16
Obiektywna, szczegółowa, oparta na naukowych metodach,
charakterystyka struktury treningu piłkarzy-juniorów ma ważne
znaczenie poznawcze i praktyczne.
Andrzej Szwarc
Zmiany struktury
obciążeń treningowych
w 3-letnim cyklu szkolenia
młodych piłkarzy nożnych
W artykule podjęto próbę określenie wzorca struktury obci żeń treningowych, który
mógłby być zalecany dla szkolenia piłkarzy juniorów. W tym celu scharakteryzo-
wano obci żenia treningowe, jakim poddawano młodych piłkarzy  uczniów SMS
w Gdańsku w trzech kolejnych rocznych cyklach treningowych, rejestrowane zgod-
nie z założeniami metody TreOb-4 i analizowane pod k tem zmian ich struktury.
SA
OWA KLUCZOWE: piłka nożna  analiza obci żeń treningowych
 model treningu piłkarzy-juniorów.
Koncepcje szkolenia piłkarskiego, rzadko, kończą się z reguły niepowodze-
gdy chodzi o wielkość i charakter obcią- niem. Toteż wyjaśnienie w drodze badań
żeń treningowych, zawierają jedynie naukowych tych szczegółowych, ale
ogólne wskazania. Próby dokładniej- istotnych, kwestii (m.in. charakterystyki
szych opracowań, podejmowane zresztą struktury obciążeń treningowych w ko-
 Sport Wyczynowy 2002, nr 1-2/445-446
16
Zmiany struktury obciążeń treningowych w 3-letnim cyklu szkolenia... 17
lejnych etapach szkolenia młodych pił- Badano 22 piłkarzy-uczniów Szko-
karzy) miałoby olbrzymie znaczenie po- ły Mistrzostwa Sportowego w Gdańsku.
znawcze i praktyczne. Reprezentowali oni kluby województwa
Do kwalifikacji i rejestracji środków pomorskiego, a 6 spośród nich, grając
treningowych, a następnie opisu i oceny w zespołach narodowych Under-16 i Un-
obciążeń treningowych, jakimi poddawa- der-18, zdobyło na Mistrzostwach Euro-
ni są zawodnicy, uprawiający różne dys- py w Czechach i Finlandii srebrne i zło-
cypliny sportu, wykorzystuje się ostatnio te medale. Za pomocą metody Tre-Ob 4,
metodę Tre-Ob4. Służy ona również do w wersji dla piłki nożnej, opracowanej
porównywania obciążeń treningowych w Zakładzie Teorii Sportu AWF w War-
drużyn i grup zawodniczych. W podję- szawie (18), zapisano obciążenia trenin-
tych przez nas badaniach zastosowano gowe, jakim byli oni poddani w trzech
ją do rejestrowania rzeczywistych ob- cyklach treningowych, obejmujących
ciążeń, ordynowanych młodym piłka- lata szkolne 1997-2000.
rzom  uczniom Liceum Ogólnokształ-
cącego Szkoły Mistrzostwa Sportowego
Omówienie wyników badań
w Gdańsku w trzech kolejnych, rocz-
Zmiany obciążeń treningowych
nych cyklach treningu. Następnie, opie-
 sfera informacyjna
rając się na uzyskanych wynikach, da-
nych pochodzących ze specjalistycznego W sezonie 1997/98 całkowity czas
piśmiennictwa oraz własnych doświad- obciążeń treningowych (TR) wyniósł
czeniach, podjęto próbę określenia 320 godz., 58 min 42 s, w sezonie
struktury obciążeń treningowych, która 1998/99  327 godz., 47 min i 14 s, zaś
mogłaby stanowić wzór dla szkolenia rok póz
niej (1999/00)  250 godz., 1 min
piłkarzy-juniorów. i 47 s (tab. 1, ryc. 1).
Ryc. 1. Struktura obciążeń według rodzajów i intensywności pracy.
