informacje zostały zgromadzone
3. Sterownie procesami pamięci świadka  podsuwanie mu strategii
odpamiętywania
Procedura przesłuchania poznawczego:
1. Nawiązanie kontaktu
2. Odtworzenie kontekstu zdarzenia
3. Swobodna, pełna relacja
4. Opis zdarzeń w różnym porządku chronologicznym
5. Opis sytuacji z perspektywy innej osoby
Technika ta w Polsce nie jest stosowana na sali sądowej. Może być natomiast
stosowana w prokuraturze przez psychologa- konieczny zapis pytań i przesłuchania
+ zaprotokołowanie tego. Dodatkowe zeznania są ujmowane w wynikach badań.
Odtworzenie kontekstu zdarzenia:
1. Polecenie zamknięcia oczu (o ile świadek zechce) i wyobrażenie sobie zdarzenia wraz ze wszystkimi
szczegółami otoczenia
Swobodna relacja:
1. Uwzględnienie nawet częściowe i (zdaniem świadka) mało ważne informacje
2. Koncentrowanie się na przypominaniu
3. Stosowanie głównie pytań otwartych
28
4. Nie przerywanie świadkowi kiedy mówi
5. Pozwolenie na długie przerwy
6. Eliminacja nieświadomych nawyków przesłuchującego, które mogą utrudniać świadkowi koncentracje
Opis sytuacji z perspektywy innej osoby:
1. Np. z punktu widzenia sprawcy, ofiary lub innych osób ze zdarzenia
2. Świadek mówi w 1 lub 3 osobie
3. Świadek jako obserwator, a nie uczestnik zdarzenia
4. Świadek nie może wymyślać szczegółów, których nie pamięta
Zapis zeznania:
1. Ważne pełne i dokładne notowanie zeznań  dosłowne z zapisem charakterystycznych zwrotów i składni,
którymi posługuje się świadek
2. Opis charakterystycznych reakcji mimicznych, ruchów, gestów, reakcji
emocjonalnych, przerw w wypowiedziach
3. Zapis pytań przesłuchującego
4. Sprawdzenie wyników przesłuchania
Cel:
1. Sprawdzenie notatek przez przesłuchującego
PROCEDURA PRZESA
UCHANIA POZNAWCZEGO DZIECI  GUHLER KOHNKEN
�� Instrukcje dla przesłuchujących:
1. Siedz
swobodnie
2. Wyraz
sympatię
3. Kontakt wzrokowy
4. Stosuj krótkie zdania
5. Wyraz
zainteresowanie - nie oceniaj
6. Zezwalaj na przerwy, okazuj cierpliwość
�� Formułowanie pytań  zasada ogólna:
1. Tylko właściwe pytania  unikanie tych pytań, które mogą doprowadzić
do błędnych, niekompletnych wypowiedzi
29
2. Pytania dostosowane do możliwości dziecka (cech rozwoju, możliwości
intelektualnych i cech psychicznych)
Ograniczenia i korzyści stosowania poszczególnych typów pytań :
1. Pytania otwarte  szersza odpowiedz

2. Pytania zamknięte  ścisłe wypowiedzi ale ograniczają wypowiedz

3. Pytania złożone  błędy w wypowiedziach
4. Pytania złożone gramatycznie  trudne do zrozumienia dzieciom i
ludziom upośledzonym
5. Pytania naprowadzające  pośrednio lub bezpośrednio sugerują
odpowiedz

 Warunki i możliwości indywidualne świadka pozwoliły mi dokonać obserwacji
zgodnych z relacją przedstawioną w trakcie przesłuchania
SUICIDE CONSTELLATION (KONSTELACJA SAMOBÓJSTWA) WG SYSTEMU EXNERA
12 wskaz
ników dotyczących własności psychicznych ( diagnoza S.C. gdy 8/12 ):
1. Podwyższona tendencja do autoanalizy i poczucia winy
2. Złożone, nieprzyjemne uczucia
3. Podwyższony lub zaniżony poziom egocentryzmu
4. Poczucie niepowodzenia i zniechęcenia
5. Nadmierna lub niewystarczająca organizacja własnych przeżyć
6. Słaba kontrola potrzeb i popędów
7. Trudności w kontroli emocji
8. Słabe rozumienie oczekiwań społecznych i trudności z
przystosowaniem się do nich
9. Nieliczenie się z konwencjami społecznymi lub sztywne ich stosowanie
10.Wysoki poziom negatywizmu
11.Brak zainteresowań życiem społecznym lub mało realistyczny obraz innych ludzi
30
12.Obniżony poziom aktywności i opór wobec oczekiwań otoczenia
Psychologia w postępowaniu karnym
Przedmiot psychologii sądowej
gałąz
psychologii stosowanej zajmująca się zbieraniem, badaniem i przedstawianiem dowodów dla
celów sądowych (Gudjonsson, Haward 1998)
rola psychologii sądowej:  dostarczanie informacji psychologicznych w celu ułatwienia podejmowania
decyzji prawnych (Blackburn 1996)
Definicje te ograniczają obszar zainteresowań psychologii sądowej do opracowywania przez
psychologów opinii (ekspertyz). Nie obejmują one wszystkich obszarów stosowania wiedzy
psychologicznej do rozwiązywania problemów leżących na pograniczu prawa i psychologii.
