MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Ewa Figura
Rozpoznawanie surowców włókienniczych
311[34]O1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
0
Recenzenci:
mgr inż. Eugenia Popławska
mgr inż. Janina Zielińska
Opracowanie redakcyjne:
Marcin Olifirowicz
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Korekta:
Joanna Iwanowska
Marta Pobereszko
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[34]O1.02.
Rozpoznawanie surowców włókienniczych zawartego w programie nauczania dla zawodu
technik technologii odzieży.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Klasyfikacja wyrobów włókienniczych oraz czynniki decydujące o ich
właściwościach 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Polimery włóknotwórcze 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 12
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.2.4. Sprawdzian postępów 13
4.3. Klasyfikacja, właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien 13
4.3.1. Materiał nauczania 13
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.3.3. Ćwiczenia 17
4.3.4. Sprawdzian postępów 19
4.4. Włókna naturalne  właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne oraz
zasady identyfikacji 19
4.4.1. Materiał nauczania 19
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 29
4.5. Włókna chemiczne  właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne oraz
zasady identyfikacji 29
4.5.1. Materiał nauczania 29
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 39
4.5.3. Ćwiczenia 40
4.5.4. Sprawdzian postępów 42
4.6. Włókna ponowne i wtórne 43
4.6.1. Materiał nauczania 43
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 43
4.6.3. Ćwiczenia 43
4.6.4. Sprawdzian postępów 44
5. Sprawdzian osiągnięć 45
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswajaniu wiedzy z zakresu rozróżniania wyrobów
włókienniczych, rozpoznawania i klasyfikowania surowców włókienniczych oraz określenia
ich właściwości.
Poradnik zawiera:
- wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł
korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, czyli wiadomości dotyczące rozpoznawania surowców
włókienniczych,
- zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś już podane treści,
- ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,
- sprawdzian postępów,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące klasyfikacji wyrobów
włókienniczych, czynników decydujących o ich właściwościach, polimery włóknotwórcze,
właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien naturalnych i chemicznych,
wiadomości dotyczące włókien ponownych i wtórnych.
Z rozdziałem Pytania możesz zapoznać się:
- przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania  poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z treści poradnika, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania, sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,
- po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejnym etapem rozpoznawania surowców włókienniczych będzie wykonywanie
ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji.
Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,
poznasz właściwości surowców włókienniczych miedzy innymi na podstawie:
- dekompozycji tkanin i dzianin,
- badań właściwości fizyko-mechanicznych i chemicznych włókien.
Po wykonaniu ćwiczeń sprawdz
poziom swoich postępów, rozwiązując test Sprawdzian
postępów, zamieszczony po ćwiczeniach. W tym celu:
- przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,
- podaj odpowiedz, wstawiajÄ…c X w odpowiednie miejsce,
- wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedz
na pytanie jest prawidłowa,
- wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedz
na pytanie jest niepoprawna.
Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, oznacza to, że należy powrócić do
treści, które nie są dostatecznie opanowane.
Poznanie przez Ciebie wiadomości będzie stanowić dla nauczyciela podstawę do
przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się Zestawem zadań testowych zawierającym
różnego rodzaju zadania. W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony Zestaw zadań
testowych, zawiera on:
- instrukcje, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,
- przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi
na pytania, będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym
przez nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Schemat układu jednostek modułowych
Moduł 311[34].O1
Podstawy włókiennictwa
311[34].O1.01
Przestrzeganie przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska
311[34].O1.02
311[34].O1.03
Rozpoznawanie surowców
Rozpoznawanie nitek
włókienniczych
311[34].O1.04
Wykonywanie pomiarów
311[34].O1.05
Określanie parametrów struktury tkanin
i dzianin
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej  Rozpoznawanie
surowców włókienniczych powinieneś umieć:
- przewidzieć konsekwencje wynikające z naruszenia przepisów bhp,
- zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej,
- zorganizować stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić pojęcia: włókna, półprodukt, wyrób włókienniczy, wyrób odzieżowy,
- scharakteryzować czynniki decydujące o właściwościach wyrobów włókienniczych,
- określić budowę polimeru,
- sklasyfikować polimery włóknotwórcze,
- sklasyfikować włókna,
- określić właściwości fizyko-mechaniczne włókien,
- określić właściwości chemiczne włókien,
- zorganizować stanowisko do badania surowców włókienniczych,
- dobrać metody badań surowców włókienniczych, rozpoznać włókna pod mikroskopem,
- przeprowadzić badania organoleptyczne włókien,
- przeprowadzić badania chemiczne włókien,
- określić wpływ właściwości włókien na jakość wyrobów włókienniczych,
- scharakteryzować włókna wtórne i ponowne,
- określić możliwości wykorzystania surowców wtórnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja wyrobów włókienniczych oraz czynniki
decydujące o ich właściwościach
4.1.1. Materiał nauczania
Surowce włókiennicze  do surowców włókienniczych zalicza się włókna odznaczające
się dużą smukłością i takimi właściwościami, które umożliwiają ich przerób w operacjach
technologicznych na nitki, sznurki, filc, watÄ™.
Półprodukt  forma przejściowa między surowcem, a wyrobem włókienniczym i dla
użytkownika nie stanowi jeszcze odpowiednich wartości użytkowych.
Wyrób włókienniczy  gotowy produkt uzyskany przez technologiczną przeróbkę
surowca lub półproduktu. Do wyrobów włókienniczych zalicza się między innymi: tkaniny,
dzianiny, filce, plecionki, koronki, wyroby pończosznicze, sznurki.
Wyrób odzieżowy  produkt, który powstaje wskutek przetwarzania tkanin i innych
wyrobów włókienniczych w wyników krojenia, a następnie łączenia elementów na
maszynach szwalniczych lub metodą zgrzewania. Do wyrobów odzieżowych zaliczamy
między innymi: płaszcze, garnitury, sukienki, bluzki, pościel.
Właściwości włókien i ich wpływ na właściwości wyrobów.
Włókna mogą być użytkowane jako luz
na masa włókiennicza, przede wszystkim jednak
stanowią surowce do wytwarzania nitek, z których otrzymuje się różnego rodzaju płaskie
wyroby włókiennicze, np. tkaniny, dzianiny, taśmy i inne materiały odzieżowe.
Przebieg przerobu włókien na wyrób włókienniczy zależy w dużym stopniu od właściwości
fizycznych i chemicznych włókien. Właściwości te wpływają na cechy użytkowe wyrobów
włókienniczych (rys. 1).
Tkanina Tkanina
Włókno Nitka surowa wykończona
Właściwości użytkowe tkanin
Rys. 1. Czynniki kształtujące właściwości tkanin
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Sposób tkania
Sposób przędzenia
Sposób wykończenia
Właściwości włókna
Niektóre właściwości fizyczne włókien dadzą się ściśle określić za pomocą pomiarów
przy użyciu odpowiednich przyrządów. Inne natomiast można badać tylko metodą
organoleptyczną, posługując się zmysłami dotyku, wzroku i powonienia. Właściwości
chemiczne włókien określa się na podstawie zachowania się ich pod wpływem działania
podwyższonej temperatury oraz wobec określonych czynników chemicznych.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie włókna zalicza się do surowców włókienniczych?
2. Co to jest półprodukt?
3. Co nazywamy wyrobem włókienniczym?
4. Jaki produkt nazywamy wyrobem odzieżowym?
5. Jakie czynniki kształtują właściwości tkanin?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj dekompozycję podstawowych wyrobów włókienniczych. Zanalizuj budowę
próbek użytych w ćwiczeniu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać próbki i pogrupować na tkaniny i dzianiny,
2) z próbek wyciągnąć kilka nitek,
3) nitki rozłożyć na pojedyncze włókna,
4) zanalizować budowę próbek użytych w ćwiczeniu,
5) otrzymane surowce i półprodukty umieścić odpowiednio w tabeli.
Karta pracy
Wyrób włókienniczy Półprodukt włókienniczy Surowiec włókienniczy
Tkanina
Dzianina
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek tkanin i dzianin,
- klej, nożyce, szpilki lub igły,
- karta pracy.
Ćwiczenie 2
Dokonaj podziału na wyroby włókiennicze i odzieżowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) podzielić na dwie grupy wyroby odzieżowe i włókiennicze,
2) wyodrębnić wyroby i wpisać w odpowiednim miejscu w tabeli,
Wyrób włókienniczy Wyrób odzieżowy
3) zaprezentować efekty swojej pracy i uzasadnić swój wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- tkaniny,
- nici,
- bluzka damska,
- pończochy,
- ścierka do wycierania naczyń,
- spodenki gimnastyczne,
- włóczka do robienia na drutach,
- podkoszulek bawełniany,
- skarpetki,
- kordonek,
- wstążka,
- poszewka na poduszkÄ™.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) zidentyfikować surowce włókiennicze?
2) zdefiniować półprodukt?
3) zidentyfikować wyrób włókienniczy?
4) zidentyfikować wyrób odzieżowy?
5) wymienić czynniki kształtujące właściwości tkanin?
4.2 Polimery włóknotwórcze
4.2.1. Materiał nauczania
Polimery  związki wielkocząsteczkowe zbudowane z powtarzających się ugrupowań
atomów, zwanych merami, połączonych wiązaniami chemicznymi i tworzących cząsteczki
osiÄ…gajÄ…ce znaczne rozmiary, zwane makroczÄ…steczkami.
Reakcja wytwarzanie polimerów to polireakcje.
Rodzaje polireakcji:
1) Polireakcje przebiegające bez wydzielania produktów ubocznych:
polimeryzacja  reakcja łączenia się wielu jednakowych cząsteczek związku wyjściowego
(udział w reakcji bierze tylko jeden monomer),
czÄ…steczki monomeru makroczÄ…steczki polimeru
Rys. 2. Polimeryzacja
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000
kopolimeryzacja  reakcja, w której biorą udział, co najmniej dwa różne monomery
(komery), a produkt reakcji nazywa siÄ™ kopolimerem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Rys. 3. Kopolimeryzacja
y
ródło: Idryjan-Pajor J.  Materiałoznawstwo odzieżowe SOP, Toruń 2000
2) Polikondensacja  reakcja wytwarzania polimeru, której towarzyszy wydzielanie produktu
ubocznego (najczęściej wody), może w niej uczestniczyć jeden rodzaj monomeru lub
kilka, a produkt tej reakcji nazywa siÄ™ polikondensatem.
czÄ…steczki monomeru polikondensat produkt
uboczny
Rys. 4. Polikondensacja
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000
Stopień polimeryzacji  liczba merów w makrocząsteczce.
Rodzaje polimerów:
1) Polimery naturalne  występują w przyrodzie, np. celuloza, białko, sok kauczukowy,
2) Polimery syntetyczne  wytwarzane przez człowieka w drodze syntezy chemicznej.