17
18 Andrzej Szwarc
Tabela 1
Rozkład obciążeń według rodzajów treningu (W, U, S)
oraz rodzajów i intensywności pracy (1...5) łącznie [h: min: s; (%)]
Kształtujące
Podtrzy-
beztlenowe- beztlenowo-
mujące
tlenowe mieszane -kwaso- -niekwaso- anaboliczne
Obciążenia Suma
mlekowe mlekowe
zakres intensywności
123456
33:39:00 49:46:43 13:58:36 1:16:23 0:30:35 5:14:51 99:11:17
1997/98
(10,48%) (15,51%) (4,55%) (0,40%) (0,16%) (1,63%) (30,90%)
69:26:15 43:13:05 7:14:11 1:02:42 0:22:20 6:11:55 121:18:33
W 1998/99
(21,18%) (13,18%) (2,21%) (0,32%) (0,11%) (1,89%) (37,01%)
22:13:20 21:29:30 10:58:30 1;24:22 1:07:45 7:56:25 57:13:27
1999/00
(8,89%) (8,60%) (4,39%) (0,56%) (0,45%) (3,18%) (22,89%)
0:27:22 0:35:01 1:02:23
1997/98 0 0 0 0
(0,14%) (0,18%) (0,32%)
0:30:50 0:48:46 1:19:36
U 1998/99 0 0 0 0
(0,16%) (0,25%) (0,41%)
0:39:20 0:18:15 0:57:35
1999/00 0 0 0 0
(0,26%) (0,12%) (0,38%)
12:08:00 73:27:39 130:46:07 3:10:53 0:10:36 219:43:15
1997/98 0
(3,78%) (22,89%) (40,74%) (0,99%) (0,06%) (68,46%)
7:42:33 67:07:35 125:54:12 2:14:14 2:10:31 205:09:05
S 1998/99 0
(2,35%) (20,48%) (38,41%) (0,68%) (0,66%) (62,59%)
5:26:04 66:35:14 105:18:46 12:41:06 1:49:35 191:30:45
1999/00 0
(2,17%) (26,63%) (42,12%) (5,08%) (0,73%) (76,73%)
45:47:00 123:14:22 144:44:43 4:54:38 2:17:59 5:14:41 320:58:42
1997/98
(14,26%) (38,40%) (45,09%) (1,53%) (0,72%) (1,63%) (100%)
77:08:48 110:20:40 133:08:23 3:47:46 3:21:37 6:11:55 327:47:14
Ł 1998/99
(23,54%) (33,66%) (40,62%) (1,10%) (1,03%) (1,89%) (100%)
27:39:24 88:04:44 116:17:16 14:44:48 3:15:35 7:56:25 250:01:47
1999/00
(11,06%) (35,23%) (46,51%) (5,90%) (1,30%) (3,18%) (100%)
We wszystkich trzech makrocyklach cjalne  w roku szkolnym 1997/98 sta-
największą część ogólnego czasu tre- nowiły one 68,46% (219 h 43 min 15 s),
ningowego zajmowały obciążenia spe- a w kolejnych latach  62,59% (205 h
18
Zmiany struktury obciążeń treningowych w 3-letnim cyklu szkolenia... 19
9 min 5 s) i 76,73% (191h 50 min 45 s). one 1 godzinę, 2 minuty i 23 sekundy,
Ich objętość przez trzy lata utrzymywa- w drugim o 17 minut więcej, a w trze-
ła się na podobnym poziomie. cim tylko 57 minut i 35 sekund.
Na obciążenia wszechstronne przy-
Zmiany obciążeń treningowych
padało w kolejnych makrocyklach 
 sfera energetyczna
30,90% (99 h 11 min 17 s), 37,01%
(121 h 18 min 33 s) oraz 22,89% (57 h Ćwiczenia o charakterze wszech-
13 min 27 s) całkowitego obciążenia. stronnym utrzymane były najczęściej
Wzrost o ponad 6% w sezonie 1998/99, w 1. i 2. zakresie intensywności. W dru-
w stosunku do roku poprzedniego, był gim, pierwszym i trzecim makrocyklu
m.in. wynikiem przeprowadzonego la- przypadało na nie odpowiednio  ponad
tem obozu przygotowawczego. W trze- 100, 80 i 40 godzin (tab.1). W kolejnych
cim makrocyklu objętość pracy treningo- cyklach systematycznie wzrastała liczba
wej o wszechstronnym charakterze była, ćwiczeń z 5. zakresu (ryc. 2).
z kolei, o ponad połowę mniejsza z uwa- Wysiłki z użyciem ćwiczeń specjal-
gi na rezygnację z letniego obozu trenin- nych pochodziły głównie z 3. zakresu
gowego i cotygodniowych lekcji sportów intensywności (około 40% ogólnego
uzupełniających. czasu obciążeń treningowych każdego
Obciążenia ukierunkowane stoso- makrocyklu). Prawie o połowę rzadziej
wano w niewielkiej ilości (około 0,4%), stosowano obciążenia z zakresu 2. Na
a ich objętość w każdym makrocyklu wysiłki w zakresie 1., 4. i 5. poświę-
utrzymywała się na zbliżonym poziomie: cano od kilku do kilkunastu godzin
w pierwszym roku treningowym zajęły (ryc. 3). Z każdym kolejnym makrocy-
Ryc. 2. Wielkość obciążeń
wszechstronnych według in-
tensywności pracy.
19
20 Andrzej Szwarc
Ryc. 3. Wielkość obciążeń
specjalnych według inten-
sywności pracy.
klem treningowym ograniczano czas po- oraz rozgrzewki specjalistyczne (nr 16)
święcany na nauczanie i doskonalenie (ryc. 4). Wyraz
ny akcent położono na
umiejętności techniczno-taktycznych ćwiczenia taktyki w formie gier uprosz-
oraz ćwiczenia relaksacyjne i uzupełnia- czonych i szkolnych (nr 21) oraz indy-
jące na pływalni, a zwiększano objętość widualne i grupowe lekcje doskonalące
wysiłków z 4. i 5. zakresu (więcej ćwi- umiejętności techniczne (nr 18). Młodzi
czeń techniczno-taktycznych, fragmen- piłkarze poświęcali też sporo czasu na
tów gry i małych gier). uczenie się nowych technik (nr 17) oraz
Ćwiczenia ukierunkowane pocho- umiejętności techniczno-taktycznych
dziły tylko z 5. i 4. zakresu intensywno- (nr 19).