Howitt (2006) proponuje w związku z tym określenie dla całego obszaru tych zagadnień nazwę
psychologia sądowa i kryminalna.
Writghtsman (2001) ujmuje zakres psychologii sądowej najszerzej:  każde zastosowanie
psychologicznej wiedzy lub metod w zadaniach realizowanych w obrębie systemu prawa .
Psychologia i prawo
Coraz częściej używa się terminu  psychologia i prawo . Oddaje on lepiej złożone zależności jakie
zachodzą pomiędzy prawem a psychologią.
 Prawo i psychologia to badania naukowe wzajemnych konsekwencji działania prawa na ludzi i ludzi
na prawo
a psycholog pracujący w tej dziedzinie
 zajmuje się oceną przyjętych założeń, że prawo musi wpływać na ludzkie zachowanie, bada także
sposoby, w jakie prawo odpowiada na przemiany społeczne wymagające zmian prawa.
Ogloff, Finkelman 1999
Carson i Bull (1995) podkreślają wzajemne związki prawa i psychologii zarówno w zakresie teorii jak i
praktyki.
Wynika to z przedmiotu zainteresowania obu nauk, jakim jest ludzkie zachowanie, możliwości
zrozumienia go, przewidywania i określonego nań wpływu.
31
Prawo odwołuje się do ustaleń psychologii, jednocześnie bezpośrednio na nią wpływa. Psycholog
wykonując swój zawód musi uwzględniać obowiązujące normy prawne.
Prawo a psychologia: nieuniknione konflikty (Haney 1980)
1) Psychologia kładzie nacisk na kreatywność, prawo na konserwatyzm
2) Psychologia jest nauką empiryczną, prawo jest z natury autorytatywne
3) Psychologia opiera się na ekspertymentowaniu, prawo na kontradyktoryjności procesu
4) Psychologia ma charakter deskryptywny, prawo preskryptywny
5) Psychologia ma charakter nomotetyczny, prawo idiograficzny
6) Psychologia ma charakter probabilistyczny, prawo oczekuje pewności i kategoryczności
7) Psychologia jest proaktywna, prawo reaktywne
8) Dla prawników ważna jest wolna wola (indeterminizm), dla psychologów determinizm.
Działy psychologii sądowej - 1
Różnorodność zagadnień, dla rozwiązywania których prawnicy sięgają po pomoc psychologów,
spowodowała wyodrębnienie węższych działów psychologii sądowej.
Różne są przy tym kryteria tego wyodrębnienia, np. psychologii:
śledczej, podejmowania decyzji czy penitencjarnej. Kryterium jest związane z etapem postępowania, w
którym uczestniczy psycholog.
U podstaw wyodrębnienia psychologii zeznań, kryminalnej czy rodziny leżą konkretne problemy,
których rozwiązania od psychologa się oczekuje.
32
Nowe koncepcje teoretyczne w zakresie prawa karnego, (np. koncepcja sprawiedliwości naprawczej) a
także zmieniające się formy przestępczości stawiają przed psychologią nowe zadania:
�� udział w mediacjach pomiędzy sprawcą a ofiarą
�� profilowanie sprawców aktów terrorystycznych i negocjacje z nimi
�� problematyka tzw. stalkingu: śledzenie, nękanie i znęcanie się psychiczne w formie pośredniej i
bezpośredniej nad osobami bliskimi i obcymi
�� nowe zjawiska w przestępczości seksualnej, zwłaszcza wobec osób małoletnich za
pośrednictwem internetu.
