BUDOWA I FUNKCJE LIPIDÓW
LIPIDY
Lipidy to naturalnie występujące organiczne cząsteczki izolowane z komórek i tkanek
przez ekstrakcję niepolarnymi rozpuszczalnikami
Właściwość fizyczna (rozpuszczalność), a nie struktura jest wyróżnikiem lipidów
Lipidy ulegające hydrolizie Lipidy nieulegające hydrolizie
ESTRY PROSTE W
GLOWODORY
ż� Tłuszcze ż� Alkany
ż� Woski ż� Karotenoidy
ż� Estry steroli
ALKOHOLE
ż� Długołańcuchowe alkohole
FOSFOLIPIDY
ż� Sterole
ż� Fosfoglicerolipidy
ż� Steroidy
ż� Fosfosfingolipidy
KWASY
GLIKOLIPIDY
ż� Kwasy tłuszczowe
ż� Cerebrozydy
ż� Eikozanoidy
ż� Gangliozydy
BUDULEC
LIPIDY
KOENZYMY
Fosfolipidy, glikolipidy, cholesterol
Witamina K, ubichinon
FUNKCJE
Są wykorzystywane do budowy błony
Są koenzymami reakcji enzymatycznych
komórkowej
MATERIAA
ENERGETYCZNY
Tłuszcze
W przypadku zapotrzebowania uwalniają się z nich kwasy
tłuszczowe, które są utleniane w mitochondriach
LIPOCYTY (adipocyty)  komórki zwierzęce gromadzące tłuszcze zapasowe
ELAJOSOMY  kropelki tłuszczu zapasowego (oleju) w cytoplazmie
komórek roślinnych
IZOLATOR
SUBSTANCJE SYGNALIZACYJNE
Tłuszcze
Steroidy, eikozanoidy i niektóre fosfolipidy
W tkance podskórnej oraz w różnych narządach służą
Służą jako hormony, mediatory oraz wtórne
do mechanicznej i termicznej izolacji
przekaz
niki informacji
WAŻNE W PROCESIE WIDZENIA
Retinol
Jest karotenoidem wrażliwym na światło i tym samym odgrywa główną rolę w procesie widzenia
LIPIDY
KWASY TA
USZCZOWE
To kwasy karboksylowe o prostych łańcuchach węglowodorowych, zawierające 4-24 at. C
Cząsteczka jest amfifilowa
Występują
przeważnie
izomery cis-
Hydrofobowy łańcuch węglowodorowy
Polarna grupa
karboksylowa
Nasycony Nienasycony
kwas tłuszczowe kwas tłuszczowy
Liczba wiązań
podwójnych
Pozycja wiązań podwójnych
Liczba at. C
Kw. masłowy 4 : 0 CH3(CH2)2COOH
Kw. palmitynowy 16 : 0 CH3(CH2)14COOH Upakowanie nasyconych
Upakowanie nasyconych
kwasów tłuszczowych
i nienasyconych kwasów
Kw. stearynowy 18 : 0 CH3(CH2)16COOH
tłuszczowych
Kw. oleinowy 18 : 1 ; 9 CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH
Kw. linolowy 18 : 2 ; 9, 12 CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH
Kwasy
Kw. linolenowy 18 : 3 ; 9, 12, 15 CH3CH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)7COOH
tłuszczowe
Kw. arachidowy 20 : 0 CH3(CH2)18COOH egzogenne
Kw. arachidonowy 20 : 4 ; 5, 8, 11, 14 CH3(CH2)4CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CHCH2CH=CH(CH2)3COOH
LIPIDY
TLUSZCZE
Są to T R I A C Y L O G L I C E R O L E  estry glicerolu i 3 kwasów tłuszczowych
Glicerol + 1 kwas tłuszczowy Glicerol + 2 kwasy tłuszczowe Glicerol + 3 kwasy tłuszczowe
MONOACYLOGLICEROL DIACYLOGLICEROL TRIACYLOGLICEROL
Reszta kwasu tłuszczowego = reszta acylowa
Na temperaturę topnienia tłuszczów mają wpływ:
1. Długość reszt kwasów tłuszczowych
2. Liczba podwójnych wiązań
Ze względu na obecność wiązań podwójnych wyróżniamy:
Kwas
tłuszczowy
Glicerol Triacyloglicerol
Tłuszcze nasycone Tłuszcze nienasycone
Zawierają w przewadze reszty Zawierają w przewadze reszty
nasyconych kwasów nienasyconych kwasów
Reszta acylowa 1
tłuszczowych tłuszczowych
Reszta acylowa 2
Ze względu na pochodzenie wyróżniamy:
Reszta acylowa 3
Tłuszcze zwierzęce Tłuszcze roślinne
Najczęściej stałe Najczęściej ciekłe
Tłuszcze we krwi transportowane są w
hydrofobowym wnętrzu lipoprotein
G l i c e r o l
LIPIDY
Reszta acylowa 1
FOSFOLIPIDY
Reszta acylowa 2
CH3
COO
Reszta acylowa 3 Są podstawowymi składnikami
+ +