ści (tab. 1). Ilość wykonanej pracy była Spośród środków o oddziaływaniu
niewielka, ale w kolejnych makrocy- wszechstronnym najczęściej stosowano
klach nieznacznie wzrastała. rozgrzewki ogólnorozwojowe (nr 1),
sporty uzupełniające (nr 9), ćwiczenia
Wykorzystanie środków
gibkości (nr 8) i biegi ciągłe (nr 3) oraz,
treningowych
szczególnie w dwóch pierwszych makro-
W analizowanych makrocyklach, cyklach, ćwiczenia rozluz
niające (nr 2).
w najczęstszym użyciu, jak już zazna- Wykonywano także ćwiczenia siłowe
czono, były środki specjalne: przede (nr 10 i 11). W grupie środków ukie-
wszystkim gry kontrolne i mistrzowskie runkowanych przeważały ćwiczenia
(nr 22 w rejestrze środków treningo- wytrzymałościowe (wytrzymałość szyb-
wych), a także małe gry (nr 20) o mie- kościowa, nr 14), skocznościowe (nr 15)
szanym i tlenowym charakterze wysiłku i szybkościowe (nr 13).
20
Zmiany struktury obciążeń treningowych w 3-letnim cyklu szkolenia... 21
Ryc. 4. Wykorzystanie głównych środków treningowych.
Z ryc. 4 wynika, że obciążenie me- waniu rozgrzewek ogólnych (nr 1), ćwi-
czami mistrzowskimi (nr 22), małymi czeń rozluz
niających i relaksacyjnych
grami (nr 20), rozgrzewkami specjali- (nr 2), nieco mniejsze odnosiło się do
stycznymi (nr 16) i ćwiczeniami tech- sportów uzupełniających (nr 9) i lek-
niczno-taktycznymi (nr 19) we wszyst- koatletycznych biegów ciągłych (nr 3),
kich makrocyklach kształtowało się na a niewielkie odnośnie do ćwiczeń gibko-
zbliżonym poziomie. Zajęcia, podczas ściowych (nr 8) i siłowych (nr 10). Środ-
których nauczano (nr 17) i poprawiano ki te były najczęściej stosowane w dru-
umiejętności techniczne (nr 18), prefero- gim makrocyklu. W trzecim makrocyklu
wano w pierwszym makrocyklu. Póz
niej nastąpiło zmniejszenie objętości wszyst-
ich udział stopniowo malał na rzecz kich środków o charakterze wszech-
środków doskonalących umiejętności stronnym, z wyjątkiem ćwiczeń siło-
techniczno-taktyczne i taktyczne, przy wych (nr 11).
wykorzystaniu gier szkolnych i pomoc-
Zmiany obciążeń treningowych
niczych (nr 21). W ostatnim makrocyklu
wyraz
nie akcentowano ćwiczenia w for- Dynamikę zmian obciążeń o oddzia-
mie fragmentów gry (nr 19) i małych ływaniu wszechstronnym i specjalnym
gier (nr 20) o submaksymalnej i maksy- śledzono w kolejnych tygodniach pierw-
malnej intensywności. szego i trzeciego roku treningowego
Analizując udział środków o wszech- (od początku września). Zrezygnowano
stronnym oddziaływaniu należy stwier- z przedstawienia danych, dotyczących
dzić, że w kolejnych makrocyklach wy- drugiego makrocyklu, który rozpoczął
stąpiło znaczne zróżnicowanie w stoso- się w innym terminie.
21
22 Andrzej Szwarc
Ryc. 5. Dynamika obciążeń wszechstronnych (W) i specjalnych (S) w mikrocyklach treningowych sezo-
nów 1997/1998 i 1999/2000.
Z ryc. 5 wynika, że zarówno środki
Dyskusja
o charakterze wszechstronnym, jak i spe-
cjalnym, były stosowane w podobny Skuteczność prowadzonego szkole-
sposób. Gwałtowne wzrosty obciążeń nia, jeśli mierzyć ją wynikami osiąga-
specjalnych w 13. (sezon 1997/98) i 19. nymi w zawodach sportowych, była
mikrocyklu (sezon 1999/00) były efek- wysoka. Kilkunastu uczniów gdańskiej
tem udziału uczniów w turniejach pił- Szkoły Mistrzostwa Sportowego wy-
karskich. stępowało w młodzieżowych reprezen-
W obu makrocyklach ćwiczenia spe- tacjach Polski, a 6 spośród nich zagra-
cjalne miały przewagę nad wszechstron- ło w finałach turniejów o Mistrzostwo
nymi, za wyjątkiem krótkich okresów Świata w Nowej Zelandii i w Mistrzo-
czasu między 21. a 28. tygodniem szko- stwach Europy w Czechach i w Finlan-
lenia (w styczniu i lutym). Przewaga dii (zdobyli srebrne i złote medale).