Ekspertyza psychologiczna
Dotyczy sytuacji, w których korzysta się z możliwości zastosowania psychologii do rozstrzygania
określonych problemów w różnych etapach postępowania sądowego w sprawach karnych, cywilnych
i rodzinnych.
Psycholog występuje tu jako biegły, a zakres jego postępowania jest wyznaczany przez:
reprezentowaną przez niego dziedzinę wiedzy
obowiązujące przepisy prawne.
Trafna, rzetelna i pozbawiona błędów opinia (ekspertyza) sądowo-psychologiczna musi spełniać
szereg warunków:
�� zgodność ze standardami psychologicznej diagnozy klinicznej
�� w zależności od rodzaju i typu opinii musi uwzględniać specyfikę problemu diagnostycznego,
tym zwłaszcza jego retrospektywny bądz
prognostyczny charakter
�� uwzględniać prawne pojęcia i definicje, które stanowią specyficzne ramy określające zakres i
przedmiot diagnozowanych zjawisk i procesów psychicznych
�� stwarzać sprzyjające warunki do interdyscyplinarnej, np. psychiatryczno-psychologicznej
współpracy opiniodawczej.
Polska psychologia sądowa nie wypracowała dotychczas bardziej ogólnych zasad i modeli
diagnostycznych specyficznych dla opiniowania sądowego, stosownych procedur diagnostycznych
Kliniczna diagnoza psychologiczna w stosunku do diagnozy medycznej ma charakter
33
komplementarny, nie zaś alternatywny
Poszerza ją i uzupełnia poprzez odwołanie się konstruktów i pojęć psychologicznych np:
�� struktura osobowości i zaburzenia w jej funkcjonowaniu
�� motywacja
�� radzenie sobie z rozwiązywaniem problemów
�� zaburzenia w funkcjonowaniu systemów społecznych
�� salutogenetyczna perspektywa w podejściu do normy i patologii
Dysponuje specyficznymi metodami i narzędziami diagnostycznymi (testy), a także procedurami
weryfikacji hipotez diagnostycznych.
Mieszany (hybrydowy) prawno-psychologiczny model Marlowe a (1995) - 1
Zasady metodologicznej oceny wartości procedur badawczych sformułowane w postaci siedmiu
pytań ułożonych w określonym porządku:
Czy biegły posiada naukową, techniczną wiedzę przydatną do zbadania problemu prawnego?
Czy znane są podstawy teoretyczne testu oraz stałość uzyskiwanych wyników, podatność na
zniekształcenie (celowe i niecelowe) oraz możliwość ich neutralizacji (wprowadzenie poprawek)?
Czy znane są wartości psychometryczne narzędzi (rzetelność, standardy etc.) i przydatność w badaniach
sądowych?
Czy są opracowane i zdefiniowane zasady gromadzenia danych (procedur badania) i obliczania
wyników?
Czy uzyskane dane powielają się, czy są bezużyteczne lub szkodliwe (czy nie ingerują zakłócająco w
przebieg procesu)?
Czy uzyskane dane nie naruszają praw jednostki (dyskryminacja, uprzedzenia rasowe etc.)?
Czy biegły prawidłowo uwzględnił wszystkie ograniczenia danych w formułowaniu stopnia pewności
wyrażonej przez siebie opinii (w konsekwencji wnioskowania i weryfikowania wyników)?
Sprawy karne  przykłady - 1
Poczytalność:
kryteria biologiczno-psychiatryczne
kryteria psychologiczne
Środki zabezpieczające.
przyjęcia działania w stanie niepoczytalności
stopnia szkodliwości społecznej czynu (znaczna)
34
wysokiego prawdopodobieństwa iż podobny czyn zostanie popełniony
Niepoczytalność
kryteria biologiczno-psychiatryczne:
�� choroba psychiczna
�� upośledzenie umysłowe
�� inne zakłócenia czynności psychicznych- nie muszą mieć charakteru patologicznego. Obejmują
swoim zakresem np. działania w stanie:
-stresu psychologicznego,
-ciąży, porodu czy menstruacji,
-wzruszeń stenicznych i astenicznych.
Dotyczą wszelkich patologicznych i niepatologicznych stanów i procesów psychicznych, które mają
wpływ na zdolność rozpoznania znaczenia czynu i/lub pokierowanie postępowaniem.
Niepoczytalność
kryteria psychologiczne:
zdolność rozpoznania znaczenia czynu
zdolność pokierowania postępowaniem.