Orientacja włókna  sposób ułożenia (uporządkowania) makrocząsteczek we włóknie.
Im wyższy jest stopień orientacji, tym włókna są wytrzymalsze na rozciąganie.
włókno o idealnej orientacji
włókno o złej orientacji
Rys. 5. Orientacja włókna
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to sÄ… polimery?
2. Która polireakcja przebiega bez wydzielania produktów ubocznych?
3. Jak nazywa siÄ™ reakcja z wydzielaniem produktu ubocznego?
4. Co nazywamy orientacją włókna?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozróżnianie wyrobów włókienniczych wytworzonych z włókien, które zbudowane
są z polimerów naturalnych i syntetycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) z katalogów próbek wybrać próbki z włókien roślinnych, zwierzęcych i syntetycznych,
2) dokonać sprawdzenia wybranych próbek metodą spalania,
3) wkleić próbki:
a) z włókien zbudowanych z celulozy,
b) z włókien zbudowanych z białka,
c) z włókien zbudowanych z polimerów syntetycznych,
4) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek z włókien zwierzęcych,
- katalog próbek z włókien roślinnych,
- katalog próbek z włókien syntetycznych,
- katalog próbek z włókien sztucznych celulozowych,
- zeszyt przedmiotowy.
Ćwiczenie 2
Rozróżnianie włókien o złej i idealnej orientacji, uzasadnij swój wybór.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z ilustracjami,
2) scharakteryzować włókna o złej orientacji i idealnej orientacji,
3) uzasadnić swój wybór.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- ilustracje z orientacją włókien.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.2.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić, co to są polimery?
2) odróżnić polireakcje przebiegające bez wydzielania produktów
ubocznych od polireakcji przebiegających z wydzielaniem produktów
ubocznych?
3) rozróżniać włókna o złej i idealnej orientacji włókna?
4.3. Klasyfikacja, właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne
włókien
4.3.1. Materiał nauczania
Większość materiałów stosowanych do produkcji wyrobu odzieży jest wykonywana
z włókien.
Ze względu na pochodzenie włókna przerabiane w przemyśle odzieżowym dzieli się na
dwie zasadnicze grupy: włókna naturalne i włókna chemiczne (rys. 6). Włókna naturalne oraz
chemiczne dzieli siÄ™ na: organiczne i nieorganiczne (rys. 7, 8.).
WA
ÓKNA
NATURALNE CHEMICZNE
NIEORGANICZNE ORGANICZNE
ORGANICZNE NIEORGANICZNE
Rys. 6. Ogólna klasyfikacja włókien
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Włókna naturalne
Organiczne Nieorganiczne
Mineralne
Roślinne Zwierzęce
Azbest
A
odygowe Owocowe
Nasienne Liściaste Jedwabie
Uwłosienie
ssaków
Len Jedwab
morwowy
Konopie Kokos
Manila
Jedwab
Juta
Bawełna Sizal
dębowy
Ramia
Kapok
Wełna Sierść Włosie
WÅ‚os
Owcza
Kozia
Króliczy Bydlęca Końskie
Wielbłądzia
Zajęczy
Królika
angorskiego
Rys. 7. Klasyfikacja włókien naturalnych
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Włókna
chemiczne
Organiczne Nieorganiczne
Sztuczne Syntetyczne
Szklane Metalowe
Celulozowe Białkowe Kauczuki
i pochodne naturalne
wiskozowe kazeinowe Włókna
octanowe sojowe gumowe
miedziowe
Rys. 8. Klasyfikacja włókien chemicznych
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien
Właściwości fizyczne włókien  cechy dające się zaobserwować przy pomocy zmysłów
(głównie wzroku) i zmierzyć czyli wyrazić wartościami liczbowymi posługując się
przyrzÄ…dami pomiarowymi (np. mikroskopem, zrywarkÄ…, wagÄ… analitycznÄ…,
skrętomierzem).Właściwości fizyczne określają takie cechy włókien jak: kształt, długość,
grubość, barwę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
poliestrowe
poliamidowe
poliuretanowe
polipropylenowe
poliakrylonitrylowe
polichlorowinylowe
Właściwości mechaniczne włókien -sposób zachowania się włókien pod wpływem
działania na nie sił zewnętrznych. Właściwości te to: wytrzymałość na rozciąganie, zdolność
do wydłużania się, sprężystość, itp. Cechy te mają duże znaczenia w procesie
technologicznym i wpływają na właściwości użytkowe wyrobów.
Kształt włókna  każdy rodzaj włókna ma charakterystyczny kształt podłużny i przekrój
poprzeczny. Kształt podłużny może być prostoliniowy, falisty itp. i można go spostrzec
gołym okiem lub przy użyciu lupy. Przekrój poprzeczny włókien może być np. kołowy,
owalny, wieloboczny, nieregularny. Dokładny kształt przekroju poprzecznego włókna
widoczny jest pod mikroskopem.
Kształt włókien ma między innymi duży wpływ na zdolność włókien do przędzenia, czyli
skręcania w nitkę tzw. przędność.
Długość włókna. Włókna o teoretycznie nieograniczonej długości nazywa się włóknami
ciągłymi. Pozostałe włókna o ograniczonej długości nazywa się włóknami odcinkowymi (ich
długość określa się w milimetrach).
Długość włókna wpływa na wytrzymałość wyrobu oraz wygląd powierzchni tkaniny.
Grubość włókna. Jeśli włókno ma przekrój poprzeczny zbliżony do koła, to grubość jego
wyraża siÄ™ Å›rednicÄ… przekroju poprzecznego w mikrometrach (1µm = 0,001 mm). Grubość
pozostałych włókien określa się za pomocą masy liniowej w jednostkach międzynarodowego
systemu Tex.
Grubość włókna ma wpływ na grubość nitki i jej wytrzymałość. Im cieńsze włókno, tym
szlachetniejszy można uzyskać z niego wyrób.
Wytrzymałość włókien na rozciąganie jednokierunkowe lub osiowe  wielkość siły,
pod którą włókno ulega rozerwaniu. Wytrzymałość włókna jest zwykle różna na sucho
i na mokro. Wytrzymałość włókien na rozciąganie wyraża się w centyniutonach na tex
(cN/tex, 1cN = 10Å»²N).
Wydłużenie włókien - włókna w czasie rozciągania zmieniają swoje wymiary:
w kierunku podłużnym wydłużają się, a w kierunku poprzecznym zwężają się. Cechę tę
nazywa się wydłużeniem przy rozrywaniu.
Rozróżnia się wydłużenie: bezwzględne (wyrażane w milimetrach) i względne (wyrażane
w procentach w stosunku do początkowej długości rozciąganego włókna). Włókna o bardzo
małym wydłużeniu są sztywne i trudno poddają się procesom przerobu.
Sprężystość włókien  zdolność powracania do pierwotnego kształtu po usunięciu
działających na nie zewnętrznych sił rozciągających, zgniatających lub ściskających, albo
układów tych sił. Włókna o dużej sprężystości są doskonałym materiałem do wyrobu
materiałów odzieżowych, które nie gniotą się i wykazują trwałość w użytkowaniu.
Gęstość objętościowa  stosunek masy do objętości, gdzie masa jest wyrażana w kg,
a objętość w mł. Rozróżnia się gęstość rzeczywistą oraz gęstość pozorną. Przy oznaczaniu
gęstości rzeczywistej włókien przyjmuje się objętość włókien po odliczeniu wolnych
przestrzeni zajętych przez powietrze. Gęstość pozorna odnosi się do włókien wraz
z przestrzeniami wypełnionymi powietrzem. Gęstość pozorna jest zawsze mniejsza
od rzeczywistej.
Izolacyjność cieplna wyrobów włókienniczych zależy od ich gęstości pozornej,
a izolacyjność cieplna samych włókien zmienia się dla różnych włókien w niewielkich
granicach i znacznie przewyższa przewodnictwo cieplne powietrza.
Duża zawartość powietrza we włóknach oraz w wyrobach wpływa na zwiększenie ich
izolacyjności cieplnej, czyli złego przewodnictwa cieplnego.
Higroskopijność włókien  zdolność pochłaniania wilgoci z otoczenia. Ilość wilgoci,
jaką może wchłonąć włókno zależy od temperatury i ilości wilgoci zawartej w otoczeniu.
Higroskopijność włókien stanowi o właściwościach higienicznych wyrobów włókienniczych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Odzież wykonana z włókien higroskopijnych posiada zdolność wchłaniania wilgoci
z powierzchni skóry, co jest cechą dodatnią z punktu widzenia higieny.
Zależnie od wilgotności otoczenia zmieniają się właściwości fizyko-mechaniczne
(np. masa, wytrzymałość) włókna. Zmiany niekiedy są dość duże, dlatego pomieszczenia
laboratoryjne powinny być wyposażone w urządzenia klimatyzacyjne i kontrolujące w celu
utrzymania warunków normalnych (za klimat normalny uważa się powietrze o temperaturze
20 Ä… 2ºC i wilgotność wzglÄ™dnej 65 Ä… 2%). Przed wykonaniem badaÅ„ laboratoryjnych próbki
sÄ… poddawane aklimatyzacji w celu doprowadzenia ich do stanu normalnego. Normalnym
stan wilgotności próbki nazywa się stanem równowagi, jaki uzyska ona między wilgotnością
własną a wilgotnością otoczenia w klimacie normalnym.
Inne charakterystyczne cechy fizyczne włókien to wrażenie, jakie dają przy dotyku np.
uczucie ciepła, chłodu oraz ich barwa i połysk itp.
Właściwości chemiczne włókien - zależą od substancji, z których są zbudowane.
O podstawowych właściwościach chemicznych włókien decydują:
- odporność na działanie podwyższonej temperatury,
- sposób palenia się,
- odporność na działanie kwasów, zasad i środków bielących,
- odporność na działanie czynników atmosferycznych.
Właściwości chemiczne włókien wpływają przede wszystkim na procesy technologiczne
związane z wykończeniem wyrobów, np. bieleniem, barwieniem. Wskazują na sposób prania
wyrobów włókienniczych w warunkach ich użytkowania i dozwolony zakres temperatury
podczas prania i prasowania. Znajomość właściwości chemicznych włókien pozwala na ich
odróżnienie na podstawie charakterystycznej reakcji pod wpływem odczynników
chemicznych.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest podział włókien ze względu na pochodzenie?