ćwiczeń wszechstronnych nad specjalny- Z zestawienia wielkości obciążeń
mi w tym okresie jest typowa dla ogól- w półrocznych cyklach treningowych
nie przyjętej metodyki treningu piłkar- uczniów Szkoły Mistrzostwa Sporto-
skiego. W marcu, na początku okresu wego w Gdańsku i innych grup za-
startowego, zarysowuje się charaktery- wodniczych (tab. 2) wynika, że piłka-
styczna dla całego makrocyklu przewa- rze-uczniowie w rundach wiosennych
ga obciążeń specjalnych. (styczeń-czerwiec) uczestniczyli prze-
Obciążenia ukierunkowane pojawia- ciętnie w ponad 150 jednostkach tre-
ły się rzadko, głównie w okresach bez- ningowych, a więc trenowali częściej
pośredniego przygotowania startowego niż zawodnicy trzecioligowi i juniorzy
oraz w pierwszych tygodniach nowych (o około 30 zajęć), a rzadziej niż piłka-
sezonów (21, 23). rze I i II ligi (o około 20 zajęć). Ozna-
22
Zmiany struktury obciążeń treningowych w 3-letnim cyklu szkolenia... 23
Tabela 2
Porównanie podstawowych parametrów obciążeń treningowych
w półrocznym cyklu szkoleniowym SMS z danymi D. Śledziewskiego (26),
odnoszącymi się do różnych poziomów sportowych
Liczba
jednostek TR W U S
Poziom sportowy
trenin- (h: min) (h:min) (h:min) (h:min)
gowych
Uczniowie SMS w Gdańsku (1999/2000) 153 146:04 34:56 0:54 110:14
Uczniowie SMS w Gdańsku (1998/1999) 151 171:17 66:12 0:23 104:42
Uczniowie SMS w Gdańsku (1997/1998) 169 187:24 62:41 0:56 123:46
I liga 185 133:06 35:28 2:23 95:15
II liga 161 111:42 23:42 1:12 86:48
III liga 125 103:20 27:38 0:41 75:00
Juniorzy 123 128:47 32:47 0:34 95:26
cza to, że w typowym tygodniowym mi- klach następował wzrost i zarysowywa-
krocyklu uczniowie Szkoły Mistrzostwa ła się przewaga środków specjalnych
Sportowego odbywali o 1 do 3 zajęć tre- nad wszechstronnymi (szczególnie wy-
ningowych więcej od swoich rówieśni- raz
nie w ostatnim makrocyklu), z za-
ków w klubach i o tyleż samo mniej od chowaniem proporcji wymaganych dla
piłkarzy zawodowych. progresywnego modelu treningu (8, 15,
Można więc przyjąć, że w ciągu ma- 16, 26).
krocyklu rocznym uczniowie Szkoły Z przeprowadzonych badań i anali-
Mistrzostwa Sportowego uczestniczyli zy innych doniesień wynika (20, 25-28,
w około 250 zajęciach treningowych 36, 37), że stosunek obciążeń wszech-
(do 8 w tygodniu) i poświęcali więcej stronnych do specjalnych powinien
czasu na szkolenie sportowe od rówie- zmieniać się stopniowo  od poziomu
śników trenujących w klubach (o oko- 1:2 (junior młodszy) do 1:3 (junior star-
ło 20%). Talaga (29, 30) zaleca, aby szy). Jeśli proporcje spadają poniżej
w tym etapie szkolenia piłkarskiego tego progu (tj. 30:70%) oznacza to, że
młodzieży trenującej w klubach, licz- trening staje się intensywny, zbyt spe-
ba zajęć i meczów kształtowało się na cjalistyczny.
poziomie od 170 do 200 jednostek tre- Obserwowaną przez nas równowagę
ningowych (do 5 w tygodniu, w tym między obciążeniami wszechstronnymi
40-50 meczów). i specjalnymi w okresie przygotowaw-
Analiza danych zawartych w tab. 1 czym (tab. 2) stwierdzali także w bada-
i 2 wskazuje, że w kolejnych makrocy- niach obciążeń treningowych u piłka-
23
24 Andrzej Szwarc
rzy-juniorów Śledziewski (26), Broni- (zakres 2.) od 30 do 35%, mieszane
kowski i Śliwkowski (3), a u piłkarzy (zakres 3.) od 45 do 50%, beztlenowe
wysokiej klasy Stuła (19) i Żmuda (zakresy 4. i 5.) od 5 do 10%. Opinię
(39). Pod koniec tego okresu następo- tę potwierdzają badania bioenergetyki
wał wyraz
ny wzrost liczby ćwiczeń wysiłków, występujących w grze w pił-
ukierunkowanych. Ich objętość w ogól- kę nożną, które mówią, że udział tleno-
nej, sumarycznej objętości obciążeń sta- wego systemu zabezpieczenia energii
nowiła jednak znikomy odsetek, ponie- dla pracy mięśni w czasie meczu stano-
waż znajdowały się w najwyższych za- wi 70-80% (1, 4, 6, 7, 14).