W ujęciu współczesnej psychologii zdolność rozpoznania znacznie czynu lub pokierowania przez
sprawcę swoim postępowaniem to wybrane, formalne właściwości procesu motywacyjnego, w
tym zwłaszcza stopień jego samokontroli.
Gierowski, Szymusik 1996
Środki zabezpieczające
Cel stosowania: zapobieżenie ponownemu popełnienie czynu zabronionego prze sprawcę działającemu w
stanie niepoczytalności czy też poczytalności znacznie ograniczonej.
Kryteria stosowania środka (art.94 KK):
niepoczytalność
wysokie prawdopodobieństwo popełnienia podobnego czynu
znaczna społeczna szkodliwość czynu
Wada polskiego modelu stosowania środków zabezpieczających: ograniczone możliwości stosowania
środków wobec sprawców działających w stanie znacznie ograniczonej poczytalności (art. 95 kk).
Przekroczenie granic obrony koniecznej
- art. 25 par.3 kk.
35
Obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było
wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościam
Psychologiczne kryteria kwalifikacji prawnej czynu zabronionego
Motywacja jako kryterium kwalifikacyjne czynu:
 Stan silnego wzburzenia  afekt fizjologiczny
 art. 148 par. 4.kk.
działanie  w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie
- art. 148 par 2. kk.
Procesy motywacyjne sprawcy czynu zabronionego a definicyjne elementy struktury przestępstwa
Rozpatrując pięć elementów struktury przestępstwa:
�� czyn
�� bezprawność
�� karalność
�� karygodność
�� zawinienie
można założyć, iż możliwe będą takie układy sytuacyjne, w których określone konfiguracje procesów
motywacyjnych wykluczą możliwość pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej z
powodu wyłączenia któregoś z elementów struktury przestępstwa (Marcinkiewicz, 2007).
Psychologia śledcza
Przedmiot i zakres badań:
1) psychologiczne zasady prowadzenia dochodzenia lub śledztwa  tj. problemy związane z
podejmowaniem decyzji, uzyskiwaniem informacji od osób podejrzanych i świadków, stosowaniem
określonych strategii śledczych,
2) wiedza o zachowaniach przestępczych - teorie wyjaśniające związek osobowością a
popełnionym czynem,
3) metodologia zbierania i analizy danych odnoszących się do określonego przestępstwa -
najczęściej stosowaną formą jest profilowanie
4) Profilowanie - dochodzenie do krótkiej, dynamicznej charakterystyki zwięz
le ujmującej
najważniejsze cechy nieznanego sprawcy oraz przejawy jego zachowań
Canter 1993, 1994, Edelbacher 1993, Ressler 1995, 1997
Psychologia zeznań - 1
36
Jest jednym z ważniejszych obszarów praktyki i badań w psychologii sądowej.
Psychologiczna ocena zeznań
Art. 192 par. 2 kpk stanowi, że jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu
rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator
może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa
Biegły może przeprowadzić badania psychologiczne i wydać opinię. Jej przedmiotem nie jest jednak
wiarygodność lecz pewne psychologiczne właściwości świadka w kontekście zeznań o określonej treści
i formie.
Rozwój badań eksperymentalnych nt. pamięci, przyczynił się do opracowania w latach 80-tych XX wieku
nowych strategii przesłuchania. Najbardziej znaną i zbadaną jest przesłuchanie poznawcze (Geiselman i
Fisher). Metoda uwzględnia:
�� prawidłowości procesów poznawczych świadka
�� społeczny kontekst przesłuchania
�� pozwala na bardziej efektywne odpamiętanie okoliczności zdarzenia.
Specyfika zeznań świadków, ofiar przestępstw  ustalano nowe regulacje prawne dotyczące zasad i
warunków przesłuchania świadków, np.program ochrony dzieci - ofiar przestępstw, zwłaszcza przemocy
seksualnej, występujących w roli świadków. Program ma chronić przed rewiktimizacją poprzez:
�� ograniczenie liczby przesłuchań,
�� możliwość wykorzystania w sądzie zarejestrowanego przesłuchania przeprowadzonego z
udziałem biegłego psychologa,
�� przygotowanie dziecka do składania zeznań
�� ustanowienia rzecznika dziecka.
Wprowadzanie tych rozwiązań do praktyki jest w różnym stopniu zaawansowane w różnych krajach i
napotyka na trudności.