2. Jaka jest klasyfikacja włókien naturalnych?
3. Jaka jest klasyfikacja włókien chemicznych?
4. Na co ma wpływ kształt włókien?
5. Jaki jest podział włókien ze względu na ich długość?
6. O czym decyduje grubość włókna?
7. W jaki sposób określa się długość włókien?
8. Co to są właściwości mechaniczne włókna?
9. Co to jest sprężystość włókien?
10. Co to jest gęstość włókien?
11. Od czego zależy izolacyjność cieplna wyrobów włókienniczych?
12. Co to jest higroskopijność włókna?
13. Co decyduje o podstawowych właściwościach chemicznych włókien?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zbadaj właściwości fizyko-mechaniczne włókien.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać kilka różnych włókien,
2) zbadać je, zwracając uwagę na: kształt wzdłużny włókna (pod mikroskopem), kształt
przekroju poprzecznego (pod mikroskopem), długość, sprężystość (przez ręczne
zgniatanie) wytrzymałość na rozciąganie, wrażenie przy dotyku oraz barwę,
3) przykleić próbkę wraz z opisem,
4) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog włókien,
- mikroskop z oprzyrzÄ…dowaniem,
- klej,
- zeszyt przedmiotowy.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
próbę spalania włókien.
Sposób wykonania ćwiczenia.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) otrzymać od nauczyciela próbki włókien: bawełny, wełny i poliamidu,
2) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieścić poszczególne włókna w płomieniu
świecy,
3) zaobserwować proces spalania włókien: szybkość spalania, barwę płomienia, zapach
po zdmuchnięciu płomienia, pozostałości po spaleniu (popiół), barwa i rozkruszalność
(po ostygnięciu),
4) zapisać swoje spostrzeżenia w karcie obserwacji,
5) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog włókien,
- palnik lub świeca,
- pęseta,
- karta obserwacji.
Karta obserwacji
Zmiany
Bawełna Wełna Poliamid
Włókno
Szybkość spalania
Barwa płomienia
Zapach po
zdmuchnięciu
płomienia
Pozostałości po
spaleniu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) sklasyfikować włókna naturalne i chemiczne?
2) określić, na jakie cechy włókna wpływa jego kształt?
3) wymienić rodzaje włókien ze względu na ich długość?
4) badać organoleptycznie włókna?
5) wyjaśnić, w jaki sposób określa się grubość włókna?
6) wyjaśnić, co to jest sprężystość i gęstość włókien?
7) wyjaśnić, od czego zależy izolacyjność cieplna włókna?
4.4. Włókna naturalne  właściwości fizyko-mechaniczne
i chemiczne oraz zasady identyfikacji
4.4.1. Materiał nauczania
Włókna roślinne
Celuloza  nazywana również błonnikiem, jest podstawowym materiałem budulcowym
tkanki roślinnej. Celuloza należy do związków chemicznych nazywanych węglowodanami,
jest substancjÄ… wielkoczÄ…steczkowÄ… (polimerem naturalnym) o wzorze sumarycznym
( ) , gdzie  n oznacza stopień polimeryzacji, czyli oznacza liczbę merów
n
C H O
6 10 5
w makroczÄ…steczce liczba ta waha siÄ™ od 1000 do 10000) (rys. 9)
Rys. 9. Wzór cząsteczki celulozy
y
ródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Surowcami do przemysłowego otrzymywania celulozy są: drewno drzew iglastych
(świerk, sosna), włókna torebek nasiennych bawełny, konopie, słoma zbóż i trzcina. Surowce
te zawierają również inne substancje. Pozyskiwanie celulozy polega na oddzieleniu jej od
pozostałych składników. Okorowane drewno poddawane jest rozdrobnieniu, a następnie
gotowaniu pod ciśnieniem z dodatkiem odpowiednich związków chemicznych. W wyniku
gotowania następuje rozpuszczenie związków niecelulozowych, pozostała masa zostaje
oddzielona od roztworu i poddawana jest bieleniu, a następnie odwadniana i suszona. Gotowy
produkt zawiera 85  95 % czystej celulozy i nadaje się do dalszej przeróbki chemicznej lub
do wyrobu papieru.
Właściwości celulozy:
- biała włóknista masa,
- nie rozpuszcza się i nie pęcznieje w wodzie zimnej i gorącej,
- lekko pęcznieje w roztworze wodorotlenku sodowego w podwyższonej temperaturze,
- nie rozpuszcza się w alkoholu, rozcieńczonych kwasach i zasadach,
- pod wpływem dłuższego działania kwasu siarkowego lub solnego następuje hydroliza
(rozpad) celulozy do czÄ…steczek cukru prostego,
- rozpuszcza się pod działaniem odczynnika Schweitzera (amoniakalnego roztworu
wodorotlenku miedzi),
- rozkłada się w enzymach.
Bawełna
Właściwości fizyko-mechaniczne bawełny:
- kształt: wzdłużny- przypomina spiralnie skręconą wstążkę, której jeden koniec jest
zaostrzony, a drugi oderwany od ziarna, jest otwarły postrzępiony, przekrój poprzeczny-
podobny do kształtu fasoli (rys. 10),
Rys. 10. Widok włókna bawełny pod mikroskopem
y
ródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999
- długość  od 12 do 50 mm,
- grubość  włókna są bardzo cienkie: 100-500mtex (w dużym przybliżeniu przyjmuje się,
że ich Å›rednia grubość wynosi 20-23 µm),
- wydłużenie względne od 3% do 11%, na mokro nieco większe,
- sprężystość  jest niewielka, wyroby gniotą się,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
- izolacyjność cieplna  może być mała lub duża, zależy od rodzaju wyrobu,
- higroskopijność  w normalnych warunkach bawełna zawiera około 7,5 8,5% wilgoci,
przy zwiększonej wilgotności powietrza może wchłonąć do 25% wody, nie sprawiając
przy dotyku wrażenia, że jest mokra; wyroby bawełniane bardzo łatwo zwilżają się,
- wrażenie przy dotyku  miłe, miękkie,  ciepłe ,
- barwa naturalna  zależy od odmiany bawełny: biała, kremowa, brunatnożółta,
- połysk  tylko najlepsze gatunki włókna odznaczają się naturalnym połyskiem.
Właściwości chemiczne bawełny:
- skład chemiczny bawełny  celuloza (90 97%), pektyny (0,5 0,7%), tłuszcze i żywice
(0,35-0,40%), popiół (0,12 0,25%), woda (7,5 8,5%),
- sposób spalania się włókien  płomień duży, jasny, zapach palonego papieru, popiół lotny,
- odporność na podwyższoną temperaturę  wytrzymuje długotrwałe ogrzewanie do
temperatury 160ºC, powyżej 165ºC, przy ogrzewaniu bez dostÄ™pu powietrza zachodzi
rozkÅ‚adowa destylacja celulozy, temperatura prasowania 210ºC,
- odporność na działanie zasad  zasady o średnim i dużym stężeniu w podwyższonej
temperaturze mogą zniszczyć włókno, zasady działając na zimno mogą polepszyć
właściwości bawełny (merceryzacja);
Merceryzacja  uszlachetnianie bawełny stężoną zasadą sodową, dzięki czemu: zwiększa
się wytrzymałość na rozciąganie, włókno lepiej się barwi, zwiększa się połysk, rośnie
higroskopijność, tkaniny bawełniane wykurczają się, przekrój poprzeczny włókna staje się
okrągły,
- odporność na działanie kwasów  stężone kwasy mineralne (siarkowy, solny, fosforowy)
powoduje całkowite zniszczenie włókien w wyniku degradacji celulozy,
- odporność na środki bielące - substancje zawierające chlor oraz woda utleniona osłabiają
włókno,
- odporność na działanie czynników atmosferycznych - jest odporna na działanie
czynników atmosferycznych, jednak długotrwałe działanie wilgoci powoduje proces
gnilny.
Zastosowanie bawełny  największą ilość bawełny przerabia się na tkaniny odzieżowe,
bieliz
niane, pościelowe. Wyrabia się dzianiny zwłaszcza bieliz
niane, nici do szycia i do haftu,
tasiemki, koronki, materiały techniczne oraz materiały opatrunkowe. Bawełna jest również
przerabiana z dodatkiem włókien chemicznych i wyroby te noszą nazwę bawełnopodobnych.
Len
Właściwości fizyko-mechaniczne lnu:
 kształt  włókno wydobyte z łodygi stanowi włókno techniczne, które składa się z wielu
pęczków krótkich i cienkich włókienek elementarnych, spojonych klejem roślinnym
(pektyną). Przekrój poprzeczny włókna ma kształt zbliżony do wielokąta (rys. 11),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rys. 11. Widok włókna lnu pod mikroskopem
y
ródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999
- długość włókna  technicznego 20-140cm, elementarnego 16-30 mm,
- grubość włókna  elementarnego 7-20 µm, technicznego wielokrotnie wiÄ™ksza od włókna
elementarnego,
- wytrzymałość na rozciąganie  bardzo duża i wynosi 23-73 cN/tex, na mokro większa
o 10%,
- wydłużenie względne  1,5-4%,
- sztywność włókien  jest cechą charakterystyczna lnu, a wynika z obecności substancji
pektynowych we włóknie technicznym,
- sprężystość  mała, wyroby bardzo gniotą się w trakcie użytkowania,
- izolacyjność cieplna  bardzo mała, wrażenie chłodu potęguje się po wymaglowaniu,
- higroskopijność  w warunkach normalnych len zawiera 12% wilgoci, a przy zwiększonej
wilgotności powietrza może wchłonąć do 25% wody, nie sprawiając przy dotyku wrażenia
mokrego; wyroby lniane zwilżają się bardzo szybko,
- barwa  od srebrzystoszarej do brunatnej (zależy od metody moczenia),
- połysk  włókna lnu mają naturalny połysk, który można spotęgować przez maglowanie.
Kotonizacja (ubawełnianie)  proces polegający na rozłożeniu włókna technicznego,
na włókna elementarne przez usunięcie kleju łączącego te włókna za pomocą metody
chemicznej albo mechanicznej.
Właściwości chemiczne  zbliżone są do bawełny, gdyż obydwa włókna zbudowane
są z celulozy. Jednak odporność na zasady i środki bielące jest mniejsza, ponieważ związki
te mogą spowodować kotonizację włókna technicznego.
Zastosowanie lnu  z lnu wyrabia się tkaniny pościelowe, tkaniny obrusowe, ręczniki,
ściereczki do wycierania naczyń, tkaniny odzieżowe, dekoracyjne, techniczne. Wyrabia się
również nici, sznurki, sieci rybackie.
Konopie
Właściwości włókien konopnych:
- długość włókien  technicznych 1,5 2 m, elementarnych 5 55 mm,
- grubsze od włókien lnianych, mocniejsze, twardsze i sztywniejsze,
- odporne na działanie wody słodkiej i słonej,
- barwa włókien  jasnożółta, zielonkawa lub szara.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Zastosowanie konopi  z konopi wyrabia się grube i mocne tkaniny, np. żagle, namioty,
worki, plandeki, materace, jak również sznurki, liny okrętowe itp. z cienkich gatunków
można wyrabiać tkaniny pościelowe i odzieżowe.
Włókna zwierzęce
Białko  budulec włókien zwierzęcych. Białko występuje: we włóknach zwierzęcych,
mięśniach, skórze, kościach, roślinach strączkowych, mleku.