kresach intensywności  czas ich trwa- Analiza treści zajęć treningowych
nia był więc bardzo krótki, a ich liczba w poszczególnych makrocyklach wyka-
w rejestrze grup środków treningowych zała, że w pierwszym roku poświęcano
niewielka. W tej sytuacji kilkuprocen- znacznie więcej czasu nauczaniu i do-
towy wskaz
nik udziału tych ćwiczeń skonaleniu umiejętności technicznych
w ogólnym bilansie obciążeń treningo- i techniczno-taktycznych, stosując od-
wych piłkarzy-juniorów należy uznać powiednie formy, niż w kolejnych la-
za wystarczający (26). tach (ryc. 4  środki treningowe nr 17,
Intensywność wysiłków, jakie podej- 18, 19). W drugim i trzecim makrocy-
mowali młodzi piłkarze Szkoły Mistrzo- klu wykorzystanie tych środków było
stwa Sportowego, odpowiadała 3. i 2. znacznie mniejsze, stosowano więcej
zakresom intensywności (znacznie rza- ćwiczeń, doskonalących umiejętności
dziej 1. oraz 4. i 5.). Dominująca pozy- techniczno-taktyczne i taktyczne w for-
cja wysiłków tlenowo-beztlenowych mie fragmentów gry i gier pomocni-
(ćwiczeń specjalnych) w strukturze czych (nr 21 i 20). Obciążenie meczami
obciążeń piłkarzy-juniorów jest zgodna (środek nr 22) znajdowało się na zbli-
z zaleceniami obowiązującej metodyki żonym poziomie we wszystkich makro-
treningu. Pogląd ten podzielają Prus cyklach (w pierwszym było, naszym
(13), Stuła (19), Szmuchrowski (20), zdaniem, nieco za duże).
Śledziewski (25, 26, 28), Zieliński Należy tu dodać, że regularnie, trzy
(36), Zieliński i Śliwka (37). Autorzy razy w roku, badano wydolność i spraw-
ci nie udzielają jednak wyraz
nej odpo- ność fizyczną młodych piłkarzy  testa-
wiedzi na pytanie, jaka powinna być mi laboratoryjnymi i polowymi (Winga-
modelowa struktur obciążeń treningo- te, bezpośredni pomiar VO2max, zesta-
wych z różnych zakresów intensywno- wy zadań INKF) - w styczniu i w marcu
ści wysiłku. (na początku i końcu okresu przygoto-
Wyniki naszych analiz wskazują, że wawczego) oraz we wrześniu (w pełni
w szkoleniu juniorów za racjonalne okresu startowego) (27).
i trafne należy uznać następujące Prowadzono też zajęcia z zakresu
relacje: wysiłki podtrzymujące (za- teorii treningu sportowego i teorii piłki
kres 1.) od 10 do 15% całkowitego ob- nożnej  cotygodniowo na 45-minuto-
ciążenia; wysiłki kształtujące: tlenowe wych lekcjach w ramach przedmiotu
24
Zmiany struktury obciążeń treningowych w 3-letnim cyklu szkolenia... 25
 Piłka nożna . Odbywano także trady- szczególnych zakresach intensyw-
cyjne odprawy przed- i pomeczowe (od ności: 1.  od 10 do 15%, 2. od 30
40 do 60 minut w mikrocyklu). A
ącznie do 35%, 3.  od 45 do 50, 4. i 5. 
w całym makrocyklu na tę formę szko- od 5 do 10%, z tendencją do zwięk-
lenia przypadło około 60-70 godzin (nie szania obciążeń o wysokiej inten-
zostały one uwzględnione w analizach sywności w ostatnich latach szko-
obciążeń). lenia.
Niezbędne jest przy tym:
Podsumowanie
 poświęcanie od 1 do 2 jednostek
Przeprowadzone badania wykazały, treningowych w tygodniu na ucze-
że treści, struktura i dynamika zmian nie się i doskonalenie umiejętności
obciążeń treningowych, zastosowanych technicznych (przede wszystkim
w trzech badanych makrocyklach, odpo- w pierwszych latach treningu)
wiadały celom etapu ukierunkowanego oraz dyspozycji techniczno-tak-
szkolenia piłkarzy. Wyniki uzyskiwane tycznych i taktyki we fragmentach
przez uczestników badań można więc gier, grach właściwych, szkolnych,
traktować jako jeden z modelowych uproszczonych, małych i pomocni-
wariantów struktury i charakteru obcią- czych (głównie w wieku juniora
żeń treningowych w szkoleniu piłkarzy- starszego);
juniorów.  kształtowanie zdolności motorycz-
Uważamy, że: nych w zakresie i formach, odpo-
 liczba jednostek treningowych wiadających wymaganiom współ-
w makrocyklu rocznym powinna czesnej gry w piłkę nożną przy
być zbliżona do 250 (100 w okresie uwzględnieniu indywidualnych
jesiennym i 150 w wiosennym); właściwości psychofizycznych za-
 na typowy mikrocykl tygodniowy wodników;
powinno przypadać 7-8 jednostek  systematyczne szkolenie teoretycz-
treningowych; ne w postaci wykładów, ćwiczeń
 objętość obciążeń treningowych oraz podczas odpraw przed i po
w rocznym makrocyklu powinna meczach (rocznie około 70 godzin,
być zbliżona do 300 godzin (udział tygodniowo do 2 godzin).