Psychologia wyjaśnień
Przedmiot:
problemy związane z uzyskiwaniem wyjaśnień od podejrzanych i oskarżonych,
przyznanie się do winy,
mechanizmy fałszywych samooskarżeń.
krytyczna ocena strategii przesłuchań zmierzających do uzyskania przyznania się do winy - stosowanie
przez policję kontrowersyjnych, z punktu widzenia etyki metod jak groz
by, presja czy podstęp
(Gudjonsson, 1998, Vrij, 1998)
pomoc w opracowaniu wskazówek dotyczących zarówno skutecznego przesłuchania jak oceny
składanych przez podejrzanych wyjaśnień. Istotne są tu takie problemy psychologiczne jak:
wskaz
niki kłamstwa
motywy składanych wyjaśnień
37
Zasady obowiązujące biegłych:
�� ścisłe przestrzeganie roli biegłego
�� opinia nie może naruszać praw podejrzanych i oskarżonych
Sprawy dotyczące nieletnich
Przedmiot:
�� diagnoza asocjalności  stopnia demoralizacji
�� prognoza kryminologiczna (czynniki ryzyka)
�� proponowanie adekwatnych środków wychowawczo-poprawczych
Opiniowanie psychologiczne w sprawach nieletnich odpowiadających na zasadach ogólnych -
art. 10 par. 2 kk. stwarza możliwość odpowiedzialności nieletniego na zasadach ogólnych gdy:
�� ukończył 15 lat
�� dopuścił się wymienionych w kk poważnych przestępstw
�� przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i
warunki osobiste
�� poprzednio stosowane środki wychowawczo-poprawcze okazały się bezskuteczne.
Prognoza psychologiczna -pomiar czynników ryzyka - 1
Postęp badań badań nad szacowaniem ryzyka u dorosłych pacjentów psychiatrycznych. Uzyskiwane
wyniki usiłowano przenosić na nieletnich i dorosłych sprawców przestępstw.
Dotychczas stosowany model przewidywania oparty był na założeniu, iż zagrożenie (ryzyko) związane
jest z właściwościami osobniczymi, a zatem jest statyczne i nie podlega zmianom.
W tradycyjnym ujęciu ocena zagrożenia miała charakter czysto kliniczny i nieustrukturowany. Do zadań
oceniającego należało ustalenie czy dana osoba jest  niebezpieczna (na podstawie historii życia, danych
środowiskowych i klinicznych).
38
Współczesne koncepcje - ryzyko jako zespół czynników zewnętrznych i wewnętrznych. Stworzono
konstrukt ryzyka (zagrożenia) charakteryzujący się trzema cechami:
1) Kontekstualnością - ryzyko wystąpienia w przyszłości zachowań związanych z użyciem
przemocy jest w wysokim stopniu zależne od sytuacji i okoliczności,
2) Dynamiką - tzn. że podlega zmianom
3) Nasileniem - co oznacza, że ryzyko rozpatruje się na continuum.
Zadaniem oceniającego jest określenie natury i stopnia ryzyka wystąpienia pewnego rodzaju
zachowań u osób o określonych właściwościach, w przewidywanych warunkach i kontekście. Służą do
tego specjalne narzędzia takie jak np. SAVRY, HCR-20, SVR-20.
Jak poprawić poziom opiniowania sądowo-psychologicznego?
��Respektowanie standardów metodologicznych obowiązujące w psychologii sądowej.
�� Doskonalenie i rozwijanie zasad diagnostycznych i opiniodawczych.
�� Instytucjonalizacja działań ekspertowskich i opiniodawczych, umożliwiająca merytoryczną
kontrolę biegłych i ich opinii.
�� Rekomendacja biegłych  inicjatywa PTP
Sytuacja nie ulegnie poprawie tak długo, jak długo wymiar sprawiedliwości nie podejmie konkretnych
działań uwzględniających potrzebę rzetelnego i trafnego rozstrzygania problemów związanych z
wykorzystaniem psychologii w prawie karnym i cywilnym oraz kwalifikacji i kompetencji
powoływanych w sprawach biegłych.
Czy psychologia sądowa przyczynia się do ogólnego rozwoju psychologii ?
Istnieje na to wiele dowodów i przykładów, np:
Konceptualizacja i operacjonalizacja konstruktu psychopatii (Hare)
Nowe zasady szacowania ryzyka przemocy
Badania nad sugestywnością - sugestybilności Gudjonssona
Badanie kompetencji wychowawczych
Miejsce psychologii wśród nauk sądowych
39
Psychologia sądowa jest typową  pomostową nauką sądową. Podobnie jak medycyna sądowa,
psychiatria czy kryminalistyka swoje doświadczenia i osiągnięcia adaptuje na rzecz nauk prawnych, w
celu umożliwienia realizacji celów wymiaru sprawiedliwość.