W wełnie białko występuje pod nazwą  keratyna, natomiast w jedwabiu naturalnym 
fibroina i serycyna.
Budowa białek:
- skład chemiczny  pierwiastki podstawowe to: węgiel, tlen, azot, wodór, oprócz nich
białka mogą zawierać: siarkę, fosfor, żelazo, potas, sód.
- białka to polimery powstałe przez polikondensację cząsteczek związków organicznych,
zwanych aminokwasami.
Właściwości białek:
- z wodÄ… tworzÄ… roztwory koloidowe,
- można je wytrącić dodając chlorku sodu (soli kuchennej),
- ulegają ścinaniu (przechodzą w stan nierozpuszczalny) pod działaniem: podwyższonej
temperatury, alkoholu, kwasu,
- rozpuszczajÄ… siÄ™ w zasadach.
Substancje, w skład których wchodzą białka barwią się pod wpływem stężonego kwasu
azotowego na żółto. Reakcja wykrywania białek nazywana jest reakcją ksantoproteinową.
Wełna
Włókno wełny jest zbudowane z trzech warstw: naskórka (składającego się z łusek
ułożonych dachówkowo), warstwy korowej (składającej się z komórek zbudowanych
z białka), rdzenia (zawierającego substancje pigmentowe nadające wełnie naturalne
zabarwienie), (rys. 12).
Rys. 12. Budowa włókna wełny- przekrój poprzeczny
y
ródło: Idryjan-Pajor J: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000
Ze względu na budowę wewnętrzną włókna wełniane można podzielić na włókna:
bezrdzeniowe, przejściowe (mające rdzeń przerywany albo jego ślady), rdzeniowe (mające
rdzeń ciągnący się wzdłuż całego włókna), martwe (mające bardzo gruby rdzeń, który
w przekroju poprzecznym zajmuje około 90% powierzchni przez co włókna są sztywne,
kruche, Å‚amliwe).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Właściwości fizyko- mechaniczne włókna wełnianego:
- kształt włókna  w przekroju poprzecznym włókno ma kształt zbliżony do koła, w widoku
podłużnym włókno wygięte jest wzdłuż łuków, tzw. skarbikowane (rys. 13),
Rys. 13. Włókna wełny owczej pod mikroskopem: przekrój poprzeczny okrągły, kształt podłużnu włókna
 łuski są ułożone dachówkowo
y
ródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999
- grubość weÅ‚ny  zależy od rasy owiec i wynosi od 15 do 70 µm (230 730 mtex),
- długość- zależy od rasy owiec: wełna merynosowa ma długość 50 100 mm, wełna
cheviotowa ma długość do 400 mm,
- wytrzymałość na rozciąganie  jest niewielka i wynosi od 9 do 18 cN/tex, wełna
zmoczona traci na wytrzymałości do 30%,
- wydłużenie względne: na sucho wynosi do 50%, natomiast na mokro do 70%,
- izolacyjność cieplna  doskonała ze względu na dużą zawartość powietrza, które
zatrzymuje się między łuskami naskórka,
- sprężystość  bardzo dobra, wyroby wełniane po zgnieceniu powracają do poprzedniego
kształtu oraz wykazują dużą trwałość w użytkowaniu,
- podatność do spilśniania  charakterystyczna cecha włókna wełnianego, które pod
wpływem tarcia, podwyższonej temperatury, wilgoci oraz środków alkalicznych skręca się
zahaczajÄ…c Å‚uskami, tworzy ubitÄ… masÄ™ i kurczy siÄ™,
- higroskopijność  wełna jest najbardziej higroskopijna wśród wszystkich włókien,
w warunkach normalnych zawiera ok. 17% wilgoci, a przy zwiększonej wilgotności
powietrza może wchłonąć do 50% wody, nie sprawiając przy dotyku mokrej; mimo
doskonałej higroskopijności włókna wełniane bardzo trudno zwilżają się,
- wrażenie przy dotyku   ciepłe i mniej lub bardziej szorstkie,
- barwa  zależy od rasy owiec i może być: kremowa, szara, brązowa i czarna,
- połysk  zależy od rasy owiec.
Właściwości chemiczne wełny:
- sposób spalania: płomień  krótki, przerywany, zapach  palonych włosów, popiół-
zwęglona kula dająca się rozetrzeć,
- odporność na podwyższonÄ… temperaturÄ™  dÅ‚ugotrwaÅ‚e dziaÅ‚anie temperaturÄ… 100ºC
powoduje brunatnienie, a następnie rozpad włókien, gotowanie w wodzie osłabia włókna;
temperatura prasowania wynosi 160ºC,
- odporność na działanie kwasów  włókna są odporne na działanie rozcieńczonych
kwasów nawet w podwyższonej temperaturze,
- odporność na działanie zasad  zasady nawet rozcieńczone zwłaszcza w podwyższonej
temperaturze rozpuszczają wełnę,
- odporność na działanie środków bielących  proces bielenia w znacznym stopniu osłabia
włókno wełny.
Zastosowanie wełny  stosuje się przede wszystkim do wyrobu tkanin i dzianin
odzieżowych oraz tkanin dekoracyjnych, dywanów, kocy, kapeluszy itp. Wyroby wełniane
produkowane z domieszką wełny noszą nazwę wełnopodobnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Jedwab naturalny
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien jedwabiu naturalnego:
- kształt włókna  włókno proste o gładkiej powierzchni, w przekroju poprzecznym pojedyncze
włókno ma kształt zbliżony do trójkąta z zaokrąglonymi wierzchołkami (rys. 14),
a b
Rys. 14. Włókna jedwabiu surowego pod mikroskopem: a) widok podłużny (widoczne nitki fibroiny
z powłoką serycynową), b) przekrój poprzeczny włókien
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
- długość włókna  całkowita długość włókna w kokonie wynosi ok. 3000 m, natomiast
długość włókna, które daje się odwinąć (oplot właściwy), wynosi ok. 1000-1500 m,
- grubość  włókno jedwabiu jest najcieńszym włóknem naturalnym, którego średnia
grubość wynosi 20-32 µm (125-200 mtex),
- wytrzymałość na rozciąganie  jest bardzo duża i wynosi 22-46 cN/tex, wytrzymałość
włókna mokrego jest nieco mniejsza,
- wydłużalność włókna  do 26%,
- sprężystość  bardzo duża,
- izolacyjność cieplna  dobra, tylko trochę mniejsza niż wełny,
- higroskopijność  w warunkach normalnych jedwab zawiera 11% wilgoci, może
wchłonąć do 30% wody nie sprawiając przy dotyku wrażenia wilgotnego.
Właściwości chemiczne  zbliżone do wełny, ponieważ obydwa włókna zbudowane
są z białek.
Promienie słoneczne osłabiają włókno. Przy dłuższym przechowywaniu jedwab  starzeje
się , w wyniku, czego żółknie i traci na wytrzymałości.
Zastosowanie jedwabiu naturalnego  jest używany do wyrobu tkanin sukienkowych,
bluzkowych i krawatowych, chustek, apaszek, szali, nici odzieżowych do szycia i haftu, jak
również wyrabia się nici chirurgiczne, tkaniny na czasze balonów, spadochronów oraz
niektóre tkaniny techniczne.
Inne włókna z uwłosienia zwierząt:
1. Wełna kozia:
- wełna kóz angorskich tzw.  mohair  o białej barwie, pięknym jedwabistym połysku,
charakteryzuje się miękkością, włosach bezrdzeniowych, nie mających zdolności do
spilśniania, używana jako domieszka do wełny owczej, do wyrobu tkanin zwanych
 alpaka , pluszów, imitacji futer oraz tkanin i dzianin typu  mohair ,
- wełna kóz kaszmirskich  bardzo delikatna, o pięknym połysku, używana do wyrobu
chustek i szli kaszmirskich oraz cienkich tkanin sukienkowych.
2. Wełna wielbłądzia:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
- włókna długie grube  nie nadają się do przerobu,
- włókna krótkie, cienkie  bardzo miękkie, lekkie, wytrzymałe na rozciąganie,
przerabia siÄ™ ich zachowujÄ…c jasnobrÄ…zowy naturalny kolor, stosowany do wyrobu
tkanin na płaszcze, pledy, swetry.
3. Wełna królika angorskiego  zwana  angorą . Ten rodzaj włókien otrzymuje się przez
wyczesywanie, są one koloru białego lub jasnoszarego, o długości ok. 70 mm, puszyste,
miękkie, lekkie, sprężyste, o jedwabistym połysku. Używane jako domieszka do wełny
owczej stosowanej do produkcji dzianin.
4. Włos królika i zająca. Włókna służą do wyrobu wysoko gatunkowych filców
kapeluszowych.
5. Włosie końskie  pozyskiwane z końskich ogonów. Włókno sztywne, mocne
i jednocześnie bardzo elastyczne, używane do produkcji  włosianek służących
w krawiectwie do usztywniania przodów.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest celuloza?
2. Jakie są właściwości celulozy?
3. Jakie są włókna pochodzenia roślinnego?
4. Jakie są włókna pochodzenia zwierzęcego?
5. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne włókna bawełny?
6. Jakie są właściwości chemiczne włókna bawełny?
7. Na czym polega proces merceryzacji?
8. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne włókna lnu?
9. Na czym polega proces kotonizacji?
10. Jakie właściwości posiadają włókna konopne?
11. Co to są białka?
12. Jakie są właściwości białek?
13. Na czym polega reakcja ksantoproteinowa?
14. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne wełny?
15. Jakie są właściwości chemiczne wełny?
16. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne jedwabiu naturalnego?
17. Jakie są inne włókna z uwłosienia zwierząt?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadzając próbę spalania, dokonaj podziału próbek tkanin wykonanych z włókien
roślinnych i zwierzęcych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z katalogu kilka próbek włókien,
2) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieścić poszczególne próbki w płomieniu
świecy,
3) zaobserwować proces spalania: szybkość spalania, barwę płomienia, zapach po
zdmuchnięciu płomienia, pozostałości po spaleniu,
4) wykonać mini katalog próbek,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
5) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,
- palnik lub świeca,
- pęseta,
- arkusz papieru.
Ćwiczenie 2
Określ sprężystość tkanin wykonanych z włókien roślinnych i zwierzęcych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać kilka próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,
2) zgnieść próbki w dłoni i określić ich sprężystość,
3) wkleić próbki i opisać swoje spostrzeżenia,
4) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,
- karta obserwacji.
Karta obserwacji
Włókna roślinne Włókna zwierzęce
Włókno............................................... Włókno...............................................
......................................................................... .........................................................................
.......................................................................... .........................................................................
Włókno............................................... Włókno...............................................
......................................................................... .........................................................................
......................................................................... .........................................................................
Włókno............................................... Włókno...............................................
......................................................................... .........................................................................