środków wszechstronnych w kolej-
Piśmiennictwo
nych makrocyklach  malejący, od
40 do 30%, a specjalnych  wzrasta- 1. Bangsbo J.: Sprawność fizyczna
jący, od 60 do 70%); piłkarza. Warszawa 1999. COS.
 w sezonie młodzi piłkarze powinni 2. Bauer G.: Jak grać w piłkę noż-
rozgrywać od 40 do 50 meczów mi- ną. Warszawa 1996. Bellona.
strzowskich, pucharowych i towa- 3. Bronikowski M., Śliwkowski
rzyskich; R.: Wpływ obciążeń treningowych
 niezbędne jest zachowanie odpo- w okresie przygotowawczym na zmia-
wiednich proporcji wysiłków w po- ny sprawności motorycznej junio-
25
26 Andrzej Szwarc
rów Lecha Poznań.  Trening 2000, 16. Sozański H.: Analiza teoretycz-
nr 4 (48). na intensywnego i progresywnego mo-
4. Chmura J.: Bioenergetyka wy- delu treningu.  Sport Wyczynowy
siłku piłkarza podczas meczu.  Sport 1985, nr 7-8.
Wyczynowy 1990, nr 11-12. 17. Sozański H., Czerwiński J.:
5. Kapera R., Śledziewski D.: Pił- Przygotowania olimpijskie wyznaczni-
ka nożna. Szkolenie dzieci i młodzieży. kiem nowych koncepcji szkolenio-
Warszawa 1997. PZPN. wych.  Sport Wyczynowy 1998, nr
6. Lacour J. R.: Fizjologiczne 11-12.
aspekty gry w piłkę nożną.  Sport Wy- 18. Sozański H., Śledziewski D.:
czynowy 1982, nr 12. Obciążenia treningowe: dokumentowa-
7. Malarecki I.: Zarys fizjologii wy- nie i opracowywanie danych. Warszawa
siłku i treningu sportowego. Warszawa 1995. RCMSKFiS.
1981. Sport i Turystyka. 19. Stuła A.: Struktura obciążeń
8. Naglak Z.: Zespołowa gra spor- treningowych w rocznym cyklu szko-
towa.  Studia i Monografie AWF we lenia piłkarzy wysoko kwalifikowa-
Wrocławiu 1994, nr 48. nych. Gorzów Wielkopolski 1994.
9. Naglak Z.: Koncepcja systemu PTNKF.
szkolenia w zespołowych grach spor- 20. Szmuchrowski L.: Struktura ob-
towych.  Sport Wyczynowy 1998, nr ciążeń treningowych w zawodowej pił-
11-12. ce nożnej na przykładzie zespołów Pol-
10. Naglak Z.: Kształcenie dzieci ski i Brazylii.  Trening 1996, nr 1.
i młodzieży uzdolnionej sportowo. [w:] 21. Szwarc A.: Analiza obciążeń tre-
Sport dzieci i młodzieży na przełomie ningowych w makrocyklu rocznym mło-
wieków. Materiały z Ogólnopolskiej dych piłkarzy nożnych uczniów SMS.
Konferencji Naukowej (red. J. Bergier). [w:] Nowoczesna piłka nożna. Teoria i
Biała Podlaska 2000. praktyka (red. A. Stuła). Gorzów Wiel-
11. Praca zbiorowa trenerów FIFA: kopolski 1999.
Będę grał. Warszawa 1991. Pol-Football. 22. Szwarc A.: Structure of young
12. Praca zbiorowa trenerów PZPN: football players training loads. Rese-
Unifikacja nauczania piłki nożnej. War- arch Yearbook 2000. Studies in the The-
szawa 1985. PZPN. ory of Physical Education and Sport,
13. Prus G.: Analiza i ocena ob- vol. VII.
ciążeń treningowych w piłce nożnej. 23. Szwarc A.: Analiza porównaw-
 Trener 1995, nr 2. cza obciążeń treningowych ordynowa-
14. Przybylski W.: Kontrola trenin- nych młodym piłkarzom nożnym.
gu i obciążeń treningowych w piłce  Roczniki Naukowe AWF w Gdańsku
nożnej. Gdańsk 1997. AWF. 2001. T. X.
15. Sozański H. i in.: Kierunki 24. Śledziewski D.: Kontrola obcią-
optymalizacji obciążeń treningowych. żeń w zespołowych grach sportowych.
Warszawa 1992. RCMSKFiS.  Trening 1996, nr 1.
26
Zmiany struktury obciążeń treningowych w 3-letnim cyklu szkolenia... 27
25. Śledziewski D.: Struktura obcią- 33. Ważny Z.: Rozważania na temat
żeń treningowych w piłce nożnej.  Tre- metod analizy obciążeń treningowych.
ning 1994, nr 1.  Sport Wyczynowy 1997, nr 3-4.
26. Śledziewski D.: Obciążenia tre- 34. Ważny Z.: Narodziny i rozwój
ningowe w piłce nożnej. [w:] Piłka noż- teorii treningu sportowego.  Sport
na. Trening. Cz. II (red. W. Przybylski). Wyczynowy 2000, nr 1-2.