Ma interdyscyplinarny charakter, a jej rozwój zależy od rozwijania i doskonalenia metod i procedur
badawczych.
Motywacja jako przedmiot sądowej diagnozy psychologicznej
Okoliczności uzasadniające potrzebę i zasadność diagnozy procesów motywacyjnych sprawców czynów
zabronionych:
Pytanie o tzw. psychologiczne kryteria niepoczytalności to pytanie o wybrane właściwości procesów
motywacyjnych dotyczące przede wszystkim stopnia samokontroli działania sprawcy
Motywacja rozumiana jako względnie stała tendencja realizowania celów i wartości jest ważną przesłanką
prognostyczną uzasadniająca np. stosowanie środków zabezpieczających
Istnieją sytuacje, w których prawna kwalifikacja czynu uwzględnia występowanie określonych kategorii
psychologicznych w tym motywacji (np.  stan silnego wzburzenia ,  motywacja zasługująca na szczególne
potępienie )
Psychologia śledcza, w tym zwłaszcza profilowanie, wymaga dobrej znajomości wiedzy o procesach
motywacyjnych sprawcy
Możliwość odniesienia pięcioelementowego pojęcia przestępstwa (czyn, bezprawność, karalność,
karygodność, zawinienie) do wiedzy o procesach motywacyjnych
Trudności i przeszkody metodologiczne w badaniach procesów motywacyjnych sprawców przestępstw
�� Brak jednej powszechnie przyjętej i uznanej koncepcji motywacji
�� Brak szerszych badań nad motywacją zachowań patologicznych
�� Specyfika psychologicznej diagnozy retrospektywnej
�� Prawne rozumienie motywacji nie zawsze pokrywa się z rozumieniem psychologicznym
Niepoczytalność i przesłanki stosowania środków zabezpieczających a diagnoza motywacji
Poczytalność:
- kryteria biologiczno-psychiatryczne
- kryteria psychologiczne
Środki zabezpieczające.
Uzależnia się ich stosowanie od;
40
 - przyjęcia działania w stanie niepoczytalności
- stopnia szkodliwości społecznej czynu (znaczna)
- wysokiego prawdopodobieństwa iż podobny czyn zostanie popełniony
Na kryteria biologiczno-psychiatryczne składają się:
- choroba psychiczna
- upośledzenie umysłowe
- inne zakłócenia czynności psychicznych:
nie muszą mieć charakteru patologicznego,
Obejmują swoim zakresem np. działania w stanie:
stresu psychologicznego,
ciąży, porodu czy menstruacji,
wzruszeń stenicznych i astenicznych.
Ogólnie biorąc wszelkich patologicznych i niepatologicznych stanów i procesów
psychicznych, które mają wpływ na zdolność rozpoznania znaczenia czynu i (lub)
pokierowanie postępowaniem.
Kryteria psychologiczne to:
- zdolność rozpoznania znaczenia czynu,
- zdolność pokierowania postępowaniem.
W ujęciu współczesnej psychologii zdolność rozpoznania znacznie czynu lub pokierowania
przez sprawcę swoim postępowaniem to wybrane, formalne właściwości procesu
motywacyjnego, w tym zwłaszcza stopień jego samokontroli
Środki zabezpieczające
Cel stosowania: zapobieżenie ponownemu popełnienie czynu zabronionego prze sprawcę działającemu w
stanie niepoczytalności czy też poczytalności znacznie ograniczonej.
Kryteria stosowania środka (art.94 KK):
niepoczytalność
wysokie prawdopodobieństwo popełnienia podobnego czynu
znaczna społeczna szkodliwość czynu
Wada polskiego modelu stosowania środków zabezpieczających: ograniczone możliwości stosowania
środków wobec sprawców działających w stanie znacznie ograniczonej poczytalności (art. 95 kk).
Motywacyjne kryteria kwalifikacji prawnej czynu
Motywacja jako kryterium kwalifikacyjne czynu:
-  Stan silnego wzburzenia  afekt fizjologiczny  art. 148 par. 4.kk.
41
 - działanie w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie - art. 148 par 2. kk.