........................................................................ .........................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 3
Na podstawie przekroju podłużnego i poprzecznego rozpoznaj rodzaj włókna.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować próbki włókien i umieścić je na płytce pod mikroskopem,
2) rozpoznać rodzaj włókna,
3) zinterpretować wyniki badań.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- mikroskop z oprzyrządowaniem do identyfikacji włókien,
- kolekcja próbek włókien naturalnych,
- plansze z przekrojami poprzecznymi i wzdłużnymi włókien.
Ćwiczenie 4
Zbadaj działanie roztworu ługu sodowego na tkaninę wykonaną z włókien roślinnych
i zwierzęcych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z katalogu kilka próbek,
2) przygotować próbki do badania,
3) przy zachowaniu szczególnej ostrożności, umieścić kilka kropli rozcieńczonego,
a następnie stężonego ługu sodowego na próbkach,
4) zaobserwować, jakim procesom będą podlegały próbki,
5) dokonać podziału na tkaniny wykonane z włókien roślinnych i zwierzęcych,
6) omówić procesy zachodzące podczas działania roztworu ługu sodowego na włókna
roślinne i zwierzęce, uzasadniając podział próbek.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,
- pęseta,
- roztwór ługu sodowego,
- pipetka.
Ćwiczenie 5
Przeprowadzając reakcję ksantoproteinową rozpoznaj włókna zwierzęce.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z katalogu kilka próbek,
2) przygotować próbki do badania,
3) przy zachowaniu szczególnej ostrożności, umieścić kilka kropli stężonego kwasu
azotowego na próbkach,
4) zaobserwować, które z próbek ulegną zabarwieniu na kolor żółty,
5) dokonać wyboru próbek wykonanych z włókien zwierzęcych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
6) omówić procesy zachodzące podczas działania stężonego kwasu azotowego na substancję
w skład, których wchodzi białko.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,
- pęseta,
- stężony kwas azotowy,
- pipetka.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić właściwości celulozy?
2) wymienić włókna pochodzenia roślinnego i zwierzęcego?
3) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne bawełny?
4) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne lnu?
5) omówić właściwości włókna konopi?
6) wyjaśnić, na czym polega proces merceryzacji?
7) wyjaśnić, na czym polega proces kotonizacji?
8) wyjaśnić, na czym polega reakcja ksantoproteinowa?
9) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne wełny?
10) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne jedwabiu
naturalnego?
11) rozróżniać włókna roślinne i zwierzęce?
4.5. Włókna chemiczne  właściwości fizyko-mechaniczne
i chemiczne oraz zasady identyfikacji.
4.5.1. Materiał nauczania
Włókna sztuczne
Włókna sztuczne celulozowe i pochodne: włókna wiskozowe, octanowe i miedziowe.
Włókna wiskozowe  surowcami wyjściowymi do produkcji tych włókien są: celuloza
drzewna, ług sodowy i dwusiarczek węgla i woda. Schemat produkcji przedstawia rys. 15.
Arkusz celulozy zanurza siÄ™ w roztworze Å‚ugu sodowego, w wyniku czego powstaje
alkaliceluloza. Odciska się ją z ługu sodowego miele i poddaje działaniu dwusiarczku węgla.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Powstaje wtedy żółtopomarańczowy związek  ksantogenian celulozy. Na ksantat działa się
Å‚ugiem sodowym i wodÄ…, w wyniku, czego powstaje lepka ciecz tzw. wiskoza. Wiskoza po
dokładnym przefiltrowaniu przez pewien czas dojrzewa. Następnie wiskozę wprowadza się
do maszyn przędzalniczych. Schemat tzw. przędzenia  na mokro przedstawia rys. 16.
Wiskozę pod odpowiednim ciśnieniem przeciska się przez otwory dyszy przędzalniczej.
W dnie dyszy znajdują się małe otworki o średnicy stanowiącej setne części milimetra
(średnica otworków zależy od żądanej grubości włókna). Dysze zanurzone są w kwaśnej
kÄ…pieli koagulujÄ…cej (zestalajÄ…cej). Cieniutkie strumienie wiskozy w kÄ…pieli zestalajÄ… siÄ™
tworząc włókna i jednocześnie regeneruje się, czyli odtwarza celuloza (w wyniku reakcji
chemicznych, jakie zachodzą między kąpielą i wiskozą). Zespół włókien otrzymywany
z jednej dyszy nawija się na szpule. Włókna poddaje się rozciąganiu, płukaniu, bieleniu
i innym operacją wykończeniowym w celu nadania im określonych właściwości.
Celuloza A
ug sodowy
Alkaliceluloza
Dwusiarczek
węgla
Ksantogenian
celulozy
Woda A
ug sodowy
Wiskoza
KÄ…piel
koagulujÄ…ca
Włókna
Rys. 15. Schemat produkcji włókien wiskozowych.
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Włókna miedziowe  surowcem do produkcji włókien miedziowych są odpadki
bawełniane oraz celuloza drzewna. Włókna miedziowe są produkowane w coraz mniejszym
zakresie z powodu niekorzystnych właściwości fizyko-mechanicznych i chemicznych.
Rys. 16. Schemat przędzenia włókien wiskozowych: 1- roztwór wiskozy, 2  pompa tłocząca roztwór,
3  kąpiel koagulująca, 4  dysza przędzalnicza, 5  cewka nawijająca
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
Włókna octanowe  surowcem do produkcji włókien jest celuloza drzewna lub
podwłosie bawełniane. Na celulozę działa się mieszaniną złożoną z kwasu octowego,
bezwodnika kwasu octowego i kwasu siarkowego. W wyniku reakcji otrzymuje siÄ™ zwiÄ…zek
zwany acetylocelulozą, którą rozpuszcza się w acetonie. Otrzymany roztwór przeciska się
przez dysze przędzalnicze. Strumyczki roztworu wprowadza się do specjalnych komór,
w których pod wpływem gorącego powietrza następuje odparowanie rozpuszczalnika
i zestalenie włókien (tzw. formowanie  na sucho  rys. 17).
Rys. 17. Schemat przędzenia włókien octanowych: 1- roztwór acetylocelulozy, 2  pompa tłocząca roztwór,
3  dysza przędzalnicza, 4  komora z ciepłym powietrzem, gdzie następuje odparowanie rozpuszczalnika
i zestalenie włókien, 4  skroplenie pary rozpuszczalnika, 5  cewka nawijająca
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
W zależności od zastosowanych dysz przędzalniczych, włókna mogą mieć różne kształty,
w zależności od potrzeb. Dzięki temu przekroje poprzeczne włókien mogą być różne rys. 18.
Rys. 18. Przekroje poprzeczne dysz przędzalniczych i otrzymywane z nich włókna
y
ródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999
Włókna sztuczne celulozowe odcinkowe
Produkcja włókien odcinkowych zasadniczo nie różni się od produkcji włókien sztucznych
ciągłych, jedynie końcowe stadia są inne. Przy otrzymywaniu włókien odcinkowych, włókna
z szeregu dysz są łączone w jedną taśmę, następnie cięte i wykańczane. Włóknom
odcinkowym można nadawać dowolne długości, zależnie od tego, do jakich włókien
naturalnych mają być upodobnione. Produkuje się włókna bawełnopodobne i wełnopodobne.
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien sztucznych celulozowych:
Parametry, które można dowolnie regulować w zależności od potrzeb:
- kształt włókna  włókna ciągłe mają kształt podłużny prostoliniowy, włókna odcinkowe
typu wełny mogą być karbikowane, przekroje poprzeczne włókien są mniej lub bardziej
nieregularne,
Rys. 19. Przekroje poprzeczne włókien sztucznych celulozowych (widok pod mikroskopem),
włókna wiskozowe, b) włókna octanowe
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
- długość włókna  może być dowolnie regulowana,
- grubość włókna  może być dowolna zależy od wielkości otworów w dyszach,
- barwa  otrzymywane są w kolorze prawie białym i można je barwić na dowolny kolor,
- połysk  mają duży połysk, ale można otrzymać włókna matowe.
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien wiskozowych klasycznych:
- wytrzymałość włókna na rozciąganie  jest niewielka i wynosi 14  22cN/tex,
- wydłużenie względne włókien  jest dość znaczne i wynosi w stanie suchym 15 35%,
w stanie mokrym wzrasta do 50%,
- sprężystość włókien  są mało sprężyste,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
- higroskopijność  charakteryzują się dużą higroskopijnością, w normalnych warunkach
wchłaniają 9,8%, przy 100% wilgotności powietrza 27%wody; po zmoczeniu w wodzie
kurczÄ… siÄ™ w znacznym stopniu,
- izolacyjność cieplna  zachowują się podobnie jak wyroby z włókien naturalnych
celulozowych,
- wrażenie przy dotyku  włókna ciągłe są przy dotyku chłodne, śliskie gładkie, natomiast
włókna odcinkowe są ciepłe, miłe, miękkie,
Właściwości chemiczne włókien wiskozowych klasycznych:
- działalność podwyższonej temperatury  działanie podwyższonej temperatury przez długi
czas jest szkodliwe, w temperaturze 150ºC nastÄ™puje obniżenie wytrzymaÅ‚oÅ›ci włókien,
gotowanie w wodzie znacznie osÅ‚abia włókno; temperatura prasowania 120ºC
- sposób spalania się  spala się szybko, pozostaje mało popiołu i wydziela zapach
palonego papieru,
- działanie kwasów  nawet rozcieńczone kwasy powodują znaczne obniżenie
wytrzymałości włókien, zwłaszcza w podwyższonej temperaturze,
- działanie zasad  rozcieńczone zasady nie powodują uszkodzenia włókien, natomiast
stężone roztwory zasad powodują pęcznienie, a nawet rozpuszczenie włókien.
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien octanowych:
- wytrzymałość włókna na rozciąganie  bardzo mała i wynosi 11  13 cN/tex,
- wydłużenie względne włókien  jest dość znaczne i wynosi w stanie suchym 25 28%,
w stanie mokrym wzrasta do 40%,
- sprężystość włókien  bardzo dobra,
- higroskopijność  mała od 3% do 14%, nie kurczą się w wodzie.
Właściwości chemiczne włókien octanowych:
- działalność podwyższonej temperatury  wykazują właściwości termoplastyczne, tzn.
w podwyższonej temperaturze miÄ™knÄ… ( 175  190 ºC) i topiÄ… siÄ™ (230- 250 ºC); nie tracÄ…
wytrzymałości w wyniku gotowania w wodzie,
- sposób spalania się  palą się i topią, tworząc zwęgloną kulę i wydzielając zapach octu,
- działanie kwasów  aceton i kwas octowy rozpuszczają włókna,
- działanie zasad  rozcieńczone zasady nie powodują uszkodzenia włókien.