HO CH2 CH2 N CH3 HO CH2 CH NH3
błon biologicznych
CH3
TA
USZCZ Cholina Seryna
OH OH
OH
OH
+
HO CH2 CH2 NH3
OH
Reszta acylowa 1
OH
Reszta acylowa 1
Etanoloamina Inozytol
Reszta acylowa 2
Reszta acylowa 2
Fosfatydylocholina (lecytyna)
Aminoalkohol lub
Fosfatydyloetanoloamina
P
alkohol cykliczny
Fosfatydyloseryna
1,2- DIACYLOGLICEROL
Fosfatydyloinozytol
FOSFOGLICEROLIPIDY
FOSFOSFINGOLIPIDY
Hydrofilowa głowa
Hydrofobowy ogon
Reszta acylowa
Reszta acylowa
Dwuwarstwa lipidowa
S f i n g o z y n a
S f i n g o z y n a
Cholina
P
CERAMID Sfingomielina
G l i c e r o l
G l i c e r o l
G l i c e r o l
LIPIDY
WOSKI
Są to estry wyższych kwasów tłuszczowych i wyższych alkoholi jednowodorotlenowych
Ponadto woski naturalne zawierają często wolne kwasy karboksylowe, alkohole, węglowodory
Kwasy i alkohole zawierają od Alkany zawierają
24 do 36 at. C od 25 do 31 at. C
Woski roślinne
Pokrywają najczęściej powierzchnię soczystych
Wosk pszczeli
owoców lub liści, chroniąc je przed nasiąkaniem wodą
Służy jako materiał budulcowy do tworzenia lub przed jej utratą, a także stanowią doskonałą
plastrów  magazynów miodu, a także warstwę zabezpieczającą przed drobnoustrojami.
wykorzystywanych na gniazda dla larw.
Woski chroniące pióra lub sierść
Ptaki i niektóre ssaki w gruczołach łojowych
produkują woski chroniące pióra lub sierść przed
zwilżeniem wodą.
LIPIDY
IZOPRENOWE
To grupa lipidów niehydrolizujących. Ich cząsteczki, przynajmniej w zasadniczych
fragmentach, traktować można jako produkty polimeryzacji cząsteczek izoprenu
CH3
CHOLESTEROL
C CH2
H2C C
H
KWASY ŻÓA
CIOWE
IZOPREN
FITOL
Alkohol  składnik chlorofilu
HORMONY OLEJKI ETERYCZNE
ciekła, lotna substancja zapachowa,
STERYDOWE
znajdująca się najczęściej w specjalnych
komórkach tkanki wydzielniczej roślin
Pierścień
porfirynowy
KAROTENOIDY
Limonen
Odpowiedzialny jest
za zapach cytryny
KAUCZUK
Fitol
NATURALNY
Mentol
Rozciągliwy polimer naturalny,
Odpowiedzialny jest
otrzymywany z lateksu, tj.
za zapach mięty
mlecznej wydzieliny drzewa
kauczukowego (Hevea)
LIPIDY
STEROIDY
STEROLE KWASY ŻÓA
CIOWE
Cholesterol
Kwas cholowy
Występuje we wszystkich tkankach zwierzęcych. Jest
Kwasy żółciowe powstają z cholesterolu.
on zasadniczym składnikiem błon komórkowych,
Utrzymują one cholesterol żółci w postaci miceli w
regulującym ich płynność.
roztworze i wspomagają trawienie lipidów w jelicie
cienkim  jako naturalne detergenty emulgują tłuszcze.
HORMONY STEROIDOWE
Hormony steroidowe powstają z cholesterolu.
Są lipofilowymi substancjami sygnałowymi, które sterują procesami metabolicznymi
oraz procesami wzrostu i rozrodczości.
Kalcytriol
Progesteron Aldosteron Kortyzol Testosteron Estradiol
LIPIDY
KAROTENOIDY
Zawierają układ wielu sprzężonych wiązań podwójnych
Najczęściej odpowiadają za żółty i czerwony kolor owoców i kwiatów oraz nadają
piękne barwy jesiennym liściom
� - karoten Likopen
Żółty barwnik roślinny  w dużym stężeniu Czerwony barwnik pomidorów
występuje w korzeniu marchwi
FUNKCJE POMOCNICZE W FOTOSYNTEZIE
Nadają barwę owocom, liściom Uczestniczą w tworzeniu koloru
jesienią po zaniku chlorofilu płatków kwiatowych
Uczestniczą w przenoszeniu energii do centrum
reakcji w fotosyntezie
Są one czerwonymi pigmentami
piór ptaków, pancerza krabów i
FUNKCJE OCHRONNE
mięsa łososia
Zmniejszają szkodliwe skutki reakcji
fotochemicznych, szczególnie z udziałem tlenu
PROWITAMINY
Z �  karotenu organizm zwierzęcy syntetyzuje
witaminę A (np. z retinolu powstaje retinal 
barwnik oczu)