Diagnoza motywacji w psychologii śledczej
Psychologia śledcza
Przedmiot i zakres badań psychologii śledczej:
�� psychologiczne zasady prowadzenia dochodzenia lub śledztwa  tj. problemy związane z
podejmowaniem decyzji, uzyskiwaniem informacji od osób podejrzanych i świadków, stosowaniem
określonych strategii śledczych,
�� wiedza o zachowaniach przestępczych, w tym teorie wyjaśniające związek osobowością a
popełnionym czynem,
�� metodologia zbierania i analizy danych odnoszących się do określonego przestępstwa - najczęściej
stosowaną formą jest profilowanie.
�� profilowanie: dochodzenie do krótkiej, dynamicznej charakterystyki zwięz
le ujmującej
najważniejsze cechy nieznanego sprawcy oraz przejawy jego zachowań
Związki procesów motywacyjnych sprawcy czynu zabronionego z definicyjnymi elementami struktury
przestępstwa
Rozpatrując pięć elementów struktury przestępstwa  czyn, bezprawność, karalność, karygodność,
zawinienie  można założyć, iż możliwe będą takie układy sytuacyjne, w których określone konfiguracje
procesów motywacyjnych wykluczą możliwość pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej z
powodu wyłączenia któregoś z elementów struktury przestępstwa
Badania takie, potwierdzające wspomniane możliwości przeprowadził prokurator Paweł Marcinkiewicz 
prawnik i psycholog
Zasady diagnozowania procesów motywacyjnych
Przedstawione poniżej uwagi nie mają charakteru pełnego i zamkniętego modelu diagnostycznego
Stanowią próbę sformułowania ogólnych zasad metodologicznych i praktycznych dotyczących procedur
diagnostyki motywacji
Zostały częściowo zweryfikowane w badaniach nad sprawcami zabójstw oraz w psychologicznej praktyce
opiniodawczej
Podstawowe definicje
Motywacja - względnie stała tendencja człowieka do realizowania określonych celów, zadań życiowych,
wartości. Jest przejawem i efektem pełnienia przez osobowość jej podstawowych, regulacyjnych czynności
(Obuchowski, Reykowski).
Proces motywacyjny - proces wywierający pobudzający wpływ na działanie.
42
 Motywy - wewnętrzne czynniki inspirujące ukierunkowujące i integrujące zachowanie człowieka. Są to:
uczucia, potrzeby, poziom aspiracji, normy postępowania.
Motywy działania, a nawet cały proces motywacyjny mogą być przez człowieka nie uświadamiane.
Zachowanie człowieka bywa najczęściej polimotywacyjne, jest więc wynikiem działania kilku motywów.
Podstawowe właściwości procesu motywacyjnego
1. Kierunek - orientacja na określony cel, przejawia się w dążeniu, jeśli cel oceniany dodatnio lub w
postaci unikania, jeśli cel jest oceniany ujemnie.
2. Natężenie - można scharakteryzować za pomocą 3 parametrów:
-siła - zdolność do wyłączenia innych motywów
-wielkość - zakres lub ilość czynności potrzebnych do zaspokojenia motywu.
-intensywność - ilość energii potrzebnej do osiągnięcia danego celu.
Istnieje możliwość występowania zachowania o trudnym, a nawet niemożliwym do określenia kierunku, a
w konsekwencji również celu.
W takich przypadkach mówi się o motywacji patologicznej, niezrozumiałej.
3. Ogólne tło motywacyjne - czynniki osobowościowo -biologiczne i sytuacyjne, które miały istotny
wpływ na zachowanie sprawcy w momencie popełniania czynu.
Diagnozowanie motywacji kryminalnej - schemat
Sprawca w sytuacji kryminogennej
Biopsychiczne przesłanki procesu motywacyjnego
Zmienne związane z osobowością sprawcy; stałe sposoby jego reagowania, przeżywania czy też oceniania i
spostrzegania otoczenia i siebie.
Z badań wynika, że najważniejsze z nich to:
- labilność i nadpobudliwość emocjonalna (często u podłoża zachowań agresywnych)
- skłonność do kumulowania napięcia emocjonalnego (u introwertyków)
- niedojrzałość - utożsamiana z brakiem pełnej kontroli procesów poznawczych nad
emocjonalnymi
43
- agresywność - traktowana jako względnie stała cecha osobowości
- egocentryzm
- negatywne a nawet wrogie postawy wobec otoczenia
- system wartości
- mała odporność na stres czy frustrację
- zaburzenia procesów poznawczych w postaci;
- obniżenia zdolności planowania i przewidywania,
- sztywności spostrzegania
- obniżonego krytycyzmu oraz zaburzeń koncentracji uwagi i pamięci
- niektóre objawy psychopatologiczne: omamy, urojenia, halucynacje
Diagnoza osobowości obejmuje:
�� cechy temperamentalne
�� emocje
�� potrzeby
�� postawy,
�� oczekiwania,
�� dążenia,
�� poziom sprawności i strukturę procesów poznawczych,
�� mechanizmy obronne,
�� konflikty emocjonalne,
�� obraz własnej osoby i otaczającego świata.