Modyfikacja włókien sztucznych celulozowych polega na zmianie ich właściwości
w dodatkowych procesach chemicznych i technologicznych. Ma na celu polepszenie
właściwości włókien, co umożliwia szersze ich zastosowanie. Przez modyfikację otrzymano
włókna o większej wytrzymałości na rozciąganie- jedwab kordowy i włókna odcinkowe
HWM. Przykładem włókien modyfikowanych odcinkowych bawełnopodobnych są włókna
polinozowe, które charakteryzują się mniejszą kurczliwością i większą sprężystością oraz
wytrzymałością na rozciąganie niż włókna klasyczne. W Polsce produkowane są pod nazwą
Wiskona. Wytworzono również wysokokarbikowane włókna wełnopodobne o bardzo dużej
puszystości i sprężystości.
Włókna sztuczne celulozowe trzeciej generacji (typu lyocell).
Proces produkcji tych włókien jest mniej szkodliwy od produkcji klasycznych włókien
celulozowych. Włókna lyocell powstają w procesie NMMO, który polega na bezpośrednim
rozpuszczeniu miazgi celulozowej w rozpuszczalniku organicznym NMMO (tlenek N-
metylomorfoliny) i przędzenia włókna z tego roztworu. Po przejściu przez filtry
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
przędzalnicze, rozpuszczalnik jest usuwany przez przemywanie, prawie w całości
odzyskiwany i używany ponownie.
Na skalę przemysłową produkowane jest włókno lyocell pod nazwą handlową Tencel
i Newcell.
Włókna lyocell cechują się znaczną wytrzymałością na rozciąganie, przewyższającą
wytrzymałość wysokogatunkowej bawełny, zarówno w stanie suchym jak i mokrym.
Korzystnymi właściwościami tekstyliów wykonywanych z tych włókien są: stabilność
wymiarów i doskonała sorpcja barwników. Jak wszystkie włókna celulozowe, włókna lyocell
szybko i Å‚atwo ulegajÄ… biodegradacji.
Zastosowanie włókien sztucznych celulozowych  używa się ich do produkcji tkanin
i dzianin wykonywanych całkowicie z tego tworzywa lub jako domieszki do włókien
naturalnych i syntetycznych. Wyrabia się z nich tkaniny: ubraniowe, płaszczowe,
podszewkowe, sukienkowe, dekoracyjne, dzianiny bieliz
niane, jak również pasmanterię,
pończochy, koronki, nici do haftu itd.
Włókna sztuczne białkowe
Surowcem do produkcji włókien białkowych jest kazeina otrzymana z odtłuszczonego
mleka przez wytrącenie jej za pomocą kwasów. Kazeinę rozpuszcza się w rozcieńczonym
ługu sodowym, a powstały roztwór przeciska przez dysze do odpowiedniej kąpieli, w której
następuje zestalenie włókien, a następnie poddaje się je rozciąganiu i wykończeniu
(karbikowaniu, cięciu na odcinki zbliżone długością do wełny).
Wygląd zewnętrzny i niektóre właściwości włókien kazeinowych są podobne do wełny, nie
dorównują one jednak wełnie pod względem sprężystości, sczepności, izolacyjności cieplnej
i wytrzymałości na rozciąganie. Stosuje się je głównie w mieszankach z wełną, szczególnie
do produkcji filców. Produkcja włókien białkowych jest niewielka, głównie, dlatego, że
surowcem wyjściowym jest białko produktów jadalnych.
Włókna sztuczne kauczukowe
Włókna te otrzymuje się z soku różnych gatunków drzew kauczukowych tzw. lateksu,
który następnie jest przerabiany z benzyną lub dwusiarczkiem węgla na półpłynną masę.
Włókien kauczukowych używa się do dalszego przerobu, jako włókien samoistnych lub
okręcanych nitką bawełnianą lub jedwabną. Z włókien tych wyrabia się taśmy gumowe
o różnym przeznaczeniu. Wyrabia się również kauczuk syntetyczny, którego właściwości
znacznie przewyższają kauczuk naturalny.
Włókna syntetyczne
Włókna syntetyczne otrzymuje się z polimerów wytworzonych ze związków
chemicznych pochodzących m.in. z ropy naftowej, węgla kamiennego i gazu ziemnego.
Ogólna zasada otrzymywania włókien syntetycznych jest taka sama jak włókien sztucznych
W procesie tym wyróżnia się dwie zasadnicze fazy: pierwsza  wytworzenie polimeru
w postaci ciała stałego, druga  przeprowadzenie polimeru w płynną masę i uformowanie
z niej włókien, które następnie poddawane są rozciąganiu w stopniu dużo większym niż
włókna sztuczne.
Włókna syntetyczne wykazują bardzo dużą wytrzymałość na rozciąganie, dużą odporność
na tarcie, dobrą sprężystość oraz właściwości termoplastyczne (tzn. w określonej
temperaturze stają się miękkie). Dzięki właściwościom termoplastycznym wyrobom
z włókien syntetycznych można w odpowiednich warunkach podwyższonej temperatury
powietrza lub pary wodnej, nadawać pożądane formy, a następnie utrwalać je przez
ochłodzenie. W ten sposób otrzymuje się wyroby trwale zaplisowane, uformowane
pończochy, itp. Proces ten nazywa się stabilizacją termiczną. Ujemne cechy włókien
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
syntetycznych to: mała higroskopijność, zdolność do elektryzowania się, (co utrudnia
przędzenie, tkanie, dzianie, jak również  lepią się do ciała i szybciej się brudzą), ulegają
pillingowi (zbite kuleczki włókien na zewnątrz), są też mało przewiewne
Włókna poliamidowe
Podstawowym surowcem do produkcji tych włókien są: ropa naftowa i smoła pogazowa,
z których uzyskuje się kaprolaktam. Po stopieniu i wymieszaniu z wodą w drodze
polikondensacji kaprolaktam przetwarza się w poliamid, który jest formowany i zestalony
w postaci grubej taśmy. Taśma ta jest łamana i odprowadzana do zbiornika przędzalniczego,
w którym następuje stopienie masy, a następnie przeciśnięcie przez dysze. Wychodzące
strumyczki zastygają w procesie chłodzenia, a następnie poddawane są rozciąganiu i
skręcaniu w celu uzyskania odpowiednich właściwości mechanicznych rys. 20 oraz rys. 21.
W Polsce produkowane są włókna ciągłe o nazwie handlowej Stilon i włókna odcinkowe
o nazwie Polana.
Ropa naftowa Smoła pogazowa
Kaprolaktam
Woda
Polikondensacja
Poliamid
Formowanie grubej taśmy
Cięcie taśmy na płatki
Stopienie płatków
Płyn przędzalniczy
Przędzenie
Włókna
Rozciąganie i wstępne
skręcanie
Obróbka wykończalnicza
Włókna gotowe do przerobu
Rys. 20. Schemat produkcji włókien z poliamidu
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.  Materiałoznawstwo odzieżowe WSiP, Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 21. Schemat przędzenia włókien poliamidu: 1  zbiornik krajanki, 2  stapiacz rusztowy, 3  komora
nadmuchu powietrza, 4  komora przędzalnicza, 5  rolki nawilżające i preparujące, 6  szpula
y
ródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien poliamidowych:
- kształt włókna  mają zwykle przekrój poprzeczny kołowy, mogą mieć jednak przekrój
w kształcie gwiazdy lub inny, który zależy od kształtów otworów w dyszy,
- długość włókna  może być różna, produkowane są włókna ciągłe oraz włókna
odcinkowe,
- grubość włókna  zależy od przeznaczenia,
- wytrzymałość włókna na rozciąganie  jest bardzo duża i wynosi dla włókien ciągłych
33 52 cN/tex, włókien odcinkowych 33 47 cN/tex, są również bardzo wytrzymałe
na ścieranie,
- wydłużenie względne włókien  dość duże, dochodzi do 50% w stanie suchym,
- sprężystość włókien  odznaczają się bardzo dużą sprężystością,
- higroskopijność  wykazują małą higroskopijność, w normalnych warunkach
klimatycznych pochłaniają 2,6 - 4,5 % wilgoci,
- izolacyjność cieplna  zależy od rodzaju wyrobu, wyroby puszyste z włókien
teksturowanych mają dość dodrą izolacyjność cieplną,
- wrażenie przy dotyku  włókna ciągłe są chłodne przy dotyku, włókna cięte
wełnopodobne  ciepłe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
- barwa  otrzymuje się w kolorze prawie białym, dają się dowolnie barwić,
- połysk  mogą być z połyskiem lub matowe,
Właściwości chemiczne włókien syntetycznych poliamidowych:
- dziaÅ‚anie podwyższonej temperatury  w temperaturze 200ºC topiÄ… siÄ™, miÄ™knÄ…
w temperaturze 170ºC, natomiast dÅ‚ugotrwaÅ‚e ogrzewanie w temperaturze 100 150ºC
powoduje ich żółkniÄ™cie i osÅ‚abienie; temperatura prasowania 120ºC
- sposób spalania się  w płomieniu palą się i topią, po usunięciu płomienia gasną, tworząc
wolno stygnącą plastyczną masę, po ostygnięciu formuje się twarda kulka, której nie
można rozetrzeć w palcach,
- działanie kwasów  mała, zwłaszcza nieorganicznych, wytrzymałość obniża się wraz
ze wzrostem stężenia kwasów, czasu działania i temperatury,
- działanie zasad  odporne na działanie zasad zarówno w temperaturze pokojowej jak
i podwyższonej, nawet po długim działaniu,
- inne właściwości  wyroby z włókien poliamidowych łatwo dają się prać w wodzie,
szybko wysychają, nie kurczą się i nie zmieniają kształtów, żółkną po dłuższym czasie
użytkowania. Działanie promieni słonecznych osłabia włókna.
Zastosowanie włókien poliamidowych  mają szerokie zastosowanie: włókno ciągłe
poliamidowe stosuje się do wyrobu cienkich pończoch damskich, tkanin na suknie i ubiory
damskie, wstążki, tasiemki, koronki itp., w dziewiarstwie stosuje się do produkcji bielizny
damskiej, koszul męskich itp., włókna odcinkowe używa się jako dodatek do włókien
naturalnych i sztucznych.
Włókna poliestrowe
Surowcem wyjściowym do produkcji włókien poliestrowych jest kwas tereftalowy
otrzymywany z ropy naftowej oraz glikol etylenowy otrzymywany z etylenu.
W Polsce produkuje się włókna ciągłe o nazwie handlowej Torlen i włókna odcinkowe
o nazwie handlowej Elana.
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien poliestrowych:
- kształt włókna  przekrój poprzeczny włókien jest zbliżony do koła, kształt podłużny
włókien może być prostoliniowy lub karbikowaty,
- wytrzymałość włókna na rozciąganie  w stanie suchym i mokrym wynosi ok. 40 cN/tex,
- wydłużenie względne włókien  włókien ciągłych wynosi 19 23%, włókien odcinkowych
36  42%,
- sprężystość włókien  bardzo duża, mają one największą zdolność do zachowywania
kształtów wśród włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych,
- higroskopijność  bardzo mała, w normalnych warunkach klimatycznych mogą one
wchłonąć ok. 0,4 % wilgoci,
- izolacyjność cieplna i wrażenie przy dotyku  podobne jak włókien poliamidowych,
- barwa i połysk  mogą być nadawane dowolnie.