Gdańsk 1998, AWF. 35. Zatoń M.: Wokół dyskusji o ob-
27. Śledziewski D., Szmuchrowski L.: ciążeniach treningowych.  Sport Wy-
System rejestracji i kontroli treningu czynowy 1998, nr 1-2.
w piłce nożnej.  Trening 1994, nr 1. 36. Zieliński A.: Analiza porów-
28. Śledziewski i in.: Efektywność nawcza obciążeń treningowych dwóch
szkolenia młodocianych piłkarzy noż- grup wiekowych piłkarzy nożnych.
nych na przykładzie klubu SEMP War-  Trening 1997, nr 2.
szawa.  Trening 1999, nr 2-3. 37. Zieliński A., Śliwka S.: Trening
29. Talaga J.: ABC młodego piłka- 17-18-letnich piłkarzy.  Trening 1994,
rza. Warszawa 1980. Sport i Turystyka. nr 1.
30. Talaga J.: Trening piłki nożnej. 38. Żarek J.: Obciążenia treningo-
Warszawa 1997. RCMSKFiS. we czy wysiłek fizyczny.  Sport Wyczy-
31. Tymowicz S.: Futbol dla mło- nowy 1997, nr 7-8.
dych. Warszawa 1985. KAW. 39. Żmuda W.: Planowanie pracy
32. Ważny Z.: Kierunki doskonale- w rocznym cyklu szkolenia. [w:] Piłka
nia metod kontroli treningu.  Sport nożna. Trening. Cz. II (red. W. Przybyl-
Wyczynowy 1996, nr 3-4. ski). Gdańsk 1998. AWF.
Dobrze wiadomo, że o badanym zjawisku takie uzyskamy wyniki, jakich użyjemy
metod; jeśli będ one odpowiednie i wystarczaj co precyzyjne, dowiemy się więcej
rzeczy prawdziwych, jeśli nie  może się okazać, że zakres naszego poznania
będzie ograniczony lub, tak się też może zdarzyć, będzie ono błędne.
Niektórzy s dz , że ilustracj tej drugiej sytuacji s dotychczasowe wyniki pro-
wadzonych u nas już od dłuższego czasu badań zależności pomiędzy obci żeniami
treningowymi a poziomem wytrenowania, gotowości startowej i osi gnięciami
zawodnika. Czy jest to opinia słuszna i czy rzeczywiście wina leży po stronie niedo-
skonałości metody? Jak się wydaje, przy jej opracowaniu postępowano racjonalnie.
Uznano, iż najpierw należy scharakteryzować bodz
ce treningowe (ćwiczenia, środki
treningowe), określić siłę i kierunek ich oddziaływania w dwóch wymiarach  tzw.
informacyjnym oraz energetycznym. Do pierwszego zaliczono środki: wszech-
stronne, ukierunkowane i specjaIne, a do drugiego  tIenowe, mieszane, bez-
tIenowe kwasomIekowe, beztIenowe niekwasomIekowe oraz anaboIiczne.
Póz
niej utworzono jeszcze trzeci wymiar, dziel c środki treningowe na dwie grupy 
podtrzymujące i kształtujące. Tworz c katalogi środków treningowych i przypisu-
27
28 Komentarz redakcyjny
j c je do poszczególnych kategorii, postępowano kieruj c się tzw. ocenami eksperc-
kimi (krytycy to postępowanie oceniaj jako arbitralne). Czy twórcy metody mogli ten
zabieg wykonać inaczej i czy maj c na uwadze cel główny  stworzenie realnego
systemu względnie łatwego zapisu stosowanych środków  nie post pili racjo-
nalnie, godz c się na pewne ograniczenia oraz ich konsekwencje? Czysta na-
uka nie uznaje kompromisów, ale kiedy działanie dotyczy pogranicza... może
trzeba je oceniać z większ doz tolerancji?
Kolejnym ważnym krokiem było opracowanie programu komputerowego, który miał
służyć analizom zgromadzonego materiału, zgodnie z przyjętymi założeniami meto-
dy, o obci żeniach, stosowanych w różnych okresach treningowych zawodnika. Co
niezmiernie ważne  analizy te mogły być wykonywane w bardzo szybkim tempie!
Nie ma się czemu dziwić, że wkrótce potem opracowania z wykorzystaniem
omawianej metody zaczęły się pojawiać lawinowo. Wnioski, wypływaj ce z wyników
analiz, zgromadzonego i poklasyfikowanego wedle wskazań metody materiału,
przedostawały się do praktyki szkolenia, gdzie budowano na nich szersze oceny,
tworzono plany szkoleniowe.
Krytycy tej metody i wyników, jakie przynosiła, pojawili się póz
niej. Podważano
zwłaszcza zabieg sumowania różnorakich obci żeń treningowych, np. czasu
sprintu, truchtu, podskoków, skrętoskłonów itp. Musiał on  ich zdaniem  prowa-
dzić do błędnych wyników, a te do błędnych ocen i wniosków.
Od pewnego czasu w temacie  rejestracja i analiza obciążeń treningowych oraz
ocena ich skutków panuje zastój. Być może, zarówno ci, którzy pozytywnie odno-
sz się do oceny dotychczasowych dokonań, jak i ich krytycy czuj , że do pełnego
i poprawnego rozwi zania tego problemu jest jeszcze daleko?