Czynniki sytuacyjne mogą mieć charakter sytuacji ciągłej lub bezpośrednio poprzedzać
czyn przestępczy. Najbardziej typowe sytuacje trudne i kryminogenne (Nęcka):
�� deprywacja ważnych potrzeb biologicznych i psychologicznych,
�� przeciążenie
�� sytuacja bolesna
�� konflikt motywacyjny
�� zagrożenie
�� utrudnienie czynności
�� sytuacje nowe, nie znane, w których zawodzą wypróbowane działania
W przypadku przestępców najczęściej występuje splot czynników.
Dla prawidłowej oceny sądowo-psychologicznej istotne jest rozważenie czy i w jaki sposób możliwe było
racjonalne przezwyciężenie problemów.
44
Ważne : mechanizmy działania w grupie.
System struktur regulacyjnych
Model przydatny dla celów diagnozy procesów motywacyjnych w psychologii sadowej
Dwa podstawowe poziomy regulacji:
- poziom popędowo-emocjonalny
- poziom struktur poznawczych
Dynamika zachowania jest określana przez relacje między tymi dwoma poziomami.
Takie założenie odpowiada konstrukcjom prawa karnego, które rozpatrują czyn przestępczy jako przejaw
zaburzonej równowagi pomiędzy rozumem a emocjami człowieka.
Mechanizmy samokontroli
Samokontrola zachowania- umiejętność racjonalnego działania, rozwiązywania wewnętrznych
konfliktów, opanowywania stanów frustracji, unikania lub omijania przeszkód, stawiania sobie
plastycznych celów i stosowania optymalnych sposobów ich realizacji (co zmniejsza możliwość
frustracji).
Brak lub ograniczenie samokontroli
1. Niezdolność do panowania nad impulsami, które powstają na skutek:
�� pobudzenia mechanizmów popędowo-emocjonalnych (np. niezaspokojone potrzeby),
�� gwałtownych emocji wywołanych przez stres (np. strach, wściekłość)
�� uczuć (np. tęsknota, zazdrość)
2. Niedostosowanie podejmowanych działań do obiektywnych okoliczności (przyczyną mogą być
zniekształcenia czynności umysłowych przez czynniki emocjonalno-motywacyjne).
Przykład: selektywność spostrzegania - niespostrzeganie tego co sprzeczne z emocjami albo
tendencyjne zniekształcanie rzeczywistości.
Mechanizmy samokontroli u przestępców:
�� niewykształcone (niedojrzała osobowość)
�� samokontrola zaburzona wskutek bardzo silnego stresu, czynności sterowane na poziomie
emocjonalno-popędowym.
�� pod wpływem silnego stresu, schorzeń psychicznych lub neurologicznych - powrót do zachowań
wcześniejszych - regresja.
�� zależność pomiędzy poziomem regulacji przestępnych zachowań agresywnych a emocjonalną
bądz
instrumentalną wartością agresji
45
 Uwarunkowania efektywnej samokontroli:
1. Stopień dojrzałości mechanizmów popędowo-emocjonalnych (zdolność do modulowania reakcji
emocjonalnych, tolerancja na zwłokę)
2. Spójność i równowaga struktur poznawczych - zgodność pomiędzy  ja rzeczywistym i  ja idealnym,
zdolność do adekwatnego spostrzegania rzeczywistości, odpowiedni do możliwości poziom aspiracji
3. Wewnętrzna lokalizacja mechanizmów samokontroli (bezpośredni efekt interioryzacji norm i zasad).
Warunki zewnętrzne znoszące lub osłabiające samokontrolę:
osłabione poczucie tożsamości (osłabienie regulacyjnych funkcji  ja )
Art. 148 par. 4
Z punktu widzenia psychologicznego silne wzburzenie stanowi zawsze istotną właściwość procesów
motywacyjnych odnosząc się przede wszystkim do stopnia samokontroli. Konieczna więc pełna, ujęta
rozwojowo i dynamicznie diagnoza osobowości oraz diagnoza tła sytuacyjnego
46