Właściwości chemiczne włókien syntetycznych poliestrowych:
- dziaÅ‚alność podwyższonej temperatury  dÅ‚ugotrwaÅ‚e dziaÅ‚anie temperatury 150ºC
w bardzo maÅ‚ym stopniu obniża wytrzymaÅ‚ość, miÄ™knÄ… w temperaturze 230 240ºC, topiÄ…
siÄ™ w temperaturze ok. 260ºC, temperatura prasowania 160ºC,
- sposób spalania się  przy zetknięciu się z płomieniem zachowują się jak włókna
poliamidowe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
- działanie kwasów  odporne na działanie rozcieńczonych kwasów nawet w podwyższonej
temperaturze, rozpuszczają się w niektórych stężonych kwasach, np. w kwasie
siarkowym,
- działanie zasad  odporne na działanie roztworów o słabym i średnim stężeniu, stężone
roztwory znacznie osłabiają włókna.
- inne właściwości  wykazują znacznie większą odporność na działanie promieni
słonecznych niż włókna poliamidowe.
Zastosowanie włókien poliestrowych  włókna ciągłe stosuje się do wytwarzania tkanin
i dzianin sukienkowych i bluzkowych, firanek, krawatów itp., włókna odcinkowe stosuje się
do wytwarzania tkanin ubraniowych (w mieszankach z wełną i bawełną), płaszczowych,
koszulowych, na odzież roboczą, itp., włókna teksturowane elastyczne oraz puszyste stosuje
siÄ™ do wytwarzania dzianin bluzkowych, koszulowych, dzianin tkaninopodobnych
ubraniowych, kostiumowych, płaszczowych.
Włókna poliakrylonitrylowe
Surowcem wyjściowym do produkcji tych włókien jest związek chemiczny o nazwie
akrylonitryl. Ogólna zasada otrzymywania włókien jest podobna do produkcji poprzednich
włókien syntetycznych, jednak ze względu na to, że poliakrylonitryl rozkłada się w wysokiej
temperaturze, a nie topi, polimer poddaje się rozpuszczeniu, a włókna zestala na mokro.
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien poliakrylonitrylowych:
- kształt włókna  przekrój poprzeczny włókien poliakrylonitrylowych zbliżony jest do
fasoli,
- długość i grubość włókna  może być dowolnie zmieniana, włókna te produkuje się
głównie jako odcinkowe, (w Polsce o nazwie handlowej Anilana),
- wytrzymałość włókna na rozciąganie  mniejsza niż włókien poliamidowych
i poliestrowych, wynosi dla włókien ciągłych w stanie suchym 36 40 cN/tex, włókien
odcinkowych 18 27 cN/tex,
- wydłużenie względne włókien  włókien ciągłych 15 18%, odcinkowych 20 30%,
- sprężystość włókien  duża, zbliżona do włókien wełnianych,
- higroskopijność  w porównaniu z włóknami naturalnymi niska, wilgotność w warunkach
normalnych waha siÄ™ od 1 do 2%,
- izolacyjność cieplna  dobra, wyroby są ciepłe i lekkie,
- wrażenie przy dotyku   ciepłe , miękkie,
- barwa i połysk  mogą być dowolnie nadawane.
Właściwości chemiczne włókien syntetycznych poliakrylonitrylowych:
- dziaÅ‚anie podwyższonej temperatury  w temperaturze 235ºC miÄ™knÄ…, a w ok. 300ºC
ulegajÄ… rozkÅ‚adowi; temperatura prasowania 120ºC; temperatura stabilizacji termicznej-
140ºC,
- sposób spalania się  przy zetknięciu z płomieniem palą się, po wyjęciu z płomienia palą
się nadal, po spaleniu pozostaje zwęglona kula, którą można łatwo rozetrzeć,
- działanie kwasów  bardzo odporne na działanie kwasów o średnim stężeniu nawet
w podwyższonej temperaturze, stężone kwasy powodują znaczne uszkodzenia włókien,
- działanie zasad  odporne na działanie rozcieńczonych zasad, długotrwałe działanie
niszczy włókna,
- inne właściwości  są odporne na działanie promieni słonecznych, wyroby z włókien
poliakrylonitrylowych podatne sÄ… na mechacenie i tworzenie pillingu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Zastosowanie włókien poliakrylonitrylowych  głównie produkowane są dzianiny, ale
również tkaniny: sukienkowe, dekoracyjne, drapane tkaniny kocowe, dywany, sztuczne futra.
Włókna polichlorowinylowe
Podstawowym surowcem do produkcji tych włókien są: węgiel kamienny i wapień.
Włókna polichlorowinylowe są odporne: na działanie chemikaliów, są niepalne, ale
w temperaturze 70ºC zaczynajÄ… miÄ™knąć i kurczyć siÄ™. Włókna polichlorowinylowe
są odporne na działanie czynników atmosferycznych, posiadają dobrą izolacyjność cieplną
oraz dużą zdolność do elektryzowania się.
Zastosowanie włókien polichlorowinylowych  wykonuje się z nich płaszcze
laboratoryjne, kostiumy kąpielowe, ubrania narciarskie. Dzięki właściwością
elektrostatycznym stanowią surowiec do wyrobu bielizny przeciwreumatycznej, koców
przeciwreumatycznych, itp.
Włókna polipropylenowe
Podstawowym surowcem do produkcji włókien jest propylen (gaz).
Głównymi zaletami włókien polipropylenowych są ich doskonałe właściwości
wytrzymałościowe, lekkość i dobra odporność na chemikalia, doskonała sprężystość. Wadą
jest ich wrażliwość na podwyższoną temperaturę, niska odporność na promieniowanie
słoneczne oraz trudność barwienia.
Zastosowanie włókien polipropylenowych  z włókien ciętych produkuje się: dywany,
tkaniny meblowe, nici do szycia, z włókien ciągłych: liny, sieci, worki, węże strażackie oraz
różnego rodzaju tkaniny techniczne.
Włókna poliuretanowe
Włókna te produkuje się z poliuretanu niemodyfikowanego, wytwarzane są w postaci
ciągłej (grubych żyłek), dlatego są sztywne i stosowane wyłącznie na wyroby techniczne.
Znane są również włókna poliuretanowe elastyczne zbudowane z długich łańcuchów
polimerów syntetycznych, ich cechą charakterystyczną jest bardzo wysoka zdolność do
odkształcania się oraz powracanie do początkowych wymiarów, są odporne na światło
i chemikalia.
Najbardziej znane nazwy handlowe tych włókien to: Lycra, Dorlastan, Elastan, Glospan.
Włókna te stosuje się najczęściej w połączeniu z innymi włóknami do wytwarzania wyrobów
elastycznych, podlegających wielokrotnemu rozciąganiu. Głównie wytwarza się z nich
wyroby pończosznicze, gorseciarskie, kostiumy kąpielowe, bandaże elastyczne, koronki
i tiule, tkaniny i dzianiny przeznaczone na bieliznę, odzież sportową itp.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie surowce są używane do wytwarzania włókien wiskozowych?
2. Jakie surowce są potrzebne do wytworzenia włókien miedziowych?
3. Jakie są rodzaje odcinkowych włókien wiskozowych?
4. Jakie znasz właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien sztucznych
celulozowych?
5. Co można osiągnąć przez modyfikację włókien odcinkowych celulozowych?
6. Jakie właściwości mają włókna sztuczne celulozowe trzeciej generacji?
7. Jakiego surowca używa się do produkcji włókien białkowych?
8. Co to jest lateks?
9. Z czego otrzymuje się włókna syntetyczne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
10. Jakie właściwości posiadają włókna syntetyczne?
11. Z jakich surowców uzyskuje się kaprolaktam?
12. Jakimi właściwościami fizyko-mechanicznymi i chemicznymi charakteryzują się włókna
poliamidowe?
13. Jakimi właściwościami charakteryzują się włókna poliestrowe?
14. Jakimi właściwościami charakteryzują się włókna poliakrylonitrylowe?
15. Jakie są surowce potrzebne do produkcji włókien polichlorowinylowych?
16. Jakie są zalety i wady włókien polipropylenowych.
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Analiza właściwości fizyko-mechanicznych i chemicznych włókien sztucznych
i syntetycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować wiadomości zawarte w materiale nauczania oraz Polskich Normach,
2) uzupełnić kartę pracy i usystematyzować wiadomości dotyczące właściwości fizyko-
mechanicznych i chemicznych włókien sztucznych i syntetycznych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- podręczniki,
- Polskie Normy,
- karta pracy,
- przybory do pisania.
Karta pracy
Właściwości Włókna Włókna syntetyczne
fizyko- Jednostka sztuczne
mechaniczne celulozowe poliamidowe poliestrowe poliakrylonitrylowe
włókna
Przekrój
_
poprzeczny pod
mikroskopem
Wytrzymałość
CN/tex
na rozciÄ…ganie
Wydłużenie
%
względne
włókien
Sprężystość _
%
Higroskopijność
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Właściwości Włókna sztuczne Włókna syntetyczne
chemiczne celulozowe poliamidowe poliestrowe poliakrylonitrylowe
włókna
Sposób
palenia siÄ™
Odporność
na działanie
temperatury
Odporność
na działanie
kwasów
Odporność
na działanie
zasad
Ćwiczenie 2
Na podstawie przekroju poprzecznego rozpoznaj i podziel włókna na sztuczne
i syntetyczne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować próbki włókien i umieścić je na płytce pod mikroskopem,
2) rozpoznać rodzaj włókna,
3) zinterpretować wyniki badań.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- mikroskop z oprzyrządowaniem do identyfikacji włókien,
- kolekcja próbek włókien sztucznych i syntetycznych,
- plansze z przekrojami poprzecznymi włókien.
Ćwiczenie 3
Wykonaj i opisz spalanie włókien sztucznych i syntetycznych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać próbki materiałów wykonanych z włókien sztucznych i syntetycznych,
2) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieścić poszczególne próbki w płomieniu
świecy,
3) zaobserwować proces spalania: szybkość spalania i zachowanie po wyjęciu z płomienia,
zapach po zdmuchnięciu płomienia, pozostałości po spaleniu,
4) wykonać mini katalog próbek,
5) zaprezentować swoją pracę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek tkanin sztucznych i syntetycznych,
- palnik lub świeca,
- arkusz papieru,
- nożyce,
- pęseta.