W czym tkwi główna przyczyna trudności? Czy rzeczywiście cał win należy
obarczyć metodę postępowania badawczego? Otóż można podejrzewać, że błąd
tkwi w założeniu, na którym oparta jest koncepcja, zakładająca możIiwoS
ć po-
prawnego wnioskowania o zaIeżnoS
ciach pomiędzy obciążeniami (w ich iIoS
cio-
wo-jakoS
ciowym ujęciu), jakie zastosowano w treningu zawodnika w danym
okresie szkoIenia, a poziomem jego wydoInoS
ciowo-sprawnoS
ciowej dyspozycji
i sportowych osiągnięć.
Przypomnijmy, każdy bodziec treningowy wywołuje za każdym razem pewne
(nie zawsze jednakowe  raz silniejsze raz słabsze, a czasami obojętne) reakcje or-
ganizmu zawodnika. Do zmiany stanu, a następnie przestrojenia funkcji organizmu
i, w konsekwencji, poprawy zdolności wysiłkowej prowadz tylko niektóre spośród
nich. Procesu adaptacji wysiłkowej nie sposób przedstawić w postaci linii prostej
stopniowo wznosz cej się ku górze. To jest raczej krzywa oscyluj ca bliżej lub dalej
od owego idealnego przebiegu, jaki mogłaby opisywać (teoretycznie) linia prosta.
Zdarzaj się w toku tego procesu spadki, a nawet długotrwałe depresje. Wszystko
zaIeży od tego, jak S
rodki treningowe zostaną użyte, tzn. w jakich sekwencjach,
w jakiej koIejnoS
ci, jakie wieIkoS
ci i jakiego charakteru.
28
Zmiany struktury obciążeń treningowych w 3-letnim cyklu szkolenia... 29
Trzeba jeszcze dodać, że może tu nast pić zjawisko podobne do kuracji z uży-
ciem kilku różnych leków  interakcje, zachodz ce pomiędzy nimi, mog spowo-
dować, że wynik kuracji okaże się inny od spodziewanego. Czy zatem wielkość
obci żeń, ustrukturalizowanych zgodnie z kryteriami przyjętymi w metodzie, jakie
zostały użyte w danym okresie treningu, może być czynnikiem, decyduj cym o po-
ziomie zdolności wysiłkowej zawodnika, jego sprawności fizycznej, czy tych predys-
pozycji fizycznych, umożliwiaj cych mu uzyskanie wyniku sportowego na określonym
poziomie? Nie jestem pewien, raczej nie. Zależności tu występuj ce wchodz w bar-
dzo skomplikowane powi zania.
Im większa różnorodnoS
ć S
rodków, użytych w procesie treningu zawod-
nika, oraz im dłuższy jego okres (mezo-, makrocykI), tym mniejsze szanse
na okreS
Ienie tych zaIeżnoS
ci.
Diagnostyka stanu wytrenowania, jako konsekwencja zastosowania określonych
bodz
ców treningowych, winna stosować oceny krocz ce (podejmować próby oceny
zaIeżnoS
ci pomiędzy zastosowanymi obciążeniami a stanem organizmu i po-
ziomem dyspozycji fizycznych i innych zdoInoS
ci zawodnika kształtowanych
w procesie treningu) w odpowiednio krótkich odcinkach czasu.
Obecnie stosowana metoda kwalifikacji, rejestracji i analizy (środków) obci żeń
treningowych nie jest, bo w tej sytuacji nie może być, wszystkiemu winna. Owszem,
posiada pewne braki i ograniczenia, ale można i należy je usun ć. Zastrzeżenia wzbu-
dzaj np. kategorie ćwiczeń, charakteryzowanych pod względem intensywności. Wy-
daje się, że w sytuacji, gdy tych kwalifikacji dokonywano w sposób arbitralny, należało
posłużyć się kryteriami mniej ostrymi. Całkowicie wystarczaj cym podziałem i, co waż-
ne, poprawnym fizjologicznie, byłby taki, który uwzględnia bodz
ce o charakterze tle-
nowym i tlenowo-beztlenowym (wysiłki w czystej, tlenowej postaci jeśli występuj , to
w znikomej ilości) oraz beztlenowe kwasomlekowe i beztlenowe niekwasomlekowe.
Wykorzystanie tej metody do charakterystyki ilościowo-jakościowej, zastosowa-
nych obci żeń treningowych, inaczej mówi c  wielkości i rodzaju wykonanej pracy
treningowej w danym okresie  daje, po pierwsze, wyobrażenie o jej wielkości, po
drugie  pozwala porównywać jej wielkość i strukturę w różnych etapach szkolenia
zawodnika. Natomiast przy formułowaniu wniosków, wysnutych z analizy tak zgro-
madzonych danych, należy postępować ostrożnie.
Andrzej Szwarc pragn ł, aby jego opracowanie było modelem szkolenia piłkarzy
w wieku juniora, zawieraj cym więcej szczegółowych wyznaczników. Te, które uzy-
skał i które podaje, wystarczaj co charakteryzuj wielkość pracy treningowej i inne
elementy. Czy (w jakim stopniu) uzasadnione jest oczekiwanie na zdobycie obiek-
tywnych wskaz
ników szczegółowych  z analizy relacji pracy treningowej (ustruk-
turyzowanej według wskazań metody) do efektów  sprawnościowo-wynikowych
zawodnika  to sprawa dyskusyjna. Na to właśnie pragn łem zwrócić uwagę.
Andrzej Pac-Pomarnacki
29