Ćwiczenie 4
Zbadaj działanie rozcieńczonego ługu sodowego i rozcieńczonego kwasu solnego na
tkaninę wykonaną z włókien poliamidowych i poliestrowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać z katalogu po 2 próbki tkanin wykonanych z włókien poliamidowych
i poliestrowych,
2) przygotować próbki do badania,
3) przy zachowaniu szczególnej ostrożności, umieścić kilka kropli rozcieńczonego ługu
sodowego na próbkach,
4) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieść kilka kropli rozcieńczonego kwasu
solnego na próbkach,
5) zaobserwować jakim procesom będą podlegały próbki,
6) zapisać swoje spostrzeżenia,
7) zaprezentować swoją pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- katalog próbek tkanin z włókien poliamidowych i poliestrowych,
- pęseta,
- rozcieńczony roztwór ługu sodowego,
- rozcieńczony roztwór kwasu solnego,
- pipetka.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozróżniać włókna sztuczne i syntetyczne?
2) wymienić, surowce używane do produkcji włókien wiskozowych?
3) wymienić, surowce używane do produkcji włókien miedziowych?
4) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
sztucznych?
5) wymienić główne surowce, z których otrzymuje się włókna syntetyczne?
6) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
poliamidowych?
7) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
poliestrowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
8) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
poliakrylonitrylowych?
9) wymienić zalety i wady włókien polipropylenowych?
4.6. Włókna ponowne i wtórne
4.6.1. Materiał nauczania
Włókna ponowne  to włókna otrzymywane z rozwłóknienia ścinków z fabryk
konfekcyjnych oraz odpadów otrzymywanych podczas przerobu surowców włókienniczych
(ścinki, tkaniny, nitki). Włókna te stanowią pełnowartościowy surowiec.
Włókna wtórne  otrzymuje się z rozwłóknionych starych szmat. Przy przerobie szmat
wełnianych, w celu usunięcia domieszek włókien celulozowych, poddaje się je procesowi
karbonizacji.
Posortowane i oczyszczone szmaty rozdrabnia się i rozwłóknia na pojedyncze włókna
w maszynach zwanych szarparkami. O przydatności szmat i odzieży do rozwłókniania
decyduje rodzaj tkaniny lub dzianiny. Szmaty z dzianiny sÄ… bardziej cennym surowcem
wtórnym ze względu na bardziej luz
ny skręt przędzy dziewiarskiej i luz
ne wiÄ…zanie.
Rozwłókniony surowiec służy do sporządzania mieszanek z innymi włóknami, np. wełną,
włóknami sztucznymi.
Włókna wtórne i ponowne uzupełniają niedobory surowcowe. Włókna wtórne stanowią
mniej wartościowy surowiec niż włókna ponowne. We włóknach wtórnych oglądanych pod
mikroskopem można zauważyć uszkodzenia zewnętrznych warstw włókna, co świadczy o ich
zużyciu. Natomiast włókna ponowne nie są zużyte i np. wełna ponowna ma właściwości
zbliżone do wełny żywej.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jaki sposób uzyskuje się włókna ponowne?
2. W jaki sposób uzyskuje się włókna wtórne?
3. Które włókna stanowią bardziej wartościowy surowiec  wtórne czy ponowne?
4. Jakie znaczenie dla ochrony środowiska ma ponowny przerób włókien?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównanie wyglądu włókien wełnianych z nie używanej tkaniny lub dzianiny oraz z tkaniny
lub dzianiny używanej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wykonać dekompozycję próbek zawierających włókna ponowne i wtórne,
2) obejrzeć pod mikroskopem włókna ponowne i wtórne,
3) porównać i zapisać różnice.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Wyposażenie stanowiska pracy:
- próbki tkanin i dzianin ponownych i wtórnych,
- mikroskop.
Ćwiczenie 2
Analiza znaczenia dla gospodarki i ochrony środowiska stosowania surowców wtórnych?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) po zawarciu z nauczycielem kontraktu w terminie 1 miesiąca przygotować pracę,
korzystajÄ…c z multimedialnych z
ródeł informacji,
2) oddać w wyznaczonym terminie pracę i zaprezentować ją na forum klasy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,
- literatura, czasopisma.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić, w jaki sposób uzyskuje się włókna ponowne?
2) określić, w jaki sposób uzyskuje się włókna wtórne?
3) wyjaśnić, które włókna  wtórne czy ponowne, stanowią bardziej
wartościowy surowiec?
4) scharakteryzować, jakie znaczenie dla ochrony środowiska
ma ponowny przerób włókien?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 21 zadań.
- zadania 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 18 to zadania wielokrotnego
wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa,
- zadania 4, 14, 17, 19, 20, 21 to zadania, w których należy z podanych propozycji
odpowiednio przyporządkować odpowiedz
.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
- w zadaniach wielokrotnego wyboru stawiajÄ…c w odpowiedniej rubryce znak X.
W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową,
- w zadaniach na dobieranie wpisz odpowiedz
przy odpowiedniej literze (A,B,C,D).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie tego
zadania na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
- instrukcja,
- zestaw zadań testowych,
- karta odpowiedzi.
Zestaw zadań testowych
1. Forma przejściowa między surowcem, a wyrobem włókienniczym i dla użytkownika nie
stanowiąca jeszcze odpowiednich wartości użytkowych to:
a) surowiec włókienniczy,
b) półprodukt,
c) wyrób włókienniczy,
d) wyrób odzieżowy.
2. Polimery, które występują w przyrodzie, np. celuloza, białko, sok kauczukowy to:
a) polimery chemiczne,
b) polimery syntetyczne,
c) polimery sztuczne,
d) polimery naturalne.
3. Właściwość mechaniczna włókien określająca zdolność pochłaniania wilgoci z otoczenia
to:
a) higroskopijność,
b) izolacyjność cieplna,
c) sprężystość włókien,
d) wytrzymałość włókien na rozciąganie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4. Przyporządkuj włókna uwzględniając zapach wydzielany podczas spalania.
a) bawełna, A  zapach palonego papieru
b) len, B  zapach palonych włosów
c) wełna,
d) jedwab naturalny.
5. Najmniejszą wytrzymałością na rozciąganie charakteryzuje się:
a) bawełna,
b) len,
c) wełna,
d) jedwab naturalny.
6. Surowcem wyjściowym do produkcji włókien sztucznych wiskozowych jest:
a) ropa naftowa,
b) celuloza,
c) smoła pogazowa,
d) propylen.
7. Właściwości termoplastyczne posiadają włókna:
a) syntetyczne,
b) roślinne,
c) zwierzęce,
d) sztuczne.
8. Największą higroskopijnością charakteryzują się włókna:
a) poliakrylonitrylowe,
b) poliamidowe,
c) poliestrowe,
d) celulozowe.
9. Najbardziej odporne na działanie kwasów nawet w podwyższonej temperaturze, są włókna:
a) poliakrylonitrylowe,
b) poliamidowe,
c) celulozowe,
d) poliestrowe.
10. Zdolność do pillingowania jest charakterystyczną cechą włókien:
a) kauczukowych,
b) celulozowych,
c) syntetycznych,
d) białkowych.
11. Sprężystość włókien poliestrowych jest:
a) bardzo mała,
b) mała,
c) duża,
d) bardzo duża.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
12. W wyniku rozwłóknienia ścinków konfekcyjnych powstają włókna:
a) mineralne,
b) ponowne,
c) sztuczne,
d) wtórne.
13. Reakcja, w której biorą udział co najmniej dwa monomery to:
a) polimeryzacja,
b) kopolimeryzacja,
c) polikondensacja,
d) orientacja włókna
14. Dobierz opis widoków wzdłużnych do odpowiednich włókien:
a) bawełna, A  włókno proste, o gładkiej powierzchni
b) len, B  włókno z widocznymi zgrubieniami i rysami
c) wełna, C  włókno w kształcie spiralnie skręconej
d) jedwab naturalny. wstążki
D  włókno pokarbikowane
15. Przekrój poprzeczny włókna bawełny zbliżony jest do:
a) koła,
b) wieloboku,
c) ziarna fasoli,
d) trójkąta
16. Proces polegający na działaniu na włókno bawełniane stężoną zasadą sodową, dzięki
czemu: zwiększa się jego wytrzymałość na rozciąganie, włókno lepiej się barwi, zwiększa się
połysk, rośnie higroskopijność, tkaniny wykurczają się, przekrój poprzeczny włókna staje się
okrągły to:
a) kotonizacja,
b) ubawełnianie,
c) polimeryzacja
d) merceryzacja.
17. Pogrupuj włókna według ich sprężystości.
a) bawełna, A  włókna o dużej sprężystości
b) len, B  włókna o małej sprężystości
c) wełna,
d) jedwab naturalny.
18. W celu polepszenia właściwości fizyko-mechanicznych włókna sztuczne celulozowe
poddawane sÄ…:
a) bieleniu,
b) kotonizacji,
c) modyfikacji,
d) merceryzacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
19. Przyporządkuj rodzaje włókien sztucznych do substancji (polimerów), z których są
zbudowane:
a) celuloza, A  włókna sztuczne białkowe,
b) acetyloceluloza, B  włókna wiskozowe,
c) kazeina, C  włókna kauczukowe,
d) lateks. D  włókna octanowe.
20. Przyporządkuj rodzaj włókna do przekroju poprzecznego:
a) włókna poliamidowe, A  nieregularny,
b) włókna octanowe, B  zbliżony do koła.
c) włókna wiskozowe,
d) włókna poliestrowe.
21. Dobierz opis spalania do odpowiednich włókien:
a) włókna sztuczne białkowe, A  zapach palonego papieru,
b) włókna octanowe, B  topienie bez charakterystycznego zapachu,
c) włókna wiskozowe, C  zapach palonego mleka,
d) włókna syntetyczne. D  zapach octu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.....................................................................................................
Rozpoznawanie surowców włókienniczych 311[34].O1.02
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
pytania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. A& ..................................................................................................
B& ..................................................................................................
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. A.....................................................................................................
B.....................................................................................................
C.....................................................................................................
D.....................................................................................................
15. a b c d
16. a b c d
17. A.....................................................................................................
B.....................................................................................................
18. a b c d
19. A.....................................................................................................
B.....................................................................................................
C.....................................................................................................
D.....................................................................................................
20. A.....................................................................................................
B.....................................................................................................
21. A.....................................................................................................
B.....................................................................................................
C.....................................................................................................
D.....................................................................................................
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa
1995
2. Filipiak I., Kowalczyk K.: Konfekcjonowanie dzianin. WSiP, Warszawa 1986
3. Furmańska A.: Konserwacja wyrobów włókienniczych. Część 2. WSiP, Warszawa 1985
4. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000
5. Praca zbiorowa: Materiałoznawstwo włókiennicze dla technikum. WSiP, Warszawa 1992
6. Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP,
Warszawa 1999
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń część 1 WSiP, Warszawa
1996
8. Polskie Normy
9. Czasopisma specjalistyczne:  Przegląd włókienniczy ,  Technik włókienniczy ,  Odzież